Uluqayın - türk mifologiyasında həyat ağacı. Uluğqayın, Uluqadhın, Oloqayqın olaraq da bilinər. Bayqayın, Bayterək və ya Ulubux (Olobux, Olıbuk) da deyilir. Yakutlarda Luq Mas(Aal Luuk Mas, Ağal Luğuq Mas) deyilir.
Məna və əhəmiyyət
Yerlə göyü bir-birinə bağlayan həyat ağacıdır. Kayra Xan tərəfindən əkilmişdir. Dünya ilə birlikdə yaradılmışdır. Dünyanın, yeraltının və səmanın tam mərkəzindədir. Budaqları səmanı üstün tutar. Kökləri torpağın bütün qatlarını deşib yeraltı okeanına qədər uzanar. Öksökö quşu ətrafında dönərək uçar və bəzən də təpəsinə qonub. Doqquz boy (Türklərin doqquz qövmü və ya yer üzündəki doqquz böyük insan irqi) bu ağacın doqquz budağından törəmişdir. Umay Ana Həyat Ağacının sahibidir və yer üzünə enərkən bu ağacı istifadə edər. Kübey xanım bu ağacın içində yaşar. Kökləri yeraltına, budaqları göyə uzanar. Köklərindən həyat suyu (Bengüsu) axar. Hər sahəsi, altından yetmiş yarpaqlı olaraq təyin olunar. Yarpaqlarının böyüklüyü bir at dərisi qədərdir. Türk mifologiyasında çox əhəmiyyətli bir yerə malikdir. Göyləri deşib naməlum yüksəkliklərə çıxar. Uluqayının növlərindən biri Günəşə biri də Aya uzanar. Təpəsində Ülgən oturar. Bəzən bir şam ağacı olaraq qəbul edilir. Ağacın bir tərəfində ay bir tərəfində isə Günəş tapılar. Bəzən Demir Dağ'ın üzərində dayandığı qəbul edilir. Səkkiz kölgəli, doqquz köklü olaraq xatırlanar. İnsanların ruhları bu ağacın budaqları arasında uçuşur durur. Bu ruhlar kiçik quşlara bənzəyirlər. Osmanlı dövlətin qurucusu Osman Bəy (Otman Bey)in yuxusunda gördüyü, böyüyüb bütün dünyanı əhatə edən ağac da Uluqayına bənzəyir. Ağaca bez (çaput) bağlayaraq dilək tutmaq da yenə Uluqayın ilə əlaqəli görünməkdədir. İlgen deyilən reçinesi, onu yeyənlərə müdhiş bir güc verər. Çuvaş bayrağında simvollaşdırma edilmiş bir həyat ağacı vardır. Manixeizmin təsiriylə Həyat Ağacının əleyhdarı olan Ölüm Ağacı da türk mədəniyyətinə girmişdir lakin çox çox yaygınlaşmamıştır. Bəzən eyni kökdən çıxan iki ağac olaraq adlandırılar ki, bu vəziyyət iki zirvəsi olan Dünya Dağı ilə də uyğun düşər. Mani dini ilə bu əkiz ağaclardan birinə ölüm funksiyası yüklənmişdir. Həyat Ağacına az qala eyni xüsusiyyətlərlə amma bir az daha detalı və sadə olaraq Macar mifologiyasında da Vilagfa və ya Eletfa adıyla rast gəlinir. Adı Macar amma motiv Ural-Altay mifologiyasına aiddir. Macarlara görə şaman trans halındakı səfərində bu ağaca dırmaşaraq göyə çıxar.
Çalama tətbiqi
Çalama - türk xalq inancında müqəddəs sayılan bir obyektə və ya varlığa bez (çaput) bağlama mənasını verər. Ağaclara bez (çaput) bağlama tətbiqidir. Edilən hərəkətə Çalama/Calama deyilir. Uluğ Qayın inancı ilə əlaqəlidir. Mayalama sözü türkcədə "çalmaq" feli ilə ifadə edilər. Bu məzmunda bir düşüncənin, istəyin müqəddəs bir yerə mayalanması kimi qəbul edilə bilər. Qurbanlıq qoçlara lent bağlanması da yenə bu anlayışla əlaqəlidir. İslam dini bu cür yanaşmaları qəti olaraq qadağan etmişdir. Çalamaq (çaput bağlamaq) feli ilə də istifadə edilər. Çalmaq sözünün bir mənası da parçanı kəsmək olaraq iştirak edər.
