Azərbaycanca
සිංහල
Türkçe
Bu səhifədə iş davam etməkdədir. |
SSRİ-də dissident hərəkatı və ya SSRİ-də dissidentlər — cəmiyyətdə və dövlətdə hökmranlıq edən kommunist ideologiyası və praktikasından əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənən, öz siyasi fikirlərini açıq şəkildə ifadə edən SSRİ vətəndaşları, buna görə bir çox dissidentlər hakimiyyət tərəfindən təqib olunurdu.
Müstəqil vətəndaş və mədəni təşəbbüsün müxtəlif təzahürlərini vahid bütövlükdə birləşdirən insan haqları hərəkatı dissident dünyasında xüsusi yer tuturdu. Hüquq müdafiəçiləri dissident fəaliyyətinin özü tərəfindən dəstəklənən vahid informasiya sahəsi yaratdılar ki, bu da 1960-1980-ci illərin vəziyyətini 1950-ci illərdəki qeyri-bərabər siyasi gizlin yaradılması cəhdlərindən köklü şəkildə fərqləndirdi. 1960-cı illərin ortalarından 1980-ci illərin əvvəllərinə qədər müstəqil vətəndaş fəallığının bu istiqaməti ictimai səhnədə mütləq üstünlük təşkil edirdi.
Dissident termini Sovet İttifaqında 1960-cı illərin ortalarından kommunizmin süqutuna qədər olan dövrdə istifadə edilib. Termin radikal sovet rejiminə qarşı olanların müdafiəsi və hərəkatın təşviqinə, adətən cinayət təqibinə və ya hakimiyyət tərəfindən susdurulmanın digər formalarına cavab verən kiçik marginal ziyalı qruplarına istinad etmək üçün istifadə olunub. Termin etimologiyasına uyğun olaraq dissident rejimdən “ayrı oturan” hesab edilir. Müxalifətçilər özlərini dissident kimi tanımağa başladıqca, bu termin qeyri-konformizmi cəmiyyətin xeyrinə olduğu qəbul edilən fərdlərə istinad etməyə başlayıb. Dissidentlərin ən nüfuzlu alt qrupu Sovet insan haqları hərəkatı kimi tanınır.
SSRİ-də siyasi müxalifət demək olar ki, yox idi və nadir istisnaları nəzərə almasaq, onun heç bir siyasi fəaliyyətinin nəticəsi yox idi. Çünki ki, ilk növbədə ona görə ki, dissident hərəkatı kobud qüvvə ilə dərhal darmadağın edildi. Əvəzində Sovet İttifaqında dissident fəaliyyətinin mühüm elementi cəmiyyəti (istər SSRİ daxilində, həm də xarici ölkələrdə) qanunların və insan hüquqlarının pozulması barədə məlumatlandırmaq və bu hüquqların müdafiəsi üçün təşkilatlanma idi. Zaman keçdikcə dissident hərəkatı sovet kommunistlərinin sui-istifadələri haqqında ətraflı məlumat yaya bildi.
Dövləti tənqid edən sovet dissidentləri əksər hallarda Sovet Cinayət Məcəlləsinə və xaricə sürgünə (sovet vətəndaşlığından məhrum edilməklə), ruhi xəstəxanaya və ya əmək düşərgəsinə göndərilmək kimi qanuni cəzalarla üzləşirdilər. Antisovet siyasi davranışı, xüsusən də hakimiyyətə açıq-aşkar müxalifətdə olmaq, islahat tələb etmək, SSRİ-ni tənqid edən kitablar yazmaq eyni zamanda cinayət əməli (məsələn, 70 və ya 190-1-ci maddələrin pozulması) sayılırdı.
Terminin tarixi
1990-cı ilin sonunda "Memorial" Araşdırma və İnformasiya Mərkəzi tərəfindən SSRİ-də dissident fəaliyyətinin və insan haqları hərəkatının tarixini öyrənmək üçün başladılan tədqiqat proqramının bir hissəsi olaraq dissidentliyin (müxalifətin) aşağıdakı tərifi təklif edilib:
- məqsəd və vəzifələrinə görə müxtəlif və çoxistiqamətli, lakin əsas fundamental prinsiplərinə görə çox yaxın olan hərəkətlər, qruplar, mətnlər və fərdi hərəkətlər toplusu:
- qeyri-zorakılıq;
- təbliğat;
- əsas hüquq və azadlıqların "defolt" olaraq həyata keçirilməsi;
- qanuna uyğunluq tələbi,
- ictimai fəaliyyət formalarına görə:
- senzurasız mətnlərin yaradılması;
- müstəqil (adətən məqsədlərinə görə qeyri-siyasi) ictimai birliklərə birləşmə;
- hərdən - ictimai aksiyalar (nümayişlər, vərəqələrin paylanması, aclıq aksiyaları və s.)
- istifadə olunan alətlərə görə:
- samizdat və Qərb kütləvi informasiya vasitələri ilə ədəbi, elmi, insan hüquqları, informasiya və digər mətnlərin yayılması;
- sovet rəsmi orqanlarına ünvanlanan petisiyalar və ictimai rəyə ünvanlanan “açıq məktublar” (sovet və xarici); son nəticədə petisiyalar, bir qayda olaraq, samizdatda da başa çatır və/və ya xaricdə dərc olunur.
1960-cı illərdə SSRİ və Şərqi Avropa ölkələrində (əvvəlki dövrün antisovet və antikommunist hərəkatlarından fərqli olaraq) sovet quruluşuna və marksist ideologiyaya qarşı zorakı üsullarla mübarizə aparmağa cəhd etməyən, lakin sovet qanunlarına və rəsmi dəyərlərə müraciət edən müxalifət hərəkatının üzvlərini təsvir etmək üçün “dissident” termini tətbiq edilib. Bu termin əvvəlcə Qərbdə, sonra isə dissidentlərin özləri tərəfindən - əvvəlcə, bəlkə də, zarafat kimi, sonra isə tamamilə ciddi şəkildə işlədilib. Sözün tam olaraq kimin istifadə etməsindən asılı olaraq o, müxtəlif mənalar verə də bilərdi.
O vaxtdan dissidentlər tez-tez ilk növbədə avtoritar və totalitar rejimlərə qarşı çıxan insanlara istinad etmək üçün istifadə olunur, baxmayaraq ki, bu söz daha geniş kontekstdə də istifadə olunur. Məsələn, öz qrupunda dominant mentalitetə qarşı çıxan insanları ifadə etmək üçün istifadə edilir. Lyudmila Alekseyevanın fikrincə, dissidentlər dekabristlər, narodniklər və hətta qeyri-formallar kimi tarixi kateqoriyadır: “Dissident” və “dissident” terminləri terminoloji mübahisələrə və tənqidlərə səbəb olub və etməkdə də davam edir. Məsələn, sovet rejiminə fəal şəkildə qarşı çıxan və təqiblərə məruz qalan Leonid Borodin özünü dissident hesab etməkdən imtina edir, çünki dissidentlik dedikdə yalnız 1960-cı illərin və 1970-ci illərin əvvəllərindəki rejimə qarşı liberal və liberal-demokratik müxalifəti nəzərdə tutur, hansı ki, 1960-cı illərin ortalarında insan haqları hərəkatı kimi formalaşmışdır. L.Ternovskinin fikrincə, dissident kortəbii şəkildə formalaşmış adət və anlayışları deyil, yaşadığı ölkədə yazılmış qanunları rəhbər tutan şəxsdi"..
Dissidentlər terrorla bağlı hər hansı əlaqədən uzaqlaşdılar və 1977-ci ilin yanvarında Moskvada törədilən terror aktları ilə əlaqədar Moskva Helsinki Qrupu bəyan da yayıb: "...Dissidentlər terrora qəzəb və ikrah hissi ilə yanaşırlar. ...Biz bütün dünyada media işçilərinə müraciət edirik ki, “dissident” ifadəsini yalnız bu mənada işlətsinlər və zorakılıq edən şəxsləri əhatə etməsinlər.... Xahiş edirik ki, dissidentlə terrorçu arasında fərq qoymayan hər bir jurnalist və ya şərhçi Stalinin dissidentlərə qarşı repressiya üsullarını canlandırmağa çalışanlara kömək etməsin".
Rəsmi sovet sənədlərində və təbliğatında "dissident" termini adətən dırnaq içərisində istifadə olunurdu: "qondarma "dissidentlər". Daha çox onları "antisovet elementləri", "antisovet adamları", "reneqatlar" adlandırırdılar.
