Azərbaycanca
Deutsch
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
İranın Müvəqqəti Hökuməti (fars. دولت موقت ايران, roman.: Dowlat-e Movaqat-e Irân) — İran şahı olan Şahənşah Məhəmməd Rza Pəhləvi 1979-cu ilin yanvar ayında İrandan qaçdıqdan sonra İranda yaradılmış birinci hökumət. Müvəqqəti hökumətə İran Azadlıq Hərəkatının (FMI) üzvü olanMehdi Bazərgan rəhbərlik etmişdir və Xomeyninin 4 fevral 1979-cu il tarixli fərmanı ilə yaradılmışdır. 4-11 fevral 1979-cu il tarixləri arasında Bazərgan və Şapur Bəxtiyar arasında qanuni baş nazirin kim olması üstündə mübahisə olmuş, daha sonra isə Bəxtiyar fevral ayının 11-də ölkədən qaçmışdır. Mehdi Bazərgan müvəqqəti hökumətin baş naziri olaraq qalmış və 14 fevral 1979-cu ildə yeddi nəfərdən ibarət kabinetini təqdim etmişdir. İbrahim Yəzdi xarici işlər naziri seçilmişdir.
| İranın Müvəqqəti Hökuməti | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| |||||
 | |||||
| Rəsmi dilləri | |||||
| Paytaxt | Tehran | ||||
| Valyuta | İran rialı | ||||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||||
İran İslam Respublikasının Konstitusiyası 24 oktyabr 1979-cu ildə qəbul edilmişdir. Lakin yeni konstitusiya 3 dekabr 1979-cu ildə qüvvəyə minməzdən əvvəl, Amerika səfirliyinin ələ keçirilməsindən qısa müddət sonra hökumət noyabr ayının 6-da istefa vermişdir. Bazərgan hökuməti bu addıma qarşı çıxsa da, inqilabın lideri olan Xomeyni bunu dəstəkləmişdir. İslam İnqilabı Şurası 12 avqust 1980-ci ildə ilk İslam Şurası Məclisiinin formalaşmasına qədər olan dövrdə ölkənin hökuməti kimi fəaliyyət göstərmişdir. Bazərgan Tehranın nümayəndəsi kimi inqilabdan sonra seçilmiş birinci parlamentin üzvü olmuşdur.
Müvəqqəti hökumətin yaradılması
Ayətullah Xomeyni 15 illik sürgündən sonra İrana qayıdanda Mehdi Bazərganı müvəqqəti hökumətin başçısı təyin etmişdir. 4 fevral 1979-cu ildə Ruhullah Xomeyni Bazərganın “Müvəqqəti İslam İnqilabı Hökuməti”nin baş naziri təyin edilməsi haqqında fərman vermişdir.
Xomeyni fərmanını təfərrüatlarına girərək, iranlıların Bazərgana itaət etmələrinin əmr edildiyini və bunun dini bir vəzifə olduğunu açıq şəkildə bildirmişdir. Xomeyni daha sonra belə demişdir: «... Bu, adi bir hökumət deyildir. Bu, şəriətə əsaslanan bir hökumətdir. Bu hökumətə qarşı çıxmaq İslam şəriətinə qarşı çıxmaq deməkdir... Allahın hökumətinə qarşı üsyan qaldırmaq Allaha üsyan qaldırmaq deməkdir. Allaha qarşı üsyan qaldırmaq isə küfrdür.»
Xomeyninin elanı Xomeyni tərəfdarları ilə Bəxtiyarın tərəfdarları arasında baş verən toqquşmalarda ordunun öz bitərəfliyini (Bəxtiyarın son ümidi) rəsmi olaraq elan etməsindən bir neçə gün əvvəl baş vermişdir. Ordunun dəstəyi olmadan hakimiyyətdə qala bilməyəcəyini başa düşən Bəxtiyar həmin gün, yəni fevral ayının 11-də rəsmi olaraq İran İslam İnqilabının Qələbə Günü kimi elan olunan gündə ölkədən qaçdı.
