Azərbaycanca
සිංහල
Türkçe
Timor-Leste Demokratik Respublikası (. Repúblika Demokrátika Timór-Leste; port. República Democrática de Timor-Leste) — Cənub-Şərqi Asiyada dövlət. Şərqi Timor Timor adasının şərq hissəsində yerləşir. Ölkə Atauro və Jaku adaları ilə anklav bölgəsini əhatə edir. Adanın qalan hissəsi Qərbi Timor isə İndoneziyanın tərkibindədir. Paytaxtı və ən böyük şəhəri Dili, ümumi sahəsi 15,007 kvadrat kilometrdir. Respublika ərazisi 13 regiona (distrito) bölünmüşdür. Şərqi Timor həm də XXI əsrdə yaranmış ilk dövlətdir.
| Şərqi Timor | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Repúblika Demokrátika Timór-Leste República Democrática de Timor-Leste | |||||
| |||||
| "Honra, Pátria e Povo" (port.) "Şərəf, Ana vətən və Xalq" | |||||
| Himn: Pátria | |||||
 | |||||
| Tarixi | |||||
| • Portuqaliyadan müstəqillik | 28 noyabr 1975 | ||||
| • İndoneziya işğalı | dekabr 1975 | ||||
| • İndoneziyadan müstəqillik | 20 may 2002 | ||||
| Rəsmi dilləri | |||||
| Paytaxt | Dili | ||||
| İdarəetmə forması | Yarı prezident respublikası | ||||
| Prezident | |||||
| Baş nazir | Taur Matan Ruak | ||||
| Sahəsi | Dünyada 159-cu | ||||
| • Ümumi | 15,007 km² km² | ||||
| Əhalisi | |||||
| • Əhali | 1,183,000 nəfər (158-ci) | ||||
| • Siyahıyaalma (11.07.2010) | 1 066 582 nəf. | ||||
| • Sıxlıq | 78,1 nəf./km² (132-ci) | ||||
| ÜDM (AQP) | |||||
| • Ümumi | 2,234 milyard dollar | ||||
| • Adambaşına | 5 479 dollar () | ||||
| ÜDM (nominal) | |||||
| • Ümumi (2014) | 1,293 milyard dollar | ||||
| • Adambaşına | 3 330 dollar | ||||
| İİİ (2014) | 0.595 (azalış; 133-cü) | ||||
| Valyuta | ABŞ dolları | ||||
| İnternet domeni | .tl | ||||
| TL | |||||
| BOK kodu | TLS | ||||
| Telefon kodu | +670 | ||||
| Saat qurşaqları | | ||||
| Nəqliyyatın yönü | sol[d] | ||||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||||
Etimologiyası
"Timor" sözünün mənşəyi timur sözdən götürülüb və malay dilində "şərq" deməkdir. Rəsmi olaraq Portuqalca adı Timor-Leste (ti'moɾ 'lɛʃtɨ), qeyri-rəsmi olaraq Tetumca adı Timor Lorosa'e və bəzən İngilis adından istifadə edilir. Birləşmiş Millətlər Təşkilatında Portuqalca olan Timor-Lesteyi istifadə edilir. Lorosae (Tetumcada dünyanın "şərq"i) hərfi hərfinə "doğan günəş" mənasını verir.
Tarixi
Uzun illər Portuqaliya müstəmləkəsi olduqdan sonra 1975-ci ildə qonşusu İndoneziya tərəfindən işğal edilən Şərq Timor 1975-ci ildə qəti olaraq İndoneziyanın 27-ci vilayəti oldu. 1999-cu ildə Birləşmiş Millətlər Təşkilatının vəziyyətə müdaxilə etməsi ilə muxtariyyət verilməsindən sonra Şərqi Timorda öz müqəddəratını təyinetmə ilə bağlı referendum keçirildi. Nəticədə, əhalinin 78.5% müstəqilliyi üçün səs verdi. Bu zorakılıqla nəticələndikdən sonra beynəlxalq sülhməramlı qüvvə tətbiqi tələb edildi. 20 may 2002-ci il keçmiş Portuqaliya müstəmləkəsi rəsmən müstəqil dövlət elan edildi. Müstəqillikdən sonra ölkə Birləşmiş Millətlər Təşkilatına və Portuqaldili ölkələr Birliyinə qoşulmuşdu. 2011-ci ildə Şərqi Timor Cənub-Şərqi Asiya Ölkələri Assosiasiyasına qoşulmaq istəyini açıqlayaraq, qrupun on birinci üzvü olmaq niyyətini bildirdi. Cənub-Şərqi Asiyada ikinci əsas xristian ölkəsidir (digəri Filipindir).
