Azərbaycanca
සිංහල
Türkçe
Bu məqalədə heç bir məlumatın mənbəsi . |
Uollis və Futuna — Fransanın dəniz ərazisi.
| Uollis və Futuna | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| fr. Territoire des îles Wallis-et-Futuna | |||||
| |||||
| Himn: La Marseillaise | |||||
 | |||||
| • | Semyuel Uollish kəşf etmişdir | ||||
| Rəsmi dilləri | |||||
| Paytaxt | Matāʻutu | ||||
| İdarəetmə forması | Respublika | ||||
| Sahəsi | Dünyada 174-cü | ||||
| • Ümumi | 274 km² | ||||
| Əhalisi | |||||
| • Əhali | 15 min nəfər | ||||
| • Siyahıyaalma (2008) | 13 484 nəf. | ||||
| • Sıxlıq | 54 nəf./km² | ||||
| ÜDM (AQP) | |||||
| • Ümumi | 188 mlln.$ dollar | ||||
| • Adambaşına | 12 600 $ dollar | ||||
| Demonim | Fransız | ||||
| Valyuta | CFP Franqı | ||||
| İnternet domeni | .wf | ||||
| WF | |||||
| Telefon kodu | +681 | ||||
| Saat qurşaqları | | ||||
| Nəqliyyatın yönü | sağ[d] | ||||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||||
Tarixi
Erkən insanlar
Bu adalarda insan məskənlərinin ən erkən əlamətləri Lapita mədəniyyətindən, eramızdan əvvəl 850-800-cü illər arasındadır. Adalar, Fici və Samoa arasında gedən qayıq trafiki üçün təbii dayanacaq nöqtəsi kimi xidmət edirdi. 15 və 16-cı əsrlərdə Tonqan istilaları zamanı adalar müxtəlif müqavimət və assimilyasiya göstərdi, Futuna Tonqan qədər olan mədəni xüsusiyyətlərini daha çox qorudu, Uollis isə cəmiyyətdə, dilində və mədəniyyətində daha əsaslı dəyişikliklərə məruz qaldı. İlkin sakinlər, adalarda qalalar və digər müəyyən edilə bilən xarabalar tikdilər, bəziləri hələ qismən bütövdür. Şifahi tarix və arxeoloji dəlillər Tonqan işğalçılarının bu quruluşların bəzilərini yenidən ələ keçirdiyini və dəyişdirdiyini göstərir.
Avropalıların məskunlaşmaları
Futuna, ilk olaraq 1616-cı ildə dünyanı gəzdikləri zaman Willem Schouten və Jacob Le Maire tərəfindən Avropa xəritələrinə salındı. Adalara, Niderlandın Hoorn şəhərinə oxşar "Hoornse Eylanden" adını verdilər. Bu daha sonra Fransız dilinə "Isles de Horne" olaraq dəyişdirildi. Uollis (Wallis) adalarının adı isə 1767-ci ildə Tahitini kəşf etdikdən sonra yanlarında üzən İngilis tədqiqatçı Semyuel Uollisin (Samuel Wallis) soyadını daşıyır. Fransızlar, 1837-ci ildə əhalini Roma katolikliyinə çevirən Fransız missionerlərinin gəlişi ilə ərazidə məskunlaşan ilk avropalılardı. 1954-cü ildə müqəddəs kimi canlandırılan Pierre Chanel, Futuna adasının və bölgənin əsas himayədarıdır.
5 aprel 1842-ci ildə missionerlər yerli əhalinin bir hissəsinin üsyanından sonra Fransanın onları qorumasını istədi. 5 Aprel 1887-ci ildə Uollis adasının kraliçası Uvea, 16 Fevral 1888-ci ildə isə Futuna adasının kralı Sigave və həmçinin Alofi adasının kralı Alo da Fransız himayəsi müqaviləsini imzaladılar. O dövrdə adalar Fransız müstəmləkəsi Yeni Kaledoniyanın rəhbərliyi altına alındı.
1917-ci ildə üç ənənəvi krallıq Fransa tərəfindən birləşdirildi və hələ də Yeni Kaledoniya Koloniyasının səlahiyyətində olan Uollis və Futuna Koloniyasına inteqrasiya edildi.
Dənizaşırı ərazilər
1959-cu ildə adaların sakinləri, 29 iyul 1961-ci ildən etibarən qüvvədə olan ayrı bir Fransanın dənizaşırı ərazi olmağa səs verdilər və bununla da Yeni Kaledoniyaya tabeçiliyindən çıxmış oldular.
