fbpx
Wikipedia

Yəmən tarixi

Avqust 04, 2021

Yəmən—sivilizasiyanın qədim beşiklərindən biridir.

Yəmən −1940
Həzrəmövtün paytaxtı Şabvedə hökmdar sarayından qrifon

İslamaqədərki tarix

 
Səba dövlətinə aid edilən heykəl
  Əsas məqalə: Səba dövləti
  Əsas məqalə: Himyar dövləti
  Əsas məqalə: Məin padşahlığı

Yəmən dünyanın qədim dövlətlərindən biridir. Eramızdan əvvəl bu ərazidə Həzrəmövt, Səba, Məin adlanan dövlətlər mövcud olmuşdur.

Səba dövləti İncildə, əsasən, Kral Solomon və Səba (Şeba) kralliçası hekayələrində tez-tez xatırlanan, qədim Assur, Yunan və Roma mənbələrində adı çəkilən, Ərəbistan yarımadasının cənub qərbində eradan əvvəl 8-ci əsrdən eramızın təxminən 5-ci əsrinədək mövcud olan İslam öncəsi ərəb krallığıdır. Orta əsrlərdə krallığın mərkəzi Yəmənin paytaxtı Sənadan 120 km şərqdə yerləşən Mərib olmuşdur. Ərəb rəvayətlərinə əsasən, Mərib şəhərinin əsası Nuh peyğəmbərin böyük oğlu Sam tərəfindən qoyulub. İkinci böyük şəhəri isə Sirvah idi.

Səba dövləti ədviyyat, buxur və mirra da daxil olmaqla ətriyyat, kənd təsərrüfatı məhsulları, quru və su yolları vasitəsilə daşınan ticarət malları ilə zəngin idi. Bu məhsullar Ərəbistan yarımadası daxilində dəvələr vasitəsilə, Hindistana isə dəniz yolu ilə ixrac olunurdu. Əsrlər boyu krallıq Qırmızı dənizdəki Bab əl-Məndəb boğazını idarə etmiş, Afrika sahillərində çoxlu sayda koloniyaların, Abissiniya (indiki Eritreya) krallığının əsasını qoymuşdur.

Səba dövləti dövründə Yəməndə kənd təsərrüfatı dağlarda böyük su tunelləri və bəndlərdən ibarət qabaqcıl irriqasiya sistemlərinin mövcudluğu sayəsində çiçəklənmişdir. Bu sistemlərdən ən nəzərə çarpanı bizim eradan əvvəl 700-cü illərdə tikilən və eramızın 570-ci ilində baxımsızlıqdan dağılanadək əsrlərlə varlığını qoruyan Mərib su bəndidir ki, təxminən 100 kv. km ərazini su ilə təmin edirdi.

Eramızın 3-cü əsrinin sonuna yaxın kral Şamir Yuhariş (görünür ki, ilk real tarixi şəxsiyyət olub və şöhrəti İslama qədər yayılıb) “Səba, Zu Raydan, Hadramaut və Yəmənətin kralı” titulunu qəbul edir. Bundan sonra Hadramaut öz siyasi müstəqilliyini itirir və bütün cənub qərbi Ərəbistanı idarə edən Səba dövlətinin idarəsi altına keçir. 4-cü əsrin ortalarında krallıq Şərqi Afrika sahillərindəki Aksum krallığı tərəfindən müvəqqəti tənəzzülə uğrasa da, əsrin sonunda yenidən öz gücünü bərpa edir. Lakin növbəti iki il ərzində Səbailər Fars macəraçıları və müsəlmanlarla qaynayıb qarışaraq öz mövcudluqlarını itirdilər.

Səba dövlətinə Himyarilər son qoydu.

Beləliklə eramızdan əvvəl 115-ci ildə Səba dövlətinin hakimiyyəti sona yetdi. Himyarilər adında olan digər sülalə onların yerini tutdular. Himyarilər Ərəbistanın cənub əhalisinin bir qəbiləsindədir ki, Zəfarda hakim olmuşlar. Bu qəbilə ilk dəfə Ərəbistanın cənubunun çox kiçik bir hissəsinə hakim idilər, lakin get-gedə hökumət dairələrini genişləndirdilər. Himyar dövlətinin ömrü əsas etibari ilə təxminən Səba dövlətinin ömrünə bərabərdir. Elə buna görə də bəzi tarixçilər bu dövləti Səba dövlətinin ikinci dövrü kimi qəlmə verirlər. Himyarilər hakimiyyəti iki dövrə bölünür:

  • 1.Səba dövlətinin süqutundan 300-ilə qədər olan dövr;
  • 2.Həbəşilərin bu məntəqəyə hücumuna qədər olan dövr;

Birinci dövrün şahları Səba və Zurəydan adlanırdılar ki, bu Qətban və Himyar hakimilərinə məxsus olan bir ad idi. Üçüncü əsrdə Şimr Yuhariş adlı cəngavər padşah Həzrəmövt və Yəmən nahiyələrini də öz əlinə keçirdi. Bununla da Himyarilərin hakimiyyətinin ikinci dövrü başlandı.

Miladi tarixinin dördüncü əsrində Əbu Kərb Əsəd özünü Taud və Pəhamə adlı hər iki məntəqənin şahı elan etdi. Şahları tubbə adlanan Himyar dövləti miladi tarixinin 525-ci ilinə qədər, yəni Həbəşilərin onların torpaqlarına olan hücumuna qədər davam etdi.

Himyarilər dövləti təsis olunduğu ilk andan (Səba dövləti kimi) Roma imperiyasının işğalçı təcavüzləri ilə üzləşdilər və buna görə də yavaş-yavaş öz hakimiyyət dairələrini genişləndirirdilər. Onlar Hindistanla şərqi Afrika arasında olan ticarət yolunu ələ keçirmək istəyir, eləcə də çeşidli ticarət məhsuluna malik olan Buxur torpağına da sahib olmağa çalışırdılar.

