Azərbaycanca
Deutsch
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
Nadir şah Əfşarın Səmərqəndi ələ keçirməsi — Nadir şahın Mərkəzi Asiya yürüşü zamanı bölgənin siyasi və iqtisadi mərkəzlərindən biri olan Səmərqəndi ələ keçirməsi nəzərdə tutulur.
| Nadir şah Əfşarın Səmərqəndi ələ keçirməsi | |||
|---|---|---|---|
| Nadir şahın Mərkəzi Asiya yürüşü və Nadirin yürüşləri | |||
| Tarix | 1740 | ||
| Yeri | Səmərqənd | ||
| Nəticəsi | Nadir şahın qələbəsi. | ||
| Ərazi dəyişikliyi | Səmərqənd ələ keçirildi. | ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
| | |||
| Komandan(lar) | |||
| |||
Arxa plan
Səmərqəndin ələ keçirilməsinə səbəb olacaq yürüşün əsasları 1730-cu illərdə meydana çıxmışdı. Bu zaman Nadir Hindistan yürüşündə idi və onun varisi şahzadə Rzaqulu Mirzə Mərkəzi Asiyanın dövlətləri üzərində bir neçə parlaq qələbə qazanmağı bacarmışdı. Rzaqulunun Xivəni ələ keçirməsi Xivə hökmdarı İlbars xanın qəzəbinə səbəb oldu və o, əks-hücuma keçəcəyi ilə bağlı hədələr verməyə başladı. Nadir özü uzaqda olduğuna görə oğluna hərbi əməliyyatları sonlandırmağı əmr etdi. Onun planı geri döndükdən sonra daha parlaq əməliyyatları öz komandanlığı altında həyata keçirmək istəyirdi.
Xivənin ilhaq edilməsindən sonra İlbars edam edildi və onun yerinə Əbülfəz xan gətirildi. Nadir onun daha sadiq olacağını düşünürdü. Bu yürüşün nəticəsində Səfəvilər də daxil olmaqla, regionda mövcud olmuş dövlətlərdən demək olar ki, heç birisinin Mərkəzi Asiya üzərində qazanmağa nail ola bilmədiyi qələbə qazanıldı.
Mərkəzi Asiyaya yürüşün başlanması
Nadir şah Türküstanı ələ keçirməyi arzulayırdı. Bunun üçün ilk addım olaraq Amudərya üzərindən körpü tikdirdi. Bu körpü yüklü iki dəvənin yanaşı olaraq oranı keçməsi üçün belə əlverişli idi. Körpü tikintiləri 45 gün çəkdikdən sonra Nadirin əmri ilə körpünün hər iki sahilində istehkamlar ucaldıldı. Hər istehkama isə 5 min döyüşçü yerləşdirildi. Bu hazırlıqlardan sonra, Əfşar ordusu Nadir şahın komandanlığı altında Buxaraya doğru yürüşə başladı və ordunun yorğun olmasına baxmayaraq tez bir zamanda hücumlara başladı.
Amudərya sahilindəki düşərgədən Nadir şah Rzaqulu Mirzəyə 8 min nəfərlik qoşun veərərk Çarco şəhərini ələ keçirməyə göndərdi. Digər sərkərdəsi Əliqulu xanı isə çayın şərqindəki şəhərlərə doğru irəliləmək və tabe olmayan məntəqələri ələ keçirmək tapşırıldı. Rzaqulu Mirzə Çarcoya yaxınlaşdığı zaman şəhər çoxdan artıq boşaldılmışdı. Şəhərin əhalisi Əfşar ordusunun yaxınlaşdığını eşidib, şəhəri tərk edib Xarəzmə getmişdi. Əliqulu xan da güclü müqavimətlə qarşılaşmadan lazimi məntəqələri tabe etdi.
