Saxalin adasının adı anlaşılmazlıqdan yaranıb. Bu regionun xəritəsini tərtib edən fransız alimləri Saxalinin qərb sahillərinə "Saxalin anqaxata" qeyd ediblər ki, bu da monqol dilindən tərcümədə "Qara dənizin ağzında qayalar" deməkdir. Anton Pavloviç Çexov Saxalin haqqında öz yol qeydlərində bu barədə yazırdı: "Bu ada daha dəqiq Amur ağzı və ya hər hansı sıldırım qaya və ya burun (coğrafi) adı ola bilərdi. Fransız coğrafiyaçıları isə səhvən bunu adanın özünə aid ediblər". Axırda bu ad bütün xəritələrdə möhkəmlənərək özünü təsdiqləyib.
Coğrafiyası
Rusiyanın ən böyük adası olan Saxalin adası Sakit okeanın şimalında yerləşir. Adanın cənubunda Poyasok bərzəxi yerləşir. Yaponiyanın beşdə biri qədər ölçüdə olan bu ada Rusiyanın şərq, Yaponiyanın isə şimal sahilində yerləşir. Adanın yerli sakinləri Aynlar, Oroklar və Nivxlərdir.
1995-ci il 28 may tarixində adada baş verən 7,5 bal gücündəki zəlzələ nəticəsində isə Nefteqorsk ərazisində 2000-dən çox insan ölümü baş vermişdi.
Tarixi
Saxalin adasında ilk məskunlaşmalar Neolit dövründə olmuşdur. Adada ən qədim dövrlərdən bəri cənub hissədə Aynlar,mərkəzi hissədə Oroklar və şimal hissədə Nivxlər məskunlaşmışdılar.Çinlilər burada həyatını balıqçılıqla keçirən Syanbi və Nanay tayfalarının olmasını da qeyd edirlər.
Təxminən eramızın 1264-cü ilindən başlayaraq Monqol İmperatorluğu adanı ələ keçirmək üçün çoxlu cəhdlər göstərmişdir.”Yuan-Şi” (Yuan sülaləsinin tarixi) adlı kitabda da Monqol İmperatorluğunun Quveyləri asılı hala salması və 1308-cü ilə qədər Saxalinin bütün vətəndaşlarının Monqollara təslim olması göstərilir. Nivxlər və Oroklar isə Monqollara daha tez boyun əymişdilər, Aynlar isə onlardan ən gec asılı vəziyyətə düşən olmuşlar. Quvey tayfalarının yaşlıları isə Çində Monqol Yuan sülaləsinin sonuna qədər (1368) Yuan məntəqələrinə səfərlər etmişlər. Min sülaləsinin (1368-1444) hakimiyyətinin ilkin illərində də belə səfərlər davam etdirilmişdir.Amur regionunda Çin siyasi və ticari institutların yaranmasının ardından isə 15-ci əsrin ortalarına kimi Saxalin Aynları tez-tez Çin nəzarətindəki məntəqələrə səfərlər etmişlər.Belə bir fakt da var ki,Min sülaləsindən olan admiral Yişixa özünün Aşağı Amura etdiyi ekspedisiyalarından birində 1413-cü ildə Saxalinə çatmışdır və yerli qəbilə başçısına Min rütbələrini bağışlamışdır.Min sülaləsinin hakimiyyəti altında Şimal-Şərqi Asiya və Saxalində ticarət “boyun əydirilmiş insanlar üçün sistem” prinsipi ilə həyata keçirilirdi.Vey Yuanın “Tzin sülaləsinin hərbi tarixi” adlı əsərində göstərilir ki,Tzin sülaləsi 1616-cı ildə Saxalinə hücum üçün 400 qrup hərbi dəstə yollamışdır.[Mənbə göstərin]
