Xudat – Azərbaycan Respublikasının şimalında Xaçmaz inzibati rayonunun tərkibində şəhər. 1950-ci ildə rayon tabeli şəhər statusu almışdır. Xudat 1943-cü ildə yaradılmış Xudat inzibati rayonunun mərkəzi olmuşdur. Bu rayon 1959-cu ildə ləğv edillmiş və Xudat daha əvvəllər aid olduğu Xaçmaz rayonunun inzibati idarəsinə verilmişdir. 1963-cü ildə ləğv edilən Xaçmaz rayonunun ərazisi Quba və Qusar rayonlarına verilmiş, Xudat bu dəfə Qusar rayonunun inzibati idarəsinə daxil olmuşdur. 1965-ci ildə bu strukturun da ləğvindən sonra Xudat təkrar bərpa edilmiş Xaçmaz rayonunun inzibati tərkibinə qatılmışdır.
Qədim qala-şəhərlərdən biri olan Xudat ("Xudat" sözünün mənası Allahın neməti deməkdir) Xaçmaz rayonunda yerləşir. Oykonim türk dilindəki -xod/xud (tərəvəz) və -at (yer) komponentlərindən düzəlib, bostan yeri mənasındadır. XVIII əsrin əvvəllərində Quba xanlığının ilk mərkəzi olub. 1735-ci ildə Fətəli xanın iqamətgahı Xudatdan Qubaya köçürüldü və Xudat öz əvvəlki əhəmiyyətini itirdi.
1920-ci ilin 28 aprelində Xudat Bakını işğal etməyə gedən Qızıl ordu tərəfindən tutulmuşdur. Bu stansiyada Bakıya doğru yol alan 4 zirehli qatar ilə bunu Bakıdan qarşılamağa gələn 2 zirehli qatar arasında artilleriya döyüşü olmuşdur.
Coğrafi mövqeyi və sosial infrastrukturu
Xudat Bakıdan 184 km məsafədə yerləşir. Yarandığı gündən iki böyük məhəlləyə bölünüb: yuxarı məhəllə və aşağı məhəllə. Bu iki məhəlləni dəmiryol xətti ayırır. Xudatda poçt şöbəsi, poliklinika, mədəniyyət evi, musiqi məktəbi və şəhər kitabxanası fəaliyyət göstərir. Xudatda beş ümumtəhsil orta məktəbi fəaliyyət göstərir. Müasir standartlara cavab verən Xudat avtovağzalından hər gün Bakı, Xaçmaz, Quba, Qusar, Nabran, Yalama istiqamətlərində avtobuslar fəaliyyət göstərir. XX əsrin əvvəllərində (1900-1903-cu illər) tikilmiş Xudat dəmir yol stansiyası və Su qülləsi indi də texniki cəhətdən işləkdirlər. Yaxın vaxtlarda Xudatdan Şahdağa planlaşdırılmış dəmiryol xəttinin çəkilişinə də başlanılacaqdır.