Buxara hakimi Əbülfəz xan Nadirin ordusunun gücündən qorxuya düşərək, vəziri Bi Atalığı Nadirin düşərgəsinə göndərdi. Elçini hörmətlə qarşılayan Nadir onun gətirdiyi sülh təklifini müsbət qarşılasa da, Əbülfəz xanın Qaragüldə görüşmə təklifini rədd etdi. Nadir, Əbülfəz xan əgər sülh istəyirsə özü onun düşərgəsinə gəlməli olduğunu bildirdi və bu istəyi qəbul edildi. Lakin bu zaman Əbülfəz xan müxtəlif tayfalardan toplanmış 100 min nəfərlik ordunun ona kömək etməyə hazır olduğu xəbərini aldı. O, bu ordu ilə həm Nadiri məğlub etməyin, həm də bölgədə nüfuzunu yüksəltməyin mümkünlüyü barədə düşündü və Nadirlə sül bağlı danışıqlarından imtina etdi. Türküstanın bir çox əyanları və qoşun başçıları da Əbülfəz xanın Nadirlə döyüşə girmək qərarını müdafiə etdilər. Sonda Əbülfəz xan ordularını hazırlayaraq Buxaranı tərk etdi. O, Nadiri Buxaranın iki fəsəngliyində yerləşən İslam adlanan məntəqədə qarşılamaq istəyirdi. Nadir Əbülfəz xandan xəbər çıxmayandan sonra öz kəşfiyyatçıları vasitəsiylə olan-bitənləri öyrəndi və sərkərdələri ilə müzakirələrə başladı.
Qoşunların təhlükəsizliyinin təmin edilməsi üçün Hacı xan Kürd və Qasım bəy Əfşarın rəhbərliyi altında 3 minlik bir dəstəyə qarovul vəzifəsi tapşırıldı. Bu qarovul dəstəsi Qatartut məntəqəsi yaxınlığında Əbülfəz xanın qarovul dəstəsi ilə üzbəüz gəldi və onlar arasında döyüş baş verdi. Ağır döyüşdən Nadirin dəstələri qələbə ilə çıxdılar.
Buxaranın ələ keçirilməsi
Nadir şahın artilleriyası Əbülfəz xanın qoşunlarına ağır itkilər yetirdi. Özbək və türkmən qüvvələrinin ilk dəfə rastlaşdıqları toplar və zənburəklər onlar arasındakı çaşqınlığı daha da artırdı. Xüsusilə, mərkəzdə olan qüvvələr bir-birinə dəydilər. Bununla belə, Əbülfəz xanın dəstələri geri çəkilmədilər. Mərkəzdən irəliləməyin mümkün olmadığını görəndə cinahlardan, topların işləmədiyi istiqamətlərdən hücumu davam etdirdilər. Hər halda qarşı tərəflərin qarşılıqlı səyləri yaxın döyüşün güclənməsinə zəmin yaratdı. Mövcud olan bütün gərginliyə baxmayaraq Nadir şah öz qoşunlarının əsas zərbə qüvvəsini Əbülfəz xanın dayandığı mövqelərə istiqamətləndirə bildi. Bu isə Türküstan qoşunlarının döyüş gücünü parçaladı. Ümumi sıraların parçalandığını görən Ağılı sərkərdəsi döyüş meydanını tərk edib geriyə üz tutdu. Belə olanda Əbülfəz xan da qələbəyə nail ola bilməyəcəyinə əmin oldu və Buxara qalasına sığındı.
Nadirə qarşı qələbə qazana bilməyəcəyini anlayan Əbülfəz xan yenidən elçi göndərərək sülhə razı olduğunu bildirdi. Nadir şah bu barışıq təklifini də qəbul etdi və hətta onun yanına gəlmiş elçilər vasitəsilə Əbülfəz xana qiymətli hədiyyələr də göndərdi. Həkim Atalığın gətirdiyi xəbəri eşidəndən sonra Əbülfəz xan da Nadir şaha qiymətli hədiyyələr göndərdi. Əbülfəz xanla barışıq əldə ediləndən sonra Nadir şah Buxaraya doğru hərəkət etdi. Buxara əhalisinə xətər yetirilməməsi üçün qoşunların təchizat məsələsini Nadir şah Həkim Atalığa həvalə etdi. Nadir şah Buxarada olduğu vaxt ərzində Həkim Atalıq onun qoşunlarının azuqəsini təmin etməli idi. Qoşun başçılarına isə tapşırıldı ki, ərzaq və iaşə məsələləri ilə bağlı döyüşçülər yerli əhalini narahat etməsinlər. Nadir şah tərəfindən nəsəğçilərə də göstəriş verildi ki, qoşunlar arasındakı intizamı nəzarət altında saxlasınlar. Nadirin əmrinə əsasən yerli əhaliyə toxunanlar və intizamı pozanlar həbs və edam edilməli idilər. Buxaraya daxil olandan sonra Nadir şahın adına xütbə oxundu və sikkə vuruldu. İndi qarşıda Səmərqənd şəhərinin ələ keçirilməsi dururdu.
