Xoşbəxt Yusifzadə
Bu məqaləni vikiləşdirmək lazımdır. Lütfən, məqaləni ümumvikipediya və redaktə qaydalarına uyğun şəkildə tərtib edin. |
Xoşbəxt Bağı oğlu Yusifzadə (d. 14 yanvar 1930, Bakı) — Azərbaycan mühəndis-geoloqu, geologiya-mineralogiya elmləri doktoru (1987), professor, AMEA-nın həqiqi üzvü (aprel, 2007), Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkətinin geologiya, geofizika və yataqların işlənməsi üzrə birinci vitse-prezident.
Xoşbəxt Yusifzadə | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||
Şəxsi məlumatlar | |||||||
Partiya | |||||||
Təhsili | Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universiteti | ||||||
İxtisası | dağ mühəndisi-geoloq | ||||||
Fəaliyyəti | Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkəti | ||||||
Doğum tarixi | |||||||
Doğum yeri | |||||||
Elmi fəaliyyəti | |||||||
Elmi dərəcəsi | Geologiya-mineralogiya elmləri doktoru Akademik | ||||||
İş yeri | Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkəti | ||||||
Tanınır | Azərbaycanın mühəndis-geoloqu | ||||||
| |||||||
Təltifləri | |
Xoşbəxt Yusifzadə 2015 Avropa Oyunlarının məşəlçilərindən biri olmuşdur.
Həyatı
Xoşbəxt Yusifzadə 1930-cu il yanvarın 14-də Bakının Pirşağı kəndində anadan olmuşdur. 1947-ci ildə orta məktəbi bitirmiş və M.Əzizbəyov adına Azərbaycan Sənaye İnstitutunun (indiki Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universiteti) geoloji-kəşfiyyat fakültəsinə daxil olmuşdur. İnstitutu 1952-ci ildə "Neft və qaz yataqlarının geologiyası və kəşfiyyatı" üzrə bitirərək "dağ mühəndisi-geoloq" ixtisasına yiyələnmişdir.
Ailəsi
1957-ci ildə ailə qurmuşdur. İki övladı var.
Əmək fəaliyyəti
Əmək fəaliyyətinə elə həmin il SSRİ Neft Sənayesi Nazirliyinin Bakıdakı "Dövlətxüsusineftlayihə" kontorunda başlamış, lakin az sonra o vaxt təzə təşkil olunmuş "Dənizneft" Birliyində işə qəbul edilmiş, burada böyük mühəndis və bölmə rəisi vəzifələrində çalışmışdır. 1954-cü ilin mart ayında "Gürganneft" trestinin (indiki "Neft Daşları" NQÇİ) birinci mədəninin böyük geoloqu vəzifəsinə təyin edilmiş və o vaxtdan da dəniz neft yataqlarının kəşfiyyatı və işlənilməsinin məşhur iştirakçılarından və rəhbərlərindən biri kimi tanınmışdır. X.B. Yusifzadə 1958–1959-cu illərdə "Neft Daşları" Mərkəzi elmi-tədqiqat və istehsalat işləri sexinin baş geoloqu, 1959–1960-cı illərdə həmin sexin rəisi vəzifələrində işləmişdir.
1960-cı ilin sentyabrında o, Sov.İKP-nın XXII qurultayı adına neft mədənləri idarəsi (keçmiş "Gurganneft") rəisinin müavini-baş geoloq vəzifəsinə təyin olunmuş və bu vəzifədə 1963-cü ilin oktyabr ayınadək çalışmışdır. 1963-cü ildən 1970-ci ilədək "Başdənizneft" İdarəsində baş geoloqun müavini — şöbə rəisi, "Dənizneft" İstehsalat Birliyinin geoloji-kəşfiyyat şöbəsinin rəisi — baş geoloqun müavini olmuşdur.