İdeologiya
Dissidentlər arasında çox fərqli baxışlara malik insanlar var idi, lakin onları birləşdirən, əsasən, öz əqidələrini açıq şəkildə ifadə etməyin mümkünsüzlüyü idi. Heç vaxt dissidentlərin əksəriyyətini birləşdirən vahid “dissident təşkilatı” və ya “dissident ideologiyası” olmayıb.
Larisa Boqoraz 1997-ci ildə bu barədə belə yazırdı: "Əgər baş verənləri hərəkat adlandırmaq olarsa - "durğunluq"dan fərqli olaraq - deməli bu hərəkat Braunçudur, yəni sosialdan daha psixoloji bir fenomendir. Ancaq bu Braun hərəkatında ora-bura, daima fırlanmalar və axınlar yaranır, haradasa hərəkət edir - milli, dini, o cümlədən insan haqları "hərəkətləri".
Yelena Bonnerin fikrincə, 1960-1970-ci illərin dissidentliyi ilk növbədə iştirakçılarının “rəsmi yalanlardan azad olmaq” istədiyi əxlaqi və etik hərəkat hesab edilməlidir. Onun sözlərinə görə, dissidentlərin bir çoxu heç vaxt siyasi fəaliyyətə can atmayıb və fürsət düşəndə şüurlu şəkildə ondan əl çəkiblər".
Yuxarıda qeyd edildiyi kimi, özünü dissident hesab etməyən Leonid Borodin aşağıdakı xarakteristikanı verib: "Dissidentlik bir fenomen kimi Moskva ziyalıları arasında yarandı, onun otuzuncu illərin sonunda atalarının və babalarının faciəsini yaşamış, məşhur "ərimə" dalğasından haqlı qisas hissi və ondan sonrakı məyusluq hissi yaşamış bir hissəsində böyük ölçüdə əksini tapıb. Birinci mərhələdə Moskva dissidenti nə anti-kommunist, nə də antisosialist idi, ancaq liberalizm dedikdə, siyasi təcrübə, siyasi bilik və ya xüsusilə, siyasi dünyagörüşü ilə təsdiqlənməyən müəyyən xoş arzular toplusunu nəzərdə tuturuqsa, məhz liberal idi".
Vladimir Bukovski isə bu barədə belə yazırdı: "... biz siyasi hərəkat olaraq meydana çıxmadıq. Biz mənəvi hərəkat idik. Bizim əsas impulsumuz Rusiyanı yenidən qurmaq deyil, sadəcə olaraq cinayətin iştirakçısı olmamaq idi. Rejimin bir hissəsi olmamaq. Bu, ən güclü motiv idi".
Hələ 1983-cü ildə Lyudmila Alekseyeva SSRİ-də dissidentlərin bir neçə “ideoloji tiplərini” müəyyən etmişdi:
- "əsl kommunistlər" (sosialistlər) - Marksizm–leninizm təlimi rəhbər tuturdular, lakin onun SSRİ-də təhrif olunduğuna inanırdılar (məsələn, Roy Medvedev, Valeri Ronkin və samizdat jurnalı "Kolokol", İnqilabçı Kommunizm Qrupu, "Gənc Sosialistlər" işi üzrə məhkum olunmuş Roy Medvedev, Valeri Ronkin və başqaları);
- “Qərb liberalları” – Qərbi Avropa və ya Amerika modelinin kapitalizminin “düzgün” sistem olduğuna inanırdılar; onların bəziləri “konvergensiya nəzəriyyəsi”nin – kapitalizmlə sosializmin yaxınlaşması və sonradan birləşməsinin qaçılmazlığı doktrinasının tərəfdarları idi, lakin “qərblilərin” əksəriyyəti sosializmi “pis” (yaxud qısamüddətli) sistem hesab edirdilər;
- "eklektiklər" - SSRİ-nin rəsmi ideologiyasına zidd olan müxtəlif baxışları birləşdirdi;
- Rus millətçiləri – Rusiya üçün “xüsusi yol” tərəfdarları; onların bir çoxu pravoslavlığın dirçəlişinə böyük əhəmiyyət verirdi; bəziləri monarxiyanın tərəfdarları idi; "Rusiya Partiyası" kimi təşkilatlar (xüsusən, İqor Şafareviç, Leonid Borodin, Vladimir Osipov, Anatoli İvanov);
- digər millətçilər (Baltikyanı, Ukrayna, Gürcüstan, Ermənistan, Azərbaycanda) - onların tələbləri milli mədəniyyətin inkişafından tutmuş SSRİ-dən tam ayrılmağa qədər müxtəlif idi. Onlar tez-tez özlərini liberal elan edirdilər, lakin SSRİ-nin dağılması zamanı siyasi hakimiyyətə nail olaraq onların bəziləri (məsələn, Zviad Qamsaxurdiya, Əbülfəz Elçibəy) etnokratik rejimlərin ideoloqlarına çevrildilər. Leonid Borodinin yazdığı kimi, "dissidentlərin aralarında say etibarilə Ukrayna, Baltikyanı və Qafqaz millətçiləri həmişə üstünlük təşkil edirdilər. Əlbəttə, millətçi müxalifətlə Moskva dissidenti arasında əlaqələr var idi, lakin "heç olmasa, pis moskvalıdan nə isə ummaq" prinsipinə görə. Millətçilər Qərblə iqtisadi rəqabətdə İttifaqın dağılmasına, hətta üçüncü dünya müharibəsinə ümid bağlayaraq uğurlarını Moskvanın dissidentliyinin perspektivləri ilə əlaqələndirmirdilər”.
Aşağıdakılar da dissident hesab olunurdular: sionist hərəkatının fəalları (“refuseniklər”), Krım tatarlarının Krıma qayıdış hərəkatının fəalları (rəhbəri – Mustafa Əbdülcəmil Qırımoğlu), dini qeyri-konformistlər: pravoslavlar – D.S.Dudko, S.A.Jeludkov, S.V.Krasnov, A.V.Krasnov, A.Leqorod, S.A.Rusak, B.V.Talantov, G.P.Yakunin, "əsl pravoslav xristianlar", baptistlər - Yevangelist Xristianlar-Baptistlər Kilsələri Şurası, Litvada katoliklər, V.A.Şelkovun başçılıq etdiyi adventist islahatçılar, Pentekostallar (xüsusən V.İ.Belıx, İ.Ferişen, P.Siberens), Rusiya Beynəlxalq Krişna Cəmiyyəti təçkilatı ardıcılları və s.
1960-cı illərin sonlarından başlayaraq müxtəlif ideologiyalara sadiq olan bir çox dissidentlərin fəaliyyətinin və ya taktikasının məqsədi SSRİ-də insan hüquqları uğrunda - ilk növbədə söz azadlığı, vicdan azadlığı, mühacirət azadlığı, siyasi məhbusların ("vicdan məhbusları") azadlığa buraxılması uğrunda mübarizəyə çevrildi.
1978-ci ildə İşçilərin Azad Peşələrarası Assosiasiyası (SMOT), müstəqil həmkarlar ittifaqı və Əlillərin Hüquqlarının Müdafiəsi Təşəbbüs Qrupu yaradıldı. 1979-cu ildə “Qadın və Rusiya” adlı samizdat almanax nəşr olundu, orada uşaq böyütməyin çətinliklərindən, kişilərə və sovet sisteminə qarşı sinizmdən, qadınların həyatından – o vaxtkı dissident hərəkatı üçün marjinal olan mövzulardan bəhs edilirdi. Daha sonra onu feminist samizdat jurnalı "Maria" əvəz etdi. 1982-ci ildə “SSRİ və ABŞ arasında etimad yaradılması qrupu” yaradıldı.
Sosial tərkibi
Elmin institusionallaşması istər-istəməz ətrafdakı reallığı tənqidi şəkildə dərk edən insanlar təbəqəsinin yaranmasına səbəb oldu. Bəzi hesablamalara görə, dissidentlərin əksəriyyəti ziyalılara mənsub olub. 1960-cı illərin sonunda bütün dissidentlərin 45%-ni alim, 13%-ni mühəndis və texniki işçilər təşkil edirdi.
Sovet dissidentlərinin fəaliyyəti
Əslində, SSRİ-də kommunist rejiminə qarşı dissident müxalifətin iki əsas istiqaməti inkişaf edib.
Bunlardan birincisi SSRİ-dən kənardan dəstəyə, ikincisi isə ölkə daxilində əhalinin etiraz əhval-ruhiyyəsindən istifadə etməyə yönəlib.
Bəzi dissidentlərin, əsasən də Moskva hüquq müdafiəçilərinin adətən açıq olan fəaliyyəti xarici ictimai rəyə müraciətlər, Qərb mətbuatından, qeyri-hökumət təşkilatlarından, fondlardan istifadə, Qərbin siyasi və dövlət xadimləri ilə əlaqələrə əsaslanırdı.
Eyni zamanda, dissidentlərin əhəmiyyətli bir hissəsinin hərəkətləri ya sadəcə olaraq kortəbii özünü ifadə və etiraz forması, ya da rejimə fərdi və ya qrup müqavimətinin bir forması idi. Ümumrusiya Xalqların Azadlığı Uğrunda Sosial-Xristian İttifaqı, İnqilabçı Kommunizm Qrupu, Valentin Sokolov, Andrey Derevkin və başqaları bu qəbildən mübarizə aparanlar idilər. Xüsusilə, bu ikinci istiqamət Qərblə əlaqələrə deyil, sırf SSRİ daxilində müqavimətin təşkilinə yönəlmiş müxtəlif növ gizli təşkilatların yaradılmasında ifadə olunurdu.
Dissidentlər mərkəzi qəzetlərə və Sov.İKP MK-ya açıq məktublar göndərir, samizdat hazırlayır və paylayır, nümayişlər keçirirdilər (məsələn, “Qlasnost mitinqi”, 25 avqust 1968-ci il nümayişi), ölkədəki real vəziyyət barədə ictimaiyyəti məlumatlandırmağa çalışırdılar.
Geniş dissident hərəkatının başlanğıcı Daniel və Sinyavskinin məhkəməsi (1965), həmçinin Varşava Müqaviləsi qoşunlarının Çexoslovakiyaya yeridilməsi (1968) ilə bağlıdır.
Dissidentlər "samizdat"a - evdə hazırlanmış broşuraların, jurnalların, kitabların, kolleksiyaların və s. nəşrə çox diqqət yetirdilər. "Samizdat" adı Moskva nəşriyyatlarının adları ilə bənzətmə ilə zarafat kimi çıxdı - "Detizdat" (uşaq ədəbiyyatı nəşriyyatı), "Politizing ədəbiyyatı" (özlərinin siyasi nəşrləri). Beləliklə onlar öz nəşrlərini bütün Moskvaya, sonra isə başqa şəhərlərdə paylayırdılar. İlk nüsxələri əldə edənlərdən bəziləri onları yenidən çap edib təkrar yayırdılar. Dissident jurnalları belə paylanırdı. "Samizdat"la yanaşı, qadağan olunmuş materialların xaricdə nəşri və sonradan SSRİ ərazisində yayılması - "tamizdat" geniş yayılmışdı.
1979-cu ilin fevralında “Seçkilər-79” qrupu yaradıldı ki, onun üzvləri SSRİ Konstitusiyasının verdiyi SSRİ Ali Sovetinə seçkilərdə müstəqil namizədlər irəli sürmək hüququndan istifadə etmək niyyətində idilər. Namizədlər Roy Medvedev və əri üçün getmək istəyən defektor Aqapovun həyat yoldaşı Lyudmila Aqapova idi. Qrup bu namizədlərin qeydə alınması üçün sənədləri təqdim etmiş, lakin göstərilən tarixə qədər cavab almamış və nəticədə müvafiq seçki komissiyaları namizədləri qeydə almaqdan imtina etmişdi.
Hakimiyyət orqanlarının mövqeyi
Sovet rəhbərliyi SSRİ-də mövcud olan hər hansı müxalifət ideyasını kökündən rədd edirdi və daha çox isə dissidentlərlə dialoqun mümkünlüyünü qəbul etmirdi. Əksinə, SSRİ “cəmiyyətin ideoloji birliyini” elan edir və dissidentləri “reneqat” adlandırırdı.
Rəsmi təbliğat dissidentləri Qərb kəşfiyyat xidmətlərinin agentləri, dissidentliyi isə xaricdən səxavətlə ödənilən bir növ peşəkar fəaliyyət kimi təqdim etməyə çalışırdı.
Belə ki, SSRİ DTK-nın sədri Yuri Andropov 1973-cü il aprelin 27-də Sov.İKP MK-nın plenumunda çıxış edərək bildirirdi ki, mövcud məlumatlara görə, gərginlik şəraitində Qərb kəşfiyyat xidmətləri sosialist sistemini sarsıtmağa, “cəbhədən hücumdan”, antisovetizmin birbaşa təbliğinə, sosializm əleyhinə, “kommunizm əleyhinə” cəhdlərdən, sosializm sistemini sarsıtmağa yönəlmiş iş taktikasını dəyişiblər. Onlar “sosialist cəmiyyətini yumşaldacaq və nəticədə zəiflədəcək” neqativ proseslərin həyəcanlanması taktikasını seçiblər. Bu baxımdan, onun sözlərinə görə, DTK Qərb xüsusi xidmət orqanlarının “Sovet İttifaqında müxtəlif narazı şəxslərlə əlaqə yaratmaq və onlardan qeyri-qanuni qruplar yaratmaq” və sonradan bu qrupları birləşdirərək onları “müqavimət təşkilatına”, yəni fəal müxalifətə çevirmək üzrə işləri gücləndirmək planlarından xəbərdardır. Andropov öz çıxışında DTK-nın “ən qəddar millətçilik formasında düşmən siyasi niyyətləri olan bir sıra şəxslərə qarşı qabaqlayıcı tədbirləri”, habelə Ukrayna, Litva, Latviya və Ermənistanda bir sıra millətçilərin “açıq antisovet fəaliyyətinə görə” ifşasını xatırladıb. Demək olar ki, bütün hallarda, Andropovun fikrincə, bu şəxslərin fəaliyyəti “Qərbdə yerləşən təxribat mərkəzlərindən ilhamlanaraq” Sovet İttifaqındakı emissarları vasitəsilə öz himayədarlarına təlimatlar, pullar, məxfi yazı avadanlığı və çap avadanlıqları göndərirdilər.
Bəzi dissidentlər Qərbdə nəşr olunan əsərlərə görə qonorar alırdılar. Sovet hakimiyyəti bunu həmişə mənfi mənada “rüşvətxorluq” və ya “xəyalpərəstlik” kimi təqdim etməyə çalışırdı, baxmayaraq ki, rəsmi olaraq tanınan bir çox sovet yazıçıları da Qərbdə nəşr olunur və buna görə qonorar alırdılar.
Dissidentlərin təqibi
Sovet dissidentlərinin məruz qaldıqları təqiblərə işdən qovulma, təhsil müəssisələrindən qovulma, həbs, psixiatrik xəstəxanalara yerləşdirmə, sürgün, sovet vətəndaşlığından məhrum etmə və ölkədən qovulma daxil idi.
1960-cı ilə qədər dissidentlərin cinayət təqibi RSFSR-in 1926-cı il Cinayət Məcəlləsinin 58-10-cu maddəsi və digər ittifaq respublikalarının cinayət məcəllələrinin oxşar maddələri (“əksinqilabçı təşviqat”) əsasında həyata keçirilirdi ki, bu da 1960-cı ildən 10 ilə qədər azadlıqdan məhrumetməni nəzərdə tuturdu. RSFSR-in 1960-cı il Cinayət Məcəlləsi (“antisovet ajiotajı”) və digər ittifaq respublikalarının cinayət məcəllələrinin 7 ilədək müddətə azadlıqdan məhrumetmə və 5 ilədək sürgün (əvvəllər analoji cinayətə görə məhkum olunmuşlar üçün 10 ilədək azadlıqdan məhrumetmə və 5 ilə qədər sürgün) nəzərdə tutan oxşar maddələri var idi. 1966-cı ildən RSFSR Cinayət Məcəlləsinin 190-1-ci “Sovet dövlətini və ictimai quruluşunu gözdən salan bilərəkdən yalan uydurmaların yayılması” maddəsi də tətbiq olundu ki, bu da 3 ilədək azadlıqdan məhrum etməni nəzərdə tuturdu (və digər ittifaq respublikalarının cinayət məcəllələrinin oxşar maddələri). Bütün bu maddələrə əsasən, 1956-1987-ci illərdə SSRİ-də 8145 nəfər məhkum edilib.
Bundan əlavə, dissidenti mühakimə etmək üçün RSFSR Cinayət Məcəlləsinin 1960-cı il tarixli 142-ci (“Kilsəni dövlətdən, məktəbin kilsədən ayırması haqqında qanunların pozulması”) və 227-ci (“Vətəndaşların sağlamlığına zərər vuran qrup yaratmaq”) maddələrindən, parazitizm və qeydiyyat rejiminin pozulması ilə bağlı maddələrdən istifadə edilib. Axtarışlar zamanı sonradan aşkar edilərək, müvafiq maddələrlə (məsələn, K.Azadovskinin işi) işlərin başlanması ilə silah, döyüş sursatı və ya narkotik vasitələrin yerə qoyulması (1980-ci illərdə) məlum hallar da olub.