Səmərqəndin ələ keçirilməsi
Nadir şahın ordusu 1740-cı ildə Səmərqəndə hücum etdi. Bu zaman Buxara xanlığı artıq Nadir şahın dövlətindən asılı hala salınmışdı. Əmir Teymurun pərəstişkarı olan Nadir şaha görə Səmərqəndin simvolik mənası var idi. Nadir şah Səmərqəndə demək olar ki, müqavimətlə rastlaşmadan daxil oldu və buradan onun dövləti üçün hələ də təhlükə olaraq qalan İlbars xanın üzərinə yürüşə hazırlaşdı.
Səmərqəndi asanlıqla ələ keçirən Nadir şah səmərqəndli, buxaralı və kokandlı qüvvələrdən ibarət 20 minlik ordunun ona yaxınlaşdığı barədə məlumat aldı. Lütfəli xanın başçılığı altında onlara qarşı ordu göndərildi, üsyançılar bundan xəbər tutaraq geri çəkilməyə başlasalar da, Lütfəli xan onlara yetişməyi bacardı və məğlub etdi.
Əfsanəyə görə, Nadir şah Səmərqənddəki Bibixanım məscidinin qızıl, gümüş, qiymətli daşlar, zinət əşyaları və digər bahalı metallardan tökmə qoşa qapılarını, eləcə də bir sıra memarları, sənətkarları, elm adamlarını özü ilə birlikdə Əfşar imperiyasının mərkəzinə gətirmişdir.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Soucek, 2000. səh. 195
- Soucek, 2000. səh. 195-196
- Süleymanov, 2001. səh. 394
- Süleymanov, 2001. səh. 394-395
- Süleymanov, 2001. səh. 396
- Süleymanov, 2001. səh. 397
- Нодиршоҳ Афшор. Ташкент: НЭУ. 2000–2005.
- "Роковая алчность Нодиршаха". samarkand-guide.narod.ru. 2022-09-24 tarixində . İstifadə tarixi: 20 iyul 2022.
Mənbə
- Mehman Süleymanov. Nadir şah (PDF). Pərvin Darabadi (elmi redaktor). 741.
- Soucek, Svat, A History of Inner Asia, Oxford: Oxford University Press, 2000
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Nadir sah Efsarin Semerqendi ele kecirmesi Nadir sahin Merkezi Asiya yurusu zamani bolgenin siyasi ve iqtisadi merkezlerinden biri olan Semerqendi ele kecirmesi nezerde tutulur Nadir sah Efsarin Semerqendi ele kecirmesiNadir sahin Merkezi Asiya yurusu ve Nadirin yurusleriTarix 1740Yeri SemerqendNeticesi Nadir sahin qelebesi Erazi deyisikliyi Semerqend ele kecirildi Munaqise terefleriEfsar imperiyasi Buxara xanligiKomandan lar Nadir sah Efsar Ebulfez xan Ebusalam xan Arxa planSemerqendin ele kecirilmesine sebeb olacaq yurusun esaslari 1730 cu illerde meydana cixmisdi Bu zaman Nadir Hindistan yurusunde idi ve onun varisi sahzade Rzaqulu Mirze Merkezi Asiyanin dovletleri uzerinde bir nece parlaq qelebe qazanmagi bacarmisdi Rzaqulunun Xiveni ele kecirmesi Xive hokmdari Ilbars xanin qezebine sebeb oldu ve o eks hucuma kececeyi ile bagli hedeler vermeye basladi Nadir ozu uzaqda olduguna gore ogluna herbi emeliyyatlari sonlandirmagi emr etdi Onun plani geri dondukden sonra daha parlaq emeliyyatlari oz komandanligi altinda heyata kecirmek isteyirdi Xivenin ilhaq edilmesinden sonra Ilbars edam edildi ve onun yerine Ebulfez xan getirildi Nadir onun daha sadiq olacagini dusunurdu Bu yurusun neticesinde Sefeviler de daxil olmaqla regionda movcud olmus dovletlerden demek olar ki hec birisinin Merkezi Asiya uzerinde qazanmaga nail ola bilmediyi qelebe