Katalizator (yun.Katalysis) — kimyəvi reaksiyaların həyəcanlanma enerjisinin miqyasını kiçildərək reaksiyanın sürətini artıran və reaksiya sonunda kimyəvi quruluşunda heç bir fərq meydana gəlməyən maddələrə deyilir.
Katalizatorların reaksiya sürətinə təsiri
Kimyəvi reaksiyanın sürətinə katalizatorlar güclü təsir göstərir.
Kataliz
Katalizatorların təsiri ilə reaksiyaların sürətinin dəyişməsi hadisəsi kataliz adlanır. kataliz terminini elmə Berselius daxil etmişdir. O vaxt əsasən parçalanma reaksiyalarına fikir verildiyindən, kataliz xüsusilə belə reaksiyalar timsalında öyrənilirdi. bununla əlaq\ədar olaraq, kataliz termini yunan sözü olan "katalyuzus" sözündən götürülmüşdür ki, bu da "dağılma, parçalanma" mənasını verir. Kataliz həm əhatə dairəsinə, həm də vacibliyinə görə müasir kimyanın ən böyük sahələrindən birinə çevrilmişdir. Sənaye miqyasında gedən kimyəvi reaksiyaların, demək olar ki, böyük əksəriyyəti katalizlə əlaqədardır. bəzən katalizator nəinki reaksiyanın sürətini artırmaq və ya azaltmaq, hətta katalizator iştirakı olmadan heç getməyən reaksiyaların aparılması məqsədi ilə tətbiq edilir.
Katalizatorların canlı aləmdə əhəmiyyəti
Katalizatorların canlı aləmdəki əhəmiyyəti daha böyükdür. İnsan orqanizmində gedən bütün vacib reaksiyalar katalizatorların iştirakı ilə əlaqədardır. Çox ehtimal ki, təbiətin özündə gedən mürəkkəb kimyəvi çevrilmələrdə də katalizatorlar iştirak edir.
Müsbət və mənfi katalizatorlar
Katalizator təkcə reaksiyanın sürətini artırmır və həmçinin onu zəiflədə də bilir. Birinci növ katalizatorlar müsbət, ikinci növ isə mənfi katalizatorlar adlanır. Bəzən eyni bir katalizator bir reaksiya üçün özünü müsbət, digər reaksiya üçün isə mənfi katalizator kimi aparır. Məsələn, turşu iştirakı ilə suda məhlulda çuğundur şəkərinin qlükozaya çevrilmə reaksiyası
C12H22O11+H2O=2C6H12O6
kəskin surətdə sürətlənir. Lakin məhlula hidrogen ionlarının daxil edilməsi ilə hidrogen-peroksidin parçalanma reaksiyası
H2O2=H2O+1/2 O2
əksinə zəifləyir. Mənfi katalizatordan texnikada antioksidantlar (yağların oksidləşməsini ləngidən, südün davamlılığını artıran, kauçukun oksidləşmə prosesini aşağı salan maddə), inhibitorlar (metalların korroziyasını aradan qaldırmaq məqsədilə işlədilən maddələr) kimi istifadə olunur. Lakin müsbət katalizatorlar texnikada daha böyük əhəmiyyət kəsb edir.
Avtomobillәrdә Katalizatorlar
İşlənmiş qazın çıxması qazlarında zərərli maddələrin miqdarının azalması avtomobil katalizatorunun məsələsidir. Onların arasında:karbonun oksidi — rəngsiz və qoxusuz zəhərli qazdır karbohidrogenlər, həmçinin uçan orqanik birləşmələr kimi məlumlar. Smoqanın əsas komponentlərindən biri, yanacağın natamam yanmasının hesabına yaranır azotun oksidləri (NO və NO 2, hansılar ki, NO x işarəsinin altında tez-tez birləşdirirlər) — həmçinin smoqa komponentidir, həmçinin turşu yağışları, insanın selikli qişasına təsir göstərirlər.
Homogen katalizator
Homogen katalizdə reaksiyaya daxil olan maddələr ilə katalizator maddəsi eyni fazada olur. Buraya qaz fazada gedən katalitik reaksiya və məhlulda gedən katalitik reaksiya daxildir.
