Nuklein turşuları — monomerləri nukleotidlər olan biopolimerlər. Nuklein turşularının iki əsas qrupu vardır: dezoksiribonuklein turşusu (DNrT) və ribonuklein turşusu (RNdT). Canlının genetik proseslərində və turşuların sintezində vacib rol oynayırlar. Nuklein turşularını 1868-ci ildə İsveçrədə F. Mişer qızılbalığın hüceyrə nüvələrində aşkar etmişdir.
RNT və DNT nuklein turşularının müqayisəsi
1869-cu ildə İsveç bioloqu F.Mişer hüceyrənin nüvəsindən aldığı maddəni nuklein (latınca "nucleus" nüvə deməkdir) adlandırdı. Müasir təsəvvürlərə görə alınan birləşmə əslində dezoksiribonuklein və ribonuklein turşuları (DNT və RNT) idi. Nuklein turşuları və ya polinukleotidlər bir-biri ilə 3'- və 5'-fosfodiefir əlaqəsi ilə birləşmiş nukleotidlərdən təşkil olunan irimolekullu birləşmələrdir. İnsan hüceyrəsindən alınan DNT molekulunun uzunluğu təxminən 3–5 sm-ə, 23 cüt xromosomda olan DNT-nin ümumi uzunluğu isə təxminən 1.5 m-ə bərabərdir. RNT molekulunun uzunluğu çox qısa olub 0.01 mm-dən artıq olmur. DNT-nin əsas hissəsi xromatinin tərkibində – hüceyrənin nüvəsində, az bir hissəsi – təxminən 2%-i mitoxondrilərdə yerləşir. RNT isə hüceyrənin bütün hissələrində müşahidə olunur. Nuklein turşularının ən yaxşı mənbəyi çəngələbənzər vəzin (timus) böyük nüvəli hüceyrələridir. Timusdan alınan nuklein turşusunu hidroliz etdikdə purin əsaslı adenin, quanin və pirimidin əsaslı sitozin, timin və həmçinin 2-dezoksiriboza və fosfat turşusu alınır. Mayanı hidroliz etdikdə isə adenin, quanin, sitozin, urasil, D-riboza və fosfat turşusu alınır. Nuklein turşularının quruluşunun müəyyənləşdirilməsində hidroliz reaksiyası mühüm rol oynayır. Nukleoproteidin hidrolizini aşağıda verilmiş sxem üzrə mərhələlərlə aparmaq olur. Hidroliz prosesini istənilən mərhələdə saxlamaq mümkündür:
Nuklein turşularının birincili quruluşu
Nuklein turşuları da birincili, ikincili və üçüncülü quruluşda olur və nukleaza fermentinin təsiri ilə nuklein turşuları nukleozid monofosfatlara parçalanır. Nukleozid monofosfatlar nuklein turşularının monomerləridir. Nuklein turşusu molekulunda monomerlər bir-birilə mürəkkəb efir əlaqəsi ilə birləşmişlər. Başqa sözlə, bir nukleotiddəki pentozada yerləşən 3' karbon atomundakı hidroksil qrupu ilə digər nukleotiddəki pentozada yerləşən 5' karbon atomundakı hidroksil qrupu fosfat turşusu ilə qarşılıqlı təsirdə olaraq fosfodiefir əlaqəsini əmələ gətirir (3',5'-fosfodiefir əlaqəsi). Ribonuklein turşusu hidroliz olunanda dörd tip ribonukleozidmonofosfata çevrilir. Hər ikisində üç azot əsasları eynidir (adenin, quanin, sitozin). RNT-də UMF var. DNT-də TMF var. Adətən, nuklein turşusunu qısaldılmış şəkildə göstərirlər. Dörd nukleotid əsasında olduqca çoxlu kombinasiyada birincili quruluşda nuklein turşusu düzəltmək olur. Bu cəhətdən onlar da zülallara oxşayır.
RNT quruluşunun xüsusiyyətləri
Yuxarıda DNT molekulu üçün nəzərdən keçirdiyimiz Çarqaf qaydaları ribonuklein turşusu üçün xarakter deyildir. Ən fərqli cəhət ondan ibarətdir ki, DNT-də timin olduğu halda, RNT-də urasil mövcuddur. RNT-nin monomerlərinin miqdarca münasibətində 6-keto qrupların sayı 6-amin qruplarının sayına bərabərdir: Q+U=A+S RNT molekulu bir ədəd polinukleotid zəncirindən təşkil olunmuşdur. Zəncirdə monomerlərin yerləşmə ardı- cıllığı RNT-nin birincili quruluşunu xarakterizə edir. RNT quruluş və funksiya etibarı ilə üç cür olur:
Ribosom RNT-si (r-RNT)
Məlumat RNT-si (m-RNT)
Nəqliyyat RNT-si (n-RNT)
r-RNT–nin RNT hüceyrədəki payı 28 % təşkil edir. Onun bir neçə növü var:
a) 28S – r-RNT, molekul kütləsi 1,5 mln. Bu isə 4000 nukleotid qalığı deməkdir
b) 5S – r-RNT, molekul kütləsi 6897%-dir.
