Azərbaycanca
Deutsch
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
Krımtatar diasporu — Krımdan kənarda yaşayan krım tatarlarının vətənləri ilə istər genetik istərsə mənəvi bağlılıqlarını özü də birləşdirən məfhum.
Krımtatar diasporu Krım xanlığının Rusiya imperiyası tərəfindən işğal edildikdən sonra meydana gəlmişdir. 1783-cü ildə xanlıq işğal edildikdən sonra vətənlərini tərk etmək məcburiyyətində qalmışlar. Bu isə hətta 1783-1917 illərdə müxtəlif köçlərə səbəb olmuşdur. Diaspor sayının artmasına digər səbəb isə Rusiyanın köçürmə siyasəti olmuşdur. Krıma işğaldan sonra çoxlu sayda rus köçürülmüşdür. SSRİ isə krım tatarlarından birdəfəlik canını qurtarmaq məqsədilə İkinci Dünya müharibəsinin ən çılğın anı seçilmişdir. 1944-cü ildə krım tatarları Mərkəzi Asiyaya köçürülmüşdür. Bu köçkünlər, daha doğrusu, diaspor deyil, zorla sürgünə məruz qalmış topluluq idi.
Osmanlı imperiyasındakı diaspor
Osmanlı imperiyasında daima krımtatar diasporu mövcud olmuşdur. Səbəb isə iki ölkə arasında gözəl əlaqələrin olması idi. XIV–XV əsrlərdə osmanlılar Doburcanı koloniyalaşdırmışdırlar. Burada əsasən Bucakdan olan krım tatarları yaşayırdı. 1593 vı 1595 illərdə onlar Doburcaya köçürürlər. Tatarların bir hissəsi Osmanlı Yunanıstanına və Osmanlı Türkiyəsinə köçür. Ancaq Rusiyanın Krımı ilhaq etməsindən sonra yeni diaspor dalğası meydana gəlmişdir. Krımtatarların ali təbəqəsi sayılan mirzə və mollalar təqibə məruz qalmışdır. Onlar canlarını qurtarmaq məqsədilə Şimali Qafqaza qaçmalı olurdu. Ancaq onlar vətənləri ilə əlaqəni kəsməmişdilər. Onların ümumi sayı 8 min nəfər təşkil edir. Onların yenidən Krıma dönə biləcək ümidi 1859-cu ilə qədər davam etmişdir. Bu zaman Qafqaz ruslar tərəfindən işğal edilmişdir. 1877-1878-ci illərdə krım tatarları, çeçenlər və çərkəzlər Rusiya tərəfindən Anadoluya köçürülmüşdür. Bu köçlər zamanı 1 milyon müsəlman Anadoluya köçmək məcburiyyətində qalmışdır. Krımın işğalından sonra 4 min tatar Oçakov qalasına sığınmışdı. Krım müharibəsindən sonra yeni köç dalğası meydana gəlmişdir. Rusiya onları daxili təhlükə sayırdı. Bu səbəbdən yeni köç dalğaları baş vermişdir.
İkinci Dünya müharibəsindən sonra Türkiyə ərazisinə Rumınya və Bolqarıstanda sosializm qurulduqdan sonra krım tatarları köç etməyə məcbur olmuşdur. Türkiyədə günümüzdə 1 milyon krım tatarı yaşayır. Ancaq onların böyük qismi özlərini krım əsilli türk adlandırır
Sürgün
18 may 1944-cü ildə NKVD Dövlət Müdafiə Komitəsinin qərarı ilə krım tatarları Krımdan Mərkəzi Asiyaya deportasiya edilmişdir. 1989-ci ildə krım tatarlarının sürgünü qanunsuz elan edilmişdir. Nəticədə 300 min krım tatarı geriyə qayıda bilmişdir. Ancaq hələ də 270 min tatar Özbəkistan və digər keçmiş sovet ölkələrində yaşayır.
Avropa və dünya
Krımtatar diasporu Rumıniyada 2002-ci ilə olan məlumata görə 24 min nəfər təşkil etmişdir. Sosializm ləğv edildikdən sonra milli oyanış başlamış vətən və dünyanın digər bölgələrində yaşayan tatarlarla əlaqə qurulmuşdur. Bolqarıstanda sayları bir necə minə çatır. Qərb yarım kürəsində isə ən böyük diaspor ABŞ ərazisindədir. Onlar əsasən Rumıniya, Bolqarıstan və Yunanıstan gəlmələrdir.