Müvəqqəti hökumət tez-tez İnqilab Şurasına “tabe olan” bir orqan kimi təsvir olunur; o, hakimiyyətinə rəqib olan çoxsaylı komitələrin idarə edilməsində də çətinliklər yaşayırdı.
Nazirlər Kabinetinin üzvləri
İranlı jurnalist Məhəmməd Ətayinin sözlərinə görə, Bazərganın kabineti iki əsas fraksiyadan ibarət idi: mötədillər və radikallar. Kabinet üzvlərinin əksəriyyəti “İran Azadlıq Hərəkatı” və “Milli Cəbhə” təşkilatlarının veteran-millətçiləri idilər.
Bazərgan bir neçə dəfə kabinetində dəyişikliklər etmişdi, çünki bəzi nazirlər paralel hakimiyyət strukturlarına nəzarət edə bilmədiklərinə görə istefa verirdilər. Bəzi hallarda nazirliklərə ya nazir səlahiyyətlərini icra edən şəxs, ya da birbaşa Bazərganın özü rəhbərlik edirdi.
Bazərganın kabinetinin üzvlərinin siyahısı
| Nazir | Vəzifəsi | Vəzifə müddəti | Partiya mənsubiyyəti |
|---|---|---|---|
| Baş nazir | Mehdi Bazərgan | 4 fevral 1979 — 6 noyabr 1979 | İran Azadlıq Hərəkatı |
| Baş nazirin ictimaiyyətlə əlaqələr və idarəetmə üzrə müavini | Abbas Əmir-İntizam | 13 fevral 1979 — avqust 1979 | İran Azadlıq Hərəkatı |
| Baş nazirin ictimaiyyətlə əlaqələr və idarəetmə üzrə müavini | Sadiq Təbatəbai | avqust 1979 — 6 noyabr 1970 | İran Azadlıq Hərəkatı |
| Baş nazirin inqilabi işlər üzrə müavini | İbrahim Yəzdi | 13 fevral 1979 — 12 aprel 1979 | İran Azadlıq Hərəkatı |
| Baş nazirin inqilabi işlər üzrə müavini | Mustafa Çamran Savehi | 12 aprel 1979 — 29 sentyabr 1979 | İran Azadlıq Hərəkatı |
| Baş nazirin hakimiyyətin ötürülməsi məsələləri üzrə müavini | Haşim Sabbaqian | 13 fevral 1979 — 20 iyun 1979 | İran Azadlıq Hərəkatı |
| Daxili işlər naziri | Əhməd Sədr Hacı Seyid Cavadi | 13 fevral 1979 — 20 iyun 1979 | İran Azadlıq Hərəkatı |
| Daxili işlər naziri | Haşim Sabbaqian | 20 iyun 1979 — 6 noyabr 1979 | İran Azadlıq Hərəkatı |
İstefası
Baş nazir Bazərgan və onun kabinetinin bütün üzvləri 4 noyabrda Tehrandakı ABŞ səfirliyinin bütün əməkdaşlarının girov götürülməsindən iki gün sonra – 1979-cu il noyabr ayının 6-da kütləvi şəkildə istefa vermişdir. Bazərgan Xomeyniyə ünvanladığı məktubda yazırdı: “... təkrar-təkrar müdaxilələr, narahatlıqlar, etirazlar və mübahisələrə görə mən və həmkarlarım vəzifələrimizi davam etdirə bilmirik ...”.
Bundan sonra hakimiyyət İnqilab Şurasının əlinə keçmişdir. Bazərgan teokratik rejimin deyil, ilkin inqilabi konstitusiya layihəsinin tərəfdarı idi və onun istefası Xomeyni tərəfindən etirazsız qəbul edilmişdir. Xomeyni demişdir: “Cənab Bazərgan bir qədər yorğundur və siyasi proseslərdən bir müddət kənarda qalmağı üstün tutmuşdur...”. Daha sonra Xomeyni Bazərganın təyinatını “səhv” adlandırmışdır. Bazərgan isə öz hökumətini “qınsız bıçaq” kimi – yəni heç bir təsir və səlahiyyəti olmayan bir hakimiyyət – adlandırmışdır.