Bu 100 nukleotid qalığından ibarətdir. Bunun molekul kütləsi 3000-dir. n-RNT-hüceyrə RNT-nin 15 %-ni təşkil edir. Birincili quruluşu fərqlənməklə n-RNT–nin onlarla növü vardır. n-RNT-nin molekul kütləsi 25000-dir. Birincili quruluşlu n-RNT-nin xarakterik xüsusiyyətlərindən biri də odur ki, onda məlum nukleotidlərdən başqa minor nukleotidlər vardır. Bunların kimyəvi quruluşu aşağıdakı kimidir:
m-RNT- hüceyrə RNT-nin 2%-ni təşkil edir. Hüceyrədə bir-birindən birincili quruluşu ilə fərqlənən çoxlu miqdarda m-RNT vardır. Aparılan tədqiqatlardan məlum olmuşdur ki, hüceyrələrdə RNT-nin miqdarı hüceyrənin tipindən, toxumanın növündən, orqanizmin yaşından və digər faktorlardan asılı olaraq dəyişə bilir. Embrional toxumalarda, sekretor orqanlarda və eləcə də tez artan və böyüyən hüceyrələrdə RNT toplanır. Digər tərəfdən məlumdur ki, hüceyrənin böyüməsi və protoplazmada zülal kütləsinin biosintezi ilə əlaqədardır. Hüceyrənin ribosomunda 40–50% RNT olur. Məhz buna görə də zülalın sintezi də ribosomda gedir. Buradan da aydın olur ki, RNT-nin əsas bioloji funksiyası canlı hüceyrədə zülalın sintezi ilə əlaqədardır. Protoplazmanın ribosomunda zülalın biosintezi prosesi xüsusi ferment sisteminin köməyi ilə sərbəst aminturşuların fəallaşdırılması ilə başlanır. Məsələn, aminturşu və adenozintrifosfat turşusundan (ATF) aminasiladenilatlar əmələ gəlir:
İstinadlar
Babayev et al, Biologiya Lüğəti, 2011
Avqust 04, 2021
nuklein, turşuları, məqaləni, vikiləşdirmək, lazımdır, lütfən, məqaləni, ümumvikipediya, redaktə, qaydalarına, uyğun, şəkildə, tərtib, edin, məqalənin, bəzi, məlumatlarının, mənbəsi, göstərilməmişdir, daha, ətraflı, məlumat, üçün, məqalənin, müzakirə, səhifəsi. Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Bu meqalenin bezi melumatlarinin menbesi gosterilmemisdir Daha etrafli melumat ucun meqalenin muzakire sehifesine baxa ve meqaleye uygun formada menbeler elave edib Vikipediyani zenginlesdire bilersiniz avqust 2021 Nuklein tursulari monomerleri nukleotidler olan biopolimerler Nuklein tursularinin iki esas qrupu vardir dezoksiribonuklein tursusu DNrT ve ribonuklein tursusu RNdT Canlinin genetik proseslerinde ve tursularin sintezinde vacib rol oynayirlar Nuklein tursularini 1868 ci ilde Isvecrede F Miser qizilbaligin huceyre nuvelerinde askar etmisdir 1 RNT ve DNT nuklein tursularinin muqayisesi 1869 cu ilde Isvec bioloqu F Miser huceyrenin nuvesinden aldigi maddeni nuklein latinca nucleus nuve demekdir adlandirdi Muasir tesevvurlere gore alinan birlesme eslinde dezoksiribonuklein ve ribonuklein tursulari DNT ve RNT idi Nuklein tursulari ve ya polinukleotidler bir biri ile 3 ve 5 fosfodiefir elaqesi ile birlesmis nukleotidlerden teskil olunan irimolekullu birlesmelerdir Insan huceyresinden alinan DNT molekulunun uzunlugu texminen 3 5 sm e 23 cut xromosomda olan DNT nin umumi uzunlugu ise texminen 1 5 m e beraberdir RNT molekulunun uzunlugu cox qisa olub 0 01 mm den artiq olmur DNT nin esas hissesi xromatinin terkibinde huceyrenin nuvesinde az bir hissesi texminen 2 i mitoxondrilerde yerlesir RNT ise huceyrenin butun hisselerinde musahide olunur Nuklein tursularinin en yaxsi menbeyi cengelebenzer vezin timus boyuk nuveli huceyreleridir Timusdan alinan nuklein tursusunu hidroliz etdikde purin esasli adenin quanin ve pirimidin esasli sitozin timin ve hemcinin 2 dezoksiriboza ve fosfat tursusu alinir Mayani hidroliz etdikde ise adenin quanin sitozin urasil D riboza ve fosfat tursusu alinir Nuklein tursularinin qurulusunun