Bəzi dissidentlərin ruhi xəstə və cəmiyyət üçün təhlükəli olduğu elan edilmiş və bu bəhanə ilə onlara qarşı məcburi müalicə tətbiq edilib. 1970 və 1980-ci illərdə cəza psixiatriyası tətbiq olunurdu, çünki bu halda məhkəmə prosesində tələb olunan qanunilik görüntüsünü yaratmağa ehtiyac yox idi.
Qərbdə cinayət təqibinə və ya psixiatrik müalicəyə məruz qalan sovet dissidentləri siyasi məhbus, “vicdan məhbusu” hesab edilirdi.
Dissidentlərə qarşı mübarizəni dövlət təhlükəsizlik orqanları, xüsusən 1967-ci ildən SSRİ DTK-nın 5-ci İdarəsi (“ideoloji təxribata” qarşı mübarizə üçün) aparırdı.
1960-cı illərin ortalarına qədər siyasi narazılığın faktiki olaraq istənilən açıq təzahürü həbslərlə nəticələnirdi. Lakin 1960-cı illərin ortalarından başlayaraq DTK qondarma “profilaktik tədbirlərdən” – xəbərdarlıq və hədələrdən geniş istifadə etməyə başladı və əksər hallarda yalnız hədə-qorxulara baxmayaraq fəaliyyətlərini davam etdirən dissidentləri həbs edirdi. Çox vaxt DTK əməkdaşları dissidentlərə mühacirət və həbs arasında seçim təklif edirdilər.
1970-1980-ci illərdə DTK-nın fəaliyyətinə “inkişaf etmiş sosializm” dövrünün sosial-iqtisadi prosesləri və SSRİ-nin xarici siyasətindəki dəyişikliklər əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərib. Bu dövrdə DTK öz səylərini ölkə daxilində və xaricdə millətçilik və antisovet təzahürləri ilə mübarizəyə yönəldib. Ölkə daxilində dövlət təhlükəsizlik orqanları fərqli fikirlərə və dissident hərəkatına qarşı mübarizəni gücləndirib. Lakin fiziki zorakılıq, deportasiya və saxlama hərəkətləri daha mürəkkəb və ardıcıl xarakter daşıyırdı. Dissidentlərə psixoloji təzyiqin tətbiqi, o cümlədən müşahidə, ictimai rəy vasitəsilə təzyiq, peşəkar karyeraya xələl gətirmək, profilaktik danışıqlar, SSRİ-dən deportasiya, psixiatriya klinikalarında məcburi həbs, siyasi məhkəmələr, böhtan, yalan və kompromatlar, müxtəlif təxribatlar və hədə-qorxular təsir vasitələri sayılırdı. Siyasi cəhətdən etibarsız vətəndaşların ölkənin paytaxt şəhərlərində yaşamasına qadağa qoyulması praktikası “101-ci kilometrdən kənara sürgün” adlanan təcrübə idi. DTK-nın diqqəti, ilk növbədə, öz sosial statusuna və beynəlxalq nüfuzuna görə Kommunist Partiyasının başa düşdüyü kimi, Sovet dövlətinin nüfuzuna xələl gətirə bilən yaradıcı ziyalıların nümayəndələrinə - ədəbiyyat, incəsənət və elm xadimlərinə yönəlmişdi.
Sovet yazıçısı, ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatı laureatı Aleksandr Soljenitsının təqib edilməsi DTK-nın bu istiqamətdə fəaliyyətinin göstəricisidir. 1960-cı illərin sonu və 1970-ci illərin əvvəllərində DTK-da xüsusi bölmə - DTK-nın Beşinci İdarəsinin 9-cu şöbəsi yaradıldı, o, müstəsna olaraq dissident yazıçının operativ nəzarəti ilə məşğul olurdu. 1971-ci ilin avqustunda DTK Soljenitsını fiziki olaraq aradan qaldırmağa cəhd etdi. Novoçerkassk səfəri zamanı ona gizli şəkildə naməlum zəhərli maddə vuruldu. Lakin yazıçı sağ qaldı, amma bundan sonra o, uzun müddət ağır xəstə yatdı. 1973-cü ilin yayında DTK əməkdaşları yazıçının köməkçilərindən biri olan E.Voroyanskayanı saxladılar və dindirmə zamanı onu Soljenitsının "Qulaq arxipelaqı" əsərinin əlyazmasının bir nüsxəsinin yerini açıqlamağa məcbur etdilər. Evə qayıdan qadın özünü asıb. Baş verənlərdən xəbər tutan Soljenitsin Qərbdə “Qulaq arxipelaqı”nın nəşrini əmr etdi. Sovet mətbuatında yazıçını sovet dövlətinə və ictimai quruluşuna böhtan atmaqda ittiham edən güclü təbliğat kampaniyası başladı. DTK-nın Soljenitsının keçmiş arvadı vasitəsilə yazıçını SSRİ-də "Xərçəng palatası" hekayəsinin rəsmi nəşrinə yardım vədi müqabilində xaricdə “Qulaq arxipelaqı”nın nəşrindən imtina etməyə inandırmaq cəhdləri uğursuz oldu və əsərin birinci cildi 1973-cü ilin dekabrında Parisdə nəşr olundu. Buna görə O, vətənə xəyanətdə ittiham olunaraq sovet vətəndaşlığından məhrum edildi və SSRİ-dən qovuldu. Yazıçının deportasiyasının təşəbbüskarı Yuri Andropov oldu. O, Sov.İKP MK Siyasi Bürosunun iclasında Soljenitsının “antisovet fəaliyyətinin yatırılması” üçün ona qarşı ölkədən qovulması tədbirinin seçilməsini təklif etdi. Yazıçı ölkədən qovulduqdan sonra DTK və Andropov şəxsən Soljenitsini gözdən salmaq və Andropovun dediyi kimi, “Qərbin mürtəce dairələrinin sosialist birliyi ölkələrinə qarşı ideoloji təxribatda belə reneqatlardan fəal istifadə etməsini ifşa etmək” kampaniyasını şəxsən davam etdirdilər.
Görkəmli elm xadimləri də DTK-nın uzunmüddətli təqib obyekti idi. Məsələn, sovet fiziki, üçqat Sosialist Əməyi Qəhrəmanı, dissident və hüquq müdafiəçisi, laureatı Andrey Saxarov 1960-cı illərdən DTK-nın nəzarətində olub. O, axtarışlara, mətbuatda çoxsaylı təhqirlərə məruz qalıb. 1980-ci ildə Saxarov antisovet fəaliyyətində ittiham olunaraq həbs edildi və məhkəməsiz Qorki (hazırda Nijni Novqorod) şəhərinə sürgünə göndərildi və orada 7 il DTK əməkdaşlarının nəzarəti altında ev dustaqlığında qaldı. 1978-ci ildə DTK sovet filosofu, sosioloqu və yazıçısı A.A.Zinovyevi psixiatriya xəstəxanasına məcburi müalicəyə göndərmək məqsədi ilə ona qarşı antisovet fəaliyyətində ittiham olunaraq cinayət işi qaldırmağa cəhd etdi, lakin "SSRİ-də psixiatriya ətrafında Qərbdə aparılan kampaniyanı nəzərə alaraq" bu qabaqlayıcı tədbir kimi qəbul edildi. Alternativ olaraq, Sov.İKP MK-ya təqdim etdiyi hesabatda DTK rəhbərliyi Zinovyev və onun ailəsinin xaricə getməsinə icazə verməyi və onun SSRİ-yə daxil olmasına icazə verməməyi tövsiyə etdi.
SSRİ-nin insan hüquqlarına dair Helsinki sazişlərinin yerinə yetirilməsinə nəzarət etmək məqsədilə 1976-cı ildə bir qrup sovet dissidenti Moskva Helsinki Qrupunu (MHQ) yaratdı, onun ilk rəhbəri sovet fiziki, Ermənistan SSR Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü Yuri Orlov oldu. MHQ yarandığı andan DTK və sovet dövlətinin digər təhlükəsizlik orqanları tərəfindən davamlı təqib və təzyiqlərə məruz qalıb. Qrup üzvləri təhdidlərə məruz qalıb, mühacirət etməyə məcbur edilib, insan haqları fəaliyyətini dayandırmağa məcbur olunub. 1977-ci ilin fevralından fəallar Y.F.Orlov, A.Qinzburq, A.Şaranski və M.Landa həbs edilməyə başlandı. “Şaranskinin işi”ndə DTK bir sıra təbliğat xarakterli məqalələr hazırlamaq və dərc etdirmək, habelə ABŞ prezidenti Cimmi Karterə Şaranskinin evliliyi faktını inkar edən və onun əxlaqsız görkəmini “ifşa edən” şəxsi məktubu vermək əsas ittihamlar idi. DTK-nın təzyiqi ilə 1976-1977-ci illərdə MHQ üzvləri L.Alekseyeva, P.Qriqorenko və V.Rubin mühacirətə getməyə məcbur oldular. 1976-1982-ci illər arasında qrupun 8 üzvü həbs edilərək müxtəlif müddətlərə həbs və ya sürgünə (ümumilikdə 60 il düşərgələrdə və 40 il sürgündə) məhkum edilib, daha 6 nəfər isə SSRİ-dən mühacirətə getməyə məcbur edilib və vətəndaşlıqdan məhrum olunub. 1982-ci ilin payızında repressiyaların artması fonunda qrupun qalan üç üzvü MHQ-nin fəaliyyətini dayandırdığını elan etməyə məcbur oldular. Moskva Helsinki Qrupu öz fəaliyyətini yalnız 1989-cu ildə, Mixail Qorbaçov yenidənqurmasının ən qızğın çağında bərpa edə bildi.
DTK orqanları həbs edilmiş dissidentləri dissident hərəkatını pisləyən açıq bəyanatlar verməyə məcbur etməyə çalışırdı. Belə ki, “Əks-kəşfiyyat lüğəti”ndə (DTK Ali Məktəbi tərəfindən 1972-ci ildə nəşr olunub) deyilir: “DTK orqanları partiya orqanları ilə birlikdə və onların bilavasitə rəhbərliyi altında düşmənin ideoloji tərksilahı tədbirləri həyata keçirərək, bütün ideoloji cəhətdən zərərli təzahürlər barədə rəhbər orqanlara məlumat verir, cinayətkar ideyaların və sosiistlərin cinayətkar fəaliyyətinin ictimai ifşası üçün materiallar hazırlayır, “əvvəlki fikirlərindən dönən görkəmli düşmən ideoloqlarının açıq çıxışlarını təşkil etmək, antisovet fəaliyyətinə görə məhkum olunmuş şəxslərlə siyasi-maarifləndirmə işi aparmaq, ideoloji cəhətdən zərərli qrupların üzvləri arasında mənəviyyatsızlaşdırma işini təşkil etmək, bu qrupların öz üzvlərini öz sıralarına cəlb etdiyi mühitdə qabaqlayıcı tədbirlər görmək” nəzərdə tutulur. Cəzanın azaldılması müqabilində Pyotr Yakir, Viktor Krasin, Zviad Qamsaxurdiya və Dmitri Dudko kimi dissidentlər “tövbə edən” çıxışlar ediblər.
Qərb xadimlərinin SSRİ rəhbərliyinə göndərdiyi dissidentləri dəstəkləyən məktubları bilərəkdən cavabsız qalırdı. Məsələn, 1983-cü ildə Sov.İKP MK-nın o zamankı Baş katibi Yuri Andropov Avstriya federal kansleri Bruno Kreyskinin Yuri Orlovu müdafiə edən məktubuna cavab verməmək barədə xüsusi göstəriş verib.
Dissidentlərin günahsızlığında israr edən vəkillər siyasi işlərdən uzaqlaşdırılırdı. Məsələn, Sofiya Kallistratova Vadim Delone və Natalya Qorbanevskayanın hərəkətlərində cinayət ittihamının olmamasında israr etdiyi üçün prosesdən kənarlaşdırıldı. Boris Zolotuxin Aleksandr Ginzburqu müdafiə edən çıxışına görə Vəkillər Kollegiyasından xaric edilib.
A.İ.Fursovun fikrincə, DTK-nın 5-ci İdarəsi dissidentlərlə birgə yaşamaq üsulunu işləyib hazırladı, çünki bu, partiya rəhbərliyinə hesabat vermək üçün zəmin yaratdı.
Siyasi məhbusların mübadiləsi
1976-cı ildə RSFSR Cinayət Məcəlləsinin 70-ci maddəsi ilə ("antisovet təbliğatı və təbliğatı") dördüncü dəfə həbs edilən Vladimir Bukovski məşhurlaşdı. Həmin ilin dekabrında o, Çilili siyasi məhbus, Çili Kommunist Partiyasının keçmiş lideri Luis Korvalanla dəyişdirilib. Mübadilə İsveçrədə baş tutdu, Bukovski burada mühafizə altında və qandallı idi.
SSRİ-dən qovulduqdan az sonra Vladimir Bukovski Ağ Evdə ABŞ prezidenti Cimmi Karter tərəfindən qəbul edildi. O, Böyük Britaniyada məskunlaşıb, Kembric Universitetini neyrofiziologiya ixtisası üzrə bitirib. O, bir çox dillərdə nəşr olunan, "Və külək qayıdır..." adlı xatirələr kitabını yazıb.
Çili həbsxanasından çıxandan sonra Korvalan Kremldə Leonid Brejnev tərəfindən qəbul edilib. Daha sonra Luis Korvalan xarici görkəmini dəyişərək qanunsuz olaraq Çiliyə qayıdıb.
Bukovski və Korvalanın mübadiləsi siyasi məhbusların uğurlu mübadiləsinin ən məşhur hadisəsi olub.
11 fevral 1986-cı ildə Berlindəki Qlienike körpüsündə dissident Natan Şaranskinin Qərbdə həbs edilmiş sovet kəşfiyyatçıları - Karel Köxer və həyat yoldaşı Hana ilə dəyişdirilməsi baş verdi..
Dissidentlərin sayı
Sovet dissidentlərinin sayını müəyyən etmək mümkün deyil, çünki onların çoxu “dissident” sözünü bəyənmirdi.
SSRİ DTK-nın məlumatına görə, SSRİ-də “potensial düşmən kontingenti” “8,5 milyon nəfərdən ibarət idi”. Mövcud siyasi sistemi məhv etməyə yox, onu islah etməyə çalışan müxalifətin sayı daha çox idi.
İstinadlar
- Carlisle, Rodney; Golson, Geoffrey. The Reagan era from the Iran crisis to Kosovo. ABC-CLIO. 2008. səh. 88. ISBN .
- "История советских диссидентов". 2011-03-16 tarixində arxivləşdirilib.. Мемориал
- Chronicle of Current Events (samizdat) Arxiv surəti 16 mart 2011 tarixindən (Wayback Machine) saytında Arxivləşdirilib 2011-03-16 at the Wayback Machine (rus.)
- Smith, Stephen. The Oxford handbook of the history of communism. OUP Oxford. 2014. səh. 379. ISBN .
- Taras, Raymond, redaktorThe road to disillusion: from critical Marxism to post-communism in Eastern Europe (2). Routledge. 2015 [1992]. səh. 62. ISBN .
- Universal Declaration of Human Rights Arxiv surəti 8 dekabr 2014 tarixindən (Wayback Machine) saytında General Assembly resolution 217 A (III), en:United Nations, 10 December 1948
- Proclamation of Tehran, Final Act of the International Conference on Human Rights, Teheran, 22 April to 13 May 1968, U.N. Doc. A/CONF. 32/41 at 3 (1968) Arxiv surəti 3 mart 2016 tarixindən (Wayback Machine) saytında, en:United Nations, May 1968
- CONFERENCE ON SECURITY AND CO-OPERATION IN EUROPE FINAL ACT. Helsinki, 1 aug. 1975 Arxiv surəti 31 may 2011 tarixindən (Wayback Machine) saytında Arxivləşdirilib 2011-05-31 at the Wayback Machine
- Barber, John. "Opposition in Russia". en:Government and Opposition. 32 (4). October 1997: 598–613. doi:10.1111/j.1477-7053.1997.tb00448.x.
- Rosenthal, Abe. "Soviet dissenters used to die for speaking out". The Dispatch. 2 June 1989. səh. 5. 11 June 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 June 2025.
- Stone, Alan. Law, psychiatry, and morality: essays and analysis. American Psychiatric Pub. 1985. 5. ISBN .
- Singer, Daniel. "Socialism and the Soviet Bloc". en:The Nation. 2 January 1998. 27 September 2018 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 26 November 2015.