Coğrafiya
İki əsas ada qrupundan ibarətdir. Bunlardan biri şimal-şərqdəki Uvea ilə Uollis adaları və digəri isə cənub-qərbdəki Futuna və Alofi ilə Horne Adalarıdır. Bu iki adalar icmasının arasındakı məsafə təxminən 200 km-dir. Sakit okeanda təqribi olaraq Yeni Zelandiya ilə Havay adaları arasında yerləşmişdir. Adalar icmasının üç ədəd olan əsas adaları Futuna, Alofi və Uvea vulkanik adalardır və sıx meşələrlə örtülmüşdür. Lakin, enerji məsələsində yaşanan problemlər səbəbi ilə son zamanlarda ağac kəsimləri sürətlənmişdir. Adaların bəzi bölgələri şirin su probleminə görə yaşamağa əlverişli deyildir. Bütün adalarda Tropik iqlim üstünlük təşkil edir. Noyabr ilə aprel ayları arasında hava isti və yağışlı, May və Oktyabr ayları arasında isə sərin və quraq keçir. Adada illik ortalama yağış 2500 ilə 3000 mm arasındadır. Bölgədəki rütubət 80% civarındadır. İllik ortalama istilik isə 26,6 °C-dir. 765 metr ilə Sinqavi, adalar icmasının ən yüksək nöqtəsidir.
Adalar
| Ada | Paytaxt | Digər Şəhərlər | Ərazi (km2) | Əhali |
|---|---|---|---|---|
| Uollis və Futuna | Matāʻutu (Mata-Utu) | Leava, Vaitupu, Alele, Liku, Falaleu, Utufua | 142.42 | 11,558 |
| Hoorn adaları (Futuna və Alofi adaları) | Leava | Fiua, Nuku, Taoa, Mala'e, Ono, Vele | 64.1 | 3,225 |
| Alofi | 17.8 | 1 | ||
| Futuna | Leava | Toloke, Fiua, Vaisei, Nuku, Taoa, Mala'e, Kolopelu, Ono, Kolia, Vele, Kolotai, Laloua, Poi, Tamana, Tuatafa, Tavai | 46.3 | 3,225 |
| Faioa | 0.68 | 0 | ||
| Fenuafo'ou | 0.03 | 0 | ||
| Fugalei | 0.18 | 0 | ||
| Ilot St. Christophe | Chappel St. Christophe | 0.03 | 0 | |
| Luaniva | 0.18 | 0 | ||
| Nukuatea | 0.74 | 0 | ||
| Nukufotu | 0.04 | 0 | ||
| Nukuhifala | Nukuhifala | 0.067 | 4 | |
| Nukuhione | 0.02 | 0 | ||
| Nukuloa | Nukuloa | 0.35 | 10 | |
| Nukutapu | 0.05 | 0 | ||
| Nukuteatea | 0.1 | 0 | ||
| Tekaviki | 0.01 | 0 | ||
| Uollis (Ada) | Matāʻutu | Vaitupu, Alele, Liku, Falaleu, Utufua, Mala'efo'ou, Mala'e | 75.8 | 8,333 |
Əhali
Əhalinin təxminən üçdə ikisi Uollis Adasında və digər üçtə biri isə Futuna Adasında yaşamaqdadırlar. Əhalinin çox böyük hissəsi polineziyalı olmaqla bərabər, kiçik bir qrup hissəsi isə fransızların soyundan gəlməkdədirlər. Əhali fransız dilindən əlavə olaraq Uollis ya da Futuna dillərini danışmaqdadırlar. Əhalinin təxminən 10%-i fransız dilini ana dili səviyyəsində danışmaqdadırlar. Oxuma-yazma nisbətinin aşağı olduğu adalar icmasında 15 yaşından yuxarı olan əhalinin yarısı oxuyub yaza bilməkdədirlər. 2008-ci ildə əhalinin siyahıya alınmasına görə adada ümumi əhalisi 2003-cü illə müqayisədə 2% azalma göstərərək 13.484 olaraq təyin edilmişdir.
