Azərbaycanca
සිංහල
Türkçe
İkicütayaqlılar və ya diplopodlar (lat. Diplopoda) — Buğumayaqlılar tipinin çoxayaqlılar yarımtipinə aid sinif.
| İkicütayaqlılar | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||||
| Domen: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Aləm: Yarımaləm: Klad: Klad: Ranqsız: Tipüstü: Ranqsız: Ranqsız: Tip: Klad: Yarımtip: ???: İkicütayaqlılar | ||||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||||
| ||||||||||||
| ||||||||||||
12000-ə yaxın növü məlumdur.
Təsnifatı
- yarımsinfiPocock, 1887
- dəstəsi Bollman, 1893
- dəstəsi Koch, 1847
- dəstəsi Brandt, 1833
- dəstəsi DeSaussure, 1860
- dəstəsi Pocock, 1887
- dəstəsi Gervais, 1844
- dəstəsi Cook, 1895
- dəstəsi Hoffman, 1980
- dəstəsi
- dəstəsi
- dəstəsi Pocock, 1894
- yarımsinfi Latreille, 1831
- dəstəsi Lucas, 1840
- yarımsinfi Brandt, 1833
- dəstəsi Leach, 1814
- dəstəsi Latzel, 1884
- dəstəsi Brandt, 1833
Quruluşu
Bədənləri nisbətən uzun, yastıvari, silindrik kürəvari və ya qabarıq qövsşəkilli olub uzunluğu bir neçə mm-dən 10-20 sm-ədək olur.Ayaqların sayı 12 cütdən (fırçaquyruqlularda), 375 cütədək (tropik əslqırxayaq - Illacme plenipes) dəyişir. Birinci seqment ayaqsızdır. İkinci və dördüncü seqment bir cütbədənin hər seqmentində 2 cüt, yerdə qalan seqmentlər 2 cüt ayaq daşıyır. Bədənləri kalsium və karbohidratla zəngin olan qalxanla örtülmüşdür. Yan hissələrində müdafiə mayesi ifraz edən vəzlər vardır.
Diplopodların baş hissəsi bir-birinə bitişmiş akron və 3 ədəd baş seqmentindən ibarətdir. Dördüncü baş (boyun) seqmenti sərbəstdir. Diploidlərin baş hissəsi antena və 2 cüt çənə (mandibula və qnatohilari) ibarətdir. Qnatohilari alt çənə funksiyasını ödəyir, qidanı ağıza yönəldir. Baş hissədə, bığcıqların yan hissələrində sadə gözlərin məcmusu, yalançıfasetli gözlər yerləşir.
Diplopodların baş hissəsi bir-birinə bitişmiş akron və 3 ədəd baş seqmentindən ibarətdir. Dördüncü baş (boyun) seqmenti sərbəstdir. Diploidların bədəninin sonunda anal hissə - telson vardır. Erkək fərdlərdə dəyişilmiş cinsiyyət ayaqları (qonopodlar) vardır. Qonopodlar bədənin birinci və səkkizinci seqmentlərində yerləşir.
Tənəffüs sisteminin əsasını traxeyalar təşkil edir. Hər bir diplosomitdə 2 cüt, bədənin birinci seqmentində isə bir cüt stiqma (tənəffüs dəliyi) yerləşir. Qan-damar sistemi açıq tiplidir. Diploidların ürəyi uzunsov və çox kameralıdır. Ürək kameralarının sayı bədən seqmentlərinin sayı qədərdir. Diplopodlar müxtəlifcinslidirlər. Bir cüt cinsiyyət dəliyi ikincibədən seqmentində yerləşir. Mayalanma spermatofor tiplidir. Erkək fərdin ifraz etdiyispermatofor qabaq cinsiyyət ayaqları vasitəsilə tutulur, hərəkət ayaqları vasitəsilə səkkizinci seqmentdəki arxa cinsiyyət ayağına ötürülür. Cütləşmə zamanı erkək spermatoforu dişi fərdin cinsiyyət dəliyinə ötürür.
Bütün diplopodlarda inkişaf anamorfoz tiplidir. Yumurtadan çıxan sürfələrdə ayaqların dayı 3 cüt, seqmentlərin sayı natam olur. İkicütayaqlıların əksəriyyəti saprofaq olub torpaqdakı bitki qalıqları ilə qidalanır. Az miqdarda növlər canlı bitkilərlə qidalanır.Bu qrupun ən geniş yayılmış nümayəndələri (Julida dəstəsi) qırxayaqlardır.