Mənbə
- International Committee for Crimea
- Crimean Tatars by H. B. Paksoy
- Tatar.Net Arxivləşdirilib 2011-01-07 at the Wayback Machine
- Vatan KIRIM
İstinadlar
- "BAHÇESARAY Dergisi » Blog Archive » TÜRKİYE'DEKİ QIRIM TATAR MİLLİY AREKETİNİÑ SEYRİ". 2009-07-17. Archived from the original on 2009-07-17. İstifadə tarixi: 2017-02-27.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Krimtatar diasporu nbsp Krimdan kenarda yasayan krim tatarlarinin vetenleri ile ister genetik isterse menevi bagliliqlarini ozu de birlesdiren mefhum Krimtatar diasporu Krim xanliginin Rusiya imperiyasi terefinden isgal edildikden sonra meydana gelmisdir 1783 cu ilde xanliq isgal edildikden sonra vetenlerini terk etmek mecburiyyetinde qalmislar Bu ise hetta 1783 1917 illerde muxtelif koclere sebeb olmusdur Diaspor sayinin artmasina diger sebeb ise Rusiyanin kocurme siyaseti olmusdur Krima isgaldan sonra coxlu sayda rus kocurulmusdur SSRI ise krim tatarlarindan birdefelik canini qurtarmaq meqsedile Ikinci Dunya muharibesinin en cilgin ani secilmisdir 1944 cu ilde krim tatarlari Merkezi Asiyaya kocurulmusdur Bu kockunler daha dogrusu diaspor deyil zorla surgune meruz qalmis topluluq idi Mundericat 1 Osmanli imperiyasindaki diaspor 2 Surgun 3 Avropa ve dunya 4 Menbe 5 IstinadlarOsmanli imperiyasindaki diasporredakteOsmanli imperiyasinda daima krimtatar diasporu movcud olmusdur Sebeb ise iki olke arasinda gozel elaqelerin olmasi idi XIV XV esrlerde osmanlilar Doburcani koloniyalasdirmisdirlar Burada esasen Bucakdan olan krim tatarlari yasayirdi 1593 vi 1595 illerde onlar Doburcaya kocururler Tatarlarin bir hissesi Osmanli Yunanistanina ve Osmanli Turkiyesine kocur Ancaq Rusiyanin Krimi ilhaq etmesinden sonra yeni diaspor dalgasi meydana gelmisdir Krimtatarlarin ali tebeqesi sayilan mirze ve mollalar teqibe meruz qalmisdir Onlar canlarini qurtarmaq meqsedile Simali Qafqaza qacmali olurdu Ancaq onlar vetenleri ile elaqeni kesmemisdiler Onlarin umumi sayi 8 min nefer teskil edir Onlarin yeniden Krima done bilecek umidi 1859 cu ile qeder davam etmisdir Bu zaman Qafqaz ruslar terefinden isgal edilmisdir 1877 1878 ci illerde krim tatarlari cecenler ve cerkezler Rusiya terefinden Anadoluya kocurulmusdur Bu kocler zamani 1 milyon muselman Anadoluya kocmek mecburiyyetinde qalmisdir Krimin isgalindan sonra 4 min tatar Ocakov qalasina siginmisdi Krim muharibesinden sonra yeni koc dalgasi meydana gelmisdir Rusiya onlari daxili tehluke sayirdi Bu sebebden yeni koc dalgalari bas vermisdir Ikinci Dunya muharibesinden sonra Turkiye erazisine Ruminya ve Bolqaristanda sosializm qurulduqdan sonra krim tatarlari koc etmeye mecbur olmusdur Turkiyede gunumuzde 1 milyon krim tatari yasayir Ancaq onlarin boyuk qismi ozlerini krim esilli turk adlandirir 1 Surgunredakte18 may 1944 cu ilde NKVD Dovlet Mudafie Komitesinin qerari ile krim tatarlari Krimdan Merkezi Asiyaya deportasiya edilmisdir 1989 ci ilde krim tatarlarinin surgunu qanunsuz elan edilmisdir Neticede 300 min krim tatari geriye qayida bilmisdir Ancaq hele de 270 min tatar Ozbekistan ve diger kecmis sovet olkelerinde yasayir Avropa ve dunyaredakteKrimtatar diasporu Ruminiyada 2002 ci ile olan melumata gore 24 min nefer teskil etmisdir Sosializm legv edildikden sonra milli oyanis baslamis veten ve dunyanin diger bolgelerinde yasayan tatarlarla elaqe qurulmusdur Bolqaristanda saylari bir nece mine catir Qerb yarim kuresinde ise en boyuk diaspor ABS erazisindedir Onlar esasen Ruminiya Bolqaristan ve Yunanistan gelmelerdir MenberedakteInternational Committee for Crimea Crimean Tatars by H B Paksoy Tatar Net Arxivlesdirilib 2011 01 07 at the Wayback Machine Vatan KIRIMIstinadlarredakte BAHCESARAY Dergisi nbsp Blog Archive nbsp TURKIYE DEKI QIRIM TATAR MILLIY AREKETININ SEYRI 2009 07 17 Archived from the original on 2009 07 17 Istifade tarixi 2017 02 27 Menbe https az wikipedia org w index php title Krimtatar diasporu amp oldid 8008566