İqtisadiyyat
2005-ci ildə Uollis və Futunanın ÜDM-i bazar məzənnələri ilə 188 milyon ABŞ dolları idi. Ərazinin iqtisadiyyatı ənənəvi yaşayış əkinçiliyi ilə məhdudlaşır, işçi qüvvəsinin təxminən 80% -i dolanışığını kənd təsərrüfatından (hindistan cevizi və tərəvəzlər), heyvandarlıqdan (əsasən donuzlardan) və balıqçılıqdan qazanır. Əhalinin təxminən 4% -i dövlət orqanlarında işləyir. Gəlirlər Fransa hökumətinin subsidiyalarından, Yaponiya və Cənubi Koreyaya balıqçılıq hüquqlarının lisenziyalaşdırılmasından, idxal vergilərindən və Yeni Kaledoniya, Fransa Polineziyası və Fransadakı qürbətçi işçilərin pul köçürmələrindən gəlir. Sənayelərə kopra, əl işləri, balıqçılıq və ağac məhsulları daxildir. Kənd təsərrüfatı məhsullarına hindistan cevizi, çörək meyvəsi, yam, taro, banan, donuz və balıq daxildir. 1991-ci ildə BNP Paribas-ın törəmə şirkəti olan BNP Nouvelle-Calédonie, hazırda ərazidə yeganə bank olan Banque de Wallis-et-Futuna törəmə şirkətini qurdu.
 | Uollis və Futuna ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqalede hec bir melumatin menbesi gosterilmemisdir Lutfen etibarli menbeler elave etmekle meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Qerez yaradan menbesiz hisseler muzakiresiz siline biler Uollis ve Futuna Fransanin deniz erazisi Uollis ve Futunafr Territoire des iles Wallis et FutunaBayraq d GerbHimn La Marseillaise Semyuel Uollish kesf etmisdirResmi dilleri fransiz diliPaytaxt MataʻutuIdareetme formasi RespublikaSahesi Dunyada 174 cu Umumi 274 km Ehalisi Ehali 15 min nefer Siyahiyaalma 2008 13 484 nef Sixliq 54 nef km UDM AQP Umumi 188 mlln dollar Adambasina 12 600 dollarDemonim FransizValyuta CFP FranqiInternet domeni wfWFTelefon kodu 681Saat qursaqlari UTC 12 00Neqliyyatin yonu sag d Vikianbarda elaqeli mediafayllarTarixiErken insanlar Bu adalarda insan meskenlerinin en erken elametleri Lapita medeniyyetinden eramizdan evvel 850 800 cu iller arasindadir Adalar Fici ve Samoa arasinda geden qayiq trafiki ucun tebii dayanacaq noqtesi kimi xidmet edirdi 15 ve 16 ci esrlerde Tonqan istilalari zamani adalar muxtelif muqavimet ve assimilyasiya gosterdi Futuna Tonqan qeder olan medeni xususiyyetlerini daha cox qorudu Uollis ise cemiyyetde dilinde ve medeniyyetinde daha esasli deyisikliklere meruz qaldi Ilkin sakinler adalarda qalalar ve diger mueyyen edile bilen xarabalar tikdiler bezileri hele qismen butovdur Sifahi tarix ve arxeoloji deliller Tonqan isgalcilarinin bu quruluslarin bezilerini yeniden ele kecirdiyini ve deyisdirdiyini gosterir Avropalilarin meskunlasmalari Futuna ilk olaraq 1616 ci ilde dunyani gezdikleri zaman Willem Schouten ve Jacob Le Maire terefinden Avropa xeritelerine salindi Adalara Niderlandin Hoorn seherine oxsar Hoornse Eylanden adini verdiler Bu daha sonra Fransiz diline Isles de Horne olaraq deyisdirildi Uollis Wallis adalarinin adi ise 1767 ci ilde Tahitini kesf etdikden sonra yanlarinda uzen Ingilis tedqiqatci Semyuel Uollisin Samuel Wallis soyadini dasiyir Fransizlar 1837 ci ilde ehalini Roma katolikliyine ceviren Fransiz missionerlerinin gelisi ile erazide meskunlasan ilk avropalilardi 1954 cu ilde muqeddes kimi canlandirilan Pierre Chanel Futuna adasinin ve bolgenin esas himayedaridir 5 aprel 1842 ci ilde missionerler yerli ehalinin bir hissesinin usyanindan sonra Fransanin onlari qorumasini istedi 5 Aprel 1887 ci ilde Uollis adasinin kralicasi Uvea 16 Fevral 1888 ci ilde ise Futuna adasinin krali Sigave ve hemcinin Alofi adasinin krali Alo da Fransiz himayesi muqavilesini imzaladilar O dovrde adalar Fransiz mustemlekesi Yeni Kaledoniyanin rehberliyi altina alindi 1917 ci ilde uc enenevi kralliq Fransa