fbpx
Wikipedia

Yaponiyanın nüvə silahı proqramı

Avqust 12, 2021

Yaponiyanın nüvə silahı proqramı (日本の原子爆弾開発 Nihon no genshibakudan kaihatsu?) — ilk dəfə İkinci dünya müharibəsi zamanı Yaponiya imperiyası tərəfindən həyata keçirilmiş nüvə silahı proqramına verilən ad. Almaniya nüvə silahı proqramı kimi Yaponiyanın da nüvə silahı proqramı müxtəlif problemlərlə üzləşmiş və Hiroşima ilə Naqasakinin 1945-ci ilin avqustunda ABŞ tərəfindən atom bombardımanına məruz qalmasından öncə laboratoriya mərhələsindən o tərəfə keçə bilməmişdir.

Fizikaçı Yoşio Nişina İkinci dünya müharibəsi zamanı Yaponiyanın nüvə silahı araşdırmalarına başçılıq etmişdir.

Hal-hazırda Yaponiyanın nüvə enerjisi infrastrukturu Yaponiyaya nüvə silahları hazırlamağa imkan verir. Yaponiyanın qeyri-hərbiləşdirilməsi və ABŞ-ın nüvə qalxanı Yaponiyada nüvə silahlarının istehsalı ilə bağlı ciddi məhdudiyyətlər qoysa da, Şimali Koreyanın nüvə silahı sınaqları keçirməsi Yaponiyada bəzi siyasətçilərin və hərbçilərin bu siyasətdən imtina edilməsinə dəstək vermələrinə səbəb olmuşdur.

1934-cü ildə Tokio Universitetinin professoru Hikoasaka Tadayoşi "atom fizikası nəzəriyyəsi"ni yayımlamışdır. Hikosaka bildirmişdi ki, atomun nüvəsi özündə böyük enerji saxlayır və bu enerjinin ayrılması məişətdə və silahların alınmasında istifadə oluna bilər. 1938-ci ilin dekabrından alman kimyaçılar Otto Han və Frits Ştrassman "Naturwissenschaften" jurnalına göndərdikləri əlyazmada uran elementinin neytronlarla bombardımanı zamanı barium elementinin müşahidə olunduğunu qeyd etmişdirlər. Onlar bu məlumatı Liza Meytnerə və xalası oğlu Otto Robert Frişə çatdırmışdırlar. Onlar bu hadisənin nüvə parçalanması olduğunu güman etmiştirler və 13 yanvar 1939-cu ildə Friş bunu təcrübi yolla təsdiqləmişdir. Bütün dünyadakı fizikaçıları dərhal zəncirvari nüvə reaksiyalarının həyata keçirilə biləcəyini anlamış və hökumətlərini nüvə silahlarının istehsalının mümkünlüyü barədə məlumatlandırmışdırlar.

Arxaplan

Yaponiyanın atom proqramında aparıcı şəxs Nils Borun yaxın həmkarı, Albert Eynşteynin müasiri Yoşio Nişina olmuşdur. O, Kleyn-Nişina düsturunun da çıxarılmasında iştirak etmişdir. Nişina 1917-ci ildə Tokioda yaradılmış RİKEN İnstitutunda 1931-ci ildə yüksək enerji fizikasını öyrənmək üçün öz Nüvə Tədqiqatlar Laboratoriyasını qurmuşdur. 1936-cı ildə Nişina öz ilk 660 millimetrlik siklotronunu hazırlamışdır. 1937-ci ildə isə 220 tonluq, 1500 millimetrlik ikinci siklotronunu yaratmışdır. 1938-ci ildə Yaponiya Kaliforniya Universitetindən də bir siklotron almışdır.

1939-cu ildə Nişina nüvə parçalanmasının hərbi potensialını anlamış və nüvə silahları üzərində işləyən ABŞ-ın bunu Yaponiyaya qarşı istifadə edə biləcəyindən narahat olmuşdur. Belə ki, 1939-cu ildə ABŞ prezidenti Franklin Ruzvelt ABŞ-da nüvə silahları üzrə ilk tədqiqatları başlatmış, bu isə Manhetten layihəsinə çevrilmişdir. Yaponiyanın ABŞ-dan siklotron aldığı laboratoriya isə nüvə silahı tədqiqatlarının əsas yerlərindən biri olmuşdur.

1940-cı ilin yayının əvvəlində Nişina leytenant-general Takeo Yasuda ilə qatarda görüşmüşdür. Yasuda bu zaman Hərbi Aviasiya Departamentinin Texniki Tədqiqatlar İnstitutunun direktoru idi. Nişina Yasudaya nüvə silahlarının hazırlanmasının mümkünlüyündən bəhs etmişdir. Lakin Yaponiya nüvə silahı proqramı Hideki Toconun nüvə silahlarının mümkünlüyünün araşdırılması əmrinin Yasuda tərəfindən icra edildiyi 1941-ci ilin aprelinə kimi başlamamışdır. Yasuda əmri RİKEN İnstitutunun direktoru Masatoşi Okoçiyə ötürmüş, o isə öz növbəsində Nişinaya ötürmüşdür. 1941-ci ildə Nişinanın Nüvə Tədqiqatlar Laboratoriyasında 100-dən çox tədqiqatçı var idi.

Eyni zamanda Yaponiya imperiya hərbi-dəniz donanmasının Texnologiya Tədqiqat İnstitutunun öz ayrı araşdırmaları var idi və nüvə silahları haqqında məsləhətlər almaq üçün Tokiodakı İmperiya Universitetinin professorlarını işə cəlb etmişdir. Bu, Nişinanın sədrliyi ilə Nüvə Fizikasının Tətbiqi üzrə Tədqiqat Komitəsinin yaradılmasına səbəb olmuşdur. Komitənin 1942-ci ilin iyulu ilə 1943-cü ilin martı arasında 10 görüşü baş tutmuşdur. Komitənin təqdim etdiyi bir hesabatda atom bombasının hazırlanmasının prinsipcə mümkün olduğu, lakin "hətta ABŞ-ın belə müharibə dövründə atomun gücünün tətbiqini anlamasının çətin olduğu" bildirilmişdir. Bu, donanmanın nüvə silahlarına olan marağının azalmasına, əvəzində diqqəti radara yönəltməsinə səbəb olmuşdur.

Layihələr

 
Bunraku Arakatsu 1945-ci ildə Kioto Universitetində akseleratoru ilə birlikdə.