Diploidların bədəninin sonunda anal hissə - telson vardır. Erkək fərdlərdə dəyişilmiş cinsiyyət ayaqları (qonopodlar) vardır. Qonopodlar bədənin birinci və səkkizinci seqmentlərində yerləşir.
Tənəffüs sisteminin əsasını traxeyalar təşkil edir. Hər bir diplosomitdə 2 cüt, bədənin birinci seqmentində isə bir cüt stiqma (tənəffüs dəliyi) yerləşir. Qan-damar sistemi açıq tiplidir. Diploidların ürəyi uzunsov və çox kameralıdır. Ürək kameralarının sayı bədən seqmentlərinin sayı qədərdir.
Çoxalması
Diplopodlar müxtəlifcinslidirlər. Bir cüt cinsiyyət dəliyi ikincibədən seqmentində yerləşir. Mayalanma spermatofor tiplidir. Erkək fərdin ifraz etdiyispermatofor qabaq cinsiyyət ayaqları vasitəsilə tutulur, hərəkət ayaqları vasitəsilə səkkizinci seqmentdəki arxa cinsiyyət ayağına ötürülür. Cütləşmə zamanı erkək spermatoforu dişi fərdin cinsiyyət dəliyinə ötürür.
Bütün diplopodlarda inkişaf anamorfoz tiplidir. Yumurtadan çıxan sürfələrdə ayaqların dayı 3 cüt, seqmentlərin sayı natam olur.
- İkicütayaqlıların əksəriyyəti saprofaq olub torpaqdakı bitki qalıqları ilə qidalanır. Az miqdarda növlər canlı bitkilərlə qidalanır.Bu qrupun ən geniş yayılmış nümayəndələri (Julida dəstəsi) qırxayaqlardır.
Xarici keçidlər
- İkicütayaqlılar (Diplopoda)[ölü keçid]
İstinadlar
- Integrated Taxonomic Information System (ing.). 1999.
- Shear W. A. Class Diplopoda de Blainville in Gervais, 1844. // Animal Biodiversity: An Outline of Higher-level Classification and Survey of Taxonomic Richness / red. Z. Zhang 2011. C. 3148, burax. 1. S. 159–164. , 978-1-86977-850-7
- İkicütayaqlılar (Diplopoda)[ölü keçid]
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ikicutayaqlilar ve ya diplopodlar lat Diplopoda Bugumayaqlilar tipinin coxayaqlilar yarimtipine aid sinif IkicutayaqlilarElmi tesnifatDomen EukariotlarRanqsiz AmorpheaRanqsiz Ranqsiz Ranqsiz Ranqsiz FilozoaAlem HeyvanlarYarimalem EumetazoylarKlad Klad IkitereflisimmetriyalilarKlad Ranqsiz IlkagizlilarTipustu TuleyenlerRanqsiz PanarthropodaRanqsiz Tip BugumayaqlilarKlad Yarimtip Coxayaqlilar IkicutayaqlilarBeynelxalq elmi adiDiplopoda Blainv 1844Sekil axtarisiITIS 154409NCBI 7553EOL 348FW 57323 12000 e yaxin novu melumdur TesnifatiyarimsinfiPocock 1887 destesi Bollman 1893 destesi Koch 1847 destesi Brandt 1833 destesi DeSaussure 1860 destesi Pocock 1887 destesi Gervais 1844 destesi Cook 1895 destesi Hoffman 1980 destesi destesi destesi Pocock 1894 yarimsinfi Latreille 1831 destesi Lucas 1840 yarimsinfi Brandt 1833 destesi Leach 1814 destesi Latzel 1884 destesi Brandt 1833QurulusuBedenleri nisbeten uzun yastivari silindrik kurevari ve ya qabariq qovssekilli olub uzunlugu bir nece mm den 10 20 sm edek olur Ayaqlarin sayi 12 cutden fircaquyruqlularda 375 cutedek tropik eslqirxayaq Illacme plenipes deyisir Birinci seqment ayaqsizdir Ikinci ve dorduncu seqment bir cutbedenin her seqmentinde 2 cut yerde qalan seqmentler 2 cut ayaq dasiyir Bedenleri kalsium ve karbohidratla zengin olan qalxanla ortulmusdur Yan hisselerinde mudafie mayesi ifraz eden vezler vardir Diplopodlarin bas hissesi bir birine bitismis akron ve 3 eded bas seqmentinden ibaretdir Dorduncu