Azərbaycanca
Deutsch
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
Xarəzm-Gürcüstan toqquşmaları, həmçinin Xarəzm-Gürcüstan mübarizəsi, Xarəzm-Gürcüstan müharibəsi və ya Cəlaləddinin Gürcüstanı fəthi kimi də tanınır, Xarəzm İmperiyasının Cəlaləddin Manqburni ilə Gürcüstan Krallığının Gürcüstanın Rusudanı arasında hərbi nişandır. Müharibə 1229-cu ilə qədər davam etdi və Cəlaləddin şərqi Gorgeya ərazilərinin əksəriyyətini fəth etdi.
| Xarəzm-Gürcüstan toqquşması | |||
|---|---|---|---|
 1230'da Gürcüstan Çarlığı | |||
| Tarix | 1225–1229 | ||
| Yeri | Gürcüstan çarlığı | ||
| Nəticəsi | Xarəzmşahların qələbəsi | ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
| | |||
| Komandan(lar) | |||
| | |||
| | |||
Fon
Monqolların Xarəzm İmperiyasına hücumu 1219-cu ildə Çingiz xanın Xarəzm şahı II Əlaəddin Məhəmmədə cavab olaraq hərtərəfli hücuma başlaması ilə monqol ticarət karvanını və onun elçilərini edam etməyi əmr etdikdə başladı. Monqol döyüşçülərinin bütün Orta Asiyada irəlilədikləri sürət və vəhşilik heyrətləndirici idi, Buxara, Səmərqənd və Urgenç kimi böyük şəhərləri və şəhərləri assimilyasiya edir və məhv edirdi. Şah böyük bir səltənət üzərində hökmranlıq etsə də, o, heç bir müdafiə görünüşünü koordinasiya edə bilmədi və sürgündə ölməzdən əvvəl qərbə qaçdı. 1221-ci ilə qədər monqol kampaniyası geniş miqyaslı qırğınlar, şəhər və qəsəbələrin məhv edilməsi və İslam dünyasının siyasi mənzərəsinin tamamilə yenidən qurulması ilə müəyyən edilən Xarəzm imperiyasının tamamilə dağılması ilə nəticələnəcəkdi.
Toqquşmalar
Gürcüstan çarlığı 13-cü əsrin əvvəllərində Qafqazın ən güclü dövləti idi. Krallıq 1122-ci ildə Tiflisi ələ keçirdikdən sonra Qafqazda öz təsirini xeyli genişləndirdi. 1225-ci ildə gürcü qoşunları indi Azərbaycanda olan Atabəy özbəkin ərazisinə soxulmağa başladılar. Bir kampaniya zamanı gürcü qoşunları dar dağ keçidindən keçərkən yolda maddi-texniki problemlərlə qarşılaşdılar, bu da onların irəliləyişini gecikdirdi və dayandırdı. Beləliklə, Atabəy qüvvələri gürcülərin irəliləyişini dayandırmaq üçün onlara qarşı uğurlu əks hücuma keçdilər.
Uğursuzluqdan sonra gürcülər əks-hücum üçün səfərbər olmağa başladılar. Lakin onlara məlumat verildi ki, Cəlaləddin Xarəzmşah bu yaxınlarda Marağaya gəlib və buna görə də gürcülər Özbəklə koordinasiya edə bilməyəcəklər, çünki o, özbəklə koordinasiyaya başlamazdan əvvəl Xorəzm təhlükəsinə qarşı qüvvələrini yenidən istiqamətləndirməli olacaq və hər hansı koordinasiya işlənməmiş Cəlaləddin bölgəyə doğru irəliləmişdi.
Lakin bu vaxta qədər gürcülərin müsəlmanların nəzarəti altında olan Ahlat, Azərbaycan, Arran, Ərzurum və Dərbənd kimi şəhərlərə soxulması, gürcülərə əl-ələ verməmişdən əvvəl şəhərlərin əhəmiyyətli hissələrini dağıdıb. Bu şəhərlər Gürcüstan sərhədlərinə çox yaxın idi və bu bölgədəki şəhərlərin gürcü qüvvələrinin talan və basqınları nəticəsində can itirməsi, işğallardan əziyyət çəkməsi və əmlakını itirməsi adi hal idi. Həmin dövrə aid müsəlman mənbələri yerli əhalinin gürcü döyüşlərindən çəkdiyi həm əzabları, həm də alçaldıcı təcrübələrini qoruyub saxlayır.
