Vikipediya azad ensiklopediya Bu məqalənin neytrallığı şübhə doğurur Məqalədə tərəf tutma və ya pisləmək məqsədi daşıyan

Vikipediya azad ensiklopediya Bu meqalenin neytralligi subhe dogurur Meqalede teref tutma ve ya pislemek meqsedi dasiyan ve dogrulugu subut edilmeyen ve ya mubaligeli fikirlerin oldugu iddia edilir Xahis olunur bu mesele ile elaqedar istirak edesiniz 1889 cu il ucun Amerika bizonunun mehv edileceyi baslangic erazinin serhedleri gosterilmis xerite ABS de bizonlarin mehvi 1830 cu illerden beri kommersiya meqsedleri ucun Simali Amerikada bu heyvan novunun yox olmaq tehlukesine getirib cixaran nezaretsiz kutlevi bizon ovudur Hindular enenevi olaraq bizonlari yalniz yasayis ehtiyaclarini odemek ucun ovlayirdilar qida ucun elece de geyim hazirlanmasi menzil alet ve qab istehsali ucun ve bir cox qebilelerin sag qalmasi bizonlardan asili idi XIX esrde bezi hindu tayfalari da ticaret meqsedile bizon ovu ile mesgul olurdular ve derilerini Amerika tacirlerine satirdilar Bununla bele mehz ag derili amerikan ovcularin ve ABS demir yolu sirketlerinin hereketleri bizon populyasiyasi ucun kritik neticeler toredirdi 1800 cu illerin evvellerinde derisi ucun ilde texminen 200 000 bizon oldurulurdu 1825 ci ilde Allegeni yaylasinda ing Allegheny Plateau Missisipinin serqinde yasayan son bizonlar olduruldu 1830 1860 ci iller arasinda bir birinin ardinca ABS nin serq sahiline bizon derileri ile dolu vaqonlar gelirdi Vetendas muharibesi basa catdiqdan ve trans Amerika demir yolunun cekilisinden sonra qerb cemenliklerinin aktiv inkisafinin baslangici ile ovculari duzenliklere getirmek ve ovlarini Avropaya gondermek ucun geri serqe dasinmanin daha asanlasmasi bizon populyasiyasinin ehemiyyetli derecede azalmasina sebeb olur Bizonlarin vehsicesine oldurulmesi neticesinde onlarin sayi XX esrin evvellerinde bir nece on milyondan bir nece yuze qeder azalmisdi Fransiz bioloqu Jean Dorst qeyd etdi ki evvelce bizonlarin umumi sayi texminen 75 milyon idi lakin artiq 1880 1885 ci illerde Simali ABS ovcularinin hekayeleri son bizonu ovlamaqdan danisirdi 1840 ci illerde her il texminen 2 5 milyon bizon olduruldu 1872 1874 cu iller erzinde texminen 3 5 milyon bizon oldurulmusdu Idmanci ovculardan biri olan dr Karver lovgalanirdi ki tekce bir yayda sexsen 5000 bizon vurmusdur Oldurulen 3 bizondan yalniz 1 nin derisi soyulur qalanlari ise hec bir sekilde istifade edilmirdir Tarixci Endru Eyzenberq bizonlarin 1800 cu ilde 30 milyondan esrin sonuna qeder minden asagi azalmasi haqqinda yazmisdi 1887 ci ilde collere seyahet eden ingilis tebietsunasi Uilyam Qrib qeyd edirdi Her yerde bizon cigirlari var idi amma canli bizon yox idi Bu necib heyvanlarin yalniz kelleleri ve sumukleri gunes altinda agarirdi Iqtisadi sebebleri span 40 000 bizon derisi Joj siti Kanzas 1878 il Bizon kellelerinden piramida 1870 ci iller Simali Amerikanin mustemlekeciliyinin baslangicindan beri Avropada muxtelif Simali Amerika heyvanlarinin derilerine boyuk telebat var idi ve bizon da istisna deyildi Bizon derilerinden yorgan ve xalcalar isti mantiyalar ve basqa paltarlar hazirlanirdi Deriden muxtelif senaye masinlari ucun oturucu kemerler de hazirlanirdi Kelle ve diger sumukleri gubre zavodlarina gonderilirdi Bizon eti uzaq