terefinden birlesdirildi ve hele de Yeni Kaledoniya Koloniyasinin selahiyyetinde olan Uollis ve Futuna Koloniyasina inteqrasiya edildi Denizasiri eraziler 1959 cu ilde adalarin sakinleri 29 iyul 1961 ci ilden etibaren quvvede olan ayri bir Fransanin denizasiri erazi olmaga ses verdiler ve bununla da Yeni Kaledoniyaya tabeciliyinden cixmis oldular CografiyaIki esas ada qrupundan ibaretdir Bunlardan biri simal serqdeki Uvea ile Uollis adalari ve digeri ise cenub qerbdeki Futuna ve Alofi ile Horne Adalaridir Bu iki adalar icmasinin arasindaki mesafe texminen 200 km dir Sakit okeanda teqribi olaraq Yeni Zelandiya ile Havay adalari arasinda yerlesmisdir Adalar icmasinin uc eded olan esas adalari Futuna Alofi ve Uvea vulkanik adalardir ve six meselerle ortulmusdur Lakin enerji meselesinde yasanan problemler sebebi ile son zamanlarda agac kesimleri suretlenmisdir Adalarin bezi bolgeleri sirin su problemine gore yasamaga elverisli deyildir Butun adalarda Tropik iqlim ustunluk teskil edir Noyabr ile aprel aylari arasinda hava isti ve yagisli May ve Oktyabr aylari arasinda ise serin ve quraq kecir Adada illik ortalama yagis 2500 ile 3000 mm arasindadir Bolgedeki rutubet 80 civarindadir Illik ortalama istilik ise 26 6 C dir 765 metr ile Sinqavi adalar icmasinin en yuksek noqtesidir AdalarAda Paytaxt Diger Seherler Erazi km2 EhaliUollis ve Futuna Mataʻutu Mata Utu Leava Vaitupu Alele Liku Falaleu Utufua 142 42 11 558Hoorn adalari Futuna ve Alofi adalari Leava Fiua Nuku Taoa Mala e Ono Vele 64 1 3 225Alofi 17 8 1Futuna Leava Toloke Fiua Vaisei Nuku Taoa Mala e Kolopelu Ono Kolia Vele Kolotai Laloua Poi Tamana Tuatafa Tavai 46 3 3 225Faioa 0 68 0Fenuafo ou 0 03 0Fugalei 0 18 0Ilot St Christophe Chappel St Christophe 0 03 0Luaniva 0 18 0Nukuatea 0 74 0Nukufotu 0 04 0Nukuhifala Nukuhifala 0 067 4Nukuhione 0 02 0Nukuloa Nukuloa 0 35 10Nukutapu 0 05 0Nukuteatea 0 1 0Tekaviki 0 01 0Uollis Ada Mataʻutu Vaitupu Alele Liku Falaleu Utufua Mala efo ou Mala e 75 8 8 333EhaliEhalinin texminen ucde ikisi Uollis Adasinda ve diger ucte biri ise Futuna Adasinda yasamaqdadirlar Ehalinin cox boyuk hissesi polineziyali olmaqla beraber kicik bir qrup hissesi ise fransizlarin soyundan gelmekdedirler Ehali fransiz dilinden elave olaraq Uollis ya da Futuna dillerini danismaqdadirlar Ehalinin texminen 10 i fransiz dilini ana dili seviyyesinde danismaqdadirlar Oxuma yazma nisbetinin asagi oldugu adalar icmasinda 15 yasindan yuxari olan ehalinin yarisi oxuyub yaza bilmekdedirler 2008 ci ilde ehalinin siyahiya alinmasina gore adada umumi ehalisi 2003 cu ille muqayisede 2 azalma gostererek 13 484 olaraq teyin edilmisdir Iqtisadiyyat2005 ci ilde Uollis ve Futunanin UDM i bazar mezenneleri ile 188 milyon ABS dollari idi Erazinin iqtisadiyyati enenevi yasayis ekinciliyi ile mehdudlasir isci quvvesinin texminen 80 i dolanisigini kend teserrufatindan hindistan cevizi ve terevezler heyvandarliqdan esasen donuzlardan ve baliqciliqdan qazanir Ehalinin texminen 4 i dovlet orqanlarinda isleyir Gelirler Fransa hokumetinin subsidiyalarindan Yaponiya ve Cenubi Koreyaya baliqciliq huquqlarinin lisenziyalasdirilmasindan idxal vergilerinden ve Yeni Kaledoniya Fransa Polineziyasi ve Fransadaki qurbetci iscilerin pul kocurmelerinden gelir Senayelere kopra el isleri baliqciliq ve agac mehsullari daxildir Kend teserrufati mehsullarina hindistan cevizi corek meyvesi yam taro banan donuz ve baliq daxildir 1991 ci ilde BNP Paribas in toreme sirketi olan BNP Nouvelle Caledonie hazirda erazide yegane bank olan Banque de Wallis et Futuna toreme sirketini qurdu Uollis ve Futuna ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin