Azərbaycanca
Deutsch
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
Zərif üzvi sintez – çoxmərhələli reaksiyalar sxemi üzrə az miqdarda reaktivlərlə mürəkkəb quruluşa malik birləşmələrin sintez üsuludur.
Zərif üzvi sintezin əsas üzvi sintezlə müqayisəsi
Onların arasında bir sıra fərqlərin olduğunu aşkara çıxarır.. Əsas üzvi sintezin məhsullarından fərqli olaraq zərif üzvi sintezin məhsulları çox diqqətlə təmizlənməlidirlər. Zərif üzvi sintezin istehsallarının həcmi əsas üzvi sintezinki ilə müqayisədə çox da böyük olmur. Zərif üzvi sintezin məhsulları öz çeşidinə görə çoxsaylı və rəngarəngdir, məhsulların dəyəri isə nisbətən yükskdir. Adətən bu sənaye sahəsini “Kiçik tonnajlı kimya” adlandırırlar.
Zərif üzvi sintez üsulunun tətbiqi
Zərif üzvi sintez üsulu ilə ilk dəfə sintetik üzvi birləşmələr toxuculuq sənayesində tətbiq olunmuşdur. XIX əsrin axırlarında ilk sintetik dərman preparatı və alındı və kimya-əczaçılıq sənayesi yarandı. XX əsrin ortalarındatəbii maddələrin nümayəndələri (vitaminlər, antibiotiklər) sintez olundu və tətbiq sahəsi tapdı. Sonralar zülallar, nuklein turşuları, lipidlər, karbohidratların ayrı-ayrı nümayəndələri və fraqmentləri sintez olundu. Bu nəinki biomolekulların quruluşunu müəyyən etməyə, eyni zamanda onların funksional fəallığını da izah etməyə imkan yaratdı. Zərif üzvi sintezin inkişafı ilə paralel olaraq mürəkkəb üzvi birləşmələrin, mikroorqanizmlərin istifadə olunmaqla əlınmasına əsaslanan yeni üsulların və eləcə də hüceyrələrin alınmasının – biotexnologiyanın əsası qoyuldu .
“Kiçik tonnajlı kimya”nın inkişafı
“Kiçik tonnajlı kimya”nın inkişafı xalq təsərrüfatının , kimyəvi əlavələr, dərman preparatları, konservantlar, katalizatorlar, və , texniki məqsədlər üçün piy və bitki yağlarının əvəzləyiciləri, xüsusi təmizlikli kimyəvi material və reaktivlər və nazik polimer örtüklərə olan tələbatını ödəmək məqsədi daşıyır.
Zərif üzvi sintezin əsas istiqamətləri
Zərif üzvi sintezin əsas istiqamətləri aşağıdakılardır:
- tibbi məqsədlər üçün bioloji aktiv birləşmələr (farmakoloji və kimyəvi terapevtik vasitələr, vitaminlər, hormonlar) və kənd təsərrüfatında işlənən bioloji aktiv maddələrin (pestisidlər, bitkilərin mühafizəsi və inkişafının tənzimlənməsi üçün vasitələr, heyvanların mühafizəsi və artımının stimullaşdırılması) sintezi;
- müxtəlif məqsədlər üçün işlənən boyaqların sintezi;
- fotoqrafiya və digər məlumat qeydiyyatı vasitələri üçün maddələrin sintezi;
- polimer materiallar üçün kimyəvi əlavələrin (istilik və işıq stabilizatorları, antioksidantlar, vulkanlaşdırma agentləri və sürətləndiriciləri) sintezi;
- plastik kütlələr üçün plastifikatorların sintezi;
- üzvi flotasiya reagentlərinin sintezi;
- metal korroziyasının üzvi inhibitorlarının sintezi;
- kimyəvi reaktivlər və xüsusilə təmiz üzvi maddələrin sintezi.
