Bu məqaləyə hansısa kateqoriya əlavə edilməmişdir. Məqaləyə əlavə edərək töhfə verə bilərsiz. |
Bu məqaləni lazımdır. |
Ədəbi əlaqə və təsir — bir ədəbi hadisənin başqa ədəbi hadisə ilə ideya yaradıcılıq əlaqələri. Ayrı-ayrı yazıçılar, yaxud ədəbi cərəyanlar, məktəblər və bütöv ədəbi dövrlər səviyyəsində yaranır. Ədəbiyyatla digər sənət növləri (teatr, rəssamlıq, musiqi və s.) arasında da əlaqə və qarşılıqlı təsir mövcuddur. Bir sənətkarın yaradıcılığında olduğu kimi, ümumi ədəbi prosesdə də hər şey bir-biri ilə qarşılıqlı əlaqədə olur.
Haqqında
| ]Ədəbi əlaqə iki aspektdə öyrənilir: yazıçı, yaxud ədəbi mühitin təsir altında olması və onun özünün təsir göstərməsi. Bir milli ədəbiyyat daxilində ədəbi əlaqə bir yazıçı, yaxud yazıçılar qrupunun öz müasirlərinə, yaxud sonrakı ədəbi nəsillərə təsiri, millətlərarası ədəbi əlaqə isə bir xalqın bədii kəşfləri və nailiyyətlərinin başqa bir xalqa təsiridir. Başqa ədəbiyyatlarla əlaqə, qarşılıqlı mübadilə və hətta təsirlənmə milli ədəbiyyatın zəiflik əlaməti yox, dinamik inkişaf əlamətidir. Milli ədəbiyyat qapalı, yalnız öz çərçivəsində inkişaf edə bilməz, milli ədəbiyyatın gücü onun qeyri-milli ədəbiyyatlarla, inkişaf etmiş ədə-biyyatlarla yaradıcılıq ünsiyyətinin dərinliyində və çoxcəhətliliyindədir.
Antik yunan ədəbiyyatı, orta əsrlər Azərbaycan, fars-tacik şeiri, İtaliya İntibah dövrü ədəbiyyatı, Fransa Maarifçilik ədəbiyyatı, rus realist ədəbiyyatı beynəlmiləl əhəmiyyətə malikdir. Sənətin inkişafında müəyyən nisbi müstəqilliyə baxmayaraq, bədii şüurun inkişafında ümumi, təkrarlanan cəhətləri məhz sosial-tarixi və ictimai-iqtisadi prosesin ümumi qanunauyğunluqları şərtləndirir. Ədəbi əlaqənin fərdi əlaqə, iqtibas, yaradıcılıq yarışı, epiqonçuluq və s. tipləri də var. Ədəbi əlaqələr həm bədii yaradıcılıq, həm də elmi-nəzəri cəhətdən araşdırılır.
Xüsusiyyətləri
| ]Ədəbi təsir qarşılıqlı proses olub, ədəbiyyatın inkişafı üçün stimul yaradır. Azərbaycan ədəbiyyatı da müxtəlif dövrlərdə dünya xalqlarının mədəniyyəti, ədəbiyyatı ilə qarşılıqlı təsirdə olmuş, onun qabaqcıl ənənələrindən bəhrələnərək inkişaf etmişdir. Lakin bu əlaqələrin tarixi əsrin 50-ci illərinə qədər çox zəif öyrənilmiş, ciddi tədqiqatların obyekti olmamışdır. Müharibədən sonrakı dövrdə ədəbiyyatşünaslığın əsas tədqiqat istiqamətlərindən biri milli ədəbiyyatlar arasında ədəbi əlaqələr problemi, onun tarixi, inkişaf yolları və nəticələrinin öyrənilməsi olmuşdur. Bu baxımdan həmin dövrün tədqiqatlarında rus ədəbiyyatının klassikləri ilə yaradıcılıq əlaqələri ön plana çəkilir. Aleksandr Sergeyeviç Puşkin, Mixail Yuryeviç Lermontov, Nikolay Vasilyeviç Qoqol, Lev Nikolayeviç Tolstoy, Anton Pavloviç Çexov, Aleksandr Ostrovski və başqa görkəmli rus yazıçıları ilə milli ədəbiyyatın əlaqələrinə həsr edilmiş əsərlər ən mühüm tədqiqatlar hesab olunurdu. Həmin məqsədlə dövrün görkəmli ədəbiyyatşünasları Məmməd Arif, Mikayıl Rəfili, Məmməd Cəfər, Cəfər Cəfərov, Feyzulla Qasımzadə, Əliəjdər Seyidzadə və başqa tədqiqatçılar Azərbaycan-rus ədəbi əlaqələrinin müxtəlif problemlərinə dair məqalələr, əsərlər yazıb dərc