Saxalin adasında ilk Yapon məskunlaşmalarının əsası isə 1679-cu ildə qoyulub.Maçumae tayfasının xəritəşünasları isə adanın xəritəsini hazırlamış və onu “Kita-Ezo” adlandırmışdılar.(Kita Ezo Şimali Ezo deməkdir, Ezo isə Honsyü adasının şimalındakı adalara verilən qədim addır) 1689-cu ildə isə Rusiya və Çin arasında Nerçissk sülh müqaviləsi imzalandı ki,bu müqaviləyə görə də Stanovoy dağları Rusiya və Çin arasında sərhəd elan olundu.(Buna görə ada Rusiyaya düşürdü) Amma Tzin sülaləsi adanı hələ də öz ərazisi kimi hesab edirdi.Saxalini ziyarət edən ilk Avropalı isə Maarten Gerritzs olmuşdur.Hollandiyalı kapitan adanın şərq sahillərində iki adanı öz xəritəsində göstərmişdir.Amma maraqlısı odur ki,o buranın ada olmasından xəbərdar deyildi və 17-ci əsrdə Saxalin və Hokkaydo xəritələrdə materikin bir hissəsi kimi göstərilirdi.Rusiya tədqiqatçısı İvan Kruzenştern isə 1805-ci ildə Saxalini ziyarət etmişdir,lakin onu yarımada hesab etmişdir.Avropalı tədqiqatçıların tez-tez Saxalinə səfərləri isə artıq Yaponiya üçün alarm rolunu oynadı.Bunun da nəticəsi olaraq,Yaponiya 1807-ci ildə bütün ada üzərində hökmdarlığını elan etdi.Yaponlar qeyd edirdi ki,Tatar boğazını əslində yapon tədqiqatçısı Mamiya Rindzo 1809-cu ildə kəşf etmişdir. [Mənbə göstərin]
Saxalin coğrafi və mədəni baxımdan Hokkaydonun davamıdır, Yaponiya yenidən 1845-ci ildə, həmçinin Kuril adalarında bütün adanın üstündə suverenlik elan etdi, çünki Rusiyayla qarşılıqlı iddialar var idi. Bununla belə, rus dəniz səyyahı 1849-da Nevelski boğazın mövcudluğu haqqında yazdı və Çinin və yapon iddialarının əksinə - rus mühacirləri obyektlər, məktəblər, həbsxanalar, və adada kilsələr tikdilər.Yaponiya isə yenə Saxalinin (hansı ki, onlar adanı Karafuto adlandırırdı) üstündə öz suverenliyini 1865-ci ildə bildirmişdi.[Mənbə göstərin]
1855-ci ildə Rusiya və Yaponiya Simoda müqaviləsini imzaladı, hansı ki, elan etdi ki, hər iki ölkə vətəndaşları adada məskən sala bilərlər: şimalda ruslar və cənubda yaponlar, lakin onlar arasında dəqiq sərhəd yox idi. Rusiya həmçinin Ootomari-də öz hərbi bazasını tərk-silah etməyə razılaşdı. Tiryək müharibəsindən sonra, Rusiya Çini Ayqun müqaviləsini (1858) və Pekin konvensiyasını (1860) imzalamağa məcbur etdi, hansı ki, Çin şimalda Xeylunszyan (Amur) əyalətindən və Ussuridən şərqə Rusiyaya bütün ərazilərə olan iddialarını itirdi( bu iddialara Saxalin də daxil idi).Katorqa əmək düşərgəsi (islahedici koloniya) 1857-ci ildə Saxalində Rusiya tərəfindən yaradılmışdı, amma adanın cənub hissəsi Sankt-Peterburq Müqaviləsinə qədər(1875) yaponların nəzarətində idi, Sankt-Peterburq müqaviləsində isə yaponlar Kuril adası qarşılığında adanın bu hissəsini güzəştə getdilər.
Rus-Yapon müharibəsi dövründə isə Yaponlar adanı yenidən işğal edirlər.Rus-Yapon müharibəsindən sonra, Rusiya və Yaponiya 1905-ci ildə Portsmut müqaviləsini imzaladı, hansı ki, 50-ci paraleldən ada şimal və cənub hissələrə ayrıldı ; Rusiya adanın beşdə üçünü özündə saxladı. Sibir müdaxiləsi zamanı, Yaponiya 1920-dən 1925-ci ilə qədər adanın şimal hissəsində az ərazini tutdu.
Bundan sonra paytaxtı Toyohara ( hal hazırda Yujno Saxalinsk) olan Cənubi Saxalin yaponların nəzarətinə keçdi.Yaponlar Saxalin adasının cənubunu Karafuto prefekturası adlandırmağa başladılar.Adada Koreyadan xeyli miqrantlar var idi.