Antibiotik və antivirus əleyhinə dərman maddələri
Aspirin
Asetilsalisilli turşu, aspirin, (lat. Acidum acetylsalicylicum, ing. Acetylsalicylic acid) — analgetik (ağrıkəsici), temperatur salan, qan duruldan təsirli dərman preparatı. Ağ xırda iynəuclu kristallı poroşok, otaq temperaturunda suda az həll edilir, qaynar suda, spirtdə tez həll edilir. Alman kimyaçısı Feliks Hofman tərəfindən 1897-ci ildə sintez edilib. Ona 6 mart 1899-cu ildə patent alıb. Hofman revmatizmdən əziyyət çəkən atasınına kömək üçün dərman tipi axtarakən onu kəşf edib. Asetilsalisilli turşusu satışda "aspirin" adı ilə tanınır.
Penisillin
Penisillin — 1928-ci ildə Aleksandr Fleminq tərəfindən kəşf olunan antibiotik. Penisillinlər mikroorqanizmlərin həyat fəaliyyəti məhsulları əsasında işlənib hazırlanmış ilk antimikrob dərman qrupudur. Onlar böyük β-laktam antibiotiklər (β-laktamlar) sinfinə aiddirlər. Bu sinfə həmçinin sefalosporinlər, karbapenemlər və monobaktamlar da daxildir. Bu antibiotiklərin quruluşunda dördüzvlü 《β》-laktam həlqəsi ümumidir. Penisillinlər aşağıdakı kimi təsnif edilir: Təbiilər: Benzilpenisillinin (penisillinin) natrium və kalium duzları; Benzilpenisillinin prokain (penisillinin novokain duzu); Benzatin benzilpenisillinin; Fenoksimetilpenisillin Yarımsintetiklər: İzoksazolilpenisillinlər (Oksasillin); Aminopenisillinlər (Ampisillin, Amoksisillin); Karboksipenisillinlər (Karbenisillin, Tikarsillin); Ureidopenisillinlər (Azlosillin, Piperasillin); İnhibitordan müdafiə olunmuş penisillinlər (Amoksisillin/klavulanat, Ampisillin/sulbaktam, Tikarsillin/klavulanat, Piperasillin/tazo-baktam). Penisillinlər (və bütün digər β-laktamlar) bakterisid təsirə malikdirlər. β-laktamları parçalayan xüsusi fermentlərin- β-laktamazaların hasil edilməsi ilə əlaqədar olaraq, mikroorqnizmlər arasında geniş yayılmış qazanılmış davamlılığı aradan götürmək üçün bu fermentlərin aktivliyini geri dönməyən ləngidən, β-laktamaz inhibitorları adlanan birləşmələr – klavulan turşusu (klavulanat), sulbaktam və tazobaktam işlənib hazırlanmışdır. Onlar kombinə edilmiş (inhibitordan müdafiə olunmuş) penisillinlərin hazırlanmasında istifadə edilirlər. Hal-hazırda təbii penisillinləri yalnız məlum etiologiyalı infeksiyaların empirik terapiyası üçün istifadə etmək məqsədəuyğundur. İnfeksiyanın xüsusiyyətindən və gedişinin ağırlığından asılı olaraq təbii penisillinlərin parenteral (adi və ya təsir müddəti uzadılmış) və ya peroral dərman formalarının tətbiqi mümkündür. Penisillinlərə qarşı allergik reaksiya. Bezilpenisillin prokain həmçinin prokainə (novokainə) allergiyası olan pasiyentlərə də əks göstərişdir. İnsanların təqribən 10%-i pensilinə alergiyası olduğunu deyir. Buna baxmayaraq belə insanların 90%-i əslində pensilinə alergiyası olmayada bilər. Pensilinə ciddi alergiyalar 0.03 ehtimalla müşahidə olunur. Yəni hər 100 adamdan sadəcə 3-də belə hal qeydə alınır. Xərçəng əleyhinə dərmanlar Xərçəng əleyhinə preparatlar (antiblastoma preparatlar) əsl şişlərin (xərçəng, sarkoma və s.) və hemoblastozların inkişafını pozan dərmanlardır. Beynəlxalq anatomik-terapevtik-kimyəvi təsnifata görə L koduna aiddir və aşağıdakı kimi qruplaşdırılır.