Eramızdan 25-il əvvəl Alius Qalius qoşunla Ərəbistanın cənubuna hücum etdi və bir neçə gün müddətində Məribə yetişdi. Hətta Hicazı ələ keçirərək Nəcran vadisinə qədər irəlilədi. Amma tezliklə su qıtlığından və başqa çətinliklərlə üzləşdiyindən geri çəkilməyə məcbur oldu.

Həbəşlərin işğalında

VI-VII əsrlərdə Həbəşistanda xristianlığın monofizit məzhəbini mənimsəmiş Aksum sülaləsi hakimiyyətdə idi. Yəmən torpaqlarındakı Himyar dövlətinin Zu Nuvas adlı yəhudi kralı ölkəsindəki xristianlara qarşı təqib və təzyiqlərə əl atmış və Nəcrandakı xristian ərəb qəbilələrinə qanlı divan tutmuşdu. Zu Nuvas özünə Yusif adını götürərək iudaizmi qəbul etmiş ərəb idi. Nəcranın monofizit isəviləri Uxdud adlanan, içində tonqal qalanmış xəndəklərə atdıran Zu Nuvasın zülmü Qurani-Kərimin Buruc surəsi 4-10-cu ayələrində öz əksini tapmışdır.

523-cü ildə baş vermiş, təqribən 20 min isəvinin öldürüldüyü bu hadisə Həbəş krallığı ilə Himyər krallığı arasında gərginliyə səbəb olmuş və bu gərginlik müharibə ilə nəticələnmişdi. Əryat və Əbrəhə adlı iki sərkərdənin başçılığı aldındakı 70 minlik xristian həbəş ordusu gəmilərlə Qırmızı dənizi keçərək Yəmən torpaqlarına ayaq basmışdı. Bu ordu Zatu’l-Əbər adlanan yerdə yəhudi Zu Nuvasın ordusunu ağır məğlubiyyətə uğratmışdı. Əbrəhə həbəşilərin dilində İbrahim (Abraham) adının tələffüz forması idi.

Zu Nuvas üzərindəki qələbədən sonra Əryatla Əbrəhə arasında səbəbi məlum olmayan düşmənlik başlamışdı. Yəmənliləri öz ətrafında toplayan Əbrəhə Əryatla girişdiyi döyüşdə dodağı yarıldığı üçün əl-Əşram ləqəbi ilə məşhur olmuşdu. Əryatın bu döyüşdə öldürülməsindən sonra Əbrəhə əl-Əşram bütün Yəməni öz hakimiyyəti altında birləşdirə bilmiş və əlli ilə yaxın burada hökmranlıq etmişdi. Əbrəhənin əmri ilə Sənada “əl-Kulleys” adlanan möhtəşəm xristian məbədi inşa edilmişdi. Əbrəhə bütpərəst ərəblərin hər il Məkkəyə gedərək Kəbə ətrafındakı bütləri ziyarət etdiklərini bilidi. Buna görə də o, bundan sonra bütün ərəblərin Kəbəni deyil əl-Kulleysi ziyarət etməyə məcbur etməyə başlamışdı. Onun bu təşəbbüsü bütpərəst ərəblərin qeyzinə səbəb olmuşdu. Buna görə İbn Fukay əl-Kinani adlı bir bədəvi əl-Kulleysin içinə işəyərək murdarlamışdı. Onun bu hərəkəti Əbrəhənin qəzəbini alovlandırmışdı. Əbrəhə bu hadisədən sonra Kəbəni yıxacağına and içmiş və Məkkəyə yürüş etmişdi. Onun ordusunun önündə “Mahmud” adlandırdıqları nəhəng bir fil gedirdi, bu səbəbdən də bu ordu “əshabu`l-fil”, fil əshabı, fil ordusu adlanırdı. Taif şəhərinə yaxınlaşanda Səqif qəbiləsi ağsaqqalları Əbrəhənin ordugahına gəlib əl-Lat adlı bütlərinə toxunmaması üçün ona yalvarmışdılar. Əbrəhə onların bu istəyinə müsbət cavab vermiş və hədəfinin Kəbə olduğunu bildirmişdi. Bununla belə səqiflilər Əbrəhəyə yardım etməkdən də imtina etmişdilər. Çünki Kəbə bütün ərəblərin nəzdində ehtiram bəslənən bir ibadətgah idi. Səqif qəbiləsindən sadəcə Əbu Riğal adlı bir şəxs aldığı böyük pul müqabilində Əbrəhənin ordusuna bələdçilik etməyə razı olmuşdu. Məkkəyə yaxınlaşarkən Əbu Riğal gözlənilmədən ölmüşdü. Bu hadisə sonralar ərəblər arasında “Əbu Riğalı gördünsə bil ki, Əbrəhənin filləri yaxınlıqdadır” şəklində zərbi məsələ dönmüşdü. Əbrəhənin ordusu ətrafdakı yaşayış yerlərini və heyvan sürülərini yağmalamağa başlamışdılar. Bu vaxt Muhəmməd Peyğəmbər salləllahu əleyhi və səlləmin babası Şeybənin (Əbdulmuttəlib) 200 dəvəsi Əbrəhənin əsgərlərinin əlinə keçmişdi. Şeybənin xahişindən sonra dəvələri özünə qaytarılmışdı. Şeybə ordugaha gələrək Əbrəhədən dəvələrinin özünə qaytarılmasını xahiş etmişdi. Onun bu xahişini qəbul edən Əbrəhə Şeybəyə “mən sizin üçün əziz olan Kəbəni dağıltmaq üçün gəlmişəm, lakin sən dəvələrin üçün narahatsan” deyəndə Şeybə ona “mən bu dəvələrin sahibiyəm, ona görə onlar üçün narahatam, Kəbəyə gəldikdə isə onun öz sahibi var” deyə cavab vermişdi.

