Azərbaycanca
Deutsch
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
Vilhelm Diltey (alm. Wilhelm Dilthey; 19 noyabr 1833[…], Bibrix[d], Hessen knyazlığı, Almaniya ittifaqı – 1 oktyabr 1911[…]) — alman filosofu, tarixçi və mədəniyyət nəzəriyyəçisi. O, humanitar elmlərin (Geisteswissenschaften) metodologiyasını təbiət elmlərindən fərqləndirməyə çalışan ilk düşünürlərdən biri olmuşdur. Diltey, antipozitivizm və təfsirə əsaslanan sosiologiya kimi yanaşmaların formalaşmasında mühüm rol oynamışdır.
| Vilhelm Diltey | |
|---|---|
| alm. Wilhelm Dilthey | |
 | |
| Doğum tarixi | 19 noyabr 1833[…] |
| Doğum yeri |
|
| Vəfat tarixi | 1 oktyabr 1911[…](77 yaşında) |
| Dəfn yeri |
|
| İstiqaməti | Avropa fəlsəfəsi |
| Əsas maraqları | fəlsəfə, İntellektual tarix |
| Təsirlənib | İmmanuel Kant, Fridrix Şleyermaher, Georq Vilhelm Fridrix Hegel, Con Stüart Mill |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Bioqrafiyası
Vilhelm Diltey 19 noyabr 1833-cü ildə Almaniyanın Hessen əyalətinə bağlı şəhərində anadan olmuşdur. O, lüteran ruhanisi ailəsində böyümüş və erkən yaşlarından klassik ədəbiyyat, tarix və fəlsəfəyə maraq göstərmişdir. Gənclik illərində teologiya və humanitar elmlər üzrə təhsil almış, daha sonra Heydelberq Universitetində və Berlin Universitetində təhsilini davam etdirmişdir. Burada o, xüsusilə Fridrix Şleyermaxerin hermenevtik fəlsəfəsindən, İmmanuel Kantın idrak nəzəriyyəsindən və Georq Vilhelm Fridrix Hegelin idealizmindən təsirlənmişdir.
Diltey akademik fəaliyyətinə tarix və fəlsəfə üzrə mühazirələr verərək başlamış və tezliklə XIX əsrin sonlarında Almaniyada elmi metodologiyanın inkişafında aparıcı fiqurlardan birinə çevrilmişdir. O, Bazel Universiteti, Kil Universiteti və nəhayət Berlin Universitetində professor kimi çalışmışdır. Dilteyin əsas elmi məqsədi təbiət elmləri ilə humanitar elmlər (Geisteswissenschaften) arasında metodoloji fərqləri əsaslandırmaq olmuşdur.
Onun fikrincə, təbiət elmləri izah (Erklären), humanitar elmlər isə başa düşmək (Verstehen) prinsipinə əsaslanır. Bu fikir, onu antipozitivist fəlsəfənin banilərindən birinə çevirmiş və sonrakı dövrdə Maks Veber, , Martin Haydegger kimi düşünürlərə güclü təsir göstərmişdir. Diltey həmçinin insan təcrübəsinin tarixilik, kontekstual bağlılıq və mədəniyyət içində formalaşdığını vurğulayırdı. Bu baxış onun və bağlı irəli sürdüyü ideyalarda öz əksini tapmışdır.
Diltey, həm də psixologiya ilə fəlsəfə arasında körpü qurmağa çalışan ilk düşünürlərdən biri idi. O, insan şüurunu yalnız bioloji və ya fizioloji proseslər vasitəsilə deyil, həm də tarixi-mədəni kontekstdə təhlil etmək lazım olduğunu müdafiə edirdi. Onun fikrincə, insan özünü və dünyanı yalnız tarix və həyat təcrübəsi vasitəsilə dərk edə bilər.
Vilhelm Diltey ömrünün son illərində çoxsaylı fəlsəfi esselər, təhlillər və elmi əsərlər yazmışdır. Həyatının böyük hissəsini hermenevtika, tarix fəlsəfəsi və psixologiyanın fəlsəfi əsaslarını sistemləşdirməyə həsr etmişdir. Onun bir çox əsəri ölümündən sonra nəşr olunmuşdur.
Diltey 1 oktyabr 1911-ci ildə, 77 yaşında vəfat etmişdir. Onun elmi və fəlsəfi irsi müasir humanitar və sosial elmlərin metodoloji əsaslarında mühüm yer tutur. Xüsusilə “başa düşmək” və “tarixi həyat dünyası” kimi anlayışlar XX əsrin hermenevtikasının əsas istiqamətlərindən birinə çevrilmişdir.