Siyasi vəziyyət
XİX və XX əsrlərdə həm Rusiyanın, həm də Yaponiyanın Saxalin adalarına iddiası olub. Adaya nəzarət mövzusunda iki ölkə arasında zaman-zaman çoxlu danışıqlar olmuşdur.Rusiya II Dünya Müharibəsinin sonlarına yaxın bir vaxtda adanı Yaponlardan ələ keçirmiş və zəbt etmişdir.Məhz bu səbəbdən yaponlar 1949-cu ildə adanı boşaltdıqda Aynların çoxu Hokkaydoya köçmüşdülər.
1945-ci ilin avqustunda Yalta konfransındakı razılaşmalara uyğun olaraq, Sovet İttifaqı Saxalin üzərində nəzarəti öz üzərinə götürdü. Cənubi Saxalində sovet hücumu Mancur strateji hücum əməliyyatının hissəsi idi .56-cı atıcılıq korpusunda, 79-cu atıcılıq diviziyasından ibarət olan, 2-ci atıcılıq briqadası, 5-ci atıcılıq briqadası və iki yüz on dördüncü tank briqadası 88-ci yapon diviziyasına hücüm etdi. Hərçənd Qırmızı Ordu üç dəfə yaponlardan çox idi, onlar güclü yaponların müqavimətləri qarşısında irəliləmək vəziyyətində deyildilər. 16 avqustda atıcılıq batalyonunun 365-ci il müstəqil dəniz piyada qoşunları Sovet Limanından Toroya (Qərbi saxalində sahilyanı kənd)yerə endi ki,yaponların müdafiə xəttini sındırsın. Yaponların müqaviməti bu enmədən sonra zəiflədi. Faktiki döyüşlər 21 avqusta qədər davam etdi. 22-23 avqustda yapon bölmələrinin əksəriyyəti barışığı elan etdi. Sovet İttifaqı Saxalinin tam işğalını 1945-ci il 25 avqustda paytaxt Toyoharanı tutmaqla başa çatdırdı. Sovet qüvvələri 9 gün ərzində adanın cənub hissəsində 20,000 Yapon qoşununun öhdəsindən gəlməyi bacarmışdı.
1944-cü ildə Cənubi Saxalində yaşayan 448000 yapon sakinindən böyük qismi (150 minə yaxın) müharibənin son günlərində Yaponiyaya təxliyyə edilmişdilər, amma qalan təxminən 300 000 nəfər isə bir neçə il adada qaldı. O vaxt Saxalin yaponlarının böyük əksəriyyəti 1946-1950-ci illərdə Yaponiyaya təxliyyə edilmişdilər, amma buna baxmayaraq,on minlərlə Saxalin koreyalıları və onların yapon qohumları Sovet İttifaqında qalmalı oldular.[Mənbə göstərin]
Son sülh müqaviləsi isə hələ də imzalanmamışdı və dörd qonşu adanın statusu hələ də mübahisəli qalırdı. Yaponiya San-Fransisko (1951) müqaviləsinə əsasən Cənubi Saxalin və Kuril adaları üzərindəki suverenlik iddialarından imtina edir. Amma Yaponiya tərəfi bildirmişdi ki,baxmayaraq ki,onlar bu iki ada üzərində suverenlik iddialarından imtina edirlər,amma bu imtinanı onlar hal-hazırda Rusiya tərəfindən idarə olunan 4 qonşu adaya aid etmirdilər.Hətta Yapon hökuməti adanın statusunun dəyişməsindən sonra Yapon və Ayn ailələrinə viza da hədiyyə edir.Baxmayaraq ki,iki ölkə arasında bu adalar barədə hələ də fikir ayrılıqları var,amma son zamanlar iki ölkə arasında iqtisadi və siyasi əməkdaşlıq tədricən yaxşılaşmağa doğru gedir.
1 sentyabr 1983-cü ildə isə Saxalin adasının qərbində olan kiçik Moneron adalarında Cənubi Koreya mülki təyyarəsi Saxalinin üstündən uçarkən, Sovet İttifaqı tərəfindən vurulmuşdu.Lakin Sovet İttifaqı bu təyyarənin diversant təyyarə olduğunu bəyan etmişdi. Hadisə nəticəsində ölən 269 nəfər içərisində isə ABŞ Konqresmeni Larri MakDonald da var idi.
Rusiya ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır.Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin.