Lakin bu ordu bütün təfərrüatı ilə tarixə məlum olmayan şəraitdə, başına gələn fəlakət səbəbilə Məkkə yaxınlığında məhv olmuş və Əbrəhə də burada ölmüşdü. Bu hadisə Qurani-Kərimin 105-ci surəsində də öz əksini tapmışdır. Tarixi mənbələrdə Əbrəhənin ordusundan qorxduqları üçün şəhəri tərk edib ətrafdakı dağlara sığınmış məkkəlilərin Qırmızı dəniz tərəfdən uçub gələn və o vaxta qədər görmədikləri böyük bir quş dəstəsinin fil əshabının üzərinə atəşli daş yağdırararq məhv etdiklərinin şahidi olduqları qeyd olunur. 570-ci ildə baş vermiş bu hadisədən sonra Əbrəhənin oğlu Yeksum, ondan sonra isə Məsruq Yəməni həbəş kralının canişinləri olaraq idarə etmişdilər.

Sasanilərin işğalında

  Əsas məqalə: Bazan

Tarixi mənbələrdə bu müharibənin dini təəssübkeşlik nəticəsində baş verdiyi qeyd edilirsə də bunun təməlində iqtisadi-ticari maraqların dayandığını düşünən tarixçilər də olmuşdur. Yəmən bu dövrdə Sasanilərin himayəsi altında idi. Bəsrə körfəzi və Qırmızı dəniz Hindistan və Çindən başlayıb Bizansda bitən ticarət yolunun keçdiyi iki mühüm coğrafi məkan idi. Yəmən bu ticarət yolu üzərində yerləşən strateji məntəqə idi. Yəmənə nəzarət etməklə Sasanilər və Bizans şərq-qərb dəniz ticarətinə nəzarət etmək imkanı əldə etmiş olurdular.

Bazan iranlı əsgərlərin Yəmənli qadınlarla evlənməsi nəticəsində təşəkkül edən və Əbna adı verilən zümrəyə mənsubdu. peyğəmbərin dəvəti üzərinə müsəlman oldu. Onun müsəlman oluşuna dair xəbərlər, peyğəmbərin Kisraya (II Xosrova) göndərdiyi məktubla ilgili rəvayətlər arasında yer almaqdadır. peyğəmbər hicrətin 7- (628-ci) ildə Abdullah ibn Huzafə əs-Səhmiyi bir məktubla Kisra II Xosrov Pərvizə göndərmişdi. Kisra məktubda adının peyğəmbərin ismi-şərifindən sonra yazılmasına və çöldə yaşayan bir ərəbinöz dininə dəvət etməsinə qəzəblənərək məktubu yırtmış və Sənadaki valisi Bazana peyğəmbər haqqında ona bilgi verməsini, başqa bir rəvayətə görə isə onu yaxalayıb hüzuruna gətirməsini əmr etmişdir. Buna görə Bazan vəkilharcı Babaveyh ilə Xürrə Xosrovu Mədinəyə göndərdi. Babaveyh Bazanın məktubunu peyğəmbərə təqdim etdi. Elçiləri yaxşı qarşılayan peyğəmbər onları İslama dəvət etdi; fəqət qorxudan titrədiklərini görüncə də onun ertəsi gün gəlmələrini istədi. peyğəmbər o gəcə Xosrov Pərvizin oğlu tərəfindən öldürüldüyünü vəhy yoluyla öyrəndi. Ertəsi gün bu xəbəri elçilərə bildirdikdən sonra əyər Bazan müsəlman olursa idarəsindəki məmləkəti ona buraxaraq onu vali təyin edəcəyini söylədi.

İslam dövrü

VII yüzilliyin əvvəllərində Yəmən ərazisi Ərəb xilafətinin tərkibinə daxil edilir.O vaxtdan etibarən Yəməndə feodal münasibətləri və ərəb-islam mədəniyyəti formalaşır. IX yüzilliyin əvvəllərində Yəmən ərazisinin bir hissəsi şiə təriqətli Zeydi imamlarının təsiri altına düşür.

Yəmənin sonrakı tarixi tayfalararası münasibətlər, sülalələrin bir-birini əvəz etməsi ilə bağlı olmuşdur.