- L01 Xərçəng əleyhinə dərmanlar
- L01A Alkilləşdirici antineoplastik agentlər
- L01B Antimetabolitlər
- L01C Bitki alkaloidləri
- L01D Antitümör antibiotikləri
- Digər xərçəng əleyhinə dərmanlar
- Platin birləşmələri: sisplatin, oksaliplatin, karboplatin, oksaliplatin, sikloplatam
- L02 Antikanser hormonal dərmanlar
- L03 İmmunomodulyatorlar
- L04 İmmunosupressantlar
1946-cı ildə ilk xərçəng əleyhinə dərman qeydə alınıb. Bu, Birinci Dünya müharibəsi zamanı istifadə edilən zəhərli qaz olan xardal qazı əsasında yaradılmış Embihin idi. Sitotoksik və sitostatik dərmanlar Sitotoksinlər xərçəng hüceyrələrinin nekrozuna səbəb olan xərçəng əleyhinə dərmanlar qrupudur. Nekroz ilə qabıq, nüvə və membranın digər komponentləri zədələnir, bu da hüceyrə ölümünə səbəb olur. Sitostatiklər, sitotoksinlərdən fərqli olaraq, bədxassəli hüceyrə daxilində apoptoz prosesini tetikler - doğulduğu andan hər hansı bir hüceyrəyə daxil edilən özünü məhvetmə proqramı. Sitostatik dərmanlar arasında ən məşhurları Doksorubisin, Cisplatin, Flüorourasil, Hidroksiurea, tsiklofosfamid.
İmmunomodulyatorlar
Derinat - antrasiklin seriyasının antitümör antibiotiklərinin və sitostatiklərin effektivliyini artırır. Digər antitümör agentləri
- Berberin
- Garmin
- Qalangin
- Dasatinib
- Curcumin
- Fucoidan
- Mirisetin
Yan təsirlərə gəldikdə qeyd etmək lazımdır ki, xərçəng əleyhinə dərmanların əksəriyyəti çox zəhərlidir, ona görə də kemoterapinin rejimləri və müddəti yan təsirləri nəzərə alaraq seçilir. Əsas yan təsirlər zəiflik və saç tökülməsidir. Bəzi yüksək zəhərli dərmanlar bəzən xüsusilə uşaqlarda ürəkbulanma və qusmaya səbəb ola bilər. Sisplatin və ya yüksək dozada sitozar kimi yüksək dərəcədə emetogenliyi olan dərmanların tətbiqinə başlamazdan əvvəl qusma əleyhinə dərmanları müşayiət edən terapiya rejiminə daxil etmək və bütün kemoterapi kursu ərzində müalicə etmək lazımdır. Ən aktiv olanlar 5HT3 reseptorlarının selektiv blokerləridir (zofran, kitril, novoban). Vərəm əleyhinə dərmanlar kimi, xərçəng əleyhinə dərmanlar da qan tərkibinə və neyrotoksik təsirə malikdir.
Alopesiya
Saçlar sürətlə bölünən hüceyrələri ehtiva edən follikullardan böyüyür. Antikanser kemoterapi dərmanları sürətlə bölünən hüceyrələrə təsir göstərir, nəticədə follikullar ölür. Qismən və ya tam saç tökülməsi qaçılmazdır, lakin hər halda, kemoterapi bitdikdən sonra saçlar yenidən uzanır. Eyni səbəbdən, dırnaqlar əziyyət çəkir. Bu gün kimyaterapiya zamanı əlləri, ayaqları və başı sərinləməklə alopesiya və dırnaqlara təsirlərin qarşısını almaq üçün orijinal bir üsul hazırlanmışdır. Temperaturun aşağı salınması hüceyrələrin saxlanmasına imkan verir.
Mənbə
- S.F.Qarayev, G.M.Talıbov, A.H.Həbibova, R.Ə.Teymurova. Zərif üzvi sintezin prinsipləri (dərs vəsaiti), Bakı-1998.-120 s.
- Т.В.Мандельтам.. “Стратегтя и тактика синтеза”. Учебное пособие Л. Изд. Ленинградского Университета. – 1989.-210 с.