mesafelere dasinmasinin cetinliyine gore adeten ya yaxinliqda satilir ya da xususi ayrilmis tarlalarda curumeye buraxilir sonra sumukleri toplanirdi Yalniz ABS nin serq sahilindeki cox bahali restoranlarin menyusunda bizon diline rast gelinirdi Qisda temperaturun asagi olmasi sebebinden eti daha uzaq mesafeye catdirmaq mumkun olurdu Demir yollarinin cekilmesi ve havalandirilan ve soyudulan vaqonlarin istifadeye baslamasi ile bizon etinin istehlaki artdi Amerika demir yolu sirketlerinin bizonlarin sayinin azalmasinda boyuk tohfesi tekce ovculari ve tacirleri suretli neqliyyatla temin etmek deyildi Demir yollarinin cekilisi zamani insaatcilari yemekle temin etmek ucun ovculardan bizon eti alirdilar Bizonlarin neheng suruleri demir yolu relslerini kecerken ve ya kulekden qorunmaq ucun demir yolu bendlerinin arxasina siginaraq qatarlari saatlarla bezen gunlerle gecikdirdiyi ucun onlar bizonlarin sayini azaltmaga calisdilar Lokomotivlerin heyvanlarla toqqusmasi hallari da olurdu ki bu da texnikaya ve demir yolu xettine ziyan vururdu Demiryol sirketlerinin rehberleri coxlu sayda bizonun qatar relslerine yaxin olmasinin potensial faydasini da derk etdiler ve vaqonun pencerelerinden bizonlara gulle atmaq furseti ile sernisinleri celb etmeye basladilar Xususi ov seferleri de teskil olunurdu ABS ordusunu ve Kanzas pasifik reylueyz demir yolu iscilerini erzaqla temin etmek ucun bizon ovlayan Buffalo Bill ing William Frederick Buffalo Bill Cody leqebli kesfiyyatci boyuk sohret qazanmisdi O hemcinin 1872 ci ilin yanvarinda Boyuk Knyaz Aleksey Aleksandrovicin meshur bizon ovu zamani kesfiyyatci olmusdu Billin ozunun dediyine gore o 1867 1868 ci illerde demir yolu sirketinde isleyerken 17 ay erzinde 4000 den cox bizon oldurmusdu Leqebinide ele o vaxt alir Buffalo Bill 1883 cu ilde Buffalo Bill s Wild West sou truppasini yaratdiqdan sonra genis beynelxalq sohret qazanmisdir Mehvi durdurmaq cehdleri span 1870 ci illerin evvellerinde bizonlarin sayinin ehemiyyetli derecede azalmasi ABS Konqresinde novun tamamile mehv edilmesinin qarsisini almaq ucun mumkun tedbirler haqqinda muzakirelere sebeb oldu 1871 ci ilin martinda Arizona statindan cenab MakKormik qida ve sexsi istifade ucun deri saxlamaqdan basqa diger meqsedler ucun ABS hokumetinin torpaqlarinda bizonlarin oldurulmesini qadagan eden bill H R 157 ni teqdim etdi Lakin namelum seraite gore bu qanun layihesi hetta muzakireye bele cixarilmadi 1872 ci il fevralin 14 de Kaliforniya statindan cenab Koul bizon maral antilop ve diger vehsi heyvanlarin populyasiyalarinin mehv edilmekden qorunmaq ucun qanunlarin qebul edilmesinin meqsedeuygunlugunu arasdirmaq ucun eraziler uzre komissiyaya gosteris veren qetname teklif etdi Artiq 1872 ci il fevralin 16 da Massacusetsden olan cenab Vilson ABS Senatina bizon ovunu mehdudlasdiran S 655 sayli qanun layihesi teqdim etdi Qanun layihesi elave arasdirma ucun erazi komissiyasina gonderilir 1872 ci il aprelin 5 de Arizona statindan cenab MakKormik Numayendeler Palatasinin qarsisinda bizonlarin oldurulmesine mehdudiyyetlerin qoyulmasinin zeruriliyi ile bagli nitqle cixis etdi ve burada o kecmis HR157 qanun layihesini o cumleden bizonlarin mehv edilmesi tehlukesini gosteren bir sira materiallari heyvanlara qarsi