Tarixi abidələri
Xudat torpağında çoxlu içməli su ehtiyatları var. 1917-ci ildə istismara verilmiş və hələ də Bakının içməli su ilə təmin edilməsində mühüm rol oynayan məşhur Şollar su kəməri Xudat yaxınlığındakı Şollar kəndindən çıxır. Uzunluğu 175 km olan kəmər tarixi abidələr siyahısına daxildir. “Şahdağ”ın ətəyindəki bu mənbə yeraltı bulaq suyu olduğundan onu kimyəvi vasitələrlə təmizləməyə ehtiyac qalmır. Çünki suda yoluxucu bakteriyalar yoxdur. İndiyədək həmin xətlərdə ciddi təmir və ya yenidənqurma işləri aparılmayıb. Çünki bu kəmərin əsas hissəsi torpağın altı ilə çəkilib. Bərk gildən hazırlanan “Bakı-Şollar” xəttində fəaliyyət göstərdiyi 100 ilə yaxın müddətdə bir dəfə də olsun, hansısa qəza hadisəsi baş verməyib. Kəmərin çəkilməsinin çox maraqlı tarixçəsi var. XIX əsrin ikinci yarısından sürətlə böyüməyə başlayan kapitalist Bakının əhalisi su sarıdan çox əziyyət çəkirdi. Su qıtlığı müxtəlif epidemik xəstəliklər yaradırdı. 1899-cu ildə şəhərdə suya olan tələbin daha da artdığını görən Bakı milyonçusu, xeyriyyəçi – messenat Hacı Zeynalabdin Tağıyev Avropanın bir neçə şəhərinə su kəməri çəkmiş məşhur ingilis mühəndis Vilyam Lindleyi Frankfurt Mayndan gətizdirir və ona çeşmə axtarmağı tapşırır. Lindley bol şirin su mənbələri olan indiki Xaçmaz ərazisinə qədər gəlir. Şollar kəndində quyu qazdırır və Şahdağın qarı və buzlaqları ilə qidalanan keyfiyyətli suyun mənbəyini kəşf edir. Uzun sürən mübahisə və müzakirələrdən sonra 1904-cü ildə tikilməyə başlayan kəmərin inşaatı 1916-cı ildə tamamlanır. Deyilənlərə görə, şəhərə ilk dəfə su verilən gün, Bakı camaatı sevincindən qoyun, dəvə, öküz qurban kəsib, məhəllələrdə ehsan məclisləri verib. Xudatda, geniş meşəlik ərazidə yerləşən “Bakı-Şollar” kəməri xüsusi mühafizə alayı tərəfindən qorunur. Buraya giriş qadağandır.
Xudatda Təpəyatağı adlanan qədim qəbiristanlıq mövcuddur. 1964-cü ildə burada aşkar olunan və Kür-Araz mədəniyyəti tipli qulpları olan böyük təsərrüfat küpü 1977-ci ildə Arxеologiya fonduna daimi mühafizə üçün təhvil vеrilmişdir. Təpəyatağı təsərrüfat küpü еkspozisiyanın ilk tunc dövrü bölməsində nümayiş еtdirilir.
Coğrafiyası və iqlimi
Xudat Samur-Dəvəçi ovalığında yerləşir. İqlimi qışı mülayim keçən yarımsəhra quru-çöl iqlimidir. Amma şirin yeraltı suların səthə yaxın yerləşməsi burada intrazonal düzən meşə-çəmən landşaftını formalaşdırmışdır. Burada yeni yaradılan Samur-Yalama milli parkı məhz bu unikal meşə landşaftını və fauna tərkibini qoruyur. Xudatda yağıntılar başlıca olaraq ilin soyuq dövründə düşür, yay nisbətən quraq keçir. Yağıntıların orta illik miqdarı 350 mm təşkil edir, mümkün buxarlanma isə 730-800 mm arasında dəyişir.
Əhalisinin əsas hissəsi azərbaycanlılardır. Burada həmçinin ləzgilər, tatlar, kürdlər, qrızlar, buduqlular, talışlar, qaraçılar və digər xalqlar da yaşayır.
Президиум Верховного Совета Азербайджанского ССР. "Азербайджанская ССР, Административно-территориальное деление на 1 января 1961-го года". Азербайджанское государственное издательство, Баку, 1961, стр. 9
Azərbaycan toponimlərinin ensklopedik lüğəti. 2 cilddə. Bakı-2007. I cild, səh. 251.
↑ Ethno-Caucasus, Этнодемография Кавказа: Хачмасский район (1970 г.)
Xaçmaz rayonu ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır.Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin.