- Г.П.Евстигнеева. Тонкий органический синтез. Москва «Химия» - 1991.-184 с.
İstinad
- S.F.Qarayev, G.M.Talıbov, A.H.Həbibova, R.Ə.Teymurova. Zərif üzvi sintezin prinsipləri (dərs vəsaiti), Bakı-1998.-120 s.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Zerif uzvi sintez coxmerheleli reaksiyalar sxemi uzre az miqdarda reaktivlerle murekkeb qurulusa malik birlesmelerin sintez usuludur 1 Mundericat 1 Zerif uzvi sintezin esas uzvi sintezle muqayisesi 2 Zerif uzvi sintez usulunun tetbiqi 3 Kicik tonnajli kimya nin inkisafi 4 Zerif uzvi sintezin esas istiqametleri 5 Antibiotik ve antivirus eleyhine derman maddeleri 5 1 Aspirin 5 2 Penisillin 5 3 Immunomodulyatorlar 6 Menbe 7 IstinadZerif uzvi sintezin esas uzvi sintezle muqayisesiredakteOnlarin arasinda bir sira ferqlerin oldugunu askara cixarir Esas uzvi sintezin mehsullarindan ferqli olaraq zerif uzvi sintezin mehsullari cox diqqetle temizlenmelidirler Zerif uzvi sintezin istehsallarinin hecmi esas uzvi sintezinki ile muqayisede cox da boyuk olmur Zerif uzvi sintezin mehsullari oz cesidine gore coxsayli ve rengarengdir mehsullarin deyeri ise nisbeten yukskdir Adeten bu senaye sahesini Kicik tonnajli kimya adlandirirlar Zerif uzvi sintez usulunun tetbiqiredakteZerif uzvi sintez usulu ile ilk defe sintetik uzvi birlesmeler toxuculuq senayesinde tetbiq olunmusdur XIX esrin axirlarinda ilk sintetik derman preparati E Fiser ve sintetik boyaq maddesi U Perkin alindi ve kimya eczaciliq senayesi yarandi XX esrin ortalarindatebii maddelerin numayendeleri vitaminler antibiotikler sintez olundu ve tetbiq sahesi tapdi Sonralar zulallar nuklein tursulari lipidler karbohidratlarin ayri ayri numayendeleri ve fraqmentleri sintez olundu Bu neinki biomolekullarin qurulusunu mueyyen etmeye eyni zamanda onlarin funksional fealligini da izah etmeye imkan yaratdi Zerif uzvi sintezin inkisafi ile paralel olaraq murekkeb uzvi birlesmelerin mikroorqanizmlerin istifade olunmaqla elinmasina esaslanan yeni usullarin ve elece de huceyrelerin alinmasinin biotexnologiyanin esasi qoyuldu Kicik tonnajli kimya nin inkisafiredakte Kicik tonnajli kimya nin inkisafi xalq teserrufatinin polimer materiallar kimyevi elaveler derman preparatlari konservantlar katalizatorlar sintetik lifler ve boyaqlar yuyucu vasiteler texniki meqsedler ucun piy ve bitki yaglarinin evezleyicileri xususi temizlikli kimyevi material ve reaktivler ve nazik polimer ortuklere olan telebatini odemek meqsedi dasiyir Zerif uzvi sintezin esas istiqametleriredakteZerif uzvi sintezin esas istiqametleri asagidakilardir tibbi meqsedler ucun bioloji aktiv birlesmeler farmakoloji ve kimyevi terapevtik vasiteler vitaminler hormonlar ve kend teserrufatinda islenen bioloji aktiv maddelerin pestisidler bitkilerin muhafizesi ve inkisafinin tenzimlenmesi ucun vasiteler heyvanlarin muhafizesi ve artiminin stimullasdirilmasi sintezi muxtelif meqsedler ucun islenen boyaqlarin sintezi fotoqrafiya ve diger melumat qeydiyyati vasiteleri ucun maddelerin sintezi polimer materiallar ucun kimyevi elavelerin istilik ve isiq stabilizatorlari antioksidantlar vulkanlasdirma agentleri ve suretlendiricileri sintezi plastik kutleler