Avqust 12, 2021
saxalin, adası, Сахалин, karafuto, adası, 樺太, asiyanın, şərq, sahillərində, rusiya, federasiyasını, saxalin, vilayətinə, daxildir, saxalinrus, Сахалинümumi, məlumatlarsahəsi, uzunluğu, kmeni, kmhündür, nöqtəsi, məhalisi, nəf, yerləşməsi51, ölkə, rusiya, rusiya. Saxalin adasi rus Sahalin ya da Karafuto adasi yap 樺太 Asiyanin serq sahillerinde ada Rusiya Federasiyasini Saxalin vilayetine daxildir Saxalinrus SahalinUmumi melumatlarSahesi 72 492 km Uzunlugu 950 kmEni 160 kmHundur noqtesi 1 609 mEhalisi 673 100 nef Yerlesmesi51 sm e 143 s u Olke Rusiya RusiyaSaxalin Vikianbarda elaqeli mediafayllar Saxalin adasi Saxalin adasinin adi anlasilmazliqdan yaranib Bu regionun xeritesini tertib eden fransiz alimleri Saxalinin qerb sahillerine Saxalin anqaxata qeyd edibler ki bu da monqol dilinden tercumede Qara denizin agzinda qayalar demekdir Anton Pavlovic Cexov Saxalin haqqinda oz yol qeydlerinde bu barede yazirdi Bu ada daha deqiq Amur agzi ve ya her hansi sildirim qaya ve ya burun cografi adi ola bilerdi Fransiz cografiyacilari ise sehven bunu adanin ozune aid edibler Axirda bu ad butun xeritelerde mohkemlenerek ozunu tesdiqleyib Cografiyasi RedakteRusiyanin en boyuk adasi olan Saxalin adasi Sakit okeanin simalinda yerlesir Adanin cenubunda Poyasok berzexi yerlesir Yaponiyanin besde biri qeder olcude olan bu ada Rusiyanin serq Yaponiyanin ise simal sahilinde yerlesir Adanin yerli sakinleri Aynlar Oroklar ve Nivxlerdir 1995 ci il 28 may tarixinde adada bas veren 7 5 bal gucundeki zelzele neticesinde ise Nefteqorsk erazisinde 2000 den cox insan olumu bas vermisdi Tarixi RedakteSaxalin adasinda ilk meskunlasmalar Neolit dovrunde olmusdur Adada en qedim dovrlerden beri cenub hissede Aynlar merkezi hissede Oroklar ve simal hissede Nivxler meskunlasmisdilar Cinliler burada heyatini baliqciliqla keciren Syanbi ve Nanay tayfalarinin olmasini da qeyd edirler Texminen eramizin 1264 cu ilinden baslayaraq Monqol Imperatorlugu adani ele kecirmek ucun coxlu cehdler gostermisdir Yuan Si Yuan sulalesinin tarixi adli kitabda da Monqol Imperatorlugunun Quveyleri asili hala salmasi ve 1308 cu ile qeder Saxalinin butun vetendaslarinin Monqollara teslim olmasi gosterilir Nivxler ve Oroklar ise Monqollara daha tez boyun eymisdiler Aynlar ise onlardan en gec asili veziyyete dusen olmuslar Quvey tayfalarinin yaslilari ise Cinde Monqol Yuan sulalesinin sonuna qeder 1368 Yuan menteqelerine seferler etmisler Min sulalesinin 1368 1444 hakimiyyetinin ilkin illerinde de bele seferler davam etdirilmisdir Amur regionunda Cin siyasi ve ticari institutlarin yaranmasinin ardindan ise 15 ci esrin ortalarina kimi Saxalin Aynlari tez tez Cin nezaretindeki menteqelere seferler etmisler Bele bir fakt da var ki Min sulalesinden olan admiral Yisixa ozunun Asagi Amura etdiyi ekspedisiyalarindan birinde 1413 cu ilde Saxaline catmisdir ve yerli qebile bascisina Min rutbelerini bagislamisdir Min sulalesinin hakimiyyeti altinda Simal Serqi Asiya ve Saxalinde ticaret boyun eydirilmis insanlar ucun sistem prinsipi ile heyata kecirilirdi Vey Yuanin Tzin sulalesinin herbi tarixi adli eserinde gosterilir ki Tzin sulalesi 1616 ci ilde Saxaline hucum ucun 400 qrup herbi deste yollamisdir Menbe gosterin