  • Nəcahilər—Yəməndə Zəbid və çevrəsində hökm sürən Həbəş əsilli xanədan (1022-1159).
  • Suleyhilər—Misirdəki Fatimilər xilafətinə bağlı müsəlman xanədan (1047-1138). Yəməndə İsmaililər məzhəbinin hökmran olmasına şərait yaratmışdır.
  • Zeydilər —Zeyd Əməvilər tərəfindən qətlə yetirildikdən sonra onun vəfalı silah dostları və övladları Əməvi rejiminə qarşı daha da əzmkarlıqla mübarizə aparmağa başladılar. Zeydin şəhid olmasından sonra onun hərəkatını davam etdirən oğlanları Yəhya (Yəhya ibn Zeyd), İsa (İsa ibn Zeyd)və "Züddəmə" (gözüyaşlı) ləqəbli Hüseynin (Hüseyn ibn Zeyd) nəvəsi Yəhyanın (Yəhya ibn Hüseyn ibn Zeyd) və eləcə də ardıcılları İbrahimin, İmam Həsənin (ə) nəticəsi "Zunnəfsizzəkiyyə" (saf nəfs sahibi) ləqəbli Məhəmmədin (Məhəmməd ibn Abdullah ibn Həsən Mutəna ibn Həsən Müctəba) və başqalarının adlarını çəkmək olar. Məhz onların zərbələrindən sonra, onların qanları bahasına Əməvi hökuməti zəifləyib süquta uğradı. Zeyd hərəkatı uzun müddət yaşadı, gücləndi, Əməvi və Abbasi xəlifələrinə qarşı mübarizə apardı. Onlar Afrikanın şimalında - Mərakeşdə və Ərəbistan yarımadasının cənubunda - Yəməndə müstəqil və qüdrətli bir dövlət qurmağı da bacardılar. Onların hökmranlığı Yəməndə son illərədək davam etmişdir. Yəməndə zeydilərin sonuncu hakimi Seyfulislam Əl-Bədr olmuşdur. O, Abdullah əl-Səllalın Şimali Yəməndə çevriliş etməsindən sonra hakimiyyətdən uzaqlaşdırılmışdır.
  • 1229—1454 — Rəsulilər sülaləsi—İki əsr içində Yəmən önəmli və zəngin bir müsəlman dövlətinə çevrildi. Rəsulilər sülaləsi hökmdarı 1258-ci ildə xəlifə unvanı aldı. Çin, Hindistan və Seylonla (bu gün Şri Lanka) siyasi və ticari əlaqələr qurdu. Ədən limanının açılması xarici ticarətin canlanmasını təkan verdi. Amma məmlüklər XIV əsrin ortalarında Məkkədə yaşanan qarışıqlıqlardan yararlanaraq Rəsulilərin daxili işlərinə qarışmağa başladılar. Səlahəddin Əhməd (1400-1424) bir müddət hakimiyyəti yenidən ələ aldısa da daxili çəkişmələr, kölə ayaqlanmaları və vəba xanədanın çöküşünü sürətləndirdi.
  • 1454—1517 —Son Rəsuli hökmdarı güclənən Tahirilər qarşısında 1454-cü ildə taxtdan çəkildi və Osmanlıların əlinə keçdiyi XVI əsrədək Yəmən Tahirilərin hegemonluğu altında qaldı.
  • 1538—1635 —Osmanlıların Yəməni ələ keçirməsi.

XIX əsr tarixi

XIX əsrin ikinci yarısından etibarən Yəmən tarixində əsaslı dəyişikliklər baş verir. Hələ XIX yüzilliyin əvvəllərindən başlayaraq ingilis gəmiləri Ədən portuna daxil olmağa başlayır və şəhərin Hindistana gedən dəniz yolu üzərində əlverişli mövqeyi onun Böyük Britaniyanın hərbi dəniz bazasına çevrilməsinə səbəb olur. 1839-cu ildə Böyük Britaniya Ədən şəhərini zəbt edir, sonrakı illərdə isə bütün ərazini özünün protektoratı elan edir.

XX əsr tarixi

Birinci Dünya müharibəsi qurtardıqdan sonra imam Yəhya Şimali Yəmən ərazisini müstəqil dövlət, özünü isə ölkənin məliki elan edir. 1934-cü ildə Böyük Britaniya – Yəmən müqaviləsinə əsasən Böyük Britaniya Yəmən məlikliyinin müstəqilliyini,Yəmən məlikliyi isə Britaniyanın xeyrinə Ədən protektoratlığını tanıyır. 1937-ci ildə Ədən rəsmi şəkildə Böyük Britaniyanın müsəmləkəsi elan olunur.

Cənubi Yəmən vətənpərvərləri 1963-cü ildən ingilis müstəmləkəçilərinə qarşı silahlı mübarizəyə başlayır. Təqribən 4 il yarım 1993-cü ilin aprelində başa çatır. Amma bir ildən sonra, 1994-cü ilin mayında seperatçı əfval-ruhiyyəli ərəb şeyxləri Şimal ilə Cənub arasında vətəndaş müharibəsi törədirlər. Həmin ilin iyulunda Şimali Yəmənin qoşun hissələri, Cənubun qoşunlarını məğlub edir və müharibə dayandırılır.

Ölkənin fəaliyyətdə olan konstitusiyası 1991-ci ildə qəbul edilsə də, vətəndaş müharibəsindən sonra, daha doğrusu, 1994-cü ilin sentyabrında o müəyyən dəyişikliklərə uğrayır. Məsələn, ölkədə prezident və vitse-prezident vəzifələri bərqərar olunur, qanunvericilikdə islama, şəriətə istinad ön plana çəkilir. 1991-ci il konstitusiyasında qəbul olunmuş çoxpartiyalı prinsip dəyişmir.

XXI əsr tarixi

Yəməndə silahlı münaqişə

  Əsas məqalə: Yəməndə husi çevrilişi

2014-cü ilin 19 sentyabr tarixindən etibarən Yəməndə başlamış siyasi böhran və böhranın ardından ölkədə vətəndaş qarşıdurması ilə müşahidə edilən dövlət çevirilişi. Ölkədə baş verən qarşdurmanın 2015=ci ilin yanvar ayında şiddətlənməsinin ardından hökumət istehfa vermək məcburiyyətində qalmışdır. Ölkə prezidenti olan Abd Rəbbuh Mənsur əl-Hadi 2011-ci ildə ölkədə baş verən Yəmən inqilabının ardından Əli Abdullah Salehin yerinə prezident seçilmişdir. Salehin dönəmində onun əsas silahdaşlarından sayılan və vitse-prezident vəzifəsini icra etmiş Mənsur Hadinin hakimiyyətə gətirilməsi ölkə daxilində sabitliyin bərpa edilməsində yetərli olmadı. Yəməndə Şiə əhalisinin dəstəklədiyi Husi silahlıları ilə hökumət qüvvələri arasında baş verən toqquşmaların 2015-ci ilin ilk ayında şiddətlənməsinin ardından hökumət istehfa vermək məcburiyyətində qalmış və ölkə paytaxtı olan Sana şəhəri Husi silahlıların nəzarəti altına keçmişdir.

