Azərbaycanca
Deutsch
日本語
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
United State
Əbu Yusif Yaqub ibn İbrahim ibn Həbib ibn Sad əl-Kufi (ərəb. أبو يوسف; 731, Kufə, İraq, Əməvilər xilafəti – 13 sentyabr 798, Bağdad, İraq, Abbasilər xilafəti) — Sünni fiqh məktəbinin yetirmələrindən və İslam dünyasının məşhur alimlərindəndir.
| Əbu Yusif | |
|---|---|
| ərəb. أبو يوسف | |
 | |
| Doğum tarixi | 731 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 13 sentyabr 798 (66–67 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Elm sahəsi | fiqh |
| İş yerləri | |
| Tanınmış yetirmələri | Məhəmməd əş-Şeybani, Əhməd ibn Hənbəl, Həsən ibn Ziyad |
Həyatı
O, Hənəfi məzhəbinin imamı Əbu Hənifədən sonra ikinci böyük hənəfi fəqihidir. İraqın fəqihi qəbul edilən Yaqub hicri 113-cü (731) ildə Kufədə doğulmuşdur. Yusif adlı bir oğlu olduğu üçün Əbu Yusif (Yusifin atası) ləqəbi ilə tanınmışdır. Ailəsi yoxsul olmuş, Əbu Hənifənin köməkliyi ilə elm öyrənməyə başlamışdır.
Əta ibn əs-Saib, Məhəmməd ibn İshaq ibn Yəsar və Leys ibn Səd kimi görkəmli hədis alimlərindən hədis öyrənərək hədis hafizi olmuşdur. Əbu İshaq əş-Şeybani, Süleyman ət-Təmimi, Yəhya ibn Səid əl-Əməş kimi fəqihlərdən dərs almışdır.
Əbu Hənifənin dərslərində davamlı olaraq on altı il iştirak edən Əbu Yusif eyni zamanda Kufəyə gələn tarixçi Məhəmməd ibn İshaqdan İslam tarixini öyrənmişdir. Əbu Yusif Əbu Hənifənin vəfatından sonra Bağdada getmiş və xəlifə Mehdi tərəfindən qazı təyin edilmişdir. Hadi və Harun ər-Rəşidin xəlifəliyi illərində də qazılıq edən Əbu Yusif ilk dəfə olaraq "Qazı əl-Qudat" (Baş qazı) adını almışdır. Ömrünün sonuna qədər, on altı il qazılıq etmiş, hicri 183-cü (798) ildə vəfat etdikdən sonra oğlu Yusif yerinə qazı təyin edilmişdir.
Əbu Yusif qarşılaşdığı fiqhi problemləri dərin hüquq məntiqi və geniş zəkası ilə çox asanlıqla həll edirdi. Bir gün Harun ər-Rəşid, "Bu gecə ölkəmdə yatsam səni üç talaq ilə boşayacam" deyərək xanımı Zübeydəni boşadı. Lakin sonra etdiyinə peşman olaraq alimlərdən bu haqda fətva istədi. Əbu Yusif Qurandakı bir ayəyə istinad edərək "məscidlərdə yat, çünki məscidlər sənin deyil, Allahındır" demişdir.
Təbəri Əbu Yusifin rəydən çox istifadə etməsi, Sultana yaxınlığı, qazılıq edərkən məmurları razı salmağa çalışdığına görə bəzi alimlərin ona qarşı hədis rəvayət etməkdən çəkindiyini söyləmişdir. Əbu Yusif ikinci fəqihlər təbəqəsindən sayılmışdır. Əbu Yusif adət-ənənə və sosial şərtlərin dəyişilməsinə görə, nəsslərin həyatdakı bütün incəlikləri əhatə etmədiyini, bir sözlə zaman və mühitin dəyişməsi ilə hökm və ictihadların da dəyişə biləcəyini söyləmişdir. Bu baxımdan nassların şəri hikmətini adət və sosial şərtlərin, sosial dəyişmənin yönünü yaxşı dəyərləndirərək yeni hadisələr qarşısında nəsslərin ruhuna uyğun fətvalar vermişdir. Beləliklə, o, nəsslərin hökmünü hadisələrə tətbiq etmiş və yeni hadisələr qarşısında şəriətdən ayrılmadan məsələləri həll etmişdir.