qazanildi Merkezi Asiyaya yurusun baslanmasi Nadir sah Turkustani ele kecirmeyi arzulayirdi Bunun ucun ilk addim olaraq Amuderya uzerinden korpu tikdirdi Bu korpu yuklu iki devenin yanasi olaraq orani kecmesi ucun bele elverisli idi Korpu tikintileri 45 gun cekdikden sonra Nadirin emri ile korpunun her iki sahilinde istehkamlar ucaldildi Her istehkama ise 5 min doyuscu yerlesdirildi Bu hazirliqlardan sonra Efsar ordusu Nadir sahin komandanligi altinda Buxaraya dogru yuruse basladi ve ordunun yorgun olmasina baxmayaraq tez bir zamanda hucumlara basladi Amuderya sahilindeki dusergeden Nadir sah Rzaqulu Mirzeye 8 min neferlik qosun veererk Carco seherini ele kecirmeye gonderdi Diger serkerdesi Eliqulu xani ise cayin serqindeki seherlere dogru irelilemek ve tabe olmayan menteqeleri ele kecirmek tapsirildi Rzaqulu Mirze Carcoya yaxinlasdigi zaman seher coxdan artiq bosaldilmisdi Seherin ehalisi Efsar ordusunun yaxinlasdigini esidib seheri terk edib Xarezme getmisdi Eliqulu xan da guclu muqavimetle qarsilasmadan lazimi menteqeleri tabe etdi Buxara hakimi Ebulfez xan Nadirin ordusunun gucunden qorxuya duserek veziri Bi Ataligi Nadirin dusergesine gonderdi Elcini hormetle qarsilayan Nadir onun getirdiyi sulh teklifini musbet qarsilasa da Ebulfez xanin Qaragulde gorusme teklifini redd etdi Nadir Ebulfez xan eger sulh isteyirse ozu onun dusergesine gelmeli oldugunu bildirdi ve bu isteyi qebul edildi Lakin bu zaman Ebulfez xan muxtelif tayfalardan toplanmis 100 min neferlik ordunun ona komek etmeye hazir oldugu xeberini aldi O bu ordu ile hem Nadiri meglub etmeyin hem de bolgede nufuzunu yukseltmeyin mumkunluyu barede dusundu ve Nadirle sul bagli danisiqlarindan imtina etdi Turkustanin bir cox eyanlari ve qosun bascilari da Ebulfez xanin Nadirle doyuse girmek qerarini mudafie etdiler Sonda Ebulfez xan ordularini hazirlayaraq Buxarani terk etdi O Nadiri Buxaranin iki fesengliyinde yerlesen Islam adlanan menteqede qarsilamaq isteyirdi Nadir Ebulfez xandan xeber cixmayandan sonra oz kesfiyyatcilari vasitesiyle olan bitenleri oyrendi ve serkerdeleri ile muzakirelere basladi Qosunlarin tehlukesizliyinin temin edilmesi ucun Haci xan Kurd ve Qasim bey Efsarin rehberliyi altinda 3 minlik bir desteye qarovul vezifesi tapsirildi Bu qarovul destesi Qatartut menteqesi yaxinliginda Ebulfez xanin qarovul destesi ile uzbeuz geldi ve onlar arasinda doyus bas verdi Agir doyusden Nadirin desteleri qelebe ile cixdilar Buxaranin ele kecirilmesi Nadir sahin artilleriyasi Ebulfez xanin qosunlarina agir itkiler yetirdi Ozbek ve turkmen quvvelerinin ilk defe rastlasdiqlari toplar ve zenburekler onlar arasindaki casqinligi daha da artirdi Xususile merkezde olan quvveler bir birine deydiler Bununla bele Ebulfez xanin desteleri geri cekilmediler Merkezden irelilemeyin mumkun olmadigini gorende cinahlardan toplarin islemediyi istiqametlerden hucumu davam etdirdiler Her halda qarsi tereflerin qarsiliqli seyleri yaxin doyusun guclenmesine zemin yaratdi