Fəlsəfi görüşləri
Dilteyin əsas fəlsəfi töhfəsi insan təcrübəsinin tarixilik və subyektivlik üzərindən dərk edilməsinə yönəlikdir. O, mədəniyyət elmlərinin (tarix, fəlsəfə, ədəbiyyatşünaslıq və s.) metodologiyasını empirik və analitik fəlsəfədən ayıraraq, bu sahələrin insan təcrübəsinin anlamını anlamağa çalışdığını iddia etmişdir.
Dilteyə görə, insan həyatını və fəaliyyətlərini dərk etmək üçün onları fərdlərin yaşadıqları kontekst daxilində təhlil etmək lazımdır. Bu da “başa düşmə” (Verstehen) anlayışı ilə mümkün olur. Bu yanaşma sonradan Maks Veber və Hans-Georg Qadamer kimi filosoflar tərəfindən inkişaf etdirilmişdir.
Əsərləri
Vilhelm Diltey bir sıra mühüm fəlsəfi və metodoloji əsərlərin müəllifidir. Onun ən tanınmış əsərləri arasında aşağıdakılar vardır:
- Einleitung in die Geisteswissenschaften (Humanitar Elmlərə Giriş, 1883)
- Das Erlebnis und die Dichtung (Təcrübə və Poeziya, 1905)
- Der Aufbau der geschichtlichen Welt in den Geisteswissenschaften (Humanitar Elmlərdə Tarixi Dünyanın Quruluşu, ölümündən sonra nəşr olunub)
Həmçinin bax
İstinadlar
- Bollnow O. F. Wilhelm Dilthey // Encyclopædia Britannica (ing.).
- Wilhelm Dilthey // Brockhauz Ensiklopediyası (alm.).
- Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
- Brockhauz Ensiklopediyası (alm.).
- Krech, Eva-Maria; Stock, Eberhard; Hirschfeld, Ursula; Anders, Lutz Christian. Deutsches Aussprachewörterbuch [German Pronunciation Dictionary] (German). Berlin: Walter de Gruyter. 2009. 446, 1055. ISBN .
- Jack Martin, Jeff Sugarman, Kathleen L. Slaney (eds.), The Wiley Handbook of Theoretical and Philosophical Psychology: Methods, Approaches, and New Directions for Social Sciences, Wiley Blackwell, p. 56.
- Martin Buber at http://dibb.de.
- "Martin Buber (1878—1965)." Internet Encyclopedia of Philosophy. Retrieved 20 October 2015.
- Scott Campbell, Paul W. Bruno (eds.), The Science, Politics, and Ontology of Life-Philosophy, Bloomsbury, 2013, p. 8.
- Hans Peter Rickman, Wilhelm Dilthey, Pioneer of the Human Studies, University of California Press, 1979, p. 53.
- Palmer, Richard (1969). Hermeneutics. Evanston, IL: Northwestern University Press. p. 107.
- "Archived copy" (PDF). 24 September 2020 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 29 January 2020.
- Iris Därmann, Fremde Monde der Vernunft: die ethnologische Provokation der Philosophie, Wilhelm Fink Verlag, 2005, p. 285.
- Ramberg, Bjørn and Gjesdal, Kristin, "Hermeneutics," The Stanford Encyclopedia of Philosophy, Edward N. Zalta (ed.)
- Makkreel, Rudolf, "Wilhelm Dilthey", The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Spring 2011 Edition), Edward N. Zalta (ed.).
- Palmer, Richard (1969). Hermeneutics. Evanston, IL: Northwestern University Press. p. 117.
- Palmer, Richard (1969). Hermeneutics. Evanston, IL: Northwestern University Press. pp. 117–118.
- Schleiermacher, Friedrich D. E. "The Hermeneutics: Outline of the 1819 Lectures," New Literary History, Vol. 10, No. 1, Literary Hermeneutics (Autumn, 1978), 1–2.
Ədəbiyyat
- Hodges, H. A., William Dilthey (London: Routledge, 2013).
- Lessing, Hans-Ulrich, Rudolf A. Makkreel and Riccardo Pozzo, eds., Recent Contributions to Dilthey's Philosophy of the Human Sciences (Stuttgart: Frommann-Holzboog, 2011).
- Makkreel, Rudolf A., Dilthey: Philosopher of the Human Studies (Princeton: Princeton University Press, 1993).
- de Mul, Jos, The Tragedy of Finitude: Dilthey's Hermeneutics of Life (New Haven: Yale University Press, 2004).
- Nelson, Eric S. (ed.), Interpreting Dilthey: Critical Essays (Cambridge: Cambridge University Press, 2019).