bas boyun seqmenti serbestdir Diploidlerin bas hissesi antena ve 2 cut cene mandibula ve qnatohilari ibaretdir Qnatohilari alt cene funksiyasini odeyir qidani agiza yoneldir Bas hissede bigciqlarin yan hisselerinde sade gozlerin mecmusu yalancifasetli gozler yerlesir Diplopodlarin bas hissesi bir birine bitismis akron ve 3 eded bas seqmentinden ibaretdir Dorduncu bas boyun seqmenti serbestdir Diploidlarin bedeninin sonunda anal hisse telson vardir Erkek ferdlerde deyisilmis cinsiyyet ayaqlari qonopodlar vardir Qonopodlar bedenin birinci ve sekkizinci seqmentlerinde yerlesir Teneffus sisteminin esasini traxeyalar teskil edir Her bir diplosomitde 2 cut bedenin birinci seqmentinde ise bir cut stiqma teneffus deliyi yerlesir Qan damar sistemi aciq tiplidir Diploidlarin ureyi uzunsov ve cox kameralidir Urek kameralarinin sayi beden seqmentlerinin sayi qederdir Diplopodlar muxtelifcinslidirler Bir cut cinsiyyet deliyi ikincibeden seqmentinde yerlesir Mayalanma spermatofor tiplidir Erkek ferdin ifraz etdiyispermatofor qabaq cinsiyyet ayaqlari vasitesile tutulur hereket ayaqlari vasitesile sekkizinci seqmentdeki arxa cinsiyyet ayagina oturulur Cutlesme zamani erkek spermatoforu disi ferdin cinsiyyet deliyine oturur Butun diplopodlarda inkisaf anamorfoz tiplidir Yumurtadan cixan surfelerde ayaqlarin dayi 3 cut seqmentlerin sayi natam olur Ikicutayaqlilarin ekseriyyeti saprofaq olub torpaqdaki bitki qaliqlari ile qidalanir Az miqdarda novler canli bitkilerle qidalanir Bu qrupun en genis yayilmis numayendeleri Julida destesi qirxayaqlardir Diploidlarin bedeninin sonunda anal hisse telson vardir Erkek ferdlerde deyisilmis cinsiyyet ayaqlari qonopodlar vardir Qonopodlar bedenin birinci ve sekkizinci seqmentlerinde yerlesir Teneffus sisteminin esasini traxeyalar teskil edir Her bir diplosomitde 2 cut bedenin birinci seqmentinde ise bir cut stiqma teneffus deliyi yerlesir Qan damar sistemi aciq tiplidir Diploidlarin ureyi uzunsov ve cox kameralidir Urek kameralarinin sayi beden seqmentlerinin sayi qederdir CoxalmasiDiplopodlar muxtelifcinslidirler Bir cut cinsiyyet deliyi ikincibeden seqmentinde yerlesir Mayalanma spermatofor tiplidir Erkek ferdin ifraz etdiyispermatofor qabaq cinsiyyet ayaqlari vasitesile tutulur hereket ayaqlari vasitesile sekkizinci seqmentdeki arxa cinsiyyet ayagina oturulur Cutlesme zamani erkek spermatoforu disi ferdin cinsiyyet deliyine oturur Butun diplopodlarda inkisaf anamorfoz tiplidir Yumurtadan cixan surfelerde ayaqlarin dayi 3 cut seqmentlerin sayi natam olur Ikicutayaqlilarin ekseriyyeti saprofaq olub torpaqdaki bitki qaliqlari ile qidalanir Az miqdarda novler canli bitkilerle qidalanir Bu qrupun en genis yayilmis numayendeleri Julida destesi qirxayaqlardir Xarici kecidlerIkicutayaqlilar Diplopoda olu kecid IstinadlarIntegrated Taxonomic Information System ing 1999 Shear W A Class Diplopoda de Blainville in Gervais 1844 Animal Biodiversity An Outline of Higher level Classification and Survey of Taxonomic Richness red Z Zhang 2011 C 3148 burax 1 S 159 164 ISBN 978 1 86977 849 1 978 1 86977 850 7 Ikicutayaqlilar Diplopoda olu kecid Hemcinin baxCoxbaglilar