İstinadlar

  1. Abdullah Həsən əş-Şeybe, Dirasat fi tarixi’l-Yemeni’l-ķadim, Taiz 1999-2000.
  2. Vehb b. Münebbih, Kitabü’t-Tican fî müluki Ĥimyer, Sən‘a, 1979
  3. Abdul Ali (1996). slamic Dynasties of the Arab East: State and Civilization During the Later Medieval Times. M.D. Publications Pvt. Ltd. p. 94. ISBN 8175330082.
  4. C. E. Bosworth, “Bādhām”, “Bādhān”, EI² Suppl. (Fr.), s. 115.
  5. İbn Sa‘d, ət-Təbaķat, I, 42-43, 282
  6. "Yemen 'Coup' A Sign Of Expanding Iranian Influence In the Middle East". International Business Times. 22 January 2015. İstifadə tarixi: 22 January 2015.
  7. Riedel, Bruce (22 January 2015). "The Next King Of The Saudis: Salman, The Family Sheriff". The Daily Beast. İstifadə tarixi: 22 January 2015.
  8. "Yemen's President 'has no control' as Houthi rebels storm palace". CNN. 20 January 2015. İstifadə tarixi: 22 January 2015.
  9. "US war on terror threatened by Yemen coup". MSNBC. 23 January 2015. İstifadə tarixi: 23 January 2015.