Turuğ
Turuğ - türk ve monqol şamanizminde şaman ağacıdır. Monqollar "Toruğ" deyərlər. Tanrı ilk şamanı yaratdığında onun evinin önünə səkkiz budaqlı bir ağac tikmişdir. Bu səbəblə hər şaman özünü təmsil edən bir ağac tikər. Bu ağaca "Turuğ" adı verilər. Turuğ, söz mənası olaraq dayanıqlı, yerində dayanan, ölümsüz deməkdir.
Sərge
Serge - türk, altay, yaqut və dolqan xalq mədəniyyətində və mifologiyasında müqəddəs direkdir. Sərgey (Sərgen) də deyilir. At qoşmaq üçün tikilir. Bu dirəyin qoruyucu ruhunun (iyesinin) olduğuna inanılar. Ümumi sərgelərdən başqa həyətə tikilən xüsusi at sərgenləri vardır. Kiyi Sərge / Gəlin Sərgeninə yalnız gəlinin atı bağlana bilər. Bundan başqa ulu bayramlarda tikilən xüsusi sərgenler olar. Yerin, suyun ruhlarının mənəvi dəstəyini, ala bilmək üçün ədədləri üç və ya doqquz olan sərgenler də mövcuddur. İnəklər üçün tikilən sərge də vardır və buna at bağlanılmaz. Sərge bəzəklərlə təchiz edilər. Sərgenin başına taxtadan at başı simvolu qoyulur. Bəzi nağıllarda yer altı, yer üzü və göy üzünü bir-birinə bağlayan Qızıl Direk ilə ekvivalent görülər. Zənginliyi, möhtərəmliyi və gücü təmsil edir. Yer üzündəki qisiminə qəhrəmanlar, yeraltındakı hissəsinə Erlik, səmadakı parçasına isə Ülgen atını bağlar. Söz, Sırın sözü ilə əlaqəlidir. Sərmək felindən gəlir.
Etimologiya
Uluqayın: "Ulu" və "Qayın". Türkcədə Kayın / Katın / kadün / Gayi / Kazın / Gacı / Hazım, monqolcada isə kadün / Hadun / Kada / Hada formalarıyla adı müxtəlif cür çəkilər.
Bayterek: Bay "müqəddəs, zəngin" və Terek "ağac, şam"
Mənbə
Türk Əfsanə Sözlüyü, Dəniz Qaraqurd, Türkiyə, 2011, (OTRS: CC BY-SA 3.0) (türk.)
Mifologiya ilə əlaqədar olan bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin.
Avqust 04, 2021
uluqayın, türk, mifologiyasında, həyat, ağacı, uluğqayın, uluqadhın, oloqayqın, olaraq, bilinər, bayqayın, bayterək, ulubux, olobux, olıbuk, deyilir, yakutlarda, luuk, ağal, luğuq, deyilir, mündəricat, məna, əhəmiyyət, çalama, tətbiqi, turuğ, sərge, etimologiy. Uluqayin turk mifologiyasinda heyat agaci Ulugqayin Uluqadhin Oloqayqin olaraq da biliner Bayqayin Bayterek ve ya Ulubux Olobux Olibuk da deyilir Yakutlarda Luq Mas Aal Luuk Mas Agal Luguq Mas deyilir Mundericat 1 Mena ve ehemiyyet 2 Calama tetbiqi 3 Turug 4 Serge 5 Etimologiya 6 MenbeMena ve ehemiyyet RedakteYerle goyu bir birine baglayan heyat agacidir Kayra Xan terefinden ekilmisdir Dunya ile birlikde yaradilmisdir Dunyanin yeraltinin ve semanin tam merkezindedir Budaqlari semani ustun tutar Kokleri torpagin butun qatlarini desib yeralti okeanina qeder uzanar Oksoko qusu etrafinda donerek ucar ve bezen de tepesine qonub Doqquz boy Turklerin doqquz qovmu ve ya yer uzundeki doqquz boyuk insan irqi bu agacin doqquz budagindan toremisdir Umay Ana Heyat Agacinin sahibidir ve yer uzune enerken bu agaci istifade eder Kubey xanim bu agacin icinde yasar Kokleri yeraltina budaqlari goye uzanar Koklerinden heyat suyu Bengusu axar Her sahesi altindan yetmis yarpaqli olaraq teyin olunar Yarpaqlarinin boyukluyu bir at derisi qederdir Turk mifologiyasinda cox ehemiyyetli bir yere malikdir Goyleri desib namelum yuksekliklere cixar Uluqayinin novlerinden biri Gunese biri de Aya uzanar Tepesinde Ulgen oturar Bezen bir sam agaci olaraq qebul edilir Agacin bir terefinde ay bir terefinde ise Gunes tapilar Bezen Demir Dag in uzerinde dayandigi qebul edilir Sekkiz kolgeli doqquz koklu olaraq xatirlanar Insanlarin