- "Report of the U.S. Delegation to Assess Recent Changes in Soviet Psychiatry". en:Schizophrenia Bulletin. 15 (4 Suppl): 1–219. 1989. doi:10.1093/schbul/15.suppl_1.1. PMID 2638045.
- «Диссидент» (из рукописи книги С. А. Ковалёва) Arxiv surəti 23 fevral 2009 tarixindən (Wayback Machine) saytında
- "Откуда взялось диссидентство? История советского инакомыслия в воспоминаниях одной из героинь диссидентского движения — Людмилы Алексеевой". 2015-01-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-01-19.
- "Владимир Козлов. Крамола: Инакомыслие в СССР при Хрущёве и Брежневе. 1953—1982 годы. По рассекреченным документам Верховного Суда и Прокуратуры СССР". 2007-09-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2007-05-19.
- Безбородов А. Б. Академическое диссидентство в СССР // Русский исторический журнал, 1999, том II, № 1.
- Диссиденты о диссидентстве. // «Знамя». — 1997. № 9
- "Л. Терновский. Закон и «понятия» (Русская версия)". 2007-04-21 tarixində arxivləşdirilib.. "Leonard Ternovksi. The law and the Idea". 2007-04-28 tarixində arxivləşdirilib.
- "Сергей Ермилов. карикатура «Законы — понятия»". 2007-10-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2007-05-14.
- "По поводу взрывов в московском метро (Заявление для печати)". 2012-07-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-06-29.
- "Владимир Буковский: «Не быть участником преступления и частью режима»". 2019-12-09 tarixində arxivləşdirilib., BBC, 28.10.2019
- Алексеева Л. М. История инакомыслия в СССР: Новейший период. — Вильнюс; М.: Весть, 1992. — 352 с. — .
- "СОЦИАЛИСТЫ". 2009-07-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-05-25.
- "Научный коммунизм: Словарь (1983) / «Конвергенции» теория". 2010-02-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-04-23.
- "В. Давыдов. 10 мифов о диссидентах". 2021-05-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-05-01.
- Виктор Селезнёв. «Кто выбирает свободу. Саратов. Хроника инакомыслия 1920—1980-е годы» (Под редакцией кандидата исторических наук В. М. Захарова). Саратов, 2012
- "58-10. Надзорные производства Прокуратуры СССР по делам об антисоветской агитации и пропаганде. Аннотированный каталог. Март 1953—1991. Под редакцией В. А. Козлова и С. В. Мироненко. Составитель О. В. Эдельман при участии Э. Ю. Завадской и О. В. Лавинской. — М.: Демократия, 1999". 2018-08-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-08-22.
- "Социально-политическое и идейное единство общества // Научный коммунизм: Словарь (1983)". 2011-08-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-05-24.
- "ФСБ рассекретила содержание «Особой папки» Председателя КГБ СССР". 2007-12-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2007-12-23.
- "Из выступления председателя КГБ СССР Ю. В. Андропова на пленуме ЦК КПСС 27 апреля 1973 г." 2012-11-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-01-22.
- Заступница: Адвокат С. В. Каллистратова (1907—1989) (2000 nüs.). М.: Звенья. составитель Е. Э. Печуро. 1997. ISBN .
- Brandeis University, KGB file of Sakharov, http://www.brandeis.edu/departments/sakharov/ Arxiv surəti 24 aprel 2006 tarixindən (Wayback Machine) saytında (англ.)
The KGB File of Andrei Sakharov. (ed.: J.Rubenstein, A.Gribanov), New Haven : Yale University Press, c2005; , Call number JC599.S58 K43 2005, http://catalog.library.georgetown.edu/search/o?SEARCH=57557418
The KGB File of Andrei Sakharov, "アーカイブされたコピー". 2007-05-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2007-05-21., (изображения оригинальных страниц и тексты в кодировке Windows-1251, а также английские переводы). - "KGB in the Baltic States: Documents and Researches. КГБ 1954—1991". 2012-11-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-09-08.
- Лиханов Д. Смертельная жара // Совершенно секретно (2). 2007. 2015-09-24 tarixində arxivləşdirilib.
- "Травля Солженицына и Сахарова. Официальные публикации и документы" (рус). . 2018-04-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-08-23..
- "Контрразведывательный словарь. Высшая краснознамённая школа Комитета Государственной Безопасности при Совете Министров СССР им. Ф. Э. Дзержинского, 1972 г." 2010-11-06 tarixində arxivləşdirilib.
- "Указание оставить без ответа ходатайство канцлера Бруно Крайского об освобождении Орлова, 29 июля 1983" (PDF). 2007-06-14 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2007-05-03.
- "Речь С. В. Каллистратовой в защиту В. Делоне". 2020-09-25 tarixində arxivləşdirilib..
- "Борис Золотухин о процессе четырех". 2011-02-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-06-30.
- * Интервью с В. Буковским впервые было опубликовано в «Газете выборчей» («Gazeta wyborcza»). Март 1998 г. Варшава. Перевод с польского: Юлия Середа
- "Владимир Буковский. В Нью-Йорке с Виктором Топаллером". 2007-05-07 tarixində arxivləşdirilib..
- "Буковский предлагает обменять Михаила Ходорковского на Евгения Адамова 11 октября 2005 г., 23:56". 2011-11-03 tarixində arxivləşdirilib.
- «Владимир Буковский» http://politzeki.mypeople.ru/users/politzeki/wiki/vladimir_bukovskii/ Arxiv surəti 25 fevral 2007 tarixindən (Wayback Machine) saytında
- "Обращение к коммунистам Запада в поддержку освобождения Буковского и Корвалана". 2008-03-26 tarixində arxivləşdirilib..
- "Интервью с Буковским". 2008-07-18 tarixində arxivləşdirilib.
- [belolibrary.imwerden.de/wr_Bukovsky.htmВладимир Константинович Буковский. Электронная библиотека Александра Белоусенко.]
- Юрий Глазов. Так где же мы ошиблись? // Новый Мир. 1998, № 1. http://magazines.gorky.media/novyi_mi/1998/1/rec06.html Arxiv surəti 1 oktyabr 2007 tarixindən (Wayback Machine) saytında
- Владимир Буковский. Ворчание последнего диссидента. http://gazeta.aif.ru/online/aif/1211/10_01
- Луис Корвалан: «Социализм не виноват, что нет колбасы!» // Аргументы и факты, № 44 (1305) от 2 ноября 2005 г., http://gazeta.aif.ru/online/aif/1305/11_01 Arxiv surəti 16 oktyabr 2007 tarixindən (Wayback Machine) saytında
- "Иосиф Раскин. Буковский Владимир. Энциклопедия хулиганствующего Ортодокса". 2007-09-05 tarixində arxivləşdirilib.
- "Владимир Буковский. «И возвращается ветер…» 1978 г." 2015-11-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2007-06-27.
- "Владимир Буковский. «И возвращается ветер…» 1978 г." 2007-10-15 tarixində arxivləşdirilib.
- "Владимир Буковский. «И возвращается ветер…» 1978 г." 2007-06-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2007-06-27.
- "Менялы". 2010-07-12 tarixində arxivləşdirilib.
- Натанс Б. Заговорившие рыбы: о мемуарах советских диссидентов // После Сталина: позднесоветская субъектность (1953—1985). Сборник статей. — СПб.: Издательство Европейского университета в Санкт-Петербурге, 2018. — С. 403.
- Быков А. Индустрия терроризма // Новости разведки и контрразведки, 2003. № 7-8. С. 30.
Ədəbiyyat
- 58-10. Надзорные производства Прокуратуры СССР по делам об антисоветской агитации и пропаганде. Аннотированный каталог. Март 1953—1991. Под редакцией В. А. Козлова и С. В. Мироненко. Составитель О. В. Эдельман при участии Э. Ю. Завадской и О. В. Лавинской. — М.: Демократия, 1999. Arxiv surəti 23 avqust 2018 tarixindən (Wayback Machine) saytında
- Алексеева Л. М. История инакомыслия в СССР: Новейший период. Arxiv surəti 5 dekabr 2018 tarixindən (Wayback Machine) saytında — Вильнюс; М.: Весть, 1992. — 352 с. —
- Дисиденти. Антологія текстів / Упоряд.: О. Сінченко, Д. Стус, Л. Фінберг; Наук. ред. О. Сінченко. Національний університет «Києво-Могилянська академія», Центр досліджень історії та культури східноєвропейського єврейства, Центр європейських гуманітарних досліджень; Український католицький університет, Інститут релігії та суспільства. ‒ K.: Дух і Літера, 2018. ‒ 656 с. ‒ (БІБЛІОТЕКА СПРОТИВУ, БІБЛІОТЕКА НАДІЇ)
- ru:Вессье Сесиль. За вашу и нашу свободу! Диссидентское движение в России. М.: Новое литературное обозрение. 2015. ISBN .