Xarici keçidlər

Avqust 04, 2021
yəmən, tarixi, məqalənin, bəzi, məlumatlarının, mənbəsi, göstərilməmişdir, daha, ətraflı, məlumat, üçün, məqalənin, müzakirə, səhifəsinə, baxa, məqaləyə, uyğun, formada, mənbələr, əlavə, edib, vikipediyanı, zənginləşdirə, bilərsiniz, avqust, 2021, yəmən, sivil. Bu meqalenin bezi melumatlarinin menbesi gosterilmemisdir Daha etrafli melumat ucun meqalenin muzakire sehifesine baxa ve meqaleye uygun formada menbeler elave edib Vikipediyani zenginlesdire bilersiniz avqust 2021 Yemen sivilizasiyanin qedim besiklerinden biridir Yemen 1940 Hezremovtun paytaxti Sabvede hokmdar sarayindan qrifon Mundericat 1 Islamaqederki tarix 2 Hebeslerin isgalinda 3 Sasanilerin isgalinda 4 Islam dovru 5 XIX esr tarixi 6 XX esr tarixi 7 XXI esr tarixi 7 1 Yemende silahli munaqise 8 Istinadlar 9 Xarici kecidlerIslamaqederki tarix Redakte Seba dovletine aid edilen heykel Esas meqale Seba dovleti Esas meqale Himyar dovleti Esas meqale Mein padsahligiYemen dunyanin qedim dovletlerinden biridir Eramizdan evvel bu erazide Hezremovt Seba Mein adlanan dovletler movcud olmusdur 1 Seba dovleti Incilde esasen Kral Solomon ve Seba Seba krallicasi hekayelerinde tez tez xatirlanan qedim Assur Yunan ve Roma menbelerinde adi cekilen Erebistan yarimadasinin cenub qerbinde eradan evvel 8 ci esrden eramizin texminen 5 ci esrinedek movcud olan Islam oncesi ereb kralligidir Orta esrlerde kralligin merkezi Yemenin paytaxti Senadan 120 km serqde yerlesen Merib olmusdur Ereb revayetlerine esasen Merib seherinin esasi Nuh peygemberin boyuk oglu Sam terefinden qoyulub Ikinci boyuk seheri ise Sirvah idi Seba dovleti edviyyat buxur ve mirra da daxil olmaqla etriyyat kend teserrufati mehsullari quru ve su yollari vasitesile dasinan ticaret mallari ile zengin idi Bu mehsullar Erebistan yarimadasi daxilinde develer vasitesile Hindistana ise deniz yolu ile ixrac olunurdu Esrler boyu kralliq Qirmizi denizdeki Bab el Mendeb bogazini idare etmis Afrika sahillerinde coxlu sayda koloniyalarin Abissiniya indiki Eritreya kralliginin esasini qoymusdur Seba dovleti dovrunde Yemende kend teserrufati daglarda boyuk su tunelleri ve bendlerden ibaret qabaqcil irriqasiya sistemlerinin movcudlugu sayesinde ciceklenmisdir Bu sistemlerden en nezere carpani bizim eradan evvel 700 cu illerde tikilen ve eramizin 570 ci ilinde baximsizliqdan dagilanadek esrlerle varligini qoruyan Merib su bendidir ki texminen 100 kv km erazini su ile temin edirdi Eramizin 3 cu esrinin sonuna yaxin kral Samir Yuharis gorunur ki ilk real tarixi sexsiyyet olub ve sohreti Islama qeder yayilib Seba Zu Raydan Hadramaut ve Yemenetin krali titulunu qebul edir Bundan sonra Hadramaut oz siyasi musteqilliyini itirir ve butun cenub qerbi Erebistani idare eden Seba dovletinin idaresi altina kecir 4 cu esrin ortalarinda kralliq Serqi Afrika sahillerindeki Aksum kralligi terefinden muveqqeti tenezzule ugrasa da esrin sonunda yeniden oz gucunu berpa edir Lakin novbeti iki il erzinde Sebailer Fars maceracilari ve muselmanlarla qaynayib qarisaraq oz movcudluqlarini itirdiler Seba dovletine Himyariler son qoydu Belelikle eramizdan evvel 115 ci ilde Seba dovletinin hakimiyyeti sona yetdi Himyariler adinda olan diger sulale onlarin yerini tutdular Himyariler Erebistanin cenub ehalisinin bir qebilesindedir ki Zefarda hakim olmuslar Bu qebile ilk defe Erebistanin cenubunun cox kicik bir hissesine hakim idiler lakin get gede hokumet dairelerini genislendirdiler 2 Himyar dovletinin omru esas etibari ile texminen Seba dovletinin omrune beraberdir Ele buna gore de bezi tarixciler bu dovleti Seba dovletinin ikinci dovru kimi qelme verirler Himyariler hakimiyyeti iki dovre bolunur 1 Seba dovletinin suqutundan 300 ile qeder olan dovr 2 Hebesilerin bu menteqeye hucumuna qeder olan dovr Birinci dovrun sahlari Seba ve Zureydan adlanirdilar ki bu Qetban ve Himyar hakimilerine mexsus olan bir ad idi 3 Ucuncu esrde Simr Yuharis adli cengaver padsah Hezremovt ve Yemen nahiyelerini de oz eline kecirdi Bununla da Himyarilerin hakimiyyetinin ikinci dovru baslandi Miladi tarixinin dorduncu esrinde Ebu Kerb Esed ozunu Taud ve Pehame adli her iki menteqenin sahi elan etdi Sahlari tubbe adlanan Himyar dovleti miladi tarixinin 525 ci iline qeder yeni Hebesilerin onlarin torpaqlarina olan hucumuna qeder davam etdi Himyariler dovleti tesis olundugu ilk andan Seba dovleti kimi Roma imperiyasinin isgalci tecavuzleri ile uzlesdiler ve buna gore de yavas yavas oz hakimiyyet dairelerini genislendirirdiler Onlar Hindistanla serqi Afrika arasinda olan ticaret yolunu ele kecirmek isteyir elece de cesidli ticaret mehsuluna malik olan Buxur torpagina da sahib olmaga calisirdilar Eramizdan 25 il evvel Alius Qalius qosunla Erebistanin cenubuna hucum etdi ve bir nece gun muddetinde Meribe yetisdi Hetta Hicazi ele kecirerek Necran vadisine qeder ireliledi Amma tezlikle su qitligindan ve basqa cetinliklerle uzlesdiyinden geri cekilmeye mecbur oldu Hebeslerin isgalinda RedakteVI VII esrlerde Hebesistanda xristianligin monofizit mezhebini menimsemis Aksum sulalesi hakimiyyetde idi Yemen torpaqlarindaki Himyar dovletinin Zu Nuvas adli yehudi krali olkesindeki xristianlara qarsi teqib ve tezyiqlere el atmis ve Necrandaki xristian ereb qebilelerine qanli divan tutmusdu Zu Nuvas ozune Yusif adini goturerek iudaizmi qebul etmis ereb idi Necranin monofizit isevileri Uxdud adlanan icinde tonqal qalanmis xendeklere atdiran Zu Nuvasin zulmu Qurani Kerimin Buruc suresi 4 10 cu ayelerinde oz eksini tapmisdir 523 cu ilde bas vermis teqriben 20 min isevinin oldurulduyu bu hadise Hebes kralligi ile Himyer kralligi arasinda gerginliye sebeb olmus ve bu gerginlik muharibe ile neticelenmisdi Eryat ve