ucun plastifikatorlarin sintezi uzvi flotasiya reagentlerinin sintezi metal korroziyasinin uzvi inhibitorlarinin sintezi kimyevi reaktivler ve xususile temiz uzvi maddelerin sintezi Antibiotik ve antivirus eleyhine derman maddeleriredakteAspirinredakte Asetilsalisilli tursu aspirin lat Acidum acetylsalicylicum ing Acetylsalicylic acid analgetik agrikesici temperatur salan qan duruldan tesirli derman preparati Ag xirda iyneuclu kristalli porosok otaq temperaturunda suda az hell edilir qaynar suda spirtde tez hell edilir Alman kimyacisi Feliks Hofman terefinden 1897 ci ilde sintez edilib Ona 6 mart 1899 cu ilde patent alib Hofman revmatizmden eziyyet ceken atasinina komek ucun derman tipi axtaraken onu kesf edib Asetilsalisilli tursusu satisda aspirin adi ile taninir Penisillinredakte Penisillin 1928 ci ilde Aleksandr Fleminq terefinden kesf olunan antibiotik Penisillinler mikroorqanizmlerin heyat fealiyyeti mehsullari esasinda islenib hazirlanmis ilk antimikrob derman qrupudur Onlar boyuk b laktam antibiotikler b laktamlar sinfine aiddirler Bu sinfe hemcinin sefalosporinler karbapenemler ve monobaktamlar da daxildir Bu antibiotiklerin qurulusunda dorduzvlu b laktam helqesi umumidir Penisillinler asagidaki kimi tesnif edilir Tebiiler Benzilpenisillinin penisillinin natrium ve kalium duzlari Benzilpenisillinin prokain penisillinin novokain duzu Benzatin benzilpenisillinin Fenoksimetilpenisillin Yarimsintetikler Izoksazolilpenisillinler Oksasillin Aminopenisillinler Ampisillin Amoksisillin Karboksipenisillinler Karbenisillin Tikarsillin Ureidopenisillinler Azlosillin Piperasillin Inhibitordan mudafie olunmus penisillinler Amoksisillin klavulanat Ampisillin sulbaktam Tikarsillin klavulanat Piperasillin tazo baktam Penisillinler ve butun diger b laktamlar bakterisid tesire malikdirler b laktamlari parcalayan xususi fermentlerin b laktamazalarin hasil edilmesi ile elaqedar olaraq mikroorqnizmler arasinda genis yayilmis qazanilmis davamliligi aradan goturmek ucun bu fermentlerin aktivliyini geri donmeyen lengiden b laktamaz inhibitorlari adlanan birlesmeler klavulan tursusu klavulanat sulbaktam ve tazobaktam islenib hazirlanmisdir Onlar kombine edilmis inhibitordan mudafie olunmus penisillinlerin hazirlanmasinda istifade edilirler Hal hazirda tebii penisillinleri yalniz melum etiologiyali infeksiyalarin empirik terapiyasi ucun istifade etmek meqsedeuygundur Infeksiyanin xususiyyetinden ve gedisinin agirligindan asili olaraq tebii penisillinlerin parenteral adi ve ya tesir muddeti uzadilmis ve ya peroral derman formalarinin tetbiqi mumkundur Penisillinlere qarsi allergik reaksiya Bezilpenisillin prokain hemcinin prokaine novokaine allergiyasi olan pasiyentlere de eks gosterisdir Insanlarin teqriben 10 i pensiline alergiyasi oldugunu deyir Buna baxmayaraq bele insanlarin 90 i eslinde pensiline alergiyasi olmayada biler Pensiline ciddi alergiyalar 0 03 ehtimalla musahide olunur Yeni her 100 adamdan sadece 3 de bele hal qeyde alinir Xerceng eleyhine dermanlar Xerceng eleyhine preparatlar antiblastoma preparatlar esl sislerin xerceng sarkoma ve s ve hemoblastozlarin inkisafini pozan dermanlardir Beynelxalq