etdirmişdilər. Lakin 50-ci illərdə ədəbiyyatşünaslığın bu mühüm sahəsində aparılan bütün 97 tədqiqatlarda saxta metodoloji təhlillər, yanlış təfərrüatlar aydın şəkildə nəzərə çarpırdı. Həmin dövrün tədqiqatlarında, hətta 70-ci illərə qədər yazılmış məqalə və monoqrafiyaların demək olar ki, hamısında ədəbi əlaqələr problemi obyektiv mövqedən işıqlandırılmayıb, yanlış metodologiya ilə tədqiq edilirdi. Bu illərdə milli ədəbiyyatlar arasında yaradıcılıq əlaqələri rus ədəbiyyatının SSRİ tərkibinə daxil olan digər xalqların ədəbiyyatlarına təsiri kimi birtərəfli izah şərh olunurdu. Ədəbiyyatşünas Nizaməddin Şəmsizadə məsələyə belə münasibəti həmin vaxtlarda elmin, incəsənətin bütün sahələrində olduğu kimi, ədəbiyyatda da rus şovinizminin hakimlik prinsiplərinin ön plana keçməsi ilə əlaqələndirirdi. Tədqiqatçı göstərirdi ki, o dövrün ədəbiyyatşünaslığında "…C. Məmmədquluzadədən danışanda Nikolay vasilyeviç Qoqol təsiri, Nəcəf bəy Vəzirovdan bəhs olunanda Aleksandr Ostrovski təsiri, Əbdürrəhim bəy Haqverdiyevdən söz düşəndə Anton Çexov təsiri həlledici sayılıb. Halbuki XIX əsrin rus ədəbiyyatı çoxəsrlik Şərq ənənələrindən, o cümlədən Azərbaycan ədəbi-bədii fikrinin yaradıcılıq və poetik təcrübəsindən az bəhrələnməmişdir."
İstinadlar
| ]- Azərbaycan Milli Ensiklopediyası. Bakı: NPB. 2019. səh. 600.
- Rəhimli T. Ədəbiyyat və tənqidin yaradıcılıq problemləri. Bakı: «Avropa». 2009. səh. 95-105.
- Şəmsizadə N. Türk təfəkkürü məcrasında. Bakı: Təhsil. 1998. səh. 40-41.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Vikipediya azad ensiklopediya Bu meqaleye hansisa kateqoriya elave edilmemisdir Meqaleye kateqoriyalar elave ederek tohfe vere bilersiz Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Edebi elaqe ve tesir bir edebi hadisenin basqa edebi hadise ile ideya yaradiciliq elaqeleri Ayri ayri yazicilar yaxud edebi cereyanlar mektebler ve butov edebi dovrler seviyyesinde yaranir Edebiyyatla diger senet novleri teatr ressamliq musiqi ve s arasinda da elaqe ve qarsiliqli tesir movcuddur Bir senetkarin yaradiciliginda oldugu kimi umumi edebi prosesde de her sey bir biri ile qarsiliqli elaqede olur Haqqinda span Edebi elaqe iki aspektde oyrenilir yazici yaxud edebi muhitin tesir altinda olmasi ve onun ozunun tesir gostermesi Bir milli edebiyyat daxilinde edebi elaqe bir yazici yaxud yazicilar qrupunun oz muasirlerine yaxud sonraki edebi nesillere tesiri milletlerarasi edebi elaqe ise bir xalqin bedii kesfleri ve nailiyyetlerinin basqa bir xalqa tesiridir Basqa edebiyyatlarla elaqe qarsiliqli mubadile ve hetta tesirlenme milli edebiyyatin zeiflik elameti yox dinamik inkisaf elametidir Milli edebiyyat qapali yalniz oz cercivesinde inkisaf ede bilmez milli edebiyyatin gucu onun qeyri milli edebiyyatlarla inkisaf etmis ede biyyatlarla yaradiciliq unsiyyetinin derinliyinde ve coxcehetliliyindedir Antik yunan edebiyyati orta esrler Azerbaycan fars tacik seiri Italiya Intibah dovru edebiyyati Fransa Maarifcilik edebiyyati rus realist edebiyyati beynelmilel ehemiyyete malikdir Senetin inkisafinda mueyyen nisbi musteqilliye