qeddarligin qarsisinin alinmasi uzre Amerika cemiyyeti prezidentinin mektubunu oxudu Bununla bele bu seyler 1874 cu ilin yanvarina Illinoys statindan cenab Fort bizonlarin faydasiz sekilde oldurulmesinin qarsisini almaq ucun H R 921 qanun layihesi teqdim edene qeder netice vermedi Sened oyrenilmesi ucun yeniden Erazi Komissiyasina gonderildi ve 1874 cu ilin martinda komissiya qanun layihesinin qebul edilmesini tovsiye etdi Bir cox muzakirelerden sonra qanun layihesi qebul edildi ve 1874 cu ilin iyununda ABS Senatina gonderildi ve ucuncu oxunusda tesdiq edildi Lakin prezident Qrant qanun layihesine veto qoydu ABS hokumetinin rezervasiyalarda ayrilmis torpaqlara kocurmeye calisdigi hindu tayfalarinin bizonlardan asililiginin ferqinde olmasi lazimi qanunlarin vaxtinda qebul edilmesine mane olurdu 1875 ci ilde amerikali general ing Philip Henry Sheridan konqresdeki dinlemelerde soylemisdi Bizon ovculari hindu problemini hell etmek ucun son iki ilde butun nizami ordunun son 30 ilde etdiyinden daha cox is gorubler Onlar hundularin maddi bazasini mehv edirler Isteseniz barit ve qurgusun gonderin ve icaze verin butun bizonlari qirana qeder oldursunler derisini soyub satsinlar Seridan hetta bizonlarin mehv edilmesinin vacibliyini vurgulayaraq ovcular ucun xususi medal tesis etmeyi teklif etdi Polkovnik ing Richard Irving Dodge soyleyirdi Her bir bizonun olumu hindularin yox olmasidir Bizonlarin yerlerde ovlanmasini mehdudlasdiran ve ya qadagan eden ve yaxud bizon derilerine vergi tetbiq eden diger qanunlarin qebul edilmesi cehdleri 1876 ci ilin martina qeder davam etdi bundan sonra ABS Konqresinde bu istiqametde hec bir yeni sey gosterilmedi 1872 ci ilde artiq erazisinde kicik bir bizon surusu yasayan ve ov ucun bezi mehdudiyyetler qoyulan Yellouston Milli Parki yaradilsa da yalniz 1894 cu ilde bu federal qoruqda heyvanlarin ovlanmasini hamiliqla qadagan eden qanun qebul edildi Kicik bizon populyasiyasi esasen bu ve bir sira diger milli parklarin movcudlugu habele stat hokumetlerinin ozel teskilatlarin ve xeyriyyecilerin seyleri sayesinde qorunub saxlanilmisdir Istinadlar span Farli Mouet Glava 9 Smertnyj chas bizona Tragedii Morya Progress 1988 ISBN 5 01 001079 8 Dorst Zh Do togo kak umret priroda Arxivlesdirilib 2015 09 24 at the Wayback Machine M Progress 1968 Isenberg A The Destruction of the Bison An Environmental History 1750 1920 Arxivlesdirilib 2015 09 23 at the Wayback Machine New York Cambridge University Press 2000 Mouet F Konec bizonej tropy Arxivlesdirilib 2009 11 06 at the Wayback Machine Vokrug sveta 7 2574 iyul 1988 Zorin A V Dve bitvy pri Edoub Uolls Arxivlesdirilib 2008 12 04 at the Wayback Machine The Lacey Act of 1894 U S Statutes at Large vol 28 p 73 Chap 72 An Act to protect the birds and animals in Yellowstone National park and to punish crimes in said park and for other purposes Xarici kecidler span Mouet F Konec bizonej tropy Vokrug sveta 7 2574 iyul 1988 Dorst Zh Do togo kak umret priroda M Progress 1968 Isenberg A The destruction of the bison an environmental history 1750 1920 Cambridge University Press 2001 Lugetler ve ensiklopediyalarKanada Kateqoriyalar BizonlarABS tarixiBoyuk DuzenliklerHindi soyqirimlariEkoloji terrorGizli kateqoriya Vikipediya Terefli meqaleler