Bəzi fəqihlər Peyğəmbərin hədisini hərfi olaraq qəbul edib buğda, arpa, xurma və duzun bir-biri ilə hər zaman ölçülərək satılacağını, aralarındakı bərabərliyin çəki ilə deyil, ölçü ilə müəyyən edilməsi olduğunu irəli sürmüşdür. Halbuki Əbu Yusif alış-verişdə artıq vərdiş halına gələn qızıllar arasındakı bərabərliyin ölçü ilə, taxıl məhsulları arasında da çəki ilə müəyyən olunacağı haqqında hökm vermişdir. O, bu ictihadı ilə nassa müxalif olmamış, göstərilən edilən hədisin söyləndiyi vaxtda haqqında bəhs edilən ölçü və çəki məsələsinin o dövrün şərtlərinə görə olduğunu, buna uyğun olaraq da hökmün o şərtlərə görə qoyulduğunu söyləmişdir. Sonrakı illərdə çəki ilə satılan şeylər, əgər o dövrün ticari mühitində də aktual olsaydı, hökm də ona uyğun olardı. İbn Abidin qızıl və gümüş pulun on doqquzuncu əsrdə artıq çəki və ölçü ilə deyil, sayılaraq mübadilə edildiyini açıqlamış və Əbu Yusifin böyük bir faiz təhlükəsinin qarşısını aldığını demişdir.
Fiqhi hökmlərin çoxu nassların zahiri sübutlarından deyil, batini sübutlarından istinbat (sillogizm) və ya qiyas (anologiya) yolu ilə əldə edilmişdir. Əbu Yusif ictihadlarında hədisə üstünlük verməklə yanaşı, daha çox rəyə bağlı idi. Haqqında nass olmayan məsələlərdə səhabənin, sonra isə Əbu Hənifənin ictihadlarına istinad edir, əgər bunlarda məsələnin həlli üçün bir şey tapmazdısa, öz rəyi və qiyası ilə hərəkət edərdi.
Hənəfi fiqhi Əbu Yusif sayəsində tanınıb yayılmışdır. Çünki o, qazılıq vəzifəsini qəbul etməklə Hənəfi məzhəbinin birbaşa tətbiq olunmasını həyata keçirmişdir. Qazılıq etdiyi vaxtlarda xalqın həll ediləsi problemlərilə qarşılaşmış və həlli yollarını araşdırmışdır. Buna görə də onun istihsanları məhz həyatın özündən alınmışdır. O, Əməş və Malikdən hədis öyrənmiş, Yəhya ibn Main ondan hədis rəvayət etmişdir.
Əsərləri
Hənəfi fiqh üsuluna aid ilk əsəri də qələmə alan məhz Əbu Yusifdir. Əbu Yusifin qələmə aldığı əsərləri bunlardır:
- İxtilaf əl-Əmsar,
- Ədəb əl-Qadi alə Məzhəb Əbu Hənifə,
- Əməl fil-Fiqh,
- Kitab əl-Buyu,
- Kitab əl-Cəvami,
- Kitab əl-Hüdud,
- Kitab əl-Xərac,
- Kitab ər-Rəd alə Malik ibn Ənəs,
- Kitab əz-Zəkat,
- Kitab əs-Səlat,
- Kitab əs-Siyam,
- Kitab əs-Səyd və əz-Zəbaih,
- Kitab əl-Qəsb,
- Kitab əl-Fəvaiz,
- Kitab əl-Vəsayə,
- Kitab əl-Vəkalə,
- əl-Əsl,
- Kitab ər-Rəd alə Siyə əl-Əvzai,
- İmla.
Bunlardan başqa Əbu Yusifin yazdığı, Məhəmməd əş-Şeybaninin də tərtib etdiyi "əl-Məbsut" adlı kitab Hənəfi fiqhinin əsas mənbələrindəndir. Kitabın müxtəlif bölmələri ayrı-ayrı yazıldıqdan sonra bir yerə toplanmışdır. "əl-Cami əs-Sağir" adlı əsər min beş yüzə yaxın fətvanı əhatə edir. Keçmişdə qazıların bu kitabı əzbər bilmədən təyin edilmədikləri söylənmişdir. Əl-Cüzcaninin yenidən tərtib etdiyi "əl-Məbsut" adlı əsər bu gün də çox istifadə olunan mənbə sayılır. İslami torpaq hüququnda Əbu Yusifin təsiri hiss olunur. Xəlifə Harun ər-Rəşidin istəyi ilə yazdığı bu kitabında Əbu Yusif dövlətin maliyyə və gəlir mənbələrini təfsilatı ilə açıqlamışdır. Fiqh bablarına uyğun olaraq tərtib etdiyi "Kitab əl-Əsari" isə Əbu Hənifənin müsnədidir. Əbu Hənifənin rəvayət etdiyi hədislərlə hökm verərkən istinad etdiyi hədisləri, hədis şərtlərini, Tabiindən olan İraq və Kufə fəqihlərinin seçilmiş fətvalarını bu kitabda görmək mümkündür.