İstinadlar
- Reza Safa (2006). The Coming Fall of Islam in Iran: Thousands of Muslims Find Christ in the Midst of Persecution. Charisma Media. p. 78. .
- Mir M.Hosseini. «February, 5, 1979 A.D.: Bazargan Becomes Prime Minister Arxiv surəti 25 dekabr 2018 tarixindən (Wayback Machine) saytında». The Iranian history article. Retrieved 17 July 2016.
- Samih K. Farsoun, Mehrdad Mashayekhi (22 November 2005). Iran: Political Culture in the Islamic Republic. Routledge. p. 173. .
- Nikou, Semira N. «Timeline of Iran’s Political Events Arxiv surəti 8 dekabr 2020 tarixindən (Wayback Machine) saytında». United States Institution of Peace. Retrieved 10 August 2013.
- Mehdi Noorbaksh. «Mehdi Bazargan’s Biography Arxiv surəti 21 yanvar 2016 tarixindən (Wayback Machine) saytında». Cultural Foundation of Mehdi Bazargan. Retrieved 16 July 2016.
- Bayram Sinkaya (19 June 2015). The Revolutionary Guards in Iranian Politics: Elites and Shifting Relations. Routledge. p. 79. .
- چرا و چگونه بازرگان به نخست وزیری رسید؟ Arxiv surəti 13 aprel 2008 tarixindən (Wayback Machine) saytında Archived 13 April 2008 at the Wayback Machine The commandment of Ayatollah Khomeini for Bazargan and his sermon on 5 February.
- Khomeini, Sahifeh-ye Nur, vol. 5, p. 31, translated by Baqer Moin in «Khomeini» (2000), p. 204.
- Said Amir Arjomand. «The Turban for the Crown: The Islamic Revolution in Iran», (1988), p. 135.
- Ataie, Mohammad (Summer 2013). «Revolutionary Iran’s 1979 endeavor in Lebanon Arxiv surəti 8 mart 2021 tarixindən (Wayback Machine) saytında». Middle East Policy. XX (2): 137—157. doi:10.1111/mepo.12026.
- Michael Axworthy. «Revolutionary Iran: A History of the Islamic Republic», (2016), p. 169.
- Lynn Berat (1995). Between States: Interim Governments in Democratic Transitions. Cambridge University Press. p. 132. .
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Iranin Muveqqeti Hokumeti fars دولت موقت ايران roman Dowlat e Movaqat e Iran Iran sahi olan Sahensah Mehemmed Rza Pehlevi 1979 cu ilin yanvar ayinda Irandan qacdiqdan sonra Iranda yaradilmis birinci hokumet Muveqqeti hokumete Iran Azadliq Herekatinin FMI uzvu olanMehdi Bazergan rehberlik etmisdir ve Xomeyninin 4 fevral 1979 cu il tarixli fermani ile yaradilmisdir 4 11 fevral 1979 cu il tarixleri arasinda Bazergan ve Sapur Bextiyar arasinda qanuni bas nazirin kim olmasi ustunde mubahise olmus daha sonra ise Bextiyar fevral ayinin 11 de olkeden qacmisdir Mehdi Bazergan muveqqeti hokumetin bas naziri olaraq qalmis ve 14 fevral 1979 cu ilde yeddi neferden ibaret kabinetini teqdim etmisdir Ibrahim Yezdi xarici isler naziri secilmisdir Iranin Muveqqeti HokumetiBayraq GerbResmi dilleri fars diliPaytaxt TehranValyuta Iran riali Vikianbarda elaqeli mediafayllar Iran Islam Respublikasinin Konstitusiyasi 24 oktyabr 1979 cu ilde qebul edilmisdir Lakin yeni konstitusiya 3 dekabr 1979 cu ilde quvveye minmezden evvel Amerika sefirliyinin ele kecirilmesinden