Ebrehe adli iki serkerdenin basciligi aldindaki 70 minlik xristian hebes ordusu gemilerle Qirmizi denizi kecerek Yemen torpaqlarina ayaq basmisdi Bu ordu Zatu l Eber adlanan yerde yehudi Zu Nuvasin ordusunu agir meglubiyyete ugratmisdi Ebrehe hebesilerin dilinde Ibrahim Abraham adinin teleffuz formasi idi Zu Nuvas uzerindeki qelebeden sonra Eryatla Ebrehe arasinda sebebi melum olmayan dusmenlik baslamisdi Yemenlileri oz etrafinda toplayan Ebrehe Eryatla girisdiyi doyusde dodagi yarildigi ucun el Esram leqebi ile meshur olmusdu Eryatin bu doyusde oldurulmesinden sonra Ebrehe el Esram butun Yemeni oz hakimiyyeti altinda birlesdire bilmis ve elli ile yaxin burada hokmranliq etmisdi Ebrehenin emri ile Senada el Kulleys adlanan mohtesem xristian mebedi insa edilmisdi Ebrehe butperest ereblerin her il Mekkeye gederek Kebe etrafindaki butleri ziyaret etdiklerini bilidi Buna gore de o bundan sonra butun ereblerin Kebeni deyil el Kulleysi ziyaret etmeye mecbur etmeye baslamisdi Onun bu tesebbusu butperest ereblerin qeyzine sebeb olmusdu Buna gore Ibn Fukay el Kinani adli bir bedevi el Kulleysin icine iseyerek murdarlamisdi Onun bu hereketi Ebrehenin qezebini alovlandirmisdi Ebrehe bu hadiseden sonra Kebeni yixacagina and icmis ve Mekkeye yurus etmisdi Onun ordusunun onunde Mahmud adlandirdiqlari neheng bir fil gedirdi bu sebebden de bu ordu eshabu l fil fil eshabi fil ordusu adlanirdi Taif seherine yaxinlasanda Seqif qebilesi agsaqqallari Ebrehenin ordugahina gelib el Lat adli butlerine toxunmamasi ucun ona yalvarmisdilar Ebrehe onlarin bu isteyine musbet cavab vermis ve hedefinin Kebe oldugunu bildirmisdi Bununla bele seqifliler Ebreheye yardim etmekden de imtina etmisdiler Cunki Kebe butun ereblerin nezdinde ehtiram beslenen bir ibadetgah idi Seqif qebilesinden sadece Ebu Rigal adli bir sexs aldigi boyuk pul muqabilinde Ebrehenin ordusuna beledcilik etmeye razi olmusdu Mekkeye yaxinlasarken Ebu Rigal gozlenilmeden olmusdu Bu hadise sonralar erebler arasinda Ebu Rigali gordunse bil ki Ebrehenin filleri yaxinliqdadir seklinde zerbi mesele donmusdu Ebrehenin ordusu etrafdaki yasayis yerlerini ve heyvan surulerini yagmalamaga baslamisdilar Bu vaxt Muhemmed Peygember sallellahu eleyhi ve sellemin babasi Seybenin Ebdulmuttelib 200 devesi Ebrehenin esgerlerinin eline kecmisdi Seybenin xahisinden sonra develeri ozune qaytarilmisdi Seybe ordugaha gelerek Ebreheden develerinin ozune qaytarilmasini xahis etmisdi Onun bu xahisini qebul eden Ebrehe Seybeye men sizin ucun eziz olan Kebeni dagiltmaq ucun gelmisem lakin sen develerin ucun narahatsan deyende Seybe ona men bu develerin sahibiyem ona gore onlar ucun narahatam Kebeye geldikde ise onun oz sahibi var deye cavab vermisdi Lakin bu ordu butun teferruati ile tarixe melum olmayan seraitde basina gelen felaket sebebile Mekke yaxinliginda mehv olmus ve Ebrehe de burada olmusdu Bu hadise Qurani Kerimin 105 ci suresinde de oz eksini tapmisdir Tarixi menbelerde Ebrehenin ordusundan qorxduqlari ucun seheri terk edib etrafdaki daglara siginmis mekkelilerin Qirmizi deniz terefden ucub gelen ve o vaxta qeder gormedikleri boyuk bir qus destesinin fil eshabinin uzerine atesli das yagdirararq mehv etdiklerinin sahidi olduqlari qeyd olunur 570 ci ilde bas vermis bu hadiseden sonra Ebrehenin oglu Yeksum ondan sonra ise Mesruq Yemeni hebes kralinin canisinleri olaraq idare etmisdiler Sasanilerin isgalinda Redakte Esas meqale BazanTarixi menbelerde bu muharibenin dini teessubkeslik neticesinde bas verdiyi qeyd edilirse de bunun temelinde iqtisadi ticari maraqlarin dayandigini dusunen tarixciler de olmusdur Yemen bu dovrde Sasanilerin himayesi altinda idi Besre korfezi ve Qirmizi deniz Hindistan ve Cinden baslayib Bizansda biten ticaret yolunun kecdiyi iki muhum cografi mekan idi Yemen bu ticaret yolu uzerinde yerlesen strateji menteqe idi Yemene nezaret etmekle Sasaniler ve Bizans serq qerb deniz ticaretine nezaret etmek imkani elde etmis olurdular Bazan iranli esgerlerin Yemenli qadinlarla evlenmesi neticesinde tesekkul eden ve Ebna adi verilen zumreye mensubdu peygemberin deveti uzerine muselman oldu Onun muselman olusuna dair xeberler peygemberin Kisraya II Xosrova gonderdiyi mektubla ilgili revayetler arasinda yer almaqdadir peygember hicretin 7 628 ci ilde Abdullah ibn Huzafe es Sehmiyi bir mektubla Kisra II Xosrov Pervize gondermisdi Kisra mektubda adinin peygemberin ismi serifinden sonra yazilmasina ve colde yasayan bir erebinoz dinine devet etmesine qezeblenerek mektubu yirtmis ve Senadaki valisi Bazana peygember haqqinda ona bilgi vermesini basqa bir revayete gore ise onu yaxalayib huzuruna getirmesini emr etmisdir Buna gore Bazan vekilharci Babaveyh ile Xurre Xosrovu Medineye gonderdi Babaveyh Bazanin mektubunu peygembere teqdim etdi Elcileri yaxsi qarsilayan peygember onlari Islama devet etdi feqet qorxudan titrediklerini gorunce de onun ertesi gun gelmelerini istedi peygember o gece Xosrov Pervizin oglu terefinden oldurulduyunu vehy yoluyla oyrendi Ertesi gun bu xeberi elcilere bildirdikden sonra eyer Bazan muselman olursa idaresindeki memleketi ona buraxaraq onu vali teyin edeceyini soyledi 4 Islam dovru RedakteVII yuzilliyin evvellerinde Yemen erazisi Ereb xilafetinin terkibine daxil edilir O vaxtdan etibaren Yemende feodal munasibetleri ve ereb islam medeniyyeti formalasir IX yuzilliyin evvellerinde Yemen erazisinin bir hissesi sie teriqetli Zeydi imamlarinin tesiri altina dusur Yemenin sonraki tarixi tayfalararasi munasibetler sulalelerin bir birini evez etmesi ile bagli olmusdur 5 Necahiler Yemende Zebid ve cevresinde hokm suren Hebes esilli xanedan 1022 1159 Suleyhiler Misirdeki Fatimiler xilafetine bagli muselman xanedan 1047 