"İxtilaf Əbu Hənifə və İbn Leyla" adlı kitabında da bu iki imamın fikir müxtəlifliyi göstərdikləri məsələləri açıqlamağa çalışmışdır. Kitab o dövrdəki imamların ixtilafını nəql etməsi baxımından dəyərlidir. Hərbi hökmlər, aman vermə, qənimət hökmləri mövzularında Əbu Hənifəyə müxalif olan Əvzaiyə qarşı yazdığı "Kitab ər-Rəd alə Siyəri Əvzai" adlı kitabında Əvzainin görüşlərini rədd etmişdir. Kitabda eyni zamanda hədis əhli ilə rəy əhli arasındakı ixtilaflara da aydınlıq gətirilmişdir.
Tələbələri
Əbu Yusufun dərs halqasına və elm məclislərinə bir çox tələbə qatılmışdır. Fiqh öyrənmək və ya hədis rəvayət etmək surətiylə təhsil alan tələbələrin ən tanınmışları Əhməd ibn Hənbəl, Məhəmməd əş-Şeybani, Bişr ibn Vəlid əl-Kindi, Bişr ibn Qiyas, Yəhya ibn Main, Hilal ibn Yəhya ər-Rəy, Cəfər ibn Yəhya əl-Bərməki, Həsən ibn Ziyad əl-Lulu, Əsəd ibn əl-Furat və Yəhya ibn Adəmdir.
İstinadlar
- Али-заде А. Абу Йусуф (rus.). // Исламский энциклопедический словарь Москва: Ансар, 2007.
- Али-заде А. Шейбани Мухаммад ибн Хасан (rus.). // Исламский энциклопедический словарь Москва: Ансар, 2007.
- Али-заде А. Ахмад ибн Ханбал (rus.). // Исламский энциклопедический словарь Москва: Ансар, 2007.
- əz-Zəhəbi. Təzkirat əl-Huffaz cild I. Heydərabad. 1957. 292.
- İbn əl-İmad. Şəzəra əz-Zəhəb, cild I. 298, 300, 321.
- İbn ən-Nədim. əl-Fihrist. 195.
- Qurani Kərim, Cin surəsi, 18-ci ayə.
- İbn Əbdülbərr. əl-İntiqa (ərəbcə). 173.
- İbn Abidin. Məcmuə ər-Rasəil cild II, (ərəbcə). əl-Afv fi binə Bədi əl-Əhkam alə Urf. 125.
- İbn Abidin. g.ə. 118.
- İbn Abidin. g.ə. 118.
- Mikail, Rəfail. Dəlilləri ilə İslam fiqhi (az.). Şərq-Qərb. 2014. 191. ISBN .
- Mikail, Rəfail. Dəlilləri ilə İslam fiqhi (az.). Bakı: Şərq-Qərb. 2014. 190. ISBN .
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ebu Yusif Yaqub ibn Ibrahim ibn Hebib ibn Sad el Kufi ereb أبو يوسف 731 1 Kufe Iraq Emeviler xilafeti 13 sentyabr 798 Bagdad Iraq Abbasiler xilafeti Sunni fiqh mektebinin yetirmelerinden ve Islam dunyasinin meshur alimlerindendir Ebu Yusifereb أبو يوسف Dogum tarixi 731 0731 1 Dogum yeri Kufe Iraq Emeviler xilafeti Vefat tarixi 13 sentyabr 798 0798 09 13 66 67 yasinda Vefat yeri Bagdad Iraq Abbasiler xilafeti Elm sahesi fiqh Is yerleri Kufe Bagdad Taninmis yetirmeleri Mehemmed es Seybani 2 Ehmed ibn Henbel 3 Hesen ibn Ziyad Mundericat 1 Heyati 2 Eserleri 3 Telebeleri 4 Istinadlar 5 Hemcinin bax 6 Xarici kecidlerHeyatiredakteO Henefi mezhebinin imami Ebu Henifeden sonra ikinci boyuk henefi feqihidir Iraqin feqihi qebul edilen Yaqub hicri 113 cu 731 ilde Kufede dogulmusdur Yusif adli bir oglu oldugu ucun Ebu Yusif Yusifin atasi leqebi ile taninmisdir Ailesi yoxsul olmus Ebu Henifenin komekliyi ile elm oyrenmeye baslamisdir Eta ibn es Saib Mehemmed ibn Ishaq ibn Yesar ve Leys ibn Sed kimi gorkemli hedis alimlerinden hedis oyrenerek hedis hafizi olmusdur Ebu Ishaq es Seybani Suleyman et Temimi Yehya ibn Seid el Emes kimi feqihlerden ders almisdir Ebu Henifenin derslerinde davamli olaraq on alti il istirak eden Ebu Yusif eyni zamanda Kufeye gelen tarixci Mehemmed ibn Ishaqdan Islam tarixini oyrenmisdir Ebu Yusif Ebu Henifenin vefatindan sonra Bagdada getmis ve xelife Mehdi terefinden