Avqust 05, 2021
xudat, azərbaycan, respublikasının, şimalında, xaçmaz, inzibati, rayonunun, tərkibində, şəhər, 1950, ildə, rayon, tabeli, şəhər, statusu, almışdır, 1943, ildə, yaradılmış, inzibati, rayonunun, mərkəzi, olmuşdur, rayon, 1959, ildə, ləğv, edillmiş, daha, əvvəllə. Xudat Azerbaycan Respublikasinin simalinda Xacmaz inzibati rayonunun terkibinde seher 1950 ci ilde rayon tabeli seher statusu almisdir Xudat 1943 cu ilde yaradilmis Xudat inzibati rayonunun merkezi olmusdur Bu rayon 1959 cu ilde legv edillmis ve Xudat daha evveller aid oldugu Xacmaz rayonunun inzibati idaresine verilmisdir 1963 cu ilde legv edilen Xacmaz rayonunun erazisi Quba ve Qusar rayonlarina verilmis Xudat bu defe Qusar rayonunun inzibati idaresine daxil olmusdur 1965 ci ilde bu strukturun da legvinden sonra Xudat tekrar berpa edilmis Xacmaz rayonunun inzibati terkibine qatilmisdir 2 Xudat41 38 02 sm e 48 40 38 s u Olke AzerbaycanRegion Xacmaz rayonuTarixi ve cografiyasiSaat qursagi UTC 04 00EhalisiEhalisi 16 900 1 neferResmi dili azerbaycancaXeriteni goster gizle Xudat Xudat Vikianbarda elaqeli mediafayllar Mundericat 1 Tarixi 2 Cografi movqeyi ve sosial infrastrukturu 3 Tarixi abideleri 4 Cografiyasi ve iqlimi 5 Ehalisi 6 IstinadlarTarixi RedakteQedim qala seherlerden biri olan Xudat Xudat sozunun menasi Allahin nemeti demekdir Xacmaz rayonunda yerlesir Oykonim turk dilindeki xod xud terevez ve at yer komponentlerinden duzelib bostan yeri menasindadir XVIII esrin evvellerinde Quba xanliginin ilk merkezi olub 3 1735 ci ilde Feteli xanin iqametgahi Xudatdan Qubaya kocuruldu ve Xudat oz evvelki ehemiyyetini itirdi 1920 ci ilin 28 aprelinde Xudat Bakini isgal etmeye geden Qizil ordu terefinden tutulmusdur Bu stansiyada Bakiya dogru yol alan 4 zirehli qatar ile bunu Bakidan qarsilamaga gelen 2 zirehli qatar arasinda artilleriya doyusu olmusdur Cografi movqeyi ve sosial infrastrukturu RedakteXudat Bakidan 184 km mesafede yerlesir Yarandigi gunden iki boyuk mehelleye bolunub yuxari mehelle ve asagi mehelle Bu iki mehelleni demiryol xetti ayirir Xudatda poct sobesi poliklinika medeniyyet evi musiqi mektebi ve seher kitabxanasi fealiyyet gosterir Xudatda bes umumtehsil orta mektebi fealiyyet gosterir Muasir standartlara cavab veren Xudat avtovagzalindan her gun Baki Xacmaz Quba Qusar Nabran Yalama istiqametlerinde avtobuslar fealiyyet gosterir XX esrin evvellerinde 1900 1903 cu iller tikilmis Xudat demir yol stansiyasi ve Su qullesi indi de texniki cehetden islekdirler Yaxin vaxtlarda Xudatdan Sahdaga planlasdirilmis demiryol xettinin cekilisine de baslanilacaqdir Tarixi abideleri RedakteXudat torpaginda coxlu icmeli su ehtiyatlari var 1917 ci ilde istismara verilmis ve hele de Bakinin icmeli su ile temin edilmesinde muhum rol oynayan meshur Sollar su kemeri Xudat yaxinligindaki Sollar kendinden cixir Uzunlugu 175 km olan kemer tarixi abideler siyahisina daxildir Sahdag in eteyindeki bu menbe yeralti bulaq suyu oldugundan onu kimyevi vasitelerle temizlemeye ehtiyac qalmir Cunki suda yoluxucu bakteriyalar yoxdur Indiyedek hemin xetlerde ciddi temir ve ya yenidenqurma isleri aparilmayib Cunki bu kemerin esas hissesi torpagin alti ile cekilib Berk gilden hazirlanan Baki Sollar xettinde fealiyyet gosterdiyi 100 ile yaxin muddetde bir defe de olsun hansisa qeza hadisesi bas vermeyib Kemerin cekilmesinin cox maraqli tarixcesi var XIX esrin ikinci yarisindan suretle