Saxalin adasinda ilk Yapon meskunlasmalarinin esasi ise 1679 cu ilde qoyulub Macumae tayfasinin xeritesunaslari ise adanin xeritesini hazirlamis ve onu Kita Ezo adlandirmisdilar Kita Ezo Simali Ezo demekdir Ezo ise Honsyu adasinin simalindaki adalara verilen qedim addir 1689 cu ilde ise Rusiya ve Cin arasinda Nercissk sulh muqavilesi imzalandi ki bu muqavileye gore de Stanovoy daglari Rusiya ve Cin arasinda serhed elan olundu Buna gore ada Rusiyaya dusurdu Amma Tzin sulalesi adani hele de oz erazisi kimi hesab edirdi Saxalini ziyaret eden ilk Avropali ise Maarten Gerritzs olmusdur Hollandiyali kapitan adanin serq sahillerinde iki adani oz xeritesinde gostermisdir Amma maraqlisi odur ki o buranin ada olmasindan xeberdar deyildi ve 17 ci esrde Saxalin ve Hokkaydo xeritelerde materikin bir hissesi kimi gosterilirdi Rusiya tedqiqatcisi Ivan Kruzenstern ise 1805 ci ilde Saxalini ziyaret etmisdir lakin onu yarimada hesab etmisdir Avropali tedqiqatcilarin tez tez Saxaline seferleri ise artiq Yaponiya ucun alarm rolunu oynadi Bunun da neticesi olaraq Yaponiya 1807 ci ilde butun ada uzerinde hokmdarligini elan etdi Yaponlar qeyd edirdi ki Tatar bogazini eslinde yapon tedqiqatcisi Mamiya Rindzo 1809 cu ilde kesf etmisdir Menbe gosterin Saxalin cografi ve medeni baximdan Hokkaydonun davamidir Yaponiya yeniden 1845 ci ilde hemcinin Kuril adalarinda butun adanin ustunde suverenlik elan etdi cunki Rusiyayla qarsiliqli iddialar var idi Bununla bele rus deniz seyyahi 1849 da Nevelski bogazin movcudlugu haqqinda yazdi ve Cinin ve yapon iddialarinin eksine rus muhacirleri obyektler mektebler hebsxanalar ve adada kilseler tikdiler Yaponiya ise yene Saxalinin hansi ki onlar adani Karafuto adlandirirdi ustunde oz suverenliyini 1865 ci ilde bildirmisdi Menbe gosterin 1855 ci ilde Rusiya ve Yaponiya Simoda muqavilesini imzaladi hansi ki elan etdi ki her iki olke vetendaslari adada mesken sala bilerler simalda ruslar ve cenubda yaponlar lakin onlar arasinda deqiq serhed yox idi Rusiya hemcinin Ootomari de oz herbi bazasini terk silah etmeye razilasdi Tiryek muharibesinden sonra Rusiya Cini Ayqun muqavilesini 1858 ve Pekin konvensiyasini 1860 imzalamaga mecbur etdi hansi ki Cin simalda Xeylunszyan Amur eyaletinden ve Ussuriden serqe Rusiyaya butun erazilere olan iddialarini itirdi bu iddialara Saxalin de daxil idi Katorqa emek dusergesi islahedici koloniya 1857 ci ilde Saxalinde Rusiya terefinden yaradilmisdi amma adanin cenub hissesi Sankt Peterburq Muqavilesine qeder 1875 yaponlarin nezaretinde idi Sankt Peterburq muqavilesinde ise yaponlar Kuril adasi qarsiliginda adanin bu hissesini guzeste getdiler Rus Yapon muharibesi dovrunde ise Yaponlar adani yeniden isgal edirler Rus Yapon muharibesinden sonra Rusiya ve Yaponiya 1905 ci ilde Portsmut muqavilesini imzaladi hansi ki 50 ci paralelden ada simal ve cenub hisselere ayrildi Rusiya adanin besde ucunu ozunde saxladi Sibir mudaxilesi zamani Yaponiya 1920 den 1925 ci ile qeder adanin simal hissesinde az erazini tutdu Bundan sonra paytaxti Toyohara hal hazirda Yujno Saxalinsk olan Cenubi Saxalin yaponlarin nezaretine kecdi Yaponlar Saxalin adasinin cenubunu Karafuto prefekturasi adlandirmaga basladilar Adada Koreyadan xeyli