13-cü əsrin əvvəllərində və Kraliça Rusudanın Gürcüstan üzərində hakimiyyəti dövründə Gürcüstan Xərazm İmperiyasının Cəlaləddin Manqburni tərəfindən işğal edildi. İslam ölkələrində müharibələr aparıb Qafqaza yollandıqdan sonra o, qoşunları ilə birlikdə Gürcüstanı işğal edərkən müsibətlə üzləşdi. İvane Mxarqrdzelinin başçılıq etdiyi gürcü qüvvələri Qarni yaxınlığında məğlub oldular və gürcü əsgərləri yaxınlıqdakı mağaralara qaçdılar. Dvinin vəzifədən alınması Cəlaləddinin regionda ilk böyük qələbəsi oldu.
Kirakos Qandzaketsinin yazdığına görə, Gəncə əhalisinin qırğınından sonra kraliça Rusudan ordu toplayıb Cəlaləddinlə qarşıdurmaya göndərdi. Gürcü komandirləri İvane və Şalva Gedayikə müqavimət göstərməyə cəhd etdilər, lakin gürcü qüvvələri döyüşdən qaçdıqca tez məğlub oldular. Gürcü itkilərinin təxminləri təxminən 4000-dən 20.000-ə qədərdir.
Cəlaləddin əvvəllər Tiflisi almaq qərarına gəlsə də, o, Təbrizdə iğtişaşlar eşidib və xanədan əleyhinə olan Qaraqoyunlu türk tayfaları tərəfindən həbsxana basqınlarından sonra geri döndü. Onun vəziri Orxan isə Azərbaycan şəhərlərini, o cümlədən Beyləqan və Şəmkiri fəth etdi. Təbrizdə Ramazandan sonra Cəlaləddin gürcü kampaniyasına qayıtdı. Tbilisinin kənarında Cəlaləddinin göndərdiyi kiçik kəşfiyyat dəstəsi gürcü müdafiəçilərini aldadaraq pusquya salaraq geri çəkilmə mövqeyinə çevirdiyi üçün ordunun müdafiəsini yarıb.
1226-cı il martın 9-da çox qısa mühasirədən sonra Tiflis alındı. Darvazada bir qədər müqavimət oldu və bir körpü dağıdıldı, lakin Xvarəzm qoşunları çayı keçərək şəhəri ala bildilər. Bəzi sakinlərə malları müqabilində amnistiya verilib, bəziləri isə qaça bilib.
Cəlaləddin Kirmanda işlərini idarə edərkən Tiflisdəki vəzirindən Əhlatdan gələn Əyyubi təhlükəsi barədə xəbərdarlıq mesajları alır. Lakin qarşıdurmalara səbəb olan idarəçi Şeref əl-Mülk Ərzurum bölgəsinə basqın edərək əsir və qənimətlər götürdü və sonra Mələk Əşrəfin qüvvələri ilə qarşılaşdı. Şərif əl-Mülk qisas almaqdan qorxaraq Sultandan geri qayıtmasını xahiş etmişdi. Bu, müdafiə hərəkəti kimi təqdim olunsa da, bu, çox güman ki, Ahlat istiqamətində hücuma hazırlıqları gizlədib. Görünür, Cəlaləddinin Abxaziya və Tiflisdə yalnız təxribat dərəcəsinə çatan məhdud hərəkətləri Ani və Qarsı ələ keçirmək üçün uğursuz cəhdlərindən sonra 1226-cı ilin sonlarında ona qüvvələrini toplamağa və Əhlətə doğru hərəkət etməyə imkan verdi.
Cəlaləddin diqqətini Əhlətə yönəltdiyi halda, gürcü qoşunları 1227-ci ilin ilk aylarında Tiflisi ələ keçirib yandıracaqlar. Bəzi mənbələrdə 1229-cu ildə gürcülərin şəhəri geri alması göstərilir. Tiflisin süqutu idarəçiliyin olmaması, xarəzm qvardiyalarının geri çəkilməsi və yerli müsəlmanların gürcülərlə əməkdaşlığı ilə əlaqələndirilir.
1227-1228-ci illərdə Cəlaləddin tərəfindən Lorini tutaraq Bolnisi yaxınlığında gürcülərin koalisiyasını məğlub edərək yeni yürüşlər başladı. Onun müxalif qüvvələri ləzgilər, alanlar, svanlar, ermənilər və Səlcuqlar və Əyyubilərdən olan digər kontingentlərdən ibarət idi. Hərbi qələbələrə baxmayaraq, o, idarə etməkdə çətinlik çəkirdi.
İstinadlar
- "Commemorated October 31/November 13. The Hundred Thousand Martyrs of Tbilisi (†1227)". OrthoChristian.Com. İstifadə tarixi: 2025-08-01.
- Grousset, René. The Empire of the Steppes: A History of Central Asia (ingilis). Rutgers University Press. 1970. 260. ISBN .Sitat səhvi: Xətalı
<ref>etiketi; ":0" adı bir neçə dəfə müxtəlif məzmunla verilib - Juvaynī, ʻAlāʼ al-Dīn ʻAṭā Malik. Kitāb-i Tārīkh-i Jahāngushāy (fars). E. J. Brill. 1911.Sitat səhvi: Xətalı
<ref>etiketi; ":1" adı bir neçə dəfə müxtəlif məzmunla verilib - "DOMINION OF KHWARAZMSHAH JALAL AL-DIN AND THE MONGOL RULE IN AZERBAIJAN".