Xarici keçidlər
- Dilthey-Forschungsstelle an der Ruhr-Universität Bochum
- Makkreel, Rudolf, "Wilhelm Dilthey", The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Spring 2011 Edition), Edward N. Zalta (ed.).
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Vilhelm Diltey alm Wilhelm Dilthey 19 noyabr 1833 1 2 Bibrix d Hessen knyazligi Almaniya ittifaqi 4 1 oktyabr 1911 3 1 5 alman filosofu tarixci ve medeniyyet nezeriyyecisi O humanitar elmlerin Geisteswissenschaften metodologiyasini tebiet elmlerinden ferqlendirmeye calisan ilk dusunurlerden biri olmusdur Diltey antipozitivizm ve tefsire esaslanan sosiologiya kimi yanasmalarin formalasmasinda muhum rol oynamisdir 6 Vilhelm Dilteyalm Wilhelm Dilthey Dogum tarixi 19 noyabr 1833 1833 11 19 1 2 Dogum yeri Bibrix d Hessen knyazligi Almaniya ittifaqi 4 Vefat tarixi 1 oktyabr 1911 1911 10 01 3 1 77 yasinda Defn yeri Bibrix d Istiqameti Avropa felsefesi Esas maraqlari felsefe Intellektual tarix Tesirlenib Immanuel Kant Fridrix Sleyermaher Georq Vilhelm Fridrix Hegel Con Stuart Mill nbsp Vikianbarda elaqeli mediafayllar Mundericat 1 Bioqrafiyasi 2 Felsefi gorusleri 3 Eserleri 4 Hemcinin bax 5 Istinadlar 6 Edebiyyat 7 Xarici kecidlerBioqrafiyasiredakteVilhelm Diltey 19 noyabr 1833 cu ilde Almaniyanin Hessen eyaletine bagli Bibrix seherinde anadan olmusdur O luteran ruhanisi ailesinde boyumus ve erken yaslarindan klassik edebiyyat tarix ve felsefeye maraq gostermisdir 7 8 Genclik illerinde teologiya ve humanitar elmler uzre tehsil almis daha sonra Heydelberq Universitetinde ve Berlin Universitetinde tehsilini davam etdirmisdir Burada o xususile Fridrix Sleyermaxerin hermenevtik felsefesinden Immanuel Kantin idrak nezeriyyesinden ve Georq Vilhelm Fridrix Hegelin idealizminden tesirlenmisdir 9 Diltey akademik fealiyyetine tarix ve felsefe uzre muhazireler vererek baslamis ve tezlikle XIX esrin sonlarinda Almaniyada elmi metodologiyanin inkisafinda aparici fiqurlardan birine cevrilmisdir O Bazel Universiteti Kil Universiteti ve nehayet Berlin Universitetinde professor kimi calismisdir Dilteyin esas elmi meqsedi tebiet elmleri ile humanitar elmler Geisteswissenschaften arasinda metodoloji ferqleri esaslandirmaq olmusdur 10 Onun fikrince tebiet elmleri izah Erklaren humanitar elmler ise basa dusmek Verstehen prinsipine esaslanir Bu fikir onu antipozitivist felsefenin banilerinden birine cevirmis ve sonraki dovrde Maks Veber Hans Georg Qadamer Martin Haydegger kimi dusunurlere guclu tesir gostermisdir 11 12 Diltey hemcinin insan tecrubesinin tarixilik kontekstual bagliliq ve medeniyyet icinde formalasdigini vurgulayirdi Bu baxis onun tarixi suur ve fenomenoloji metodla bagli ireli surduyu ideyalarda oz eksini tapmisdir 13 Diltey hem de psixologiya ile felsefe arasinda korpu qurmaga calisan ilk dusunurlerden biri idi O insan suurunu yalniz bioloji ve ya fizioloji prosesler vasitesile deyil hem de tarixi medeni kontekstde tehlil etmek lazim oldugunu mudafie edirdi 14 Onun fikrince insan ozunu ve dunyani yalniz tarix ve heyat tecrubesi vasitesile derk ede biler Vilhelm Diltey omrunun son illerinde coxsayli felsefi esseler tehliller ve elmi eserler yazmisdir Heyatinin boyuk hissesini hermenevtika tarix felsefesi ve psixologiyanin felsefi esaslarini sistemlesdirmeye hesr etmisdir Onun bir cox eseri olumunden sonra nesr olunmusdur Diltey 1 oktyabr 1911 ci ilde 77 yasinda vefat etmisdir 15 Onun elmi ve felsefi irsi muasir humanitar ve sosial elmlerin metodoloji esaslarinda muhum yer tutur Xususile basa dusmek ve tarixi heyat dunyasi kimi anlayislar XX esrin hermenevtikasinin esas istiqametlerinden birine cevrilmisdir Felsefi gorusleriredakteDilteyin esas felsefi tohfesi insan tecrubesinin tarixilik ve subyektivlik uzerinden derk edilmesine yonelikdir O medeniyyet elmlerinin tarix felsefe edebiyyatsunasliq ve s metodologiyasini empirik ve analitik felsefeden ayiraraq bu sahelerin insan tecrubesinin anlamini anlamaga calisdigini iddia etmisdir 16 Dilteye gore insan heyatini ve fealiyyetlerini derk etmek ucun onlari ferdlerin yasadiqlari kontekst daxilinde tehlil etmek lazimdir Bu da basa dusme Verstehen anlayisi ile mumkun olur Bu yanasma sonradan Maks Veber ve Hans Georg Qadamer kimi filosoflar terefinden inkisaf etdirilmisdir 17 EserleriredakteVilhelm Diltey bir sira muhum felsefi ve metodoloji eserlerin muellifidir Onun en taninmis eserleri arasinda asagidakilar vardir 18 Einleitung in die Geisteswissenschaften Humanitar Elmlere Giris 1883 Das Erlebnis und die Dichtung Tecrube ve Poeziya 1905 Der Aufbau der geschichtlichen Welt in den Geisteswissenschaften Humanitar Elmlerde Tarixi Dunyanin Qurulusu olumunden sonra nesr olunub Hemcinin baxredakteHermenevtika Humanitar elmler Sosioloji metodologiyaIstinadlarredakte 1 2 3 4 Bollnow nbsp O nbsp F Wilhelm Dilthey Encyclopaedia Britannica nbsp ing 1 2 Wilhelm Dilthey Brockhauz Ensiklopediyasi nbsp alm 1 2 Bibliotheque nationale de France BnF identifikatoru nbsp fr aciq melumat platformasi 2011 1 2 Brockhauz Ensiklopediyasi nbsp alm Krech Eva Maria Stock Eberhard Hirschfeld Ursula Anders Lutz Christian Deutsches Ausspracheworterbuch German Pronunciation Dictionary German Berlin Walter de Gruyter 2009 446 1055 ISBN nbsp 978 3 11 018202 6 Jack Martin Jeff Sugarman Kathleen L Slaney eds The Wiley Handbook of Theoretical and Philosophical Psychology Methods Approaches and New Directions for Social Sciences Wiley Blackwell p 56 Martin Buber at http dibb de Martin Buber 1878 1965 Internet Encyclopedia of Philosophy Retrieved 20 October 2015 Scott Campbell Paul W Bruno eds The Science Politics and Ontology of Life Philosophy Bloomsbury 2013 p 8 Hans Peter Rickman Wilhelm Dilthey Pioneer of the Human Studies University of California Press 1979 p 53 Palmer Richard 1969 Hermeneutics Evanston IL Northwestern University Press p 107 Archived copy PDF 24 September 2020 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 29 January 2020 Iris Darmann Fremde Monde der Vernunft die ethnologische Provokation der Philosophie Wilhelm Fink Verlag 2005 p 285 Ramberg Bjorn and Gjesdal Kristin Hermeneutics The Stanford Encyclopedia of Philosophy Edward N Zalta ed Makkreel Rudolf Wilhelm Dilthey The Stanford Encyclopedia of Philosophy Spring 2011 Edition Edward N Zalta ed Palmer Richard 1969 Hermeneutics Evanston IL Northwestern University Press p 117 Palmer Richard 1969 Hermeneutics Evanston IL Northwestern University Press pp 117 118 Schleiermacher Friedrich D E The Hermeneutics Outline of the 1819 Lectures New Literary History Vol 10 No 1 Literary Hermeneutics Autumn 1978 1 2 EdebiyyatredakteHodges H A William Dilthey London Routledge 2013 Lessing Hans Ulrich Rudolf A Makkreel and Riccardo Pozzo eds Recent Contributions to Dilthey s Philosophy of the Human Sciences Stuttgart Frommann Holzboog 2011 Makkreel Rudolf A Dilthey Philosopher of the Human Studies Princeton Princeton University Press 1993 de Mul Jos The Tragedy of Finitude Dilthey s Hermeneutics of Life New Haven Yale University Press 2004 Nelson Eric S ed Interpreting Dilthey Critical Essays Cambridge Cambridge University Press 2019 Xarici kecidlerredakteDilthey Forschungsstelle an der Ruhr Universitat Bochum Makkreel Rudolf Wilhelm Dilthey The Stanford Encyclopedia of Philosophy Spring 2011 Edition Edward N Zalta ed Menbe https az wikipedia org w index php title Vilhelm Diltey amp oldid 8211980