miqrantlar var idi Siyasi veziyyet RedakteXIX ve XX esrlerde hem Rusiyanin hem de Yaponiyanin Saxalin adalarina iddiasi olub Adaya nezaret movzusunda iki olke arasinda zaman zaman coxlu danisiqlar olmusdur Rusiya II Dunya Muharibesinin sonlarina yaxin bir vaxtda adani Yaponlardan ele kecirmis ve zebt etmisdir Mehz bu sebebden yaponlar 1949 cu ilde adani bosaltdiqda Aynlarin coxu Hokkaydoya kocmusduler 1945 ci ilin avqustunda Yalta konfransindaki razilasmalara uygun olaraq Sovet Ittifaqi Saxalin uzerinde nezareti oz uzerine goturdu Cenubi Saxalinde sovet hucumu Mancur strateji hucum emeliyyatinin hissesi idi 56 ci aticiliq korpusunda 79 cu aticiliq diviziyasindan ibaret olan 2 ci aticiliq briqadasi 5 ci aticiliq briqadasi ve iki yuz on dorduncu tank briqadasi 88 ci yapon diviziyasina hucum etdi Hercend Qirmizi Ordu uc defe yaponlardan cox idi onlar guclu yaponlarin muqavimetleri qarsisinda irelilemek veziyyetinde deyildiler 16 avqustda aticiliq batalyonunun 365 ci il musteqil deniz piyada qosunlari Sovet Limanindan Toroya Qerbi saxalinde sahilyani kend yere endi ki yaponlarin mudafie xettini sindirsin Yaponlarin muqavimeti bu enmeden sonra zeifledi Faktiki doyusler 21 avqusta qeder davam etdi 22 23 avqustda yapon bolmelerinin ekseriyyeti barisigi elan etdi Sovet Ittifaqi Saxalinin tam isgalini 1945 ci il 25 avqustda paytaxt Toyoharani tutmaqla basa catdirdi Sovet quvveleri 9 gun erzinde adanin cenub hissesinde 20 000 Yapon qosununun ohdesinden gelmeyi bacarmisdi 1944 cu ilde Cenubi Saxalinde yasayan 448000 yapon sakininden boyuk qismi 150 mine yaxin muharibenin son gunlerinde Yaponiyaya texliyye edilmisdiler amma qalan texminen 300 000 nefer ise bir nece il adada qaldi O vaxt Saxalin yaponlarinin boyuk ekseriyyeti 1946 1950 ci illerde Yaponiyaya texliyye edilmisdiler amma buna baxmayaraq on minlerle Saxalin koreyalilari ve onlarin yapon qohumlari Sovet Ittifaqinda qalmali oldular Menbe gosterin Son sulh muqavilesi ise hele de imzalanmamisdi ve dord qonsu adanin statusu hele de mubahiseli qalirdi Yaponiya San Fransisko 1951 muqavilesine esasen Cenubi Saxalin ve Kuril adalari uzerindeki suverenlik iddialarindan imtina edir Amma Yaponiya terefi bildirmisdi ki baxmayaraq ki onlar bu iki ada uzerinde suverenlik iddialarindan imtina edirler amma bu imtinani onlar hal hazirda Rusiya terefinden idare olunan 4 qonsu adaya aid etmirdiler Hetta Yapon hokumeti adanin statusunun deyismesinden sonra Yapon ve Ayn ailelerine viza da hediyye edir Baxmayaraq ki iki olke arasinda bu adalar barede hele de fikir ayriliqlari var amma son zamanlar iki olke arasinda iqtisadi ve siyasi emekdasliq tedricen yaxsilasmaga dogru gedir 1 sentyabr 1983 cu ilde ise Saxalin adasinin qerbinde olan kicik Moneron adalarinda Cenubi Koreya mulki teyyaresi Saxalinin ustunden ucarken Sovet Ittifaqi terefinden vurulmusdu Lakin Sovet Ittifaqi bu teyyarenin diversant teyyare oldugunu beyan etmisdi Hadise neticesinde olen 269 nefer icerisinde ise ABS Konqresmeni Larri MakDonald da var idi Rusiya ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin Menbe https az wikipedia org w index php title Saxalin adasi amp oldid 5971265, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
.jpg.html){kind=link}