Ordu həvəsdən düşməmiş və tezlikdə komitə RİKEN-də Ni-Qo layihəsi adlı təcrübi layihə başlatdıqları haqqında hesabat təqdim etmişdir. Məqsəd uran-235 elementini elektromaqnit parçalama, qaz diffuziyası və sentrafuqa parçalaması kimi alternativ metodlarla yox, termiki diffuziya metodu ilə parçalamaq idi. 1945-ci ilin fevralına kimi RİKEN kompleksində kiçik alim qrupu elementar separatorda kiçik miqdarda material ala bilmişdir. RİKEN-in siklotronu həmin materialın uran-235 olmadığını müəyyənləşdirmişdir. Separator layihəsi 2 ay sonra ABŞ-ın Tokionu 1945-ci ilin martında bombardıman etməsi zamanı baş verən yanğına görə bitirilmişdir. Nüvə reaktoru tikmək üçün heç bir cəhd edilməmişdir. Ağır su yox idi, lakin Nişinanın separatoruna nəzarət edən Takeuçi Masa hesablamışdı ki, əgər uran 5-10 % miqdarda uran-235 ilə zənginləşdirilsə, yüngül su da bəs edəcəkdi.

Təcrübələr davam edərkən ordu və donanma Fukuşima prefekturasında, Koreyada, Çində, Birmada uran filizi axtarışında idi. Yaponiya alman müttəfiqlərindən də material tələb etmiş və U-234 adlı alman sualtı qayıq 500 kiloqram emal edilməmiş uranium oksidlə 1945-ci ilin aprelində Yaponiyaya yola düşmüşdür. Lakin Almaniyanın təslim olmasından sonra sualtı qayıq da Atlantik okeanında ABŞ-a təslim olmuşdur. Uranium oksid sualtı qayığın ad bənzərliyinə görə səhvən "U-235" kimi qeydə alınmışdır və onun dəqiq xarakteristikası naməlum qalır. Bəzi mənbələrə görə bu material silah məqsədi ilə deyil, aviasiya yanacağı üçün istifadə olunan sintetik metanolun istehsalında katalizator kimi nəzərdə tutulmuşdu.

Uilyamsa görə "Yüksək keyfiyyətli uranın almanların atom layihəsinə mane olduğu kimi, yaponlara da bomba hazırlamağa mane oldu". Bu, Manhetten layihəsinin intellektual qrupunun yekunlaşdırması idi. Onlar həmçinin Yaponiya nüvə fizikaçıların dünyanın digər dövlətlərinin nüvə fizikaçıları qədər yaxşı olduqlarını qeyd etmişdirlər.

1943-cü ildə fərqli bir donanma komandiri Kiotoda İmperiya Universitetində Bunsaku Arakatsunun başçılığı altında F-Qo layihəsi adlı bir nüvə tədqiqat proqramı başlatmışdı. Arakatsu bir neçə ilini Kembricdə Ernest Rezerfordun yanında Kavendiş laboratoriyasında və Albert Eynşteynin yanında Berlin Universitetində oxuyaraq keçirmişdi. Nişina ilə birlikdə Arakatsu Yaponiyada ən tanınmış nüvə fizikaçısı idi. Onun komandasına 1949-cu ildə Nobel mükafatı qazanmış ilk yapon fizikaçı olacaq Hideki Yukava da daxil idi.

Müharibənin əvvəllərində Donanma Tədqiqat İnstitutunun Kimya Bölməsinin başçısı komandir Kitaqava Arakatsu Arakatsudan uran-235-i parçalamağı istəmişdir. İş ləng gedirdi, lakin müharibənin bitməsindən qısa müddət öncə ultrasentrifuqa hazırlamışdır və tələb olunan nəticəni əldə edəcəyinə ümid etmişdir. Maşının dizaynı ancaq Yaponiyanın təslim olduğu vaxtda tamamlanmışdır.

Yaponiyanın təslim olmasından qısa müddət sonra Manhetten layihəsinin atom bombası missiyası sentyabrda Yaponiyaya göndərilmişdir və onlar F-Qo layihəsinin Koreya və Kyuşudakı elektrolitik ammonyak fabriklərindən aylıq 20 qram ağır su əldə etdiyini bildirmişdirlər. Sənayeçi Cun Noquçi bir neçə il öncə ağır su istehsalını başlatmışdı. 1926-cı ildə Noquçi Koreyanın şimal-şərqində Konan şəhərində Koreya Hidro Elektrik Şirkətini qurmuşdu. Bu yer gübrə istehsalı üçün ammonyak istehsalı ilə məşğul olmağa başlamışdır.

Məğlubiyyətdən sonra

 
Yaponiyanın ilk nüvə reaktoru JRR-1-ə həsr olunmuş poçt markası (1957).

16 oktyabr 1945-ci ildə Nişina ABŞ-dan RİKEN-də bioloji və tibbi tədqiqatlar üçün iki siklotrondan istifadə etməyə icazə vermələrini xahiş etmişdir. Xahişi tezliklə yerinə yetirilmişdir. Lakin 10 noyabrda ABŞ-ın Vaşinqtondakı Müharibə Katibliyindən RIKEN, Kioto Universiteti və Osaka Universitetindəki siklotronların məhv edilməsi barədə göstərişlər verilmişdir. Siklotronlar 24 noyabrda məhv edilmişdir. RIKEN-in siklotronları Tokio körfəzinə atılmışdır.

Siklotronların məhv edilməsinə qarşı yazdığı bir məktubda Nişina RIKEN-dəki siklotronların Ni-Qo layihəsində rəsmi olaraq istifadə olunduğunu, lakin hazırda nüvə silahı istehsalında işə yaramadığını qeyd etmişdir. Nişina bu layihəyə daxil olmasını onunla izah edirdi ki, siklotronlar ona nüvə energetikası üzrə sadə tədqiqatlar aparmağa imkan verəcəkdi, ona görə də cihazlar üzərində işləməyə davam edirdi. Layihənin hərbi tərəfi ona maddi imkanlardan yaxşı yararlanmaq imkanı verirdi. O, bu haqda vicdan əzabı çəkmirdi, çünki müharibənin bitməsindən öncə Yaponiyada nüvə silahlarının istehsal oluna biləcəyinə inanmırdı.

2 oktyabr 1946-cı ildə "Atlanta Constitution" jurnalı müharibədən sonra Koreyada 24-cü cinayət istintaq briqadasında istintaqçı olan müxbir Devid Snellin hekayəsini yayımlamışdır. Snell Koreyanın Hınnam (Konan) şəhəri yaxınlığında şəhərin SSRİ tərəfindən işğal edilməsindən öncə uğurla nüvə silahı sınağı keçirdiyini iddia etmişdir. O, bu məlumatı Hınnamda əks-kəşfiyyətdən məsuliyyət daşıyan kapitan Vakabayaşi adlı yapon zabitindən 1945-ci ilin sentyabrından Seuldan əldə etdiyini bildirmişdir. MQAK rəsmiləri Yaponiyanın müharibə zamanı nüvə fizikasına olan marağı haqqındakı bütün məlumatlara ciddi senzura tətbiq etdiyindən, Snellin hesabatını diqqətə almamışdırlar.