qazi teyin edilmisdir Hadi ve Harun er Residin xelifeliyi illerinde de qaziliq eden Ebu Yusif ilk defe olaraq Qazi el Qudat Bas qazi adini almisdir Omrunun sonuna qeder on alti il qaziliq etmis hicri 183 cu 798 ilde vefat etdikden sonra oglu Yusif yerine qazi teyin edilmisdir 4 5 6 Ebu Yusif qarsilasdigi fiqhi problemleri derin huquq mentiqi ve genis zekasi ile cox asanliqla hell edirdi Bir gun Harun er Resid Bu gece olkemde yatsam seni uc talaq ile bosayacam deyerek xanimi Zubeydeni bosadi Lakin sonra etdiyine pesman olaraq alimlerden bu haqda fetva istedi Ebu Yusif Qurandaki bir ayeye istinad ederek mescidlerde yat cunki mescidler senin deyil Allahindir 7 demisdir Teberi Ebu Yusifin reyden cox istifade etmesi Sultana yaxinligi qaziliq ederken memurlari razi salmaga calisdigina gore bezi alimlerin ona qarsi hedis revayet etmekden cekindiyini soylemisdir 8 Ebu Yusif ikinci feqihler tebeqesinden sayilmisdir Ebu Yusif adet enene ve sosial sertlerin deyisilmesine gore nesslerin heyatdaki butun incelikleri ehate etmediyini bir sozle zaman ve muhitin deyismesi ile hokm ve ictihadlarin da deyise bileceyini soylemisdir Bu baximdan nasslarin seri hikmetini adet ve sosial sertlerin sosial deyismenin yonunu yaxsi deyerlendirerek yeni hadiseler qarsisinda nesslerin ruhuna uygun fetvalar vermisdir Belelikle o nesslerin hokmunu hadiselere tetbiq etmis ve yeni hadiseler qarsisinda serietden ayrilmadan meseleleri hell etmisdir Bezi feqihler Peygemberin hedisini herfi olaraq qebul edib bugda arpa xurma ve duzun bir biri ile her zaman olculerek satilacagini aralarindaki beraberliyin ceki ile deyil olcu ile mueyyen edilmesi oldugunu ireli surmusdur 9 Halbuki Ebu Yusif alis verisde artiq verdis halina gelen qizillar arasindaki beraberliyin olcu ile taxil mehsullari arasinda da ceki ile mueyyen olunacagi haqqinda hokm vermisdir 10 O bu ictihadi ile nassa muxalif olmamis gosterilen edilen hedisin soylendiyi vaxtda haqqinda behs edilen olcu ve ceki meselesinin o dovrun sertlerine gore oldugunu buna uygun olaraq da hokmun o sertlere gore qoyuldugunu soylemisdir Sonraki illerde ceki ile satilan seyler eger o dovrun ticari muhitinde de aktual olsaydi hokm de ona uygun olardi Ibn Abidin qizil ve gumus pulun on doqquzuncu esrde artiq ceki ve olcu ile deyil sayilaraq mubadile edildiyini aciqlamis ve Ebu Yusifin boyuk bir faiz tehlukesinin qarsisini aldigini demisdir 11 Fiqhi hokmlerin coxu nasslarin zahiri subutlarindan deyil batini subutlarindan istinbat sillogizm ve ya qiyas anologiya yolu ile elde edilmisdir Ebu Yusif ictihadlarinda hedise ustunluk vermekle yanasi daha cox reye bagli idi Haqqinda nass olmayan meselelerde sehabenin sonra ise Ebu Henifenin ictihadlarina istinad edir eger bunlarda meselenin helli ucun bir sey tapmazdisa oz reyi ve qiyasi ile hereket ederdi Henefi fiqhi Ebu Yusif sayesinde taninib yayilmisdir Cunki o qaziliq vezifesini qebul etmekle Henefi mezhebinin birbasa tetbiq olunmasini heyata kecirmisdir Qaziliq etdiyi vaxtlarda xalqin hell edilesi problemlerile qarsilasmis ve helli yollarini arasdirmisdir Buna gore de onun istihsanlari mehz heyatin ozunden alinmisdir O Emes ve Malikden hedis oyrenmis Yehya ibn Main ondan hedis revayet