Movcud olan butun gerginliye baxmayaraq Nadir sah oz qosunlarinin esas zerbe quvvesini Ebulfez xanin dayandigi movqelere istiqametlendire bildi Bu ise Turkustan qosunlarinin doyus gucunu parcaladi Umumi siralarin parcalandigini goren Agili serkerdesi doyus meydanini terk edib geriye uz tutdu Bele olanda Ebulfez xan da qelebeye nail ola bilmeyeceyine emin oldu ve Buxara qalasina sigindi Nadire qarsi qelebe qazana bilmeyeceyini anlayan Ebulfez xan yeniden elci gondererek sulhe razi oldugunu bildirdi Nadir sah bu barisiq teklifini de qebul etdi ve hetta onun yanina gelmis elciler vasitesile Ebulfez xana qiymetli hediyyeler de gonderdi Hekim Ataligin getirdiyi xeberi esidenden sonra Ebulfez xan da Nadir saha qiymetli hediyyeler gonderdi Ebulfez xanla barisiq elde edilenden sonra Nadir sah Buxaraya dogru hereket etdi Buxara ehalisine xeter yetirilmemesi ucun qosunlarin techizat meselesini Nadir sah Hekim Ataliga hevale etdi Nadir sah Buxarada oldugu vaxt erzinde Hekim Ataliq onun qosunlarinin azuqesini temin etmeli idi Qosun bascilarina ise tapsirildi ki erzaq ve iase meseleleri ile bagli doyusculer yerli ehalini narahat etmesinler Nadir sah terefinden nesegcilere de gosteris verildi ki qosunlar arasindaki intizami nezaret altinda saxlasinlar Nadirin emrine esasen yerli ehaliye toxunanlar ve intizami pozanlar hebs ve edam edilmeli idiler Buxaraya daxil olandan sonra Nadir sahin adina xutbe oxundu ve sikke vuruldu Indi qarsida Semerqend seherinin ele kecirilmesi dururdu Semerqendin ele kecirilmesiNadir sahin ordusu 1740 ci ilde Semerqende hucum etdi Bu zaman Buxara xanligi artiq Nadir sahin dovletinden asili hala salinmisdi Emir Teymurun perestiskari olan Nadir saha gore Semerqendin simvolik menasi var idi Nadir sah Semerqende demek olar ki muqavimetle rastlasmadan daxil oldu ve buradan onun dovleti ucun hele de tehluke olaraq qalan Ilbars xanin uzerine yuruse hazirlasdi Semerqendi asanliqla ele keciren Nadir sah semerqendli buxarali ve kokandli quvvelerden ibaret 20 minlik ordunun ona yaxinlasdigi barede melumat aldi Lutfeli xanin basciligi altinda onlara qarsi ordu gonderildi usyancilar bundan xeber tutaraq geri cekilmeye baslasalar da Lutfeli xan onlara yetismeyi bacardi ve meglub etdi Efsaneye gore Nadir sah Semerqenddeki Bibixanim mescidinin qizil gumus qiymetli daslar zinet esyalari ve diger bahali metallardan tokme qosa qapilarini elece de bir sira memarlari senetkarlari elm adamlarini ozu ile birlikde Efsar imperiyasinin merkezine getirmisdir Hemcinin baxNadir sahin Merkezi Asiya yurusuIstinadlarSoucek 2000 seh 195 Soucek 2000 seh 195 196 Suleymanov 2001 seh 394 Suleymanov 2001 seh 394 395 Suleymanov 2001 seh 396 Suleymanov 2001 seh 397 Nodirshoҳ Afshor Tashkent NEU 2000 2005 Rokovaya alchnost Nodirshaha samarkand guide narod ru 2022 09 24 tarixinde Istifade tarixi 20 iyul 2022 MenbeMehman Suleymanov Nadir sah PDF Pervin Darabadi elmi redaktor 741 Soucek Svat A History of Inner Asia Oxford Oxford University Press 2000