- Mikaberidze, Alexander. Historical dictionary of Georgia. Lanham, Md. : Scarecrow Press. 2007. ISBN .
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Xarezm Gurcustan toqqusmalari hemcinin Xarezm Gurcustan mubarizesi Xarezm Gurcustan muharibesi ve ya Celaleddinin Gurcustani fethi kimi de taninir Xarezm Imperiyasinin Celaleddin Manqburni ile Gurcustan Kralliginin Gurcustanin Rusudani arasinda herbi nisandir Muharibe 1229 cu ile qeder davam etdi ve Celaleddin serqi Gorgeya erazilerinin ekseriyyetini feth etdi Xarezm Gurcustan toqqusmasi1230 da Gurcustan CarligiTarix 1225 1229Yeri Gurcustan carligiNeticesi Xarezmsahlarin qelebesiMunaqise terefleriXarezmsahlar Eldenizler Gurcustan carligi Lezgiler Alanlar Svanlar Rum sultanligi EyyubilerKomandan lar Celaleddin Menguberdi Muzeffereddin Ozbek Rusudan Gurcustan caricasi Ivane MxarqrdzeliFonMonqollarin Xarezm Imperiyasina hucumu 1219 cu ilde Cingiz xanin Xarezm sahi II Elaeddin Mehemmede cavab olaraq herterefli hucuma baslamasi ile monqol ticaret karvanini ve onun elcilerini edam etmeyi emr etdikde basladi Monqol doyusculerinin butun Orta Asiyada ireliledikleri suret ve vehsilik heyretlendirici idi Buxara Semerqend ve Urgenc kimi boyuk seherleri ve seherleri assimilyasiya edir ve mehv edirdi Sah boyuk bir seltenet uzerinde hokmranliq etse de o hec bir mudafie gorunusunu koordinasiya ede bilmedi ve surgunde olmezden evvel qerbe qacdi 1221 ci ile qeder monqol kampaniyasi genis miqyasli qirginlar seher ve qesebelerin mehv edilmesi ve Islam dunyasinin siyasi menzeresinin tamamile yeniden qurulmasi ile mueyyen edilen Xarezm imperiyasinin tamamile dagilmasi ile neticelenecekdi ToqqusmalarGurcustan carligi 13 cu esrin evvellerinde Qafqazin en guclu dovleti idi Kralliq 1122 ci ilde Tiflisi ele kecirdikden sonra Qafqazda oz tesirini xeyli genislendirdi 1225 ci ilde gurcu qosunlari indi Azerbaycanda olan Atabey ozbekin erazisine soxulmaga basladilar Bir kampaniya zamani gurcu qosunlari dar dag kecidinden kecerken yolda maddi texniki problemlerle qarsilasdilar bu da onlarin irelileyisini gecikdirdi ve dayandirdi Belelikle Atabey quvveleri gurculerin irelileyisini dayandirmaq ucun onlara qarsi ugurlu eks hucuma kecdiler Ugursuzluqdan sonra gurculer eks hucum ucun seferber olmaga basladilar Lakin onlara melumat verildi ki Celaleddin Xarezmsah bu yaxinlarda Maragaya gelib ve buna gore de gurculer Ozbekle koordinasiya ede bilmeyecekler cunki o ozbekle koordinasiyaya baslamazdan evvel Xorezm tehlukesine qarsi quvvelerini yeniden istiqametlendirmeli olacaq ve her hansi koordinasiya islenmemis Celaleddin bolgeye dogru irelilemisdi Lakin bu vaxta qeder gurculerin muselmanlarin nezareti altinda olan Ahlat Azerbaycan Arran Erzurum ve Derbend kimi seherlere soxulmasi gurculere el ele vermemisden evvel seherlerin ehemiyyetli hisselerini dagidib Bu seherler Gurcustan serhedlerine cox yaxin idi ve bu bolgedeki seherlerin gurcu quvvelerinin talan ve basqinlari neticesinde can itirmesi isgallardan eziyyet cekmesi ve emlakini itirmesi adi hal idi Hemin dovre aid muselman menbeleri yerli ehalinin gurcu doyuslerinden cekdiyi hem ezablari hem de alcaldici tecrubelerini qoruyub saxlayir 13 cu esrin evvellerinde ve Kralica Rusudanin Gurcustan uzerinde hakimiyyeti dovrunde Gurcustan Xerazm Imperiyasinin Celaleddin Manqburni terefinden isgal edildi Islam olkelerinde muharibeler aparib Qafqaza yollandiqdan sonra o qosunlari ile birlikde Gurcustani isgal