- Власть и диссиденты. Из документов КГБ и ЦК КПСС. М.: МХГ. Архив нац. безопасности при Университете Дж. Вашингтона (США), Московская Хельсинкская группа. 2006. ISBN .
- Савельев А. В. Политическое своеобразие диссидентского движения в СССР 1950-х — 1970-х гг. // ru:Вопросы истории. — 1998. — № 4. — С. 109—121.
- Скутнев А. В. Протестное движение в СССР в 1945—1985 гг.: эмиграция и диссидентское движение. Киров: Кировский фил. СПбГУП. 2011. ISBN .
- Романкина И. А. «Перестройка» в СССР и диссидентское движение // Сборник научных статей аспирантов и соискателей. Коломенский государственный педагогический институт. — Коломна, 2004. — С. 42-47.
- Романкина И. А. Патриотическое направление в русском диссидентском движении // Начало. сборник научных статей аспирантов и соискателей. Федеральное агентство по образованию. — Коломна, 2006. — С. 65-70.
- Романкина И. А. Диссидентское движение 1960—1970-х годов и его направления // Власть и общество. сборник. — Коломна, 2008. — С. 49-60.
- Романкина И. А. Основные направления диссидентского движения в СССР 1960-70-Х гг // Национальная Ассоциация Ученых. 2015. — № 3-5 (8). — С. 154—156.
- Романкина И. А. Диссидентство как модель взаимодействия власти и общества // Актуальные проблемы истории: Сб. науч. статей круглого стола (Коломна, 25-26 ноября 2016 года / Отв. ред. С. Г. Калашников; Предиcл. С. Г. Калашникова. — Коломна : Гос. социально-гуманитарный ун-т (ГСГУ), 2016. — 138—144.
- Романкина И. А. Диссидентство и власть // Вестник Государственного социально-гуманитарного университета. 2019. — № 1 (33). — С. 88-92.
- Романкина И. А. Эволюция религиозного диссидентского движения в СССР // Вестник Государственного социально-гуманитарного университета. 2020. — № 3 (39). — С. 26-33.
- Тихонов В. В. Взаимное притяжение и отталкивание: профессиональные историки и диссидентское движение во второй половине 1950-х — 1970-е гг. // Диалог со временем. 2022. № 3 (80).
- Шубин А. В. Диссиденты, неформалы и свобода в СССР Arxiv surəti 23 yanvar 2022 tarixindən (Wayback Machine) saytında — М., 2008. — 384 с.
- Robert Horvath (2005) The Legacy of Soviet Dissent: Dissidents, Democratisation and Radical Nationalism in Russia,
Xarici keçidlər
- А. Ю. Даниэль. Истоки и корни диссидентской активности в СССР
- Беседа В. Игрунова и Б. Долгина. 20.02.94 — 6.03.94. Редакция Шварц Елены. 2007 г. ПРИЧИНЫ СОВЕТСКОГО ИНАКОМЫСЛИЯ И ЕГО ЗНАЧЕНИЕ
- А. Ю. Даниэль. Диссидентство: культура, ускользающая от определений?
- ru:Джузеппе Боффа Глава V: «Власть и диссидентство» // «От СССР к России. История неоконченного кризиса. 1964—1994»
- Владимир Козлов Крамола: инакомыслие в СССР при Хрущёве и Брежневе. 1953—1982 годы. По рассекреченным документам Верховного суда и Прокуратуры СССР
- "Раздел сайта общества «Мемориал» о советских диссидентах". 2011-03-16 tarixində arxivləşdirilib.
- Ленинград. История сопротивления в зеркале репрессий (1956—1987).
- Диссидентское движение в Ленинграде
- Идейные истоки современной концепции прав человека.
- Информация о диссидентах в Андреевской энциклопедии
- Долинин В. Э., Северюхин Д. Я. Преодоление немоты
- Молоствов М. М. «Ревизионизм — 58»
- Буковский В. К.. «И возвращается ветер…» 1978 г.
- «Диссидент» (из рукописи книги С. А. Ковалёва).
- Синявский А. Д. Диссидентство как личный опыт // Юность № 5, 1989.
- Амальрик А. А. Записки диссидента. Энн Арбор: Ардис. 1982.
- Терновский, Леонард Борисович. «Зачем» или «почему».
- Диссидентское слайд-кино и книги В. и Л. Сокирко 1960-80 гг.
- "Советские диссиденты и правозащитники". Сахаровский центр. İstifadə tarixi: 2015-06-12.
- Петербургский исторический клуб Радио «Петербург»: «Карательная психиатрия в СССР»
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu sehifede is davam etmekdedir Mudaxile etmeye telesmeyin Eger komek etmek isteyirsinizse ya da sehife yarimciq qalibsa sehifeni yaradan istifadeci ile elaqe qura bilersiniz Sehifenin tarixcesinde sehife uzerinde islemis istifadecilerin adlarini gore bilersiniz Redaktelerinizi menbe ve istinadlarla esaslandirmagi unutmayin Bu meqale sonuncu defe 39 saniye evvel En Merker muzakire tohfeler terefinden redakte olunub Yenile SSRI de dissident herekati ve ya SSRI de dissidentler cemiyyetde ve dovletde hokmranliq eden kommunist ideologiyasi ve praktikasindan ehemiyyetli derecede ferqlenen oz siyasi fikirlerini aciq sekilde ifade eden SSRI vetendaslari buna gore bir cox dissidentler hakimiyyet terefinden teqib olunurdu Yuliya Visnevskaya Lyudmila Alekseyeva Dina Kaminskaya ve Kronid Lyubarski surgunde Almaniya Munxen 1978 Musteqil vetendas ve medeni tesebbusun muxtelif tezahurlerini vahid butovlukde birlesdiren insan haqlari herekati dissident dunyasinda xususi yer tuturdu Huquq mudafiecileri dissident fealiyyetinin ozu terefinden desteklenen vahid informasiya sahesi yaratdilar ki bu da 1960 1980 ci illerin veziyyetini 1950 ci illerdeki qeyri beraber siyasi gizlin yaradilmasi cehdlerinden koklu sekilde ferqlendirdi 1960 ci illerin ortalarindan 1980 ci illerin evvellerine qeder musteqil vetendas fealliginin bu istiqameti ictimai sehnede mutleq ustunluk teskil edirdi Dissident termini Sovet Ittifaqinda 1960 ci illerin ortalarindan kommunizmin suqutuna qeder olan dovrde istifade edilib Termin radikal sovet rejimine qarsi olanlarin mudafiesi ve herekatin tesviqine adeten cinayet teqibine ve ya hakimiyyet terefinden susdurulmanin diger formalarina cavab veren kicik marginal ziyali qruplarina istinad etmek ucun istifade olunub Termin etimologiyasina uygun olaraq dissident rejimden ayri oturan hesab edilir Muxalifetciler ozlerini dissident kimi tanimaga basladiqca bu termin qeyri konformizmi cemiyyetin xeyrine oldugu qebul edilen ferdlere istinad etmeye baslayib Dissidentlerin en nufuzlu alt qrupu Sovet insan haqlari herekati kimi taninir SSRI de siyasi muxalifet demek olar ki yox idi ve nadir istisnalari nezere almasaq onun hec bir siyasi fealiyyetinin neticesi yox idi Cunki ki ilk novbede ona gore ki dissident herekati kobud quvve ile derhal darmadagin edildi Evezinde Sovet Ittifaqinda dissident fealiyyetinin muhum elementi cemiyyeti ister SSRI daxilinde hem de xarici olkelerde qanunlarin ve insan huquqlarinin pozulmasi barede melumatlandirmaq ve bu huquqlarin mudafiesi ucun teskilatlanma idi Zaman kecdikce dissident herekati sovet kommunistlerinin sui istifadeleri haqqinda etrafli melumat yaya bildi Dovleti tenqid eden sovet dissidentleri ekser hallarda Sovet Cinayet Mecellesine ve xarice surgune sovet vetendasligindan mehrum edilmekle ruhi xestexanaya ve ya emek dusergesine gonderilmek kimi qanuni cezalarla uzlesirdiler Antisovet siyasi davranisi xususen de hakimiyyete aciq askar muxalifetde olmaq islahat teleb etmek SSRI ni tenqid eden kitablar yazmaq eyni zamanda cinayet emeli meselen 70 ve ya 190 1 ci maddelerin pozulmasi sayilirdi Terminin tarixiLyudmila