Heterogen katalizator
Heterogen katalizdə katalizator ayrıca faza əmələ gətirir. Yəni, katalizator maddəsi ilə reaksiyaya daxil olan maddələr arasında səth bölgüsü olur. Belə halda qarşılıqlı kimyəvi təsir səthdə gedir. Buna görə heterogen katalizdə katalizatorun səth xarakteristikası başlıca rol oynayır. Texnikada daha geniş tətbiqə malik olan bu kataliz növü oksidləşmə reaksiyalarında, reduksiya reaksiyalarında, karbohidrogenlərin hidrogenləşmə reaksiyalarında, karbohidrogen molekullarının parçalanma reaksiyasında və s.-də xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Bütün bu hallarda əsasən bərk katalizatorlardan istifadə olunur. Bərk katalizatorlar daha böyük səthə malik olduqda, yəni daha çox xırdalandıqda, alınma və emal prosesləri aşağı temperaturda aparıldıqda, daha aktiv olur.
Mənbə
Г.М.Панченков, В.П.Лебедев. Химическая кинетика и катализ. М., Изд. МГУ, 1961.
Д.В.Сокольский, В.А.Друзь. Введение в теорию гетерогенного катализа. М., Высшая школа, 1981.
Z.Qarayev "Qeyri-üzvi kimya", Bakı,1975.
Химическая энциклопедия. — М.: Советская энциклопедия, 1990. — Т. 2. — С. 335, 337. — ISBN 5-85270-035-5.
Имянитов Н. С. Системы из нескольких катализаторов в металлокомплексном катализе. // Координационная химия. 1984. — Т. 10. — № 11 — С. 1443–1454. — ISSN 0132–344X.
Temkin O.N., Braylovskiy S. M. / The mechanism of catalysis in homogeneous polyfunctional catalytic systems. // Fundamental Research in Homogeneous Catalysis. — Ed. by A.E. Shilov. — New York etc: Gordon and Breach Science Publishers, 1986. — Vol. Two. — P.621–633.
Автомобильный катализатор и его роль в выхлопной системе. AutoRelease.ru. Архивировано 25 августа 2011 года.
Avqust 05, 2021
katalizator, katalysis, kimyəvi, reaksiyaların, həyəcanlanma, enerjisinin, miqyasını, kiçildərək, reaksiyanın, sürətini, artıran, reaksiya, sonunda, kimyəvi, quruluşunda, heç, fərq, meydana, gəlməyən, maddələrə, deyilir, mündəricat, ların, reaksiya, sürətinə, . Katalizator yun Katalysis kimyevi reaksiyalarin heyecanlanma enerjisinin miqyasini kicilderek reaksiyanin suretini artiran ve reaksiya sonunda kimyevi qurulusunda hec bir ferq meydana gelmeyen maddelere deyilir Mundericat 1 Katalizatorlarin reaksiya suretine tesiri 1 1 Kataliz 2 Katalizatorlarin canli alemde ehemiyyeti 3 Musbet ve menfi katalizatorlar 4 Avtomobillәrdә Katalizatorlar 5 Homogen katalizator 6 Heterogen katalizator 7 MenbeKatalizatorlarin reaksiya suretine tesiri RedakteKimyevi reaksiyanin suretine katalizatorlar guclu tesir gosterir Kataliz Redakte Katalizatorlarin tesiri ile reaksiyalarin suretinin deyismesi hadisesi kataliz adlanir kataliz terminini elme Berselius daxil etmisdir O vaxt esasen parcalanma reaksiyalarina fikir verildiyinden kataliz xususile bele reaksiyalar timsalinda oyrenilirdi bununla elaq edar olaraq kataliz termini yunan sozu olan katalyuzus sozunden goturulmusdur ki bu da dagilma parcalanma menasini verir Kataliz hem ehate dairesine hem de vacibliyine gore muasir kimyanin en boyuk sahelerinden birine cevrilmisdir Senaye miqyasinda geden kimyevi reaksiyalarin demek olar ki boyuk ekseriyyeti katalizle elaqedardir bezen katalizator neinki reaksiyanin suretini artirmaq ve ya azaltmaq hetta katalizator istiraki olmadan hec getmeyen reaksiyalarin aparilmasi meqsedi ile tetbiq edilir Katalizatorlarin canli alemde ehemiyyeti RedakteKatalizatorlarin canli alemdeki ehemiyyeti daha boyukdur Insan orqanizminde geden butun vacib reaksiyalar katalizatorlarin istiraki