ederken musibetle uzlesdi Ivane Mxarqrdzelinin basciliq etdiyi gurcu quvveleri Qarni yaxinliginda meglub oldular ve gurcu esgerleri yaxinliqdaki magaralara qacdilar Dvinin vezifeden alinmasi Celaleddinin regionda ilk boyuk qelebesi oldu Kirakos Qandzaketsinin yazdigina gore Gence ehalisinin qirginindan sonra kralica Rusudan ordu toplayib Celaleddinle qarsidurmaya gonderdi Gurcu komandirleri Ivane ve Salva Gedayike muqavimet gostermeye cehd etdiler lakin gurcu quvveleri doyusden qacdiqca tez meglub oldular Gurcu itkilerinin texminleri texminen 4000 den 20 000 e qederdir Celaleddin evveller Tiflisi almaq qerarina gelse de o Tebrizde igtisaslar esidib ve xanedan eleyhine olan Qaraqoyunlu turk tayfalari terefinden hebsxana basqinlarindan sonra geri dondu Onun veziri Orxan ise Azerbaycan seherlerini o cumleden Beyleqan ve Semkiri feth etdi Tebrizde Ramazandan sonra Celaleddin gurcu kampaniyasina qayitdi Tbilisinin kenarinda Celaleddinin gonderdiyi kicik kesfiyyat destesi gurcu mudafiecilerini aldadaraq pusquya salaraq geri cekilme movqeyine cevirdiyi ucun ordunun mudafiesini yarib 1226 ci il martin 9 da cox qisa muhasireden sonra Tiflis alindi Darvazada bir qeder muqavimet oldu ve bir korpu dagidildi lakin Xvarezm qosunlari cayi kecerek seheri ala bildiler Bezi sakinlere mallari muqabilinde amnistiya verilib bezileri ise qaca bilib Celaleddin Kirmanda islerini idare ederken Tiflisdeki vezirinden Ehlatdan gelen Eyyubi tehlukesi barede xeberdarliq mesajlari alir Lakin qarsidurmalara sebeb olan idareci Seref el Mulk Erzurum bolgesine basqin ederek esir ve qenimetler goturdu ve sonra Melek Esrefin quvveleri ile qarsilasdi Serif el Mulk qisas almaqdan qorxaraq Sultandan geri qayitmasini xahis etmisdi Bu mudafie hereketi kimi teqdim olunsa da bu cox guman ki Ahlat istiqametinde hucuma hazirliqlari gizledib Gorunur Celaleddinin Abxaziya ve Tiflisde yalniz texribat derecesine catan mehdud hereketleri Ani ve Qarsi ele kecirmek ucun ugursuz cehdlerinden sonra 1226 ci ilin sonlarinda ona quvvelerini toplamaga ve Ehlete dogru hereket etmeye imkan verdi Celaleddin diqqetini Ehlete yoneltdiyi halda gurcu qosunlari 1227 ci ilin ilk aylarinda Tiflisi ele kecirib yandiracaqlar Bezi menbelerde 1229 cu ilde gurculerin seheri geri almasi gosterilir Tiflisin suqutu idareciliyin olmamasi xarezm qvardiyalarinin geri cekilmesi ve yerli muselmanlarin gurculerle emekdasligi ile elaqelendirilir 1227 1228 ci illerde Celaleddin terefinden Lorini tutaraq Bolnisi yaxinliginda gurculerin koalisiyasini meglub ederek yeni yurusler basladi Onun muxalif quvveleri lezgiler alanlar svanlar ermeniler ve Selcuqlar ve Eyyubilerden olan diger kontingentlerden ibaret idi Herbi qelebelere baxmayaraq o idare etmekde cetinlik cekirdi Istinadlar Commemorated October 31 November 13 The Hundred Thousand Martyrs of Tbilisi 1227 OrthoChristian Com Istifade tarixi 2025 08 01 Grousset Rene The Empire of the Steppes A History of Central Asia ingilis Rutgers University Press 1970 260 ISBN 978 0 8135 1304 1 Sitat sehvi Xetali lt ref gt etiketi 0 adi bir nece defe muxtelif mezmunla verilib Juvayni ʻAlaʼ al Din ʻAṭa Malik Kitab i Tarikh i Jahangushay fars E J Brill 1911 Sitat sehvi Xetali lt ref gt etiketi 1 adi bir nece defe muxtelif mezmunla verilib DOMINION OF KHWARAZMSHAH JALAL AL DIN AND THE MONGOL RULE IN AZERBAIJAN Mikaberidze Alexander Historical dictionary of Georgia Lanham Md Scarecrow Press 2007 ISBN 978 0 8108 5580 9