anatomik terapevtik kimyevi tesnifata gore L koduna aiddir ve asagidaki kimi qruplasdirilir L01 Xerceng eleyhine dermanlar L01A Alkillesdirici antineoplastik agentler L01B Antimetabolitler L01C Bitki alkaloidleri L01D Antitumor antibiotikleri Diger xerceng eleyhine dermanlar Platin birlesmeleri sisplatin oksaliplatin karboplatin oksaliplatin sikloplatam L02 Antikanser hormonal dermanlar L03 Immunomodulyatorlar L04 Immunosupressantlar 1946 ci ilde ilk xerceng eleyhine derman qeyde alinib Bu Birinci Dunya muharibesi zamani istifade edilen zeherli qaz olan xardal qazi esasinda yaradilmis Embihin idi Sitotoksik ve sitostatik dermanlar Sitotoksinler xerceng huceyrelerinin nekrozuna sebeb olan xerceng eleyhine dermanlar qrupudur Nekroz ile qabiq nuve ve membranin diger komponentleri zedelenir bu da huceyre olumune sebeb olur Sitostatikler sitotoksinlerden ferqli olaraq bedxasseli huceyre daxilinde apoptoz prosesini tetikler doguldugu andan her hansi bir huceyreye daxil edilen ozunu mehvetme proqrami Sitostatik dermanlar arasinda en meshurlari Doksorubisin Cisplatin Fluorourasil Hidroksiurea tsiklofosfamid Immunomodulyatorlarredakte Derinat antrasiklin seriyasinin antitumor antibiotiklerinin ve sitostatiklerin effektivliyini artirir Diger antitumor agentleri Berberin Garmin Qalangin Dasatinib Curcumin Fucoidan Mirisetin Yan tesirlere geldikde qeyd etmek lazimdir ki xerceng eleyhine dermanlarin ekseriyyeti cox zeherlidir ona gore de kemoterapinin rejimleri ve muddeti yan tesirleri nezere alaraq secilir Esas yan tesirler zeiflik ve sac tokulmesidir Bezi yuksek zeherli dermanlar bezen xususile usaqlarda urekbulanma ve qusmaya sebeb ola biler Sisplatin ve ya yuksek dozada sitozar kimi yuksek derecede emetogenliyi olan dermanlarin tetbiqine baslamazdan evvel qusma eleyhine dermanlari musayiet eden terapiya rejimine daxil etmek ve butun kemoterapi kursu erzinde mualice etmek lazimdir En aktiv olanlar 5HT3 reseptorlarinin selektiv blokerleridir zofran kitril novoban Verem eleyhine dermanlar kimi xerceng eleyhine dermanlar da qan terkibine ve neyrotoksik tesire malikdir Alopesiya Saclar suretle bolunen huceyreleri ehtiva eden follikullardan boyuyur Antikanser kemoterapi dermanlari suretle bolunen huceyrelere tesir gosterir neticede follikullar olur Qismen ve ya tam sac tokulmesi qacilmazdir lakin her halda kemoterapi bitdikden sonra saclar yeniden uzanir Eyni sebebden dirnaqlar eziyyet cekir Bu gun kimyaterapiya zamani elleri ayaqlari ve basi serinlemekle alopesiya ve dirnaqlara tesirlerin qarsisini almaq ucun orijinal bir usul hazirlanmisdir Temperaturun asagi salinmasi huceyrelerin saxlanmasina imkan verir MenberedakteS F Qarayev G M Talibov A H Hebibova R E Teymurova Zerif uzvi sintezin prinsipleri ders vesaiti Baki 1998 120 s T V Mandeltam Strategtya i taktika sinteza Uchebnoe posobie L Izd Leningradskogo Universiteta 1989 210 s G P Evstigneeva Tonkij organicheskij sintez Moskva Himiya 1991 184 s Istinadredakte S F Qarayev G M Talibov A H Hebibova R E Teymurova Zerif uzvi sintezin prinsipleri ders vesaiti Baki 1998 120 s Menbe https az wikipedia org w index php title Zerif uzvi sintez amp oldid 8100929