qisa muddet sonra hokumet noyabr ayinin 6 da istefa vermisdir Bazergan hokumeti bu addima qarsi cixsa da inqilabin lideri olan Xomeyni bunu desteklemisdir Islam Inqilabi Surasi 12 avqust 1980 ci ilde ilk Islam Surasi Meclisiinin formalasmasina qeder olan dovrde olkenin hokumeti kimi fealiyyet gostermisdir Bazergan Tehranin numayendesi kimi inqilabdan sonra secilmis birinci parlamentin uzvu olmusdur Muveqqeti hokumetin yaradilmasiAyetullah Xomeyni 15 illik surgunden sonra Irana qayidanda Mehdi Bazergani muveqqeti hokumetin bascisi teyin etmisdir 4 fevral 1979 cu ilde Ruhullah Xomeyni Bazerganin Muveqqeti Islam Inqilabi Hokumeti nin bas naziri teyin edilmesi haqqinda ferman vermisdir Xomeyni fermanini teferruatlarina girerek iranlilarin Bazergana itaet etmelerinin emr edildiyini ve bunun dini bir vezife oldugunu aciq sekilde bildirmisdir Xomeyni daha sonra bele demisdir Bu adi bir hokumet deyildir Bu seriete esaslanan bir hokumetdir Bu hokumete qarsi cixmaq Islam serietine qarsi cixmaq demekdir Allahin hokumetine qarsi usyan qaldirmaq Allaha usyan qaldirmaq demekdir Allaha qarsi usyan qaldirmaq ise kufrdur Xomeyninin elani Xomeyni terefdarlari ile Bextiyarin terefdarlari arasinda bas veren toqqusmalarda ordunun oz biterefliyini Bextiyarin son umidi resmi olaraq elan etmesinden bir nece gun evvel bas vermisdir Ordunun desteyi olmadan hakimiyyetde qala bilmeyeceyini basa dusen Bextiyar hemin gun yeni fevral ayinin 11 de resmi olaraq Iran Islam Inqilabinin Qelebe Gunu kimi elan olunan gunde olkeden qacdi Muveqqeti hokumet tez tez Inqilab Surasina tabe olan bir orqan kimi tesvir olunur o hakimiyyetine reqib olan coxsayli komitelerin idare edilmesinde de cetinlikler yasayirdi Nazirler Kabinetinin uzvleriIranli jurnalist Mehemmed Etayinin sozlerine gore Bazerganin kabineti iki esas fraksiyadan ibaret idi motediller ve radikallar Kabinet uzvlerinin ekseriyyeti Iran Azadliq Herekati ve Milli Cebhe teskilatlarinin veteran milletcileri idiler Bazergan bir nece defe kabinetinde deyisiklikler etmisdi cunki bezi nazirler paralel hakimiyyet strukturlarina nezaret ede bilmediklerine gore istefa verirdiler Bezi hallarda nazirliklere ya nazir selahiyyetlerini icra eden sexs ya da birbasa Bazerganin ozu rehberlik edirdi Bazerganin kabinetinin uzvlerinin siyahisiKabinetin terkibi Nazir Vezifesi Vezife muddeti Partiya mensubiyyetiBas nazir Mehdi Bazergan 4 fevral 1979 6 noyabr 1979 Iran Azadliq HerekatiBas nazirin ictimaiyyetle elaqeler ve idareetme uzre muavini Abbas Emir Intizam 13 fevral 1979 avqust 1979 Iran Azadliq HerekatiBas nazirin ictimaiyyetle elaqeler ve idareetme uzre muavini Sadiq Tebatebai avqust 1979 6 noyabr 1970 Iran Azadliq HerekatiBas nazirin inqilabi isler uzre muavini Ibrahim Yezdi 13 fevral 1979 12 aprel 1979 Iran Azadliq HerekatiBas nazirin inqilabi isler uzre muavini Mustafa Camran Savehi 12 aprel 1979 29 sentyabr 1979 Iran Azadliq HerekatiBas nazirin hakimiyyetin