mueyyenlesdirilmesinde hidroliz reaksiyasi muhum rol oynayir Nukleoproteidin hidrolizini asagida verilmis sxem uzre merhelelerle aparmaq olur Hidroliz prosesini istenilen merhelede saxlamaq mumkundur Nuklein tursularinin birincili qurulusu RedakteNuklein tursulari da birincili ikincili ve ucunculu qurulusda olur ve nukleaza fermentinin tesiri ile nuklein tursulari nukleozid monofosfatlara parcalanir Nukleozid monofosfatlar nuklein tursularinin monomerleridir Nuklein tursusu molekulunda monomerler bir birile murekkeb efir elaqesi ile birlesmisler Basqa sozle bir nukleotiddeki pentozada yerlesen 3 karbon atomundaki hidroksil qrupu ile diger nukleotiddeki pentozada yerlesen 5 karbon atomundaki hidroksil qrupu fosfat tursusu ile qarsiliqli tesirde olaraq fosfodiefir elaqesini emele getirir 3 5 fosfodiefir elaqesi Ribonuklein tursusu hidroliz olunanda dord tip ribonukleozidmonofosfata cevrilir Her ikisinde uc azot esaslari eynidir adenin quanin sitozin RNT de UMF var DNT de TMF var Adeten nuklein tursusunu qisaldilmis sekilde gosterirler Dord nukleotid esasinda olduqca coxlu kombinasiyada birincili qurulusda nuklein tursusu duzeltmek olur Bu cehetden onlar da zulallara oxsayir RNT qurulusunun xususiyyetleri RedakteYuxarida DNT molekulu ucun nezerden kecirdiyimiz Carqaf qaydalari ribonuklein tursusu ucun xarakter deyildir En ferqli cehet ondan ibaretdir ki DNT de timin oldugu halda RNT de urasil movcuddur RNT nin monomerlerinin miqdarca munasibetinde 6 keto qruplarin sayi 6 amin qruplarinin sayina beraberdir Q U A S RNT molekulu bir eded polinukleotid zencirinden teskil olunmusdur Zencirde monomerlerin yerlesme ardi cilligi RNT nin birincili qurulusunu xarakterize edir RNT qurulus ve funksiya etibari ile uc cur olur Ribosom RNT si r RNT Melumat RNT si m RNT Neqliyyat RNT si n RNT r RNT nin RNT huceyredeki payi 28 teskil edir Onun bir nece novu var a 28S r RNT molekul kutlesi 1 5 mln Bu ise 4000 nukleotid qaligi demekdir b 5S r RNT molekul kutlesi 6897 dir Bu 100 nukleotid qaligindan ibaretdir Bunun molekul kutlesi 3000 dir n RNT huceyre RNT nin 15 ni teskil edir Birincili qurulusu ferqlenmekle n RNT nin onlarla novu vardir n RNT nin molekul kutlesi 25000 dir Birincili quruluslu n RNT nin xarakterik xususiyyetlerinden biri de odur ki onda melum nukleotidlerden basqa minor nukleotidler vardir Bunlarin kimyevi qurulusu asagidaki kimidir m RNT huceyre RNT nin 2 ni teskil edir Huceyrede bir birinden birincili qurulusu ile ferqlenen coxlu miqdarda m RNT vardir Aparilan tedqiqatlardan melum olmusdur ki huceyrelerde RNT nin miqdari huceyrenin tipinden toxumanin novunden orqanizmin yasindan ve diger faktorlardan asili olaraq deyise bilir Embrional toxumalarda sekretor orqanlarda ve elece de tez artan ve boyuyen huceyrelerde RNT toplanir Diger terefden melumdur ki huceyrenin boyumesi ve protoplazmada zulal kutlesinin biosintezi ile elaqedardir Huceyrenin ribosomunda 40 50 RNT olur Mehz buna gore de zulalin sintezi de ribosomda gedir Buradan da aydin olur ki RNT nin esas bioloji funksiyasi canli huceyrede zulalin sintezi ile elaqedardir Protoplazmanin ribosomunda zulalin biosintezi prosesi xususi ferment sisteminin komeyi ile serbest amintursularin feallasdirilmasi ile baslanir Meselen amintursu ve adenozintrifosfat tursusundan ATF aminasiladenilatlar emele gelir Istinadlar Redakte Babayev et al Biologiya Lugeti 2011Menbe https az wikipedia org w index php title Nuklein tursulari amp oldid 5966096, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