boyumeye baslayan kapitalist Bakinin ehalisi su saridan cox eziyyet cekirdi Su qitligi muxtelif epidemik xestelikler yaradirdi 1899 cu ilde seherde suya olan telebin daha da artdigini goren Baki milyoncusu xeyriyyeci messenat Haci Zeynalabdin Tagiyev Avropanin bir nece seherine su kemeri cekmis meshur ingilis muhendis Vilyam Lindleyi Frankfurt Mayndan getizdirir ve ona cesme axtarmagi tapsirir Lindley bol sirin su menbeleri olan indiki Xacmaz erazisine qeder gelir Sollar kendinde quyu qazdirir ve Sahdagin qari ve buzlaqlari ile qidalanan keyfiyyetli suyun menbeyini kesf edir Uzun suren mubahise ve muzakirelerden sonra 1904 cu ilde tikilmeye baslayan kemerin insaati 1916 ci ilde tamamlanir Deyilenlere gore sehere ilk defe su verilen gun Baki camaati sevincinden qoyun deve okuz qurban kesib mehellelerde ehsan meclisleri verib Xudatda genis meselik erazide yerlesen Baki Sollar kemeri xususi muhafize alayi terefinden qorunur Buraya giris qadagandir Xudatda Tepeyatagi adlanan qedim qebiristanliq movcuddur 1964 cu ilde burada askar olunan ve Kur Araz medeniyyeti tipli qulplari olan boyuk teserrufat kupu 1977 ci ilde Arxeologiya fonduna daimi muhafize ucun tehvil verilmisdir Tepeyatagi teserrufat kupu ekspozisiyanin ilk tunc dovru bolmesinde numayis etdirilir Cografiyasi ve iqlimi RedakteXudat Samur Deveci ovaliginda yerlesir Iqlimi qisi mulayim kecen yarimsehra quru col iqlimidir Amma sirin yeralti sularin sethe yaxin yerlesmesi burada intrazonal duzen mese cemen landsaftini formalasdirmisdir Burada yeni yaradilan Samur Yalama milli parki mehz bu unikal mese landsaftini ve fauna terkibini qoruyur Xudatda yagintilar baslica olaraq ilin soyuq dovrunde dusur yay nisbeten quraq kecir Yagintilarin orta illik miqdari 350 mm teskil edir mumkun buxarlanma ise 730 800 mm arasinda deyisir Ehalisi RedakteXudat seheri ehalisinin milli terkibi Etnik qrup Sayi 1970 sa 4 Nisbeti 1970 sa 4 toplam 8 808 100 azerbaycanli 3 970 45 1 lezgi 2 734 31 rus ve ukraynali 1 137 12 9 kurd 588 6 7 ermeni 57 0 6 yehudi 40 0 5 tatar 20 0 2 avar 6 0 1 gurcu 6 0 1 tat 3 0 1 diger 247 2 8 Il Sayi1959 7 068 5 1970 8 808 6 Il Sayi1979 9 755 7 1989 10 894 8 Il Sayi2012 15 800Ehalisinin esas hissesi azerbaycanlilardir Burada hemcinin lezgiler tatlar kurdler qrizlar buduqlular talislar qaracilar ve diger xalqlar da yasayir Istinadlar Redakte https www stat gov az menu 6 statistical yearbooks source demoqraphy 2019 zip Prezidium Verhovnogo Soveta Azerbajdzhanskogo SSR Azerbajdzhanskaya SSR Administrativno territorialnoe delenie na 1 yanvarya 1961 go goda Azerbajdzhanskoe gosudarstvennoe izdatelstvo Baku 1961 str 9 Azerbaycan toponimlerinin ensklopedik lugeti 2 cildde Baki 2007 I cild seh 251 1 2 Ethno Caucasus Etnodemografiya Kavkaza Hachmasskij rajon 1970 g SSRI ehalisinin siyahiya alinmasi 1959 lt a href https wikidata org wiki Track Q4350764 gt lt a gt SSRI ehalisinin siyahiya alinmasi 1970 lt a href https wikidata org wiki Track Q4350767 gt lt a gt SSRI ehalisinin siyahiya alinmasi 1979 lt a href https wikidata org wiki Track Q11185939 gt lt a gt SSRI ehalisinin siyahiya alinmasi 1989 lt a href https wikidata org wiki Track Q2621042 gt lt a gt Xacmaz rayonu ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin Menbe https az wikipedia org w index php title Xudat amp oldid 6038704, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
.svg.html){kind=link}
.svg.html){kind=link}