ile elaqedardir Cox ehtimal ki tebietin ozunde geden murekkeb kimyevi cevrilmelerde de katalizatorlar istirak edir Musbet ve menfi katalizatorlar RedakteKatalizator tekce reaksiyanin suretini artirmir ve hemcinin onu zeiflede de bilir Birinci nov katalizatorlar musbet ikinci nov ise menfi katalizatorlar adlanir Bezen eyni bir katalizator bir reaksiya ucun ozunu musbet diger reaksiya ucun ise menfi katalizator kimi aparir Meselen tursu istiraki ile suda mehlulda cugundur sekerinin qlukozaya cevrilme reaksiyasi C12H22O11 H2O 2C6H12O6keskin suretde suretlenir Lakin mehlula hidrogen ionlarinin daxil edilmesi ile hidrogen peroksidin parcalanma reaksiyasi H2O2 H2O 1 2 O2eksine zeifleyir Menfi katalizatordan texnikada antioksidantlar yaglarin oksidlesmesini lengiden sudun davamliligini artiran kaucukun oksidlesme prosesini asagi salan madde inhibitorlar metallarin korroziyasini aradan qaldirmaq meqsedile isledilen maddeler kimi istifade olunur Lakin musbet katalizatorlar texnikada daha boyuk ehemiyyet kesb edir Avtomobillәrdә Katalizatorlar Redakte Islenmis qazin cixmasi qazlarinda zererli maddelerin miqdarinin azalmasi avtomobil katalizatorunun meselesidir Onlarin arasinda karbonun oksidi rengsiz ve qoxusuz zeherli qazdir karbohidrogenler hemcinin ucan orqanik birlesmeler kimi melumlar Smoqanin esas komponentlerinden biri yanacagin natamam yanmasinin hesabina yaranir azotun oksidleri NO ve NO 2 hansilar ki NO x isaresinin altinda tez tez birlesdirirler hemcinin smoqa komponentidir hemcinin tursu yagislari insanin selikli qisasina tesir gosterirler Homogen katalizator RedakteHomogen katalizde reaksiyaya daxil olan maddeler ile katalizator maddesi eyni fazada olur Buraya qaz fazada geden katalitik reaksiya ve mehlulda geden katalitik reaksiya daxildir Heterogen katalizator RedakteHeterogen katalizde katalizator ayrica faza emele getirir Yeni katalizator maddesi ile reaksiyaya daxil olan maddeler arasinda seth bolgusu olur Bele halda qarsiliqli kimyevi tesir sethde gedir Buna gore heterogen katalizde katalizatorun seth xarakteristikasi baslica rol oynayir Texnikada daha genis tetbiqe malik olan bu kataliz novu oksidlesme reaksiyalarinda reduksiya reaksiyalarinda karbohidrogenlerin hidrogenlesme reaksiyalarinda karbohidrogen molekullarinin parcalanma reaksiyasinda ve s de xususi ehemiyyet kesb edir Butun bu hallarda esasen berk katalizatorlardan istifade olunur Berk katalizatorlar daha boyuk sethe malik olduqda yeni daha cox xirdalandiqda alinma ve emal prosesleri asagi temperaturda aparildiqda daha aktiv olur Menbe RedakteG M Panchenkov V P Lebedev Himicheskaya kinetika i kataliz M Izd MGU 1961 D V Sokolskij V A Druz Vvedenie v teoriyu geterogennogo kataliza M Vysshaya shkola 1981 Z Qarayev Qeyri uzvi kimya Baki 1975 Himicheskaya enciklopediya M Sovetskaya enciklopediya 1990 T 2 S 335 337 ISBN 5 85270 035 5 Imyanitov N S Sistemy iz neskolkih katalizatorov v metallokompleksnom katalize Koordinacionnaya himiya 1984 T 10 11 S 1443 1454 ISSN 0132 344X Temkin O N Braylovskiy S M The mechanism of catalysis in homogeneous polyfunctional catalytic systems Fundamental Research in Homogeneous Catalysis Ed by A E Shilov New York etc Gordon and Breach Science Publishers 1986 Vol Two P 621 633 Avtomobilnyj katalizator i ego rol v vyhlopnoj sisteme AutoRelease ru Arhivirovano 25 avgusta 2011 goda Menbe https az wikipedia org w index php title Katalizator amp oldid 5936603, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