1138 Yemende Ismaililer mezhebinin hokmran olmasina serait yaratmisdir Zeydiler Zeyd Emeviler terefinden qetle yetirildikden sonra onun vefali silah dostlari ve ovladlari Emevi rejimine qarsi daha da ezmkarliqla mubarize aparmaga basladilar Zeydin sehid olmasindan sonra onun herekatini davam etdiren oglanlari Yehya Yehya ibn Zeyd Isa Isa ibn Zeyd ve Zuddeme gozuyasli leqebli Huseynin Huseyn ibn Zeyd nevesi Yehyanin Yehya ibn Huseyn ibn Zeyd ve elece de ardicillari Ibrahimin Imam Hesenin e neticesi Zunnefsizzekiyye saf nefs sahibi leqebli Mehemmedin Mehemmed ibn Abdullah ibn Hesen Mutena ibn Hesen Mucteba ve basqalarinin adlarini cekmek olar Mehz onlarin zerbelerinden sonra onlarin qanlari bahasina Emevi hokumeti zeifleyib suquta ugradi Zeyd herekati uzun muddet yasadi guclendi Emevi ve Abbasi xelifelerine qarsi mubarize apardi Onlar Afrikanin simalinda Merakesde ve Erebistan yarimadasinin cenubunda Yemende musteqil ve qudretli bir dovlet qurmagi da bacardilar Onlarin hokmranligi Yemende son illeredek davam etmisdir Yemende zeydilerin sonuncu hakimi Seyfulislam El Bedr olmusdur O Abdullah el Sellalin Simali Yemende cevrilis etmesinden sonra hakimiyyetden uzaqlasdirilmisdir 1229 1454 Resuliler sulalesi Iki esr icinde Yemen onemli ve zengin bir muselman dovletine cevrildi Resuliler sulalesi hokmdari 1258 ci ilde xelife unvani aldi Cin Hindistan ve Seylonla bu gun Sri Lanka siyasi ve ticari elaqeler qurdu Eden limaninin acilmasi xarici ticaretin canlanmasini tekan verdi Amma memlukler XIV esrin ortalarinda Mekkede yasanan qarisiqliqlardan yararlanaraq Resulilerin daxili islerine qarismaga basladilar Selaheddin Ehmed 1400 1424 bir muddet hakimiyyeti yeniden ele aldisa da daxili cekismeler kole ayaqlanmalari ve veba xanedanin cokusunu suretlendirdi 1454 1517 Son Resuli hokmdari guclenen Tahiriler qarsisinda 1454 cu ilde taxtdan cekildi ve Osmanlilarin eline kecdiyi XVI esredek Yemen Tahirilerin hegemonlugu altinda qaldi 1538 1635 Osmanlilarin Yemeni ele kecirmesi XIX esr tarixi RedakteXIX esrin ikinci yarisindan etibaren Yemen tarixinde esasli deyisiklikler bas verir Hele XIX yuzilliyin evvellerinden baslayaraq ingilis gemileri Eden portuna daxil olmaga baslayir ve seherin Hindistana geden deniz yolu uzerinde elverisli movqeyi onun Boyuk Britaniyanin herbi deniz bazasina cevrilmesine sebeb olur 1839 cu ilde Boyuk Britaniya Eden seherini zebt edir sonraki illerde ise butun erazini ozunun protektorati elan edir XX esr tarixi RedakteBirinci Dunya muharibesi qurtardiqdan sonra imam Yehya Simali Yemen erazisini musteqil dovlet ozunu ise olkenin meliki elan edir 1934 cu ilde Boyuk Britaniya Yemen muqavilesine esasen Boyuk Britaniya Yemen melikliyinin musteqilliyini Yemen melikliyi ise Britaniyanin xeyrine Eden protektoratligini taniyir 1937 ci ilde Eden resmi sekilde Boyuk Britaniyanin musemlekesi elan olunur Cenubi Yemen vetenperverleri 1963 cu ilden ingilis mustemlekecilerine qarsi silahli mubarizeye baslayir Teqriben 4 il yarim 1993 cu ilin aprelinde basa catir Amma bir ilden sonra 1994 cu ilin mayinda seperatci efval ruhiyyeli ereb seyxleri Simal ile Cenub arasinda vetendas muharibesi toredirler Hemin ilin iyulunda Simali Yemenin qosun hisseleri Cenubun qosunlarini meglub edir ve muharibe dayandirilir Olkenin fealiyyetde olan konstitusiyasi 1991 ci ilde qebul edilse de vetendas muharibesinden sonra daha dogrusu 1994 cu ilin sentyabrinda o mueyyen deyisikliklere ugrayir Meselen olkede prezident ve vitse prezident vezifeleri berqerar olunur qanunvericilikde islama seriete istinad on plana cekilir 1991 ci il konstitusiyasinda qebul olunmus coxpartiyali prinsip deyismir XXI esr tarixi RedakteYemende silahli munaqise Redakte Esas meqale Yemende husi cevrilisi2014 cu ilin 19 sentyabr tarixinden etibaren Yemende baslamis siyasi bohran ve bohranin ardindan olkede vetendas qarsidurmasi ile musahide edilen dovlet cevirilisi 6 7 8 9 Olkede bas veren qarsdurmanin 2015 ci ilin yanvar ayinda siddetlenmesinin ardindan hokumet istehfa vermek mecburiyyetinde qalmisdir Olke prezidenti olan Abd Rebbuh Mensur el Hadi 2011 ci ilde olkede bas veren Yemen inqilabinin ardindan Eli Abdullah Salehin yerine prezident secilmisdir Salehin doneminde onun esas silahdaslarindan sayilan ve vitse prezident vezifesini icra etmis Mensur Hadinin hakimiyyete getirilmesi olke daxilinde sabitliyin berpa edilmesinde yeterli olmadi Yemende Sie ehalisinin desteklediyi Husi silahlilari ile hokumet quvveleri arasinda bas veren toqqusmalarin 2015 ci ilin ilk ayinda siddetlenmesinin ardindan hokumet istehfa vermek mecburiyyetinde qalmis ve olke paytaxti olan Sana seheri Husi silahlilarin nezareti altina kecmisdir Istinadlar Redakte Abdullah Hesen es Seybe Dirasat fi tarixi l Yemeni l kadim Taiz 1999 2000 Vehb b Munebbih Kitabu t Tican fi muluki Ĥimyer Sen a 1979 Abdul Ali 1996 slamic Dynasties of the Arab East State and Civilization During the Later Medieval Times M D Publications Pvt Ltd p 94 ISBN 8175330082 C E Bosworth Badham Badhan EI Suppl Fr s 115 Ibn Sa d et Tebakat I 42 43 282 Yemen Coup A Sign Of Expanding Iranian Influence In the Middle East International Business Times 22 January 2015 Istifade tarixi 22 January 2015 Riedel Bruce 22 January 2015 The Next King Of The Saudis Salman The Family Sheriff The Daily Beast Istifade tarixi 22 January 2015 Yemen s President has no control as Houthi rebels storm palace CNN 20 January 2015 Istifade tarixi 22 January 2015 US war on terror threatened by Yemen coup MSNBC 23 January 2015 Istifade tarixi 23 January 2015 Xarici kecidler RedakteMenbe https az wikipedia org w index php title Yemen tarixi amp oldid 6065587, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.