etmisdir EserleriredakteHenefi fiqh usuluna aid ilk eseri de qeleme alan mehz Ebu Yusifdir Ebu Yusifin qeleme aldigi eserleri bunlardir Ixtilaf el Emsar Edeb el Qadi ale Mezheb Ebu Henife Emel fil Fiqh Kitab el Buyu Kitab el Cevami Kitab el Hudud Kitab el Xerac Kitab er Red ale Malik ibn Enes Kitab ez Zekat Kitab es Selat Kitab es Siyam Kitab es Seyd ve ez Zebaih Kitab el Qesb Kitab el Fevaiz Kitab el Vesaye Kitab el Vekale el Esl Kitab er Red ale Siye el Evzai 12 Imla Bunlardan basqa Ebu Yusifin yazdigi Mehemmed es Seybaninin de tertib etdiyi el Mebsut adli kitab Henefi fiqhinin esas menbelerindendir Kitabin muxtelif bolmeleri ayri ayri yazildiqdan sonra bir yere toplanmisdir el Cami es Sagir adli eser min bes yuze yaxin fetvani ehate edir Kecmisde qazilarin bu kitabi ezber bilmeden teyin edilmedikleri soylenmisdir El Cuzcaninin yeniden tertib etdiyi el Mebsut adli eser bu gun de cox istifade olunan menbe sayilir Islami torpaq huququnda Ebu Yusifin tesiri hiss olunur Xelife Harun er Residin isteyi ile yazdigi bu kitabinda Ebu Yusif dovletin maliyye ve gelir menbelerini tefsilati ile aciqlamisdir Fiqh bablarina uygun olaraq tertib etdiyi Kitab el Esari ise Ebu Henifenin musnedidir Ebu Henifenin revayet etdiyi hedislerle hokm vererken istinad etdiyi hedisleri hedis sertlerini Tabiinden olan Iraq ve Kufe feqihlerinin secilmis fetvalarini bu kitabda gormek mumkundur Ixtilaf Ebu Henife ve Ibn Leyla adli kitabinda da bu iki imamin fikir muxtelifliyi gosterdikleri meseleleri aciqlamaga calismisdir Kitab o dovrdeki imamlarin ixtilafini neql etmesi baximindan deyerlidir Herbi hokmler aman verme qenimet hokmleri movzularinda Ebu Henifeye muxalif olan Evzaiye qarsi yazdigi Kitab er Red ale Siyeri Evzai adli kitabinda Evzainin goruslerini redd etmisdir Kitabda eyni zamanda hedis ehli ile rey ehli arasindaki ixtilaflara da aydinliq getirilmisdir TelebeleriredakteEbu Yusufun ders halqasina ve elm meclislerine bir cox telebe qatilmisdir Fiqh oyrenmek ve ya hedis revayet etmek suretiyle tehsil alan telebelerin en taninmislari Ehmed ibn Henbel Mehemmed es Seybani Bisr ibn Velid el Kindi Bisr ibn Qiyas Yehya ibn Main Hilal ibn Yehya er Rey Cefer ibn Yehya el Bermeki Hesen ibn Ziyad el Lulu Esed ibn el Furat ve Yehya ibn Ademdir 13 Istinadlarredakte 1 2 Ali zade A Abu Jusuf rus Islamskij enciklopedicheskij slovarMoskva Ansar 2007 Ali zade A Shejbani Muhammad ibn Hasan rus Islamskij enciklopedicheskij slovarMoskva Ansar 2007 Ali zade A Ahmad ibn Hanbal rus Islamskij enciklopedicheskij slovarMoskva Ansar 2007 ez Zehebi Tezkirat el Huffaz cild I Heyderabad 1957 292 Ibn el Imad Sezera ez Zeheb cild I 298 300 321 Ibn en Nedim el Fihrist 195 Qurani Kerim Cin suresi 18 ci aye Ibn Ebdulberr el Intiqa erebce 173 Ibn Abidin Mecmue er Raseil cild II erebce el Afv fi bine Bedi el Ehkam ale Urf 125 Ibn Abidin g e 118 Ibn Abidin g e 118 Mikail Refail Delilleri ile Islam fiqhi az Serq Qerb 2014 191 ISBN 978 9952 489 89 7 Mikail Refail Delilleri ile Islam fiqhi az Baki Serq Qerb 2014 190 ISBN 978 9952 489 89 7 Hemcinin baxredakteEbu Henife Imam Mehemmed HenefilikXarici kecidlerredakte Menbe https az wikipedia org w index php title Ebu Yusif amp oldid 8336943