1947-48-ci illərdəki istintaqlar zamanı yapon alimlərdən nüvə silahı sınağı keçirilməsi barədə sorğular alınmışdır. Snellin qeydləri Robert Uilkoks tərəfindən 1985-ci ildə "Yaponiyanın gizli müharibəsi: Yaponiyanın öz atom bombasını hazırlamaq üçün zamanla yarışı" adlı kitabından təkrarlanmışdır. Uilkoks kitabında Yaponiyanın Hınnam şəhərində nüvə proqramına malik olduğunu göstərən sübut olduğunu göstərmişdir. Bu məlumatlar Enerji Departamentinin işçisi Rocer Enders tərəfindən yazılmış və "Military Affairs"jurnalında nəşr olunmuş tənqidində təkzib olunmuşdur.

1946-cı ildə müharibədəki işləri haqqında danışan Arakatsu atom bombası hazırlamaq üçün "böyük addımlar" atdığını və çox güman ki, SSRİ-nin birinə sahib olduğunu qeyd etmişdir.

Müharibədən sonra

 
Yaponiya plutoniumu Rokkaşo Yenidənemal Zavodunda sintez edir.

Hiroşima və Naqasakinin bombalanmasından sonra Yaponiya ciddi antinüvə ideyalar mənimsəmişdir. Müharibədən sonra qəbul edilmiş konstitusiya hücum məqsədli hərbi birləşmələri qadağan edir. 1967-ci ildə Yaponiya Üç Qeyri-Nüvə Prinsipi qəbul etmişdir: nüvə silahlarını istehsal etmək, malik olmaq və istifadə etmək olmaz. Buna baxmayaraq, Yaponiyanın nüvə silahına malik olması fikri qalmağa davam etmişdir. 1964-cü ildə Çinin ilk nüvə silahı sınağından sonra Yaponiyanın baş naziri Eysaku Sato ABŞ prezidenti Lindon Consona 1965-ci ilin yanvarında baş tutmuş görüşdə bildirmişdi ki, Çin kommunistlərinin nüvə silahı varsa, Yaponiyanın da olmalıdır. Consonun administrasiyası Satonun bu fikrindən, xüsusilə, "hazırda Yaponiya ictimaiyyəti bu fikirlə razılaşmayacaq, amma gənc nəsil məlumatlandırıla bilər" sözlərindən şoka düşmüşdür.

Satonun administrasiyası boyunca Yaponiya nüvə silahı variantını müzakirə etməyə davam etmişdir. Təklifə görə böyük strateji silahlardan fərqli olaraq taktiki nüvə silahları Yaponiya konstitusiyasında icazə verildiyi kimi müdafiə silahı kimi qəbul edilə bilər. Gələcək baş nazir Yasuhiro Nakasone tərəfindən tərtib olunan ağ kitabda kiçik çıxımlı, tamamilə müdafiə funksiyalı nüvə silahlarının kontitusiyaya zidd olmadığı, lakin xarici reaksiyanın və mümkün müharibənin yaradacağı təhlükəyə görə "hazırda" nüvə silahlarına malik olmayacaqları bildirilmişdir.

Conson administrasiyası Satonun fikirlərindən narahat olmuş və Yaponiyanın Nüvə Silahlarının Yayılmasının Qabağının Alınması Müqaviləsinə imzalamasını təmin etməyi başlıca məqsədlərdən biri kimi seçmişdir. 1967-ci ilin dekabrında Yaponiya ictimaiyyətini yenidən əmin etmək üçün Sato Üç Qeyri-Nüvə Prinsipini qəbul etdiklərini açıqlamışdır. Parlament tərəfindən qəbul edilmiş bu prinsiplər qanun olmasa da, həmin vaxtdan Yaponiyanın nüvə siyasətinin əsasını təşkil edir.

Satonun siyasi məsləhətçilərindən biri olan Key Vakayzumiyə görə Sato tezliklə bu prinsiplərin çox məhdudlaşdırıcı olduğunu anlamışdır və 1968-ci ilin fevralında "Dörd Nüvə Siyasətini" açıqlamışdır:

  1. Nüvə enerjisindən sülhməramlı məqsədlər üçün istifadəsini təbliğ etmək.
  2. Qlobal nüvə silahlanmasına qarşı çalışmaq.
  3. 1960-cı ildə imzalanmış ABŞ-Yaponiya təhlükəsizlik müqaviləsinə əsasən ABŞ-ın genişləndirilmiş çəkindirməsinə tabe olmaq.
  4. Yaponiyanın milli təhlükəsizliyini digər üç siyasət tərəfindən dəstəkləndiyi müddətcə "Üç Qeyri-Nüvə Prinsipi"ni dəstəkləmək.

Qeyd olunmuşdur ki, əgər ABŞ-ın dəstəyi mümkün olmazsa, Yaponiya seçimsiz qalarsa, nüvə seçimindən istifadə edə bilər. Başqa sözlə, Yaponiyanın nüvə seçimi qalmışdır.

Yaponiya Nüvə Silahlarının Yayılmasının Qabağının Alınması Müqaviləsini 1970-ci ildə imzalamış, 1976-cı ildə ratifikasiya etmişdir.

1998-ci ildə Hindistan, Pakistan və Şimali Koreyanın nüvə silahı sınaqları keçirməsi Yaponiyada nüvə silahının istehsal olunması məsələsini bir daha gündəmə gətirmişdir. Yaponiya hal-hazırda sahib olduğu resurslara, texnologiyaya və kapitala görə cəmi 1 il ərzində nüvə silahı istehsal etmək potensialına malikdir. Buna görə də de-fakto nüvə ölkəsi hesab olunur.

2012-ci ilin məlumatına görə Yaponiyada 1000-dən çox nüvə başlığına bəs edəcək 9 ton plutonium ehtiyatı var. Bundan əlavə, Yaponiyada ABŞ və Böyük Britaniyadan idxal etdiyi yüksək zənginləşdirilmiş urana da malikdir. 2014-cü ilin məlumatına görə 1200-1400 kiloqram urana sahibdir. Yaponiyada plutonium istehsalı üçün Rokkaşo istehsal zavodu və uran istehsalı üçün zavod var. 24 mart 2014-cü ildə Yaponiya silah dərəcəli 320 kiloqram uran və plutoniumu ABŞ-a qaytarmağa razı olmuş və 2016-cı ildə qaytarmağa başlamışdır.