1970–1992-cı illərdə "Xəzərdənizneft" Birliyinin, "Xəzərdənizneft" İstehsalat Birliyinin, Ümumittifaq "Xəzərdənizneftqazsənaye" Birliyinin, "Xəzərdənizneftqaz" İstehsalat Birliyinin və "Xəzərdənizneft" İstehsalat Birliyinin baş direktorunun müavini — baş geoloq vəzifələrində işləmişdir.
1992–1994-cü illərdə "Azərineft" Dövlət Konserninin birinci vitse-prezidenti, ARDNŞ prezidentinin müşaviri, 1994–2004-cü illərdə ARDNŞ-nin geologiya, geofizika və yataqların işlənməsi üzrə vitse-prezidenti vəzifələrində çalışmışdır. 2004-cü ildən Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin Sərəncamı ilə Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkətinin geologiya, geofizika və yataqların işlənməsi üzrə birinci vitse-prezidentidir.
Elmi fəaliyyəti
1960-cı ildə "Neft quyularının və laylarının tədqiq edilməsi və Neft Daşları yatağının cənub-qərb qanadının neftli obyektlərinin səmərəli işlənilməsi və istismarı məsələləri" mövzusunda namizədlik dissertasiyası müdafiə etmiş, geologiya-minerologiya elmləri namizədi alimlik dərəcəsinə layiq görülmüşdür.
1987-ci ildə Moskvanın Yanar Qazıntıların Geologiyası və İşlənməsi İnstitutunda "Dəniz neft və qaz yataqlarında axtarış-kəşfiyyat işlərinin sürətlə aparılmasının prinsip və metodları" mövzusunda doktorluq dissertasiyası müdafiə etmiş, geologiya-mineralogiya elmləri doktoru elmi dərəcəsinə layiq görülmüşdür. 2005-ci ildə ona "Professor" elmi adı verilmişdir. 2007-ci ilin aprel ayında Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının həqiqi üzvü seçilmişdir.
Onun bilavasitə iştirakı və rəhbərliyi ilə Xəzər dənizi hövzəsinin Azərbaycan, Türkmənistan və Rusiya sektorlarında 20-dən artıq neft və qaz yatağı, o cümlədən dünyada məşhur olan "Azəri", "Çıraq" və "Günəşli" yataqları kəşf edilmiş və istismara daxil edilmişdir. 1988-ci ildən başlayaraq xarici şirkətlərlə birgə aparılmış demək olar ki, bütün işlərdə, o cümlədən "Azəri-Çıraq-Günəşli" (dənizin dərin hissəsi) yataqlarının işlənməsində, "Əşrəfi" (1998-ci il), "Qarabağ" (1998-ci il), nəhəng "Şahdəniz" (1999-cu il), iri "Abşeron" (2011-ci il) kimi yataqların, eləcə də 2010-cu ildə ARDNŞ-nin öz gücü ilə açdığı "Ümid" yatağının kəşf edilməsində əvəzedilməz rolu olmuşdur.
X.B.Yusifzadənin elmi araşdırmaları neft və qaz-kondensat yataqlarının kəşfində və işlənməsində qarşıya çıxan problemlərin həll edilməsi işinə böyük töhfə olmuşdur. Onun rəhbərliyi və bilavasitə iştirakı ilə aparılan elmi-tədqiqat işlərinin nəticələri bu məşhur alimin və görkəmli istehsalat təşkilatçısının nəşr olunmuş 188 elmi əsərində, o cümlədən 12 monoqrafiyasında və 8 ixtirasında öz əksini tapmışdır.
X.B.Yusifzadənin rəhbərliyi və bilavasitə iştirakı ilə dəniz neft-qaz yataqlarının işlənilməsinin nəzəri əsasları hazırlanmış və həyata keçirilmişdir. Onun elmi fəaliyyəti sahə elmi-tədqiqat və layihə təşkilatları ilə, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının (AMEA-nın) institutları ilə bağlı olmuş, birgə tədqiqatların nəticələri istehsalatda müvəffəqiyyətlə tətbiq edilmişdir.
X.B.Yusifzadə AMEA-nın Neft Ekspedisiyasında, Dərin Neft-Qaz Yataqları Problemləri İnstitutunda da fəaliyyət göstərmiş, dəniz neft və qaz yataqları ehtiyatlarının hesablanmasına, onların işlənilmə layihələrinin tərtib edilib həyata keçirilməsinə rəhbərlik etmiş, yataqların işlənilməsi ilə əlaqədar bir sıra elmi-metodiki və nəzəri məsələlərin həllində bilavasitə iştirak etmişdir.
Neft-qaz yataqlarının kəşfiyyatı və işlənilməsi sahəsində nailiyyətləri
- Xəzər dənizində neft-qaz ehtiyatlarının elmi cəhətdən əsaslandırılmış proqnozu verilmiş, axtarış-kəşfiyyat işlərinin kompleks layihələri tərtib edilib həyata keçirilmiş, onun redaktorluğu altında Azərbaycanın neftliliyinə və qazlılığına aid bir sıra xəritə və atlaslar — "Azərbaycanın neft və qaz yataqları və perspektivli strukturları" (miqyası: 1:500 000 , 1985-ci il) xəritəsi, "Azərbaycanın geoloji xəritəsi" (dəniz və quru; miqyası: 1:500 000, Azərbaycan, rus və ingilis dillərində, 2007-ci il) və s. nəşr edilmişdir;
- Dəniz neft və qaz yataqlarında sürətləndirilmiş kəşfiyyat üsulu və metodikası, Xəzərin Azərbaycan sektorunda Məhsuldar Qat (MQ) çöküntülərində böyük dərinlikdə çoxmərtəbəli neftqazlılığa və böyük stratiqrafik diapazona malik perspektivli strukturlarda axtarış-kəşfiyyat işlərinin aparılmasının üçmərtəbəli ("Fasilə", "Qirməkialtı" və "Qala" lay dəstələri) üsulunun elmi əsasları işlənib hazırlanmış və tətbiq edilmişdir;
- X.B.Yusifzadənin rəhbərliyi və bilavasitə iştirakı ilə bir sıra yeni üsulların və mütərəqqi metodların istehsalatda tətbiqi nəticəsində Xəzər dənizində 20 neft və qaz-kondensat yatağı kəşf edilmişdir. Bunlardan Xəzərin Azərbaycan sektorunda "Bahar", "Səngəçal-dəniz", "Duvannı-dəniz", "Xərə-Zirə adası", "Xərə-Zirə-dəniz", "Günəşli", "Çıraq", "Azəri, "Kəpəz", "Şahdəniz", Xəzərin Rusiya sektorunda "İnçxe-dəniz", Qazaxıstan sektorunda "Rakuşeçnaya" və Türkmənistan sektorunda "LAM", "Qubkin", "Livanov", "Barinov" və s. yataqları göstərmək olar;
- Kəşfiyyatda ilk quyu ilə yatağın aşkar edilməsinin dəniz şəraitində xüsusilə böyük əhəmiyyət kəsb etdiyini nəzərə alaraq, X.B.Yusifzadə Xəzərin Azərbaycan sektorundakı perspektivli strukturlarda ilk quyunun yerinin seçilməsi prinsiplərini (tağdan uzaqlaşma prinsipi) işləyib hazırlamış və bu prinsipin "Günəşli", "Azəri", "Çiraq" (bunlar ilk quyu ilə aşkar edilmişdir) yataqlarında həyata keçirilməsinə nail olmuşdur;
- X.B.Yusifzadənin rəhbərliyi və iştirakı ilə hidrotexniki-mədən qurğularının istismar müddəti nəzərə alınaraq, Xəzərin Azərbaycan sektorunda aşkar edilmiş neft-qaz yataqlarında hər mərtəbənin istinad horizontu eyni zamanda yatağın işlənilməsində də istinad horizontu kimi qəbul edilməklə, kəşfiyyat və sınaq-sənaye istismarı mərhələlərinin birləşdirilməsi metodikası işlənilmişdir. Beləliklə, aşkar edilmiş neftli-qazlı layların kəşfiyyatı qabaqlayıcı istismar qazması ilə aparılmış, yataqların qısa müddətdə işlənilməyə hazırlanması və istismara daxil olması təmin edilmişdir;
- Alimlərin bir qrupu ilə birlikdə (M.T.Abbasov, F.H.Orucəliyev və b.) o, qaz kondensat yataqları ehtiyatlarının qiymətləndirilməsinin və yataqların işlənilməsinin nəzəri və təcrübi əsaslarını işləyib hazırlamışdır. Bu dəyərli iş 1982-ci ildə Azərbaycanın Dövlət Mükafatına layiq görülmüşdür;
- Onun bilavasitə rəhbərliyi altında Cənubi Xəzər hövzəsindəki əsas neft və qaz yataqlarının geoloji-fiziki və istismar parametrlərinin təyin edilməsi məqsədilə neft və qaz-kondensat yataqlarının işlənmə vəziyyəti öyrənilmiş və sistemli şəkildə təhlil edilmişdir. Yataqların parametrlərindən asılı olaraq, lay təzyiqinin saxlanılması məqsədilə müxtəlif sulaşma sistemlərinin seçilməsi və konkret yataqlarda tətbiq edilməsi məsələləri həll olunmuş və bunun nəticəsi kimi, dünya təcrübəsində birincilər sırasında Neft Daşları yatağında ümumi neftvermə əmsalının 0,5 olmasına baxmayaraq, yatağın bəzi sahələrində bu əmsal 0,8-ə çatdırılmışdır;
- X.B.Yusifzadənin rəhbərliyi və bilavasitə iştirakı ilə xarici şirkətlərlə birlikdə geoloji-geofiziki, elmi-tədqiqat işləri aparılmış və saziş sahələri üçün geoloji-kəşfiyyat işlərinin proqramı və işlənilmənin layihələri hazırlanmışdır;
- Xəzərin neft və qaz-kondensat yataqlarının kəşfiyyatında perspektivli strukturların tektonik-struktur quruluşlarının mürəkkəbləşmə dərəcəsindən asılı olaraq, axtarış-kəşfiyyat quyularının sayının təyin edilməsi üçün empirik düsturlar verilmişdir;
- "Azəri-Çiraq-Günəşli" və "Şahdəniz" neft və qaz-kondensat yataqlarında axtarış-kəşfiyyat işlərinin xarici neft şirkətləri tərəfindən tətbiq edilən metodikası X.B.Yusifzadənin əvvəl Xəzər dənizindəki neft-qaz yataqları üçün işləyib hazırladığı və uzun illər tətbiq edilmiş axtarış-kəşfiyyat işlərinin metodikası ilə üst-üstə düşmüşdür. Bu metodikalar arasında əsas fərq birincinin kommersiya faktoruna söykənməsindən ibarət olmuş, lakin indiki zamanda dünyada neftin və qazın qiymətinin artması nəticəsində bu fərq aradan qaldırılmışdır. X.B.Yusifzadəyə görə, əsas məsələ əvvəlcə yatağın kəşf edilməsi və yalnız bundan sonra onun kommersiya faktorunun hesablanmasıdır;
- Dəniz yataqlarının işlənilməsində geoloji-istismar göstəricilərinə əsaslanaraq, quyuların yerləşmə şəbəkələrinin sıxlığının artırılmasının həm nəzəri, həm də təcrübi cəhətdən işlənib hazırlanması məqsədilə, hələ sovet dövründə bir qrup tədqiqatçı alimlə birlikdə istismar quyularının arasındakı məsafəni optimallaşdırmaq və işlənilmədə olan yataqlarda şəbəkənin sıxlığını artırmaq ideyasının düzgünlüyünü sübut etmişdir.
Elmi əsərləri
2004-cü ildə onun "Ömrümün illəri və izləri" kitabı, 2007-ci ildə isə "Akademik Xoşbəxt Yusifzadə" biblioqrafiyası çapdan çıxmışdır. 2009-cu ildə "Akademik Xoşbəxt Yusifzadə" biblioqrafiyası Türkiyədə Türk Dünyası Araşdırmaları Beynəlxalq Elmlər Akademiyası tərəfindən dörd dildə (türk, ingilis, rus, Azərbaycan) nəşr edilmişdir. Alimin "Ömrümün illəri və izləri" kitabının yenidən işlənmiş ikinci nəşri 2010-cu ildə işıq üzü görmüşdür.
Mükafatları
X.B. Yusifzadə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının akademiki, Rusiya Beynəlxalq Mühəndislər Akademiyasının fəxri akademiki, Türk Dünyası Araşdırmaları Beynəlxalq Elmlər Akademiyasının akademiki, Gürcüstan Milli Elmlər Akademiyasının xarici üzvü, Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında Ali Attestasiya Komissiyası rəyasət heyətinin üzvü, "Azərbaycan Neft Təsərrüfatı" və "Azərbaycanın geofizika yenilikləri" jurnalları, Azərbaycan Milli Ensiklopediyası redaksiya heyətlərinin üzvü, Azərbaycan Geofizikləri Milli Komitəsinin, Azərbaycan Neftçi-Geoloqları Cəmiyyətinin, Amerika Neftçi-Geoloqları Assosiasiyasının, Avropa Alim-Geoloqları və Mühəndisləri Assosiasiyasının, Azərbaycan Respublikası Ağsaqqallar Şurasının üzvüdür.
Azərbaycanda və Xəzər dənizində neft və qazçıxarmanın inkişafına verdiyi böyük töhfələrə görə X.B. Yusifzadə bir sıra yüksək dövlət mükafatlarına və fəxri adlara layiq görülmüşdür:
- 2000-ci ildə o, Müstəqil Azərbaycanın "İstiqlal" ordeni,
- 2004-cü ildə "Əsrin müqaviləsi"nin 10 illiyi münasibətilə "Şöhrət" ordeni,
- 2010-cu ildə "Şərəf" ordeni
- 2011-ci ildə "Dostluq" ordeni (Vyetnam)
- 2014-сü ildə "Azərbaycan Sərhəd Mühafizəsinin 95 illiyi (1919-2014)" yubiley medalı
- 2015-ci ildə "Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fəxri diplomu"
- 2015-ci ildə "Azərbaycan Fövqəladə Hallar Nazirliyinin 10 illiyi (2005-2015)" yubiley medalı
- 2016-cı ildə Akademik Azad Mirzəcanzadə beynəlxalq gümüş medalı
- 2017-ci ildə 1-ci dərəcəli "Əmək" ordeni ilə təltif olunmuşdur.
- 2018-ci ildə Nizami Gəncəvi adına qızıl medal ilə təltif edilmişdir.
- 14 avqust 2018-ci ildə Azərbaycan polisinin 100 illiyi (1918–2018)" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə təltif edilib
- "Azərbaycan Xəzər Dəniz Gəmiçiliyinin 160 illiyi (1858–2018)" yubiley medalı ilə təltif edilib.
- 2019-cu ildə UN Council for Public Awards (UNCOPA) təşkilatının "Avropa xidmət" ordeni ilə təltif edilmişdir
- 2019-cu ildə Heydər Əliyev mükafatı ilə təltif edilib
- 27 may 2019-cu ildə "Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 100 illiyi (1918-2018)" yubiley medalı ilə təltif edilib.
- 2020-ci ildə Heydər Əliyev ordeni ilə təltif edilib
X.B. Yusifzadə keçmiş SSRİ-nin iki "Qırmızı Əmək Bayrağı" ordeni (1963-cü və 1976-cı illərdə), "Şərəf Nişanı" ordeni (1971-ci ildə), bir sıra medallar və fəxri fərmanlarla təltif edilmiş, ona "SSRİ-nin Fəxri neftçisi" (1970-ci ildə), "Yer təkinin Fəxri kəşfiyyatçısı" (1985-ci ildə), "Azərbaycan SSR-nin Əməkdar Mühəndisi" (1964-cü ildə), "Azərbaycanın Əməkdar Mühəndisi" (2005-ci ildə) fəxri adları verilmişdir. Görkəmli alim iki dəfə Azərbaycan SSR-nin Dövlət mükafatına (1982-ci və 1991-ci illərdə) layiq görülmüşdür.
Neft hasilatında nanotexnologiyaların inkişaf etdirilməsi və tətbiqi sahəsində görkəmli xidmətlərinə görə 2010-cu ildə akademik X.B. Yusifzadə ARDNŞ-nin bir qrup mütəxəssisi ilə birlikdə YUNESKO-nun xüsusi medalı ilə təltif olunmuş, adı bu beynəlxalq təşkilatın ensiklopediyasına daxil edilmişdir.
Türk Dünyası Araşdırmaları Beynəlxalq Elmlər Akademiyasının qərarı ilə türk dünyasının elmi, təhsili və iqtisadiyyatı sahəsində böyük xidmətlərinə görə X.B. Yusifzadə 2008-ci ildə bu akademiyanın beynəlxalq "Qızıl Ulduz Medalı" ilə təltif edilmiş, "İlin alimi" elan olunmuş, 2011-ci ildə isə "Türk Dünyasının Fəxri Alimi" adına layiq görülmüşdür.
Təhsil aldığı 112 saylı məktəbə 2020-ci ilin yanvarında Xoşbəxt Yusifzadənin adı verilmişdir.
Filmoqrafiya
İstinadlar
- [1] 2015-06-09 at the Wayback Machine. trend.az. "Bakı-2015" birinci Avropa Oyunlarının məşəli Neft daşlarında
- ↑ Dünya şöhrətli alim, akademik Xoşbəxt Yusifzadənin biblioqrafiyası nəşr olunub[ölü keçid]
- http://news.lent.az/news/190344
- Azərbaycan Respublikasının neft sənayesi işçilərinin təltif edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı
- Xoşbəxt Yusifzadə və Roald Saqdeyev "Nizami Gəncəvi adına Qızıl medal"a layiq görülüblər[ölü keçid]
- Akademik Xoşbəxt Yusifzadə "Azərbaycan polisinin 100 illiyi" yubiley medalı ilə təltif olunub
- UNCOPA təşkilatı akademik Xoşbəxt Yusifzadəni ordenlə təltif edib
- X.B.Yusifzadəyə Heydər Əliyev Mükafatının verilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı
- Xoşbəxt Yusifzadəyə "Azərbaycan Xalq Cümhiriyyətinin 100 illiyi (1918–2018)" yubiley medalı təqdim olunub
- [https://president.az/articles/35604 X.B.Yusifzadənin "Heydər Əliyev" ordeni ilə təltif edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı ]
- ATV (17.01.2020). "Xoşbəxt Yusifzadənin adını daşıyan məktəb" (azərb.). Youtube.com. İstifadə tarixi: 2020-01-17.
Xarici keçidlər
- Учреждена стипендия имени Хошбахта Юсифзаде (rus.)
- И.Гулиев, М.Мирбабаев. Жизнь, подобная подвигу (к 90-летию академика Хошбахта Юсифзаде) — "Азербайджанское нефтяное хозяйство", 2020, №1, с.4–5