oturulmesi meseleleri uzre muavini Hasim Sabbaqian 13 fevral 1979 20 iyun 1979 Iran Azadliq HerekatiDaxili isler naziri Ehmed Sedr Haci Seyid Cavadi 13 fevral 1979 20 iyun 1979 Iran Azadliq HerekatiDaxili isler naziri Hasim Sabbaqian 20 iyun 1979 6 noyabr 1979 Iran Azadliq HerekatiIstefasiBas nazir Bazergan ve onun kabinetinin butun uzvleri 4 noyabrda Tehrandaki ABS sefirliyinin butun emekdaslarinin girov goturulmesinden iki gun sonra 1979 cu il noyabr ayinin 6 da kutlevi sekilde istefa vermisdir Bazergan Xomeyniye unvanladigi mektubda yazirdi tekrar tekrar mudaxileler narahatliqlar etirazlar ve mubahiselere gore men ve hemkarlarim vezifelerimizi davam etdire bilmirik Bundan sonra hakimiyyet Inqilab Surasinin eline kecmisdir Bazergan teokratik rejimin deyil ilkin inqilabi konstitusiya layihesinin terefdari idi ve onun istefasi Xomeyni terefinden etirazsiz qebul edilmisdir Xomeyni demisdir Cenab Bazergan bir qeder yorgundur ve siyasi proseslerden bir muddet kenarda qalmagi ustun tutmusdur Daha sonra Xomeyni Bazerganin teyinatini sehv adlandirmisdir Bazergan ise oz hokumetini qinsiz bicaq kimi yeni hec bir tesir ve selahiyyeti olmayan bir hakimiyyet adlandirmisdir IstinadlarReza Safa 2006 The Coming Fall of Islam in Iran Thousands of Muslims Find Christ in the Midst of Persecution Charisma Media p 78 ISBN 9781591859888 Mir M Hosseini February 5 1979 A D Bazargan Becomes Prime Minister Arxiv sureti 25 dekabr 2018 tarixinden Wayback Machine saytinda The Iranian history article Retrieved 17 July 2016 Samih K Farsoun Mehrdad Mashayekhi 22 November 2005 Iran Political Culture in the Islamic Republic Routledge p 173 ISBN 9781134969470 Nikou Semira N Timeline of Iran s Political Events Arxiv sureti 8 dekabr 2020 tarixinden Wayback Machine saytinda United States Institution of Peace Retrieved 10 August 2013 Mehdi Noorbaksh Mehdi Bazargan s Biography Arxiv sureti 21 yanvar 2016 tarixinden Wayback Machine saytinda Cultural Foundation of Mehdi Bazargan Retrieved 16 July 2016 Bayram Sinkaya 19 June 2015 The Revolutionary Guards in Iranian Politics Elites and Shifting Relations Routledge p 79 ISBN 9781317525646 چرا و چگونه بازرگان به نخست وزیری رسید Arxiv sureti 13 aprel 2008 tarixinden Wayback Machine saytinda Archived 13 April 2008 at the Wayback Machine The commandment of Ayatollah Khomeini for Bazargan and his sermon on 5 February Khomeini Sahifeh ye Nur vol 5 p 31 translated by Baqer Moin in Khomeini 2000 p 204 Said Amir Arjomand The Turban for the Crown The Islamic Revolution in Iran 1988 p 135 Ataie Mohammad Summer 2013 Revolutionary Iran s 1979 endeavor in Lebanon Arxiv sureti 8 mart 2021 tarixinden Wayback Machine saytinda Middle East Policy XX 2 137 157 doi 10 1111 mepo 12026 Michael Axworthy Revolutionary Iran A History of the Islamic Republic 2016 p 169 Lynn Berat 1995 Between States Interim Governments in Democratic Transitions Cambridge University Press p 132 ISBN 978 0 521 48498 5