baxmayaraq bedii suurun inkisafinda umumi tekrarlanan cehetleri mehz sosial tarixi ve ictimai iqtisadi prosesin umumi qanunauygunluqlari sertlendirir Edebi elaqenin ferdi elaqe iqtibas yaradiciliq yarisi epiqonculuq ve s tipleri de var Edebi elaqeler hem bedii yaradiciliq hem de elmi nezeri cehetden arasdirilir Xususiyyetleri span Edebi tesir qarsiliqli proses olub edebiyyatin inkisafi ucun stimul yaradir Azerbaycan edebiyyati da muxtelif dovrlerde dunya xalqlarinin medeniyyeti edebiyyati ile qarsiliqli tesirde olmus onun qabaqcil enenelerinden behrelenerek inkisaf etmisdir Lakin bu elaqelerin tarixi esrin 50 ci illerine qeder cox zeif oyrenilmis ciddi tedqiqatlarin obyekti olmamisdir Muharibeden sonraki dovrde edebiyyatsunasligin esas tedqiqat istiqametlerinden biri milli edebiyyatlar arasinda edebi elaqeler problemi onun tarixi inkisaf yollari ve neticelerinin oyrenilmesi olmusdur Bu baximdan hemin dovrun tedqiqatlarinda rus edebiyyatinin klassikleri ile yaradiciliq elaqeleri on plana cekilir Aleksandr Sergeyevic Puskin Mixail Yuryevic Lermontov Nikolay Vasilyevic Qoqol Lev Nikolayevic Tolstoy Anton Pavlovic Cexov Aleksandr Ostrovski ve basqa gorkemli rus yazicilari ile milli edebiyyatin elaqelerine hesr edilmis eserler en muhum tedqiqatlar hesab olunurdu Hemin meqsedle dovrun gorkemli edebiyyatsunaslari Memmed Arif Mikayil Refili Memmed Cefer Cefer Ceferov Feyzulla Qasimzade Eliejder Seyidzade ve basqa tedqiqatcilar Azerbaycan rus edebi elaqelerinin muxtelif problemlerine dair meqaleler eserler yazib derc etdirmisdiler Lakin 50 ci illerde edebiyyatsunasligin bu muhum sahesinde aparilan butun 97 tedqiqatlarda saxta metodoloji tehliller yanlis teferruatlar aydin sekilde nezere carpirdi Hemin dovrun tedqiqatlarinda hetta 70 ci illere qeder yazilmis meqale ve monoqrafiyalarin demek olar ki hamisinda edebi elaqeler problemi obyektiv movqeden isiqlandirilmayib yanlis metodologiya ile tedqiq edilirdi Bu illerde milli edebiyyatlar arasinda yaradiciliq elaqeleri rus edebiyyatinin SSRI terkibine daxil olan diger xalqlarin edebiyyatlarina tesiri kimi birterefli izah serh olunurdu Edebiyyatsunas Nizameddin Semsizade meseleye bele munasibeti hemin vaxtlarda elmin incesenetin butun sahelerinde oldugu kimi edebiyyatda da rus sovinizminin hakimlik prinsiplerinin on plana kecmesi ile elaqelendirirdi Tedqiqatci gosterirdi ki o dovrun edebiyyatsunasliginda C Memmedquluzadeden danisanda Nikolay vasilyevic Qoqol tesiri Necef bey Vezirovdan behs olunanda Aleksandr Ostrovski tesiri Ebdurrehim bey Haqverdiyevden soz dusende Anton Cexov tesiri helledici sayilib Halbuki XIX esrin rus edebiyyati coxesrlik Serq enenelerinden o cumleden Azerbaycan edebi bedii fikrinin yaradiciliq ve poetik tecrubesinden az behrelenmemisdir Istinadlar span Azerbaycan Milli Ensiklopediyasi Baki NPB 2019 seh 600 Rehimli T Edebiyyat ve tenqidin yaradiciliq problemleri Baki Avropa 2009 seh 95 105 Semsizade N Turk tefekkuru mecrasinda Baki Tehsil 1998 seh 40 41 Gizli kateqoriyalar Vikipediya Kateqoriyasiz meqalelerVikipediya Vikilesdirilecek meqaleler