Alekseyeva sovet rusiyali ictimai xadim ve huquq mudafiecisi 1990 ci ilin sonunda Memorial Arasdirma ve Informasiya Merkezi terefinden SSRI de dissident fealiyyetinin ve insan haqlari herekatinin tarixini oyrenmek ucun basladilan tedqiqat proqraminin bir hissesi olaraq dissidentliyin muxalifetin asagidaki terifi teklif edilib meqsed ve vezifelerine gore muxtelif ve coxistiqametli lakin esas fundamental prinsiplerine gore cox yaxin olan hereketler qruplar metnler ve ferdi hereketler toplusu qeyri zorakiliq tebligat esas huquq ve azadliqlarin defolt olaraq heyata kecirilmesi qanuna uygunluq telebi ictimai fealiyyet formalarina gore senzurasiz metnlerin yaradilmasi musteqil adeten meqsedlerine gore qeyri siyasi ictimai birliklere birlesme herden ictimai aksiyalar numayisler vereqelerin paylanmasi acliq aksiyalari ve s istifade olunan aletlere gore samizdat ve Qerb kutlevi informasiya vasiteleri ile edebi elmi insan huquqlari informasiya ve diger metnlerin yayilmasi sovet resmi orqanlarina unvanlanan petisiyalar ve ictimai reye unvanlanan aciq mektublar sovet ve xarici son neticede petisiyalar bir qayda olaraq samizdatda da basa catir ve ve ya xaricde derc olunur 1960 ci illerde SSRI ve Serqi Avropa olkelerinde evvelki dovrun antisovet ve antikommunist herekatlarindan ferqli olaraq sovet qurulusuna ve marksist ideologiyaya qarsi zoraki usullarla mubarize aparmaga cehd etmeyen lakin sovet qanunlarina ve resmi deyerlere muraciet eden muxalifet herekatinin uzvlerini tesvir etmek ucun dissident termini tetbiq edilib Bu termin evvelce Qerbde sonra ise dissidentlerin ozleri terefinden evvelce belke de zarafat kimi sonra ise tamamile ciddi sekilde isledilib Sozun tam olaraq kimin istifade etmesinden asili olaraq o muxtelif menalar vere de bilerdi Memorial Arasdirma ve Informasiya Merkezinin loqosu O vaxtdan dissidentler tez tez ilk novbede avtoritar ve totalitar rejimlere qarsi cixan insanlara istinad etmek ucun istifade olunur baxmayaraq ki bu soz daha genis kontekstde de istifade olunur Meselen oz qrupunda dominant mentalitete qarsi cixan insanlari ifade etmek ucun istifade edilir Lyudmila Alekseyevanin fikrince dissidentler dekabristler narodnikler ve hetta qeyri formallar kimi tarixi kateqoriyadir Dissident ve dissident terminleri terminoloji mubahiselere ve tenqidlere sebeb olub ve etmekde de davam edir Meselen sovet rejimine feal sekilde qarsi cixan ve teqiblere meruz qalan Leonid Borodin ozunu dissident hesab etmekden imtina edir cunki dissidentlik dedikde yalniz 1960 ci illerin ve 1970 ci illerin evvellerindeki rejime qarsi liberal ve liberal demokratik muxalifeti nezerde tutur hansi ki 1960 ci illerin ortalarinda insan haqlari herekati kimi formalasmisdir L Ternovskinin fikrince dissident kortebii sekilde formalasmis adet ve anlayislari deyil yasadigi olkede yazilmis qanunlari rehber tutan sexsdi Dissidentler terrorla bagli her hansi elaqeden uzaqlasdilar ve 1977 ci ilin yanvarinda Moskvada toredilen terror aktlari ile elaqedar Moskva Helsinki Qrupu beyan da yayib Dissidentler terrora qezeb ve ikrah hissi ile yanasirlar Biz butun dunyada media iscilerine muraciet edirik ki dissident ifadesini yalniz bu menada isletsinler ve zorakiliq eden sexsleri ehate etmesinler Xahis edirik ki dissidentle terrorcu arasinda ferq qoymayan her bir jurnalist ve ya serhci Stalinin dissidentlere qarsi repressiya usullarini canlandirmaga calisanlara komek etmesin Resmi sovet senedlerinde ve tebligatinda dissident termini adeten dirnaq icerisinde istifade olunurdu qondarma dissidentler Daha cox onlari antisovet elementleri antisovet adamlari reneqatlar adlandirirdilar IdeologiyaMilletci dissident herekatinin numayendeleriEbulfez Elcibey 1992 ci ilZviad Qamsaxurdiya 1988 ci il Dissidentler arasinda cox ferqli baxislara malik insanlar var idi lakin onlari birlesdiren esasen oz eqidelerini aciq sekilde ifade etmeyin mumkunsuzluyu idi Hec vaxt dissidentlerin ekseriyyetini birlesdiren vahid dissident teskilati ve ya dissident ideologiyasi olmayib Larisa Boqoraz 1997 ci ilde bu barede bele yazirdi Eger bas verenleri herekat adlandirmaq olarsa durgunluq dan ferqli olaraq demeli bu herekat Brauncudur yeni sosialdan daha psixoloji bir fenomendir Ancaq bu Braun herekatinda ora bura daima firlanmalar ve axinlar yaranir haradasa hereket edir milli dini o cumleden insan haqlari hereketleri Yelena Bonnerin fikrince 1960 1970 ci illerin dissidentliyi ilk novbede istirakcilarinin resmi yalanlardan azad olmaq istediyi exlaqi ve etik herekat hesab edilmelidir Onun sozlerine gore dissidentlerin bir coxu hec vaxt siyasi fealiyyete can atmayib ve furset dusende suurlu sekilde ondan el cekibler Yuxarida qeyd edildiyi kimi ozunu dissident hesab etmeyen Leonid Borodin asagidaki xarakteristikani verib Dissidentlik bir fenomen kimi Moskva ziyalilari arasinda yarandi onun otuzuncu illerin sonunda atalarinin ve babalarinin faciesini yasamis meshur erime dalgasindan haqli qisas hissi ve ondan sonraki meyusluq hissi yasamis bir hissesinde boyuk olcude eksini tapib Birinci merhelede Moskva dissidenti ne anti kommunist ne de antisosialist idi ancaq liberalizm dedikde siyasi tecrube siyasi bilik ve ya xususile siyasi dunyagorusu ile tesdiqlenmeyen mueyyen xos arzular toplusunu nezerde tuturuqsa mehz liberal idi Vladimir Bukovski ise bu barede bele yazirdi biz siyasi herekat olaraq meydana cixmadiq Biz menevi herekat idik Bizim esas impulsumuz Rusiyani yeniden qurmaq deyil sadece olaraq cinayetin istirakcisi olmamaq idi Rejimin bir hissesi olmamaq Bu en guclu motiv idi Hele 1983 cu ilde Lyudmila Alekseyeva SSRI de dissidentlerin bir nece ideoloji tiplerini mueyyen etmisdi esl kommunistler sosialistler Marksizm leninizm telimi rehber tuturdular lakin onun SSRI de tehrif olunduguna inanirdilar meselen Roy Medvedev Valeri Ronkin ve samizdat jurnali Kolokol Inqilabci Kommunizm Qrupu Genc Sosialistler isi uzre mehkum olunmus Roy Medvedev Valeri Ronkin ve basqalari Qerb liberallari Qerbi Avropa ve ya Amerika modelinin kapitalizminin duzgun sistem olduguna inanirdilar onlarin bezileri konvergensiya nezeriyyesi nin kapitalizmle sosializmin yaxinlasmasi ve sonradan birlesmesinin qacilmazligi doktrinasinin terefdarlari idi lakin qerblilerin ekseriyyeti sosializmi pis yaxud qisamuddetli sistem hesab edirdiler eklektikler SSRI nin resmi ideologiyasina zidd olan muxtelif baxislari birlesdirdi Sovet dissidenti Boris Kaqarlitski gencliyinde SSRI Moskva 1980Rus milletcileri Rusiya ucun xususi yol terefdarlari onlarin bir coxu pravoslavligin dircelisine boyuk ehemiyyet verirdi bezileri monarxiyanin terefdarlari idi Rusiya Partiyasi kimi teskilatlar xususen Iqor Safarevic Leonid Borodin Vladimir Osipov Anatoli Ivanov diger milletciler Baltikyani Ukrayna Gurcustan Ermenistan Azerbaycanda onlarin telebleri milli medeniyyetin inkisafindan tutmus SSRI den tam ayrilmaga qeder muxtelif