1999-cu ildə referendumdan sonra və 2006-ci ildə rəqib siyasi partiyalar, qruplaşmalar və qəbilələr arasındakı qarşıdurmalar və qiyamlar əsnasında paytaxt Dili və digər Şərq Timor qəsəbələri yandırılaraq ağır ziyan görmüşdür. Əhalinin çoxu qaçqın düşərgələrinə qaçmışdır və gərginlik hələ davam etməkdədir.
Coğrafiya
Şərqi Timorun relyefi əsasən dağlıqdır. Ekvatorial iqlimə malik olan ölkədə il ərzində temperatur daim yüksəkdir və nəmlidir (orta illik 30 °C).
Paytaxtı ən böyük şəhər və liman olan Dilidir və ölkənin şəhər deyilə biləcək tək yaşayış məntəqəsidir. İkinci böyük şəhər isə şərq qəsəbəsi olan Baucaudur. Dilinin beynəlxalq bir havalimanı, Baucau, Suai və Oecusse kimi daha kiçik şəhərlərdə isə kiçik aerodromlar vardır. Dilidəki Havalimanının uçuş-enmə zolağıdan böyük təyyarələr uça bilməz.
Əhalisi
Son zamanlarda əhali nisbəti yüksək doğum nisbətləri ilə artmağa başlamışdır, əhalinin artmasında qaçqınların ölkələrinə geri qayıtmasının da təsiri var. Əhali xüsusilə paytaxt və tək şəhəri Dilidə cəmlənmişdir. İllik artım - 2% (artım - qadın başına 3,2 doğum). Şəhər əhalisi - 27%. 2002-ci ilin təxmini məlumatlarına görə təhsil alanlar əhalinin 58% təşkil edir. Etnik tərkibi - Austronesian xalqları (tetum - 45%, Mambai - 15%, Tokode - 12% və s.), Papuan millətlər (Bunak - 11%, Makasai - 3% və s.), Çin - 1%.
Din
Əhalinin dini vəziyyəti (2005-ci ilə görə):
- Katoliklik - 96.9%
- Protestantlıq - 2,2%
- Hinduizm, buddizm, animizm - 0,6%.
- Müsəlman - 0,3%
Dil
Şərq Timorda 2 rəsmi dil vardır. Bunlar: Portuqal və Austronesian dillərindən biri olan Tetumdur. Xalq arasında Tetum daha çox istifadə edilir. Bu iki dildən başqa İndonezcə və yerli dillər danışılır.
 | Şərqi Timor ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
Həmçinin bax
- "Timor-Leste Demokratik Respublikası". President.az. 2023-03-07 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-03-07.
- (#empty_citation)
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Timor Leste Demokratik Respublikasi Republika Demokratika Timor Leste port Republica Democratica de Timor Leste Cenub Serqi Asiyada dovlet Serqi Timor Timor adasinin serq hissesinde yerlesir Olke Atauro ve Jaku adalari ile anklav bolgesini ehate edir Adanin qalan hissesi Qerbi Timor ise Indoneziyanin terkibindedir Paytaxti ve en boyuk seheri Dili umumi sahesi 15 007 kvadrat kilometrdir Respublika erazisi 13 regiona distrito bolunmusdur Serqi Timor hem de XXI esrde yaranmis ilk dovletdir Serqi TimorRepublika Demokratika Timor Leste Republica Democratica de Timor LesteBayraq Gerb d Honra Patria e Povo port Seref Ana veten ve Xalq Himn Patria source source source track track track track track track track track track track track track Tarixi Portuqaliyadan musteqillik 28 noyabr 1975 Indoneziya isgali dekabr 1975 Indoneziyadan musteqillik 20 may 2002Resmi dilleri portuqal diliPaytaxt DiliIdareetme formasi Yari prezident respublikasiPrezidentBas nazir Taur Matan RuakSahesi Dunyada 159 cu Umumi 15 007 km km Ehalisi Ehali 1 183 000 nefer 158 ci Siyahiyaalma 11 07 2010 1 066 582 nef Sixliq 78 1 nef km 132 ci UDM AQP Umumi 2 234 milyard dollar Adambasina 5 479 dollar UDM nominal Umumi 2014 1 293 milyard dollar Adambasina 3 330 dollarIII 2014 0 595 azalis 133 cu Valyuta ABS dollariInternet domeni tlTLBOK kodu TLSTelefon kodu 670Saat qursaqlari UTC 09 00Neqliyyatin yonu sol d Vikianbarda elaqeli mediafayllarSerqi Timor Serqi TimorEtimologiyasi Timor sozunun menseyi timur sozden goturulub ve malay dilinde serq demekdir Resmi olaraq Portuqalca adi Timor Leste ti moɾ lɛʃtɨ qeyri resmi olaraq Tetumca adi Timor Lorosa e ve bezen Ingilis adindan istifade edilir Birlesmis Milletler Teskilatinda Portuqalca olan Timor Lesteyi istifade edilir Lorosae Tetumcada dunyanin serq i herfi herfine dogan gunes menasini verir TarixiUzun iller Portuqaliya mustemlekesi olduqdan sonra 1975 ci ilde qonsusu Indoneziya terefinden isgal edilen Serq Timor 1975 ci ilde qeti olaraq Indoneziyanin 27 ci vilayeti oldu 1999 cu ilde Birlesmis Milletler Teskilatinin veziyyete mudaxile etmesi ile muxtariyyet verilmesinden sonra Serqi Timorda oz muqedderatini teyinetme ile bagli referendum kecirildi Neticede ehalinin 78 5 musteqilliyi ucun ses verdi Bu zorakiliqla neticelendikden sonra beynelxalq sulhmeramli quvve tetbiqi teleb edildi 20 may 2002 ci il kecmis Portuqaliya mustemlekesi resmen musteqil dovlet elan edildi Musteqillikden sonra olke Birlesmis Milletler Teskilatina ve Portuqaldili olkeler Birliyine qosulmusdu 2011 ci ilde Serqi Timor Cenub Serqi Asiya Olkeleri Assosiasiyasina qosulmaq isteyini aciqlayaraq qrupun on birinci uzvu olmaq niyyetini bildirdi Cenub Serqi Asiyada ikinci esas xristian olkesidir digeri Filipindir 1999 cu ilde referendumdan sonra ve 2006 ci ilde reqib siyasi partiyalar qruplasmalar ve qebileler arasindaki qarsidurmalar ve qiyamlar esnasinda paytaxt Dili ve diger Serq Timor qesebeleri yandirilaraq agir ziyan gormusdur Ehalinin coxu qacqin dusergelerine qacmisdir ve gerginlik hele davam etmekdedir CografiyaSerqi Timorun relyefi esasen dagliqdir Ekvatorial iqlime malik olan olkede il erzinde temperatur daim yuksekdir ve nemlidir orta illik 30 C Paytaxti en boyuk seher ve liman olan Dilidir ve olkenin seher deyile bilecek tek yasayis menteqesidir Ikinci boyuk seher ise serq qesebesi olan Baucaudur Dilinin beynelxalq bir havalimani Baucau Suai ve Oecusse kimi daha kicik seherlerde ise kicik aerodromlar vardir Dilideki Havalimaninin ucus enme zolagidan boyuk teyyareler uca bilmez EhalisiSon zamanlarda ehali nisbeti yuksek dogum nisbetleri ile artmaga baslamisdir ehalinin artmasinda qacqinlarin olkelerine geri qayitmasinin da tesiri var Ehali xususile paytaxt ve tek seheri Dilide cemlenmisdir Illik artim 2 artim qadin basina 3 2 dogum Seher ehalisi 27 2002 ci ilin texmini melumatlarina gore tehsil alanlar ehalinin 58 teskil edir Etnik terkibi Austronesian xalqlari tetum 45 Mambai 15 Tokode 12 ve s Papuan milletler Bunak 11 Makasai 3 ve s Cin 1 Din Ehalinin dini veziyyeti 2005 ci ile gore Katoliklik 96 9 Protestantliq 2 2 Hinduizm buddizm animizm 0 6 Muselman 0 3 Dil Serq Timorda 2 resmi dil vardir Bunlar Portuqal ve Austronesian dillerinden biri olan Tetumdur Xalq arasinda Tetum daha cox istifade edilir Bu iki dilden basqa Indonezce ve yerli diller danisilir Serqi Timor ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin Hemcinin bax Timor Leste Demokratik Respublikasi President az 2023 03 07 tarixinde Istifade tarixi 2023 03 07 empty citation