ruhlari bu agacin budaqlari arasinda ucusur durur Bu ruhlar kicik quslara benzeyirler Osmanli dovletin qurucusu Osman Bey Otman Bey in yuxusunda gorduyu boyuyub butun dunyani ehate eden agac da Uluqayina benzeyir Agaca bez caput baglayaraq dilek tutmaq da yene Uluqayin ile elaqeli gorunmekdedir Ilgen deyilen recinesi onu yeyenlere mudhis bir guc verer Cuvas bayraginda simvollasdirma edilmis bir heyat agaci vardir Manixeizmin tesiriyle Heyat Agacinin eleyhdari olan Olum Agaci da turk medeniyyetine girmisdir lakin cox cox yayginlasmamistir Bezen eyni kokden cixan iki agac olaraq adlandirilar ki bu veziyyet iki zirvesi olan Dunya Dagi ile de uygun duser Mani dini ile bu ekiz agaclardan birine olum funksiyasi yuklenmisdir Heyat Agacina az qala eyni xususiyyetlerle amma bir az daha detali ve sade olaraq Macar mifologiyasinda da Vilagfa ve ya Eletfa adiyla rast gelinir Adi Macar amma motiv Ural Altay mifologiyasina aiddir Macarlara gore saman trans halindaki seferinde bu agaca dirmasaraq goye cixar Calama tetbiqi RedakteCalama turk xalq inancinda muqeddes sayilan bir obyekte ve ya varliga bez caput baglama menasini verer Agaclara bez caput baglama tetbiqidir Edilen herekete Calama Calama deyilir Ulug Qayin inanci ile elaqelidir Mayalama sozu turkcede calmaq feli ile ifade ediler Bu mezmunda bir dusuncenin isteyin muqeddes bir yere mayalanmasi kimi qebul edile biler Qurbanliq qoclara lent baglanmasi da yene bu anlayisla elaqelidir Islam dini bu cur yanasmalari qeti olaraq qadagan etmisdir Calamaq caput baglamaq feli ile de istifade ediler Calmaq sozunun bir menasi da parcani kesmek olaraq istirak eder Turug RedakteTurug turk ve monqol samanizminde saman agacidir Monqollar Torug deyerler Tanri ilk samani yaratdiginda onun evinin onune sekkiz budaqli bir agac tikmisdir Bu sebeble her saman ozunu temsil eden bir agac tiker Bu agaca Turug adi veriler Turug soz menasi olaraq dayaniqli yerinde dayanan olumsuz demekdir Serge RedakteSerge turk altay yaqut ve dolqan xalq medeniyyetinde ve mifologiyasinda muqeddes direkdir Sergey Sergen de deyilir At qosmaq ucun tikilir Bu direyin qoruyucu ruhunun iyesinin olduguna inanilar Umumi sergelerden basqa heyete tikilen xususi at sergenleri vardir Kiyi Serge Gelin Sergenine yalniz gelinin ati baglana biler Bundan basqa ulu bayramlarda tikilen xususi sergenler olar Yerin suyun ruhlarinin menevi desteyini ala bilmek ucun ededleri uc ve ya doqquz olan sergenler de movcuddur Inekler ucun tikilen serge de vardir ve buna at baglanilmaz Serge bezeklerle techiz ediler Sergenin basina taxtadan at basi simvolu qoyulur Bezi nagillarda yer alti yer uzu ve goy uzunu bir birine baglayan Qizil Direk ile ekvivalent goruler Zenginliyi mohteremliyi ve gucu temsil edir Yer uzundeki qisimine qehremanlar yeraltindaki hissesine Erlik semadaki parcasina ise Ulgen atini baglar Soz Sirin sozu ile elaqelidir Sermek felinden gelir Etimologiya RedakteUluqayin Ulu ve Qayin Turkcede Kayin Katin kadun Gayi Kazin Gaci Hazim monqolcada ise kadun Hadun Kada Hada formalariyla adi muxtelif cur cekiler Bayterek Bay muqeddes zengin ve Terek agac sam Menbe RedakteTurk Efsane Sozluyu Deniz Qaraqurd Turkiye 2011 OTRS CC BY SA 3 0 turk Mifologiya ile elaqedar olan bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin Menbe https az wikipedia org w index php title Uluqayin amp oldid 5046487, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