29 mart 2019-cu ildə ABŞ prezidenti Donald Tramp Yaponiyanın öz nüvə silahlarını istehsal etməli olduğunu, çünki ABŞ-ın Yaponiyanı qorumaq üçün çox xərc çəkdiyini bildirmişdir.

İstinadlar

  1. Demetriou, Danielle (20 April 2009). "Japan 'should develop nuclear weapons' to counter North Korea threat". The Daily Telegraph. İstifadə tarixi: 29 June 2010.
  2. Sakamaki, Sachiko (28 May 2009). "North Korean Atomic Tests Lift Lid on Japan's Nuclear 'Taboo'". Bloomberg. İstifadə tarixi: 29 June 2010.
  3. "World War II: Japanese Nuclear Weapons/Genshi Bakudan Program".
  4. O. Hahn and F. Strassmann. Über den Nachweis und das Verhalten der bei der Bestrahlung des Urans mittels Neutronen entstehenden Erdalkalimetalle ("On the detection and characteristics of the alkaline earth metals formed by irradiation of uranium with neutrons"), Naturwissenschaften Volume 27, Number 1, 11–15 (1939). The authors were identified as being at the Kaiser-Wilhelm-Institut für Chemie, Berlin-Dahlem. Received 22 December 1938.
  5. Meitner, Lise; Frisch, O.R. (11 February 1939). "Disintegration of Uranium by Neutrons: a New Type of Nuclear Reaction". Nature. 143 (3615): 239–240. Bibcode:1939Natur.143..239M. doi:10.1038/143239a0. The paper is dated 16 January 1939. Meitner is identified as being at the Physical Institute, Academy of Sciences, Stockholm, and Frisch as being at the Institute of Theoretical Physics, University of Copenhagen.
  6. Frisch, O.R. (18 February 1939). . Nature. 143 (3616): 276. Bibcode:1939Natur.143..276F. doi:10.1038/143276a0. 23 January 2009 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. The paper is dated 17 January 1939, and the experiment was conducted on 13 January 1939—see Richard Rhodes The Making of the Atomic Bomb pp. 263, 268
  7. ↑ Ragheb, Magdi (17 March 2014). "Chapter 3: Japanese Nuclear Weapons Program" (PDF). İstifadə tarixi: 3 May 2015.
  8. Klein, O; Nishina, Y (1929). "Über die Streuung von Strahlung durch freie Elektronen nach der neuen relativistischen Quantendynamik von Dirac". Z. Phys. 52 (11–12): 853 and 869. Bibcode:1929ZPhy...52..853K. doi:10.1007/BF01366453.
  9. . 2013-03-09 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-06-28.
  10. Maas, Ad; James Hogg (2008). Scientific Research In World War II. Taylor & Francis. səh. 195. ISBN 978-0-7103-1340-9.
  11. ↑ Dahl, Per F. (1999). Heavy water and the wartime race for nuclear energy. CRC Press. 279–285. ISBN 978-0-7503-0633-1.
  12. Boyd, Carl; Akihiko Yoshida (2002). The Japanese Submarine Force and World War II. Naval Institute Press. səh. 164. ISBN 978-1-55750-015-1.
  13. Scalia, Joseph M. (2000). Germany's Last Mission to Japan: The Failed Voyage of U-234. Naval Institute Press. ISBN 978-1-55750-811-9.
  14. Williams, Susan (2016). Spies in the Congo. New York: Publicaffaris. səh. 231. ISBN 9781610396547.
  15. Zeman, Zbynek; Rainer Karlsch (2008). Uranium Matters: Central European Uranium in International Politics, 1900-1960. Central European University Press. səh. 15. ISBN 978-963-9776-00-5.
  16. Dees, Bowen C. (1997). The Allied Occupation and Japan's Economic Miracle: Building the Foundations of Japanese Science and Technology 1945–52. Routledge. səh. 96. ISBN 978-1-873410-67-7.
  17. Werner, Charles (1978). "Retroactive saber rattling?". Bulletin of the Atomic Scientists. 34 (44): 10–12. doi:10.1080/00963402.1978.11458486.
  18. ↑ Maas and Hogg, pp. 198-199
  19. Benke, Richard (June 1, 1997). "New Details Emerge About Japan's Wartime A-Bomb Program". Los Angeles Times (ingilis). İstifadə tarixi: July 21, 2018.
  20. Snell, David (3 October 1946). . Atlanta Constitution. 3 March 2016 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 28 June 2019.
  21. Dees, pp. 20-21
  22. Maga, Timothy P. (2001). Judgment at Tokyo: the Japanese War Crimes Trials. University Press of Kentucky. 51–52. ISBN 978-0-8131-2177-2.
  23. "The Allied Occupation and Japan's Economic Miracle: Building the Foundations of Japanese Science and Technology 1945-52" pub 1997, by Bowen Causey Dees, pages 96-97
  24. Wilcox, Robert K. (1985). Japan's Secret War: Japan's Race Against Time to Build Its Own Atomic Bomb. William Morrow & Company. ISBN 978-0-688-04188-5.
  25. Anders, Roger M. (January 1986). "Review of Japan's Secret War". Military Affairs. 50 (1).
  26. ABC reporter with Prof Arakatsu Bunsuku, The New York Times, 15 October 1946.
  27. ↑ Campbell, Kurt M.; Robert J. Einhorn; Mitchell Reiss (2004). The Nuclear Tipping Point: Why States Reconsider Their Nuclear Choices. Brookings Institution Press. 228–230. ISBN 978-0-8157-1331-9.
  28. Schell, Jonathan (2007). The Seventh Decade: The New Shape of Nuclear Danger. Macmillan. səh. 145. ISBN 978-0-8050-8129-9.
  29. John H. Large (May 2, 2005). "The actual and potential development of Nuclear Weapons Technology in the area of North East Asia (Korean Peninsular and Japan)" (PDF). R3126-A1. 2007-07-10 tarixində (PDF).
  30. ↑ Kurt M. Campbell; Robert J. Einhorn; Mitchell Reiss (2004). The Nuclear Tipping Point: Why States Reconsider Their Nuclear Choices. Brookings Institution Press. 243–246. ISBN 9780815796596. İstifadə tarixi: 24 December 2013.
  31. ↑ Horner, Daniel (November 2012). "Strains Seen in Japan's Plutonium Policy". Arms Control Association. İstifadə tarixi: 23 December 2013.
  32. Harlan, Chico (27 March 2012). "Japan has lots of plutonium on hand, little way to use it". Washington Post. İstifadə tarixi: 23 December 2013.
  33. "Civilian HEU: Japan". Nuclear Threat Initiative. 29 January 2014. İstifadə tarixi: 9 March 2014.
  34. "Our Business - Uranium Enrichment". Japan Nuclear Fuel Limited. 2 July 2007 tarixində .
  35. "Japan to turn over nuclear material to US". The Associated Press. 24 March 2014. İstifadə tarixi: 24 March 2014.
  36. "Ships prepare to return 331-kg plutonium stash from Japan to U.S." The Japan Times. 6 March 2016. İstifadə tarixi: 12 March 2016.
  37. "Donald Trump: Japan, South Korea might need nuclear weapons". CBS News. 29 March 2016. 11 June 2019 tarixində . İstifadə tarixi: 23 June 2019.

Xarici keçidlər

  • Yaponiyanın atom bombası 2006-11-14 at the Wayback Machine History Channel International sənədli filmi.
  • İkinci dünya müharibəsi zamanı Yaponiyanın nüvə silahı proqramı

Avqust 12, 2021
yaponiyanın, nüvə, silahı, proqramı, 日本の原子爆弾開発, nihon, genshibakudan, kaihatsu, dəfə, ikinci, dünya, müharibəsi, zamanı, yaponiya, imperiyası, tərəfindən, həyata, keçirilmiş, nüvə, silahı, proqramına, verilən, almaniya, nüvə, silahı, proqramı, kimi, yaponiyanı. Yaponiyanin nuve silahi proqrami 日本の原子爆弾開発 Nihon no genshibakudan kaihatsu ilk defe Ikinci dunya muharibesi zamani Yaponiya imperiyasi terefinden heyata kecirilmis nuve silahi proqramina verilen ad Almaniya nuve silahi proqrami kimi Yaponiyanin da nuve silahi proqrami muxtelif problemlerle uzlesmis ve Hirosima ile Naqasakinin 1945 ci ilin avqustunda ABS terefinden atom bombardimanina meruz qalmasindan once laboratoriya merhelesinden o terefe kece bilmemisdir Fizikaci Yosio Nisina Ikinci dunya muharibesi zamani Yaponiyanin nuve silahi arasdirmalarina basciliq etmisdir Hal hazirda Yaponiyanin nuve enerjisi infrastrukturu Yaponiyaya nuve silahlari hazirlamaga imkan verir Yaponiyanin qeyri herbilesdirilmesi ve ABS in nuve qalxani Yaponiyada nuve silahlarinin istehsali ile bagli ciddi mehdudiyyetler qoysa da Simali Koreyanin nuve silahi sinaqlari kecirmesi Yaponiyada bezi siyasetcilerin ve herbcilerin bu siyasetden imtina edilmesine destek vermelerine sebeb olmusdur 1 2 1934 cu ilde Tokio Universitetinin professoru Hikoasaka Tadayosi atom fizikasi nezeriyyesi ni yayimlamisdir Hikosaka bildirmisdi ki atomun nuvesi ozunde boyuk enerji saxlayir ve bu enerjinin ayrilmasi meisetde ve silahlarin alinmasinda istifade oluna biler 3 1938 ci ilin dekabrindan alman kimyacilar Otto Han ve Frits Strassman Naturwissenschaften jurnalina gonderdikleri elyazmada uran elementinin neytronlarla bombardimani zamani barium elementinin musahide olundugunu qeyd etmisdirler 4 Onlar bu melumati Liza Meytnere ve xalasi oglu Otto Robert Frise catdirmisdirlar Onlar bu hadisenin nuve parcalanmasi oldugunu guman etmistirler 5 ve 13 yanvar 1939 cu ilde Fris bunu tecrubi yolla tesdiqlemisdir 6 Butun dunyadaki fizikacilari derhal zencirvari nuve reaksiyalarinin heyata kecirile bileceyini anlamis ve hokumetlerini nuve silahlarinin istehsalinin mumkunluyu barede melumatlandirmisdirlar Mundericat 1 Arxaplan 2 Layiheler 3 Meglubiyyetden sonra 4 Muharibeden sonra 5 Istinadlar 6 Xarici kecidlerArxaplan RedakteYaponiyanin atom proqraminda aparici sexs Nils Borun yaxin hemkari Albert Eynsteynin muasiri Yosio Nisina olmusdur 7 O Kleyn Nisina dusturunun da cixarilmasinda istirak etmisdir 8 Nisina 1917 ci ilde Tokioda yaradilmis RIKEN Institutunda 1931 ci ilde yuksek enerji fizikasini oyrenmek ucun oz Nuve Tedqiqatlar Laboratoriyasini qurmusdur 9 1936 ci ilde Nisina oz ilk 660 millimetrlik siklotronunu hazirlamisdir 1937 ci ilde ise 220 tonluq 1500 millimetrlik ikinci siklotronunu yaratmisdir 1938 ci ilde Yaponiya Kaliforniya Universitetinden de bir siklotron almisdir 7 1939 cu ilde Nisina nuve parcalanmasinin herbi potensialini anlamis ve nuve silahlari uzerinde isleyen ABS in bunu Yaponiyaya qarsi istifade ede bileceyinden narahat olmusdur Bele ki 1939 cu ilde ABS prezidenti Franklin Ruzvelt ABS da nuve silahlari uzre ilk tedqiqatlari baslatmis bu ise Manhetten layihesine cevrilmisdir Yaponiyanin ABS dan siklotron aldigi laboratoriya ise nuve silahi tedqiqatlarinin esas yerlerinden biri olmusdur 1940 ci ilin yayinin evvelinde Nisina leytenant general Takeo Yasuda ile qatarda gorusmusdur Yasuda bu zaman Herbi Aviasiya Departamentinin Texniki Tedqiqatlar Institutunun direktoru idi Nisina Yasudaya nuve silahlarinin hazirlanmasinin mumkunluyunden behs etmisdir 10 Lakin Yaponiya nuve silahi proqrami Hideki Toconun nuve silahlarinin mumkunluyunun arasdirilmasi emrinin Yasuda terefinden icra edildiyi 1941 ci ilin apreline kimi baslamamisdir Yasuda emri RIKEN Institutunun direktoru Masatosi Okociye oturmus o ise oz novbesinde Nisinaya oturmusdur 1941 ci ilde Nisinanin Nuve Tedqiqatlar Laboratoriyasinda 100 den cox tedqiqatci var idi 11 Eyni zamanda Yaponiya imperiya herbi deniz donanmasinin Texnologiya Tedqiqat Institutunun oz ayri arasdirmalari var idi ve nuve silahlari haqqinda meslehetler almaq ucun Tokiodaki Imperiya Universitetinin professorlarini ise celb etmisdir Bu Nisinanin sedrliyi ile Nuve Fizikasinin Tetbiqi uzre Tedqiqat Komitesinin yaradilmasina sebeb olmusdur Komitenin 1942 ci ilin iyulu ile 1943 cu ilin marti arasinda 10 gorusu bas tutmusdur Komitenin teqdim etdiyi bir hesabatda atom bombasinin hazirlanmasinin prinsipce mumkun oldugu lakin hetta ABS in bele muharibe dovrunde atomun gucunun tetbiqini anlamasinin cetin oldugu bildirilmisdir Bu donanmanin nuve silahlarina olan maraginin azalmasina evezinde diqqeti radara yoneltmesine sebeb olmusdur 11 Layiheler Redakte Bunraku Arakatsu 1945 ci ilde Kioto Universitetinde akseleratoru ile birlikde Ordu hevesden dusmemis ve tezlikde komite RIKEN de Ni Qo layihesi adli tecrubi layihe baslatdiqlari haqqinda hesabat teqdim etmisdir Meqsed uran 235 elementini elektromaqnit parcalama qaz diffuziyasi ve sentrafuqa parcalamasi kimi alternativ metodlarla yox termiki diffuziya metodu ile parcalamaq idi 1945 ci ilin fevralina kimi RIKEN kompleksinde kicik alim qrupu elementar separatorda kicik miqdarda material ala bilmisdir RIKEN in siklotronu hemin materialin uran 235 olmadigini mueyyenlesdirmisdir Separator layihesi 2 ay sonra ABS in Tokionu 1945 ci ilin martinda bombardiman etmesi zamani bas veren yangina gore bitirilmisdir Nuve reaktoru tikmek ucun hec bir cehd edilmemisdir Agir su yox idi lakin Nisinanin separatoruna nezaret eden Takeuci Masa hesablamisdi ki eger uran 5 10 miqdarda uran 235 ile zenginlesdirilse yungul su da bes edecekdi 11 Tecrubeler davam ederken ordu ve donanma Fukusima prefekturasinda Koreyada Cinde Birmada uran filizi axtarisinda idi 11 Yaponiya alman muttefiqlerinden de material teleb etmis ve U 234 adli alman sualti qayiq 500 kiloqram emal edilmemis uranium oksidle 1945 ci ilin aprelinde Yaponiyaya yola dusmusdur Lakin Almaniyanin teslim olmasindan sonra sualti qayiq da Atlantik okeaninda ABS a teslim olmusdur Uranium oksid sualti qayigin ad benzerliyine gore sehven U 235 kimi qeyde alinmisdir ve onun deqiq xarakteristikasi namelum qalir Bezi menbelere gore bu material silah meqsedi ile deyil aviasiya yanacagi ucun istifade olunan sintetik metanolun istehsalinda katalizator kimi nezerde tutulmusdu 12 13 Uilyamsa gore Yuksek keyfiyyetli uranin almanlarin atom layihesine mane oldugu kimi yaponlara da bomba hazirlamaga mane oldu Bu Manhetten layihesinin intellektual qrupunun yekunlasdirmasi idi Onlar hemcinin Yaponiya nuve fizikacilarin dunyanin diger dovletlerinin nuve fizikacilari qeder yaxsi olduqlarini qeyd etmisdirler 14 1943 cu ilde ferqli bir donanma komandiri Kiotoda Imperiya Universitetinde Bunsaku Arakatsunun basciligi altinda F Qo layihesi adli bir nuve tedqiqat proqrami baslatmisdi Arakatsu bir nece ilini Kembricde Ernest Rezerfordun yaninda Kavendis laboratoriyasinda ve Albert Eynsteynin yaninda Berlin Universitetinde oxuyaraq kecirmisdi Nisina ile birlikde Arakatsu Yaponiyada en taninmis nuve fizikacisi idi 15 Onun komandasina 1949 cu ilde Nobel mukafati qazanmis ilk yapon fizikaci olacaq Hideki Yukava da daxil idi Muharibenin evvellerinde Donanma Tedqiqat Institutunun Kimya Bolmesinin bascisi komandir Kitaqava Arakatsu Arakatsudan uran 235 i parcalamagi istemisdir Is leng gedirdi lakin muharibenin bitmesinden qisa muddet once ultrasentrifuqa hazirlamisdir ve teleb olunan neticeni elde edeceyine umid etmisdir Masinin dizayni ancaq Yaponiyanin teslim oldugu vaxtda tamamlanmisdir 11 16 Yaponiyanin teslim olmasindan qisa muddet sonra Manhetten layihesinin atom bombasi missiyasi sentyabrda Yaponiyaya gonderilmisdir ve onlar F Qo layihesinin Koreya ve Kyusudaki elektrolitik ammonyak fabriklerinden ayliq 20 qram agir su elde etdiyini bildirmisdirler Senayeci Cun Noquci bir nece il once agir su istehsalini baslatmisdi 1926 ci ilde Noquci Koreyanin simal serqinde Konan seherinde Koreya Hidro Elektrik Sirketini qurmusdu Bu yer gubre istehsali ucun ammonyak istehsali ile mesgul olmaga baslamisdir 11 Meglubiyyetden sonra Redakte Yaponiyanin ilk nuve reaktoru JRR 1 e hesr olunmus poct markasi 1957 16 oktyabr 1945 ci ilde Nisina ABS dan RIKEN de bioloji ve tibbi tedqiqatlar ucun iki siklotrondan istifade etmeye icaze vermelerini xahis etmisdir Xahisi tezlikle yerine yetirilmisdir Lakin 10 noyabrda ABS in Vasinqtondaki Muharibe Katibliyinden RIKEN Kioto Universiteti ve Osaka Universitetindeki siklotronlarin mehv edilmesi barede gosterisler verilmisdir 17 Siklotronlar 24 noyabrda mehv edilmisdir RIKEN in siklotronlari Tokio korfezine atilmisdir 18 Siklotronlarin mehv edilmesine qarsi yazdigi bir mektubda Nisina RIKEN deki siklotronlarin Ni Qo layihesinde resmi olaraq istifade olundugunu lakin hazirda nuve silahi istehsalinda ise yaramadigini qeyd etmisdir Nisina bu layiheye daxil olmasini onunla izah edirdi ki siklotronlar ona nuve energetikasi uzre sade tedqiqatlar aparmaga imkan verecekdi ona gore de cihazlar uzerinde islemeye davam edirdi Layihenin herbi terefi ona maddi imkanlardan yaxsi yararlanmaq imkani verirdi O bu haqda vicdan ezabi cekmirdi cunki muharibenin bitmesinden once Yaponiyada nuve silahlarinin istehsal oluna bileceyine inanmirdi 18 2 oktyabr 1946 ci ilde Atlanta Constitution jurnali muharibeden sonra Koreyada 24 cu cinayet istintaq briqadasinda istintaqci olan muxbir Devid Snellin hekayesini yayimlamisdir Snell Koreyanin Hinnam Konan seheri yaxinliginda seherin SSRI terefinden isgal edilmesinden once ugurla nuve silahi sinagi kecirdiyini iddia etmisdir 19 O bu melumati Hinnamda eks kesfiyyetden mesuliyyet dasiyan kapitan Vakabayasi adli yapon zabitinden 1945 ci ilin sentyabrindan Seuldan elde etdiyini bildirmisdir 20 21 22 MQAK resmileri Yaponiyanin muharibe zamani nuve fizikasina olan maragi haqqindaki butun melumatlara ciddi senzura tetbiq etdiyinden Snellin hesabatini diqqete almamisdirlar 23 1947 48 ci illerdeki istintaqlar zamani yapon alimlerden nuve silahi sinagi kecirilmesi barede sorgular alinmisdir Snellin qeydleri Robert Uilkoks terefinden 1985 ci ilde Yaponiyanin gizli muharibesi Yaponiyanin oz atom bombasini hazirlamaq ucun zamanla yarisi adli kitabindan tekrarlanmisdir Uilkoks kitabinda Yaponiyanin Hinnam seherinde nuve proqramina malik oldugunu gosteren subut oldugunu gostermisdir 24 Bu melumatlar Enerji Departamentinin iscisi Rocer Enders terefinden yazilmis ve Military Affairs 25 jurnalinda nesr olunmus tenqidinde tekzib olunmusdur 1946 ci ilde muharibedeki isleri haqqinda danisan Arakatsu atom bombasi hazirlamaq ucun boyuk addimlar atdigini ve cox guman ki SSRI nin birine sahib oldugunu qeyd etmisdir 26 Muharibeden sonra Redakte Yaponiya plutoniumu Rokkaso Yenidenemal Zavodunda sintez edir Hirosima ve Naqasakinin bombalanmasindan sonra Yaponiya ciddi antinuve ideyalar menimsemisdir Muharibeden sonra qebul edilmis konstitusiya hucum meqsedli herbi birlesmeleri qadagan edir 1967 ci ilde Yaponiya Uc Qeyri Nuve Prinsipi qebul etmisdir nuve silahlarini istehsal etmek malik olmaq ve istifade etmek olmaz Buna baxmayaraq Yaponiyanin nuve silahina malik olmasi fikri qalmaga davam etmisdir 1964 cu ilde Cinin ilk nuve silahi sinagindan sonra Yaponiyanin bas naziri Eysaku Sato ABS prezidenti Lindon Consona 1965 ci ilin yanvarinda bas tutmus gorusde bildirmisdi ki Cin kommunistlerinin nuve silahi varsa Yaponiyanin da olmalidir Consonun administrasiyasi Satonun bu fikrinden xususile hazirda Yaponiya ictimaiyyeti bu fikirle razilasmayacaq amma genc nesil melumatlandirila biler sozlerinden soka dusmusdur 27 Satonun administrasiyasi boyunca Yaponiya nuve silahi variantini muzakire etmeye davam etmisdir Teklife gore boyuk strateji silahlardan ferqli olaraq taktiki nuve silahlari Yaponiya konstitusiyasinda icaze verildiyi kimi mudafie silahi kimi qebul edile biler Gelecek bas nazir Yasuhiro Nakasone terefinden tertib olunan ag kitabda kicik ciximli tamamile mudafie funksiyali nuve silahlarinin kontitusiyaya zidd olmadigi lakin xarici reaksiyanin ve mumkun muharibenin yaradacagi tehlukeye gore hazirda nuve silahlarina malik olmayacaqlari bildirilmisdir 27 Conson administrasiyasi Satonun fikirlerinden narahat olmus ve Yaponiyanin Nuve Silahlarinin Yayilmasinin Qabaginin Alinmasi Muqavilesine imzalamasini temin etmeyi baslica meqsedlerden biri kimi secmisdir 1967 ci ilin dekabrinda Yaponiya ictimaiyyetini yeniden emin etmek ucun Sato Uc Qeyri Nuve Prinsipini qebul etdiklerini aciqlamisdir Parlament terefinden qebul edilmis bu prinsipler qanun olmasa da hemin vaxtdan Yaponiyanin nuve siyasetinin esasini teskil edir 27 Satonun siyasi meslehetcilerinden biri olan Key Vakayzumiye gore Sato tezlikle bu prinsiplerin cox mehdudlasdirici oldugunu anlamisdir ve 1968 ci ilin fevralinda Dord Nuve Siyasetini aciqlamisdir Nuve enerjisinden sulhmeramli meqsedler ucun istifadesini teblig etmek Qlobal nuve silahlanmasina qarsi calismaq 1960 ci ilde imzalanmis ABS Yaponiya tehlukesizlik muqavilesine esasen ABS in genislendirilmis cekindirmesine tabe olmaq Yaponiyanin milli tehlukesizliyini diger uc siyaset terefinden desteklendiyi muddetce Uc Qeyri Nuve Prinsipi ni desteklemek Qeyd olunmusdur ki eger ABS in desteyi mumkun olmazsa Yaponiya secimsiz qalarsa nuve seciminden istifade ede biler Basqa sozle Yaponiyanin nuve secimi qalmisdir 28 Yaponiya Nuve Silahlarinin Yayilmasinin Qabaginin Alinmasi Muqavilesini 1970 ci ilde imzalamis 1976 ci ilde ratifikasiya etmisdir 27 1998 ci ilde Hindistan Pakistan ve Simali Koreyanin nuve silahi sinaqlari kecirmesi Yaponiyada nuve silahinin istehsal olunmasi meselesini bir daha gundeme getirmisdir Yaponiya hal hazirda sahib oldugu resurslara texnologiyaya ve kapitala gore cemi 1 il erzinde nuve silahi istehsal etmek potensialina malikdir Buna gore de de fakto nuve olkesi hesab olunur 27 29 30 2012 ci ilin melumatina gore Yaponiyada 1000 den cox nuve basligina bes edecek 9 ton plutonium ehtiyati var 31 32 Bundan elave Yaponiyada ABS ve Boyuk Britaniyadan idxal etdiyi yuksek zenginlesdirilmis urana da malikdir 2014 cu ilin melumatina gore 1200 1400 kiloqram urana sahibdir 33 Yaponiyada plutonium istehsali ucun Rokkaso istehsal zavodu 31 ve uran istehsali ucun zavod var 30 34 24 mart 2014 cu ilde Yaponiya silah dereceli 320 kiloqram uran ve plutoniumu ABS a qaytarmaga razi olmus 35 ve 2016 ci ilde qaytarmaga baslamisdir 36 29 mart 2019 cu ilde ABS prezidenti Donald Tramp Yaponiyanin oz nuve silahlarini istehsal etmeli oldugunu cunki ABS in Yaponiyani qorumaq ucun cox xerc cekdiyini bildirmisdir 37 Istinadlar Redakte Demetriou Danielle 20 April 2009 Japan should develop nuclear weapons to counter North Korea threat The Daily Telegraph Istifade tarixi 29 June 2010 Sakamaki Sachiko 28 May 2009 North Korean Atomic Tests Lift Lid on Japan s Nuclear Taboo Bloomberg Istifade tarixi 29 June 2010 World War II Japanese Nuclear Weapons Genshi Bakudan Program O Hahn and F Strassmann Uber den Nachweis und das Verhalten der bei der Bestrahlung des Urans mittels Neutronen entstehenden Erdalkalimetalle On the detection and characteristics of the alkaline earth metals formed by irradiation of uranium with neutrons Naturwissenschaften Volume 27 Number 1 11 15 1939 The authors were identified as being at the Kaiser Wilhelm Institut fur Chemie Berlin Dahlem Received 22 December 1938 Meitner Lise Frisch O R 11 February 1939 Disintegration of Uranium by Neutrons a New Type of Nuclear Reaction Nature 143 3615 239 240 Bibcode 1939Natur 143 239M doi 10 1038 143239a0 The paper is dated 16 January 1939 Meitner is identified as being at the Physical Institute Academy of Sciences Stockholm and Frisch as being at the Institute of Theoretical Physics University of Copenhagen Frisch O R 18 February 1939 Physical Evidence for the Division of Heavy Nuclei under Neutron Bombardment Nature 143 3616 276 Bibcode 1939Natur 143 276F doi 10 1038 143276a0 23 January 2009 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib The paper is dated 17 January 1939 and the experiment was conducted on 13 January 1939 see Richard Rhodes The Making of the Atomic Bomb pp 263 268 1 2 Ragheb Magdi 17 March 2014 Chapter 3 Japanese Nuclear Weapons Program PDF Istifade tarixi 3 May 2015 Klein O Nishina Y 1929 Uber die Streuung von Strahlung durch freie Elektronen nach der neuen relativistischen Quantendynamik von Dirac Z Phys 52 11 12 853 and 869 Bibcode 1929ZPhy 52 853K doi 10 1007 BF01366453 Arxivlenmis suret 2013 03 09 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2019 06 28 Maas Ad James Hogg 2008 Scientific Research In World War II Taylor amp Francis seh 195 ISBN 978 0 7103 1340 9 1 2 3 4 5 6 Dahl Per F 1999 Heavy water and the wartime race for nuclear energy CRC Press 279 285 ISBN 978 0 7503 0633 1 Boyd Carl Akihiko Yoshida 2002 The Japanese Submarine Force and World War II Naval Institute Press seh 164 ISBN 978 1 55750 015 1 Scalia Joseph M 2000 Germany s Last Mission to Japan The Failed Voyage of U 234 Naval Institute Press ISBN 978 1 55750 811 9 Williams Susan 2016 Spies in the Congo New York Publicaffaris seh 231 ISBN 9781610396547 Zeman Zbynek Rainer Karlsch 2008 Uranium Matters Central European Uranium in International Politics 1900 1960 Central European University Press seh 15 ISBN 978 963 9776 00 5 Dees Bowen C 1997 The Allied Occupation and Japan s Economic Miracle Building the Foundations of Japanese Science and Technology 1945 52 Routledge seh 96 ISBN 978 1 873410 67 7 Werner Charles 1978 Retroactive saber rattling Bulletin of the Atomic Scientists 34 44 10 12 doi 10 1080 00963402 1978 11458486 1 2 Maas and Hogg pp 198 199 Benke Richard June 1 1997 New Details Emerge About Japan s Wartime A Bomb Program Los Angeles Times ingilis Istifade tarixi July 21 2018 Snell David 3 October 1946 Japan Developed Atom Bomb Russia Grabbed Scientists Atlanta Constitution 3 March 2016 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 28 June 2019 Dees pp 20 21 Maga Timothy P 2001 Judgment at Tokyo the Japanese War Crimes Trials University Press of Kentucky 51 52 ISBN 978 0 8131 2177 2 The Allied Occupation and Japan s Economic Miracle Building the Foundations of Japanese Science and Technology 1945 52 pub 1997 by Bowen Causey Dees pages 96 97 Wilcox Robert K 1985 Japan s Secret War Japan s Race Against Time to Build Its Own Atomic Bomb William Morrow amp Company ISBN 978 0 688 04188 5 Anders Roger M January 1986 Review of Japan s Secret War Military Affairs 50 1 ABC reporter with Prof Arakatsu Bunsuku The New York Times 15 October 1946 1 2 3 4 5 Campbell Kurt M Robert J Einhorn Mitchell Reiss 2004 The Nuclear Tipping Point Why States Reconsider Their Nuclear Choices Brookings Institution Press 228 230 ISBN 978 0 8157 1331 9 Schell Jonathan 2007 The Seventh Decade The New Shape of Nuclear Danger Macmillan seh 145 ISBN 978 0 8050 8129 9 John H Large May 2 2005 The actual and potential development of Nuclear Weapons Technology in the area of North East Asia Korean Peninsular and Japan PDF R3126 A1 2007 07 10 tarixinde arxivlesdirilib PDF 1 2 Kurt M Campbell Robert J Einhorn Mitchell Reiss 2004 The Nuclear Tipping Point Why States Reconsider Their Nuclear Choices Brookings Institution Press 243 246 ISBN 9780815796596 Istifade tarixi 24 December 2013 1 2 Horner Daniel November 2012 Strains Seen in Japan s Plutonium Policy Arms Control Association Istifade tarixi 23 December 2013 Harlan Chico 27 March 2012 Japan has lots of plutonium on hand little way to use it Washington Post Istifade tarixi 23 December 2013 Civilian HEU Japan Nuclear Threat Initiative 29 January 2014 Istifade tarixi 9 March 2014 Our Business Uranium Enrichment Japan Nuclear Fuel Limited 2 July 2007 tarixinde arxivlesdirilib Japan to turn over nuclear material to US The Associated Press 24 March 2014 Istifade tarixi 24 March 2014 Ships prepare to return 331 kg plutonium stash from Japan to U S The Japan Times 6 March 2016 Istifade tarixi 12 March 2016 Donald Trump Japan South Korea might need nuclear weapons CBS News 29 March 2016 11 June 2019 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 23 June 2019 Xarici kecidler RedakteYaponiyanin atom bombasi Arxivlesdirilib 2006 11 14 at the Wayback Machine History Channel International senedli filmi Ikinci dunya muharibesi zamani Yaponiyanin nuve silahi proqramiMenbe https az wikipedia org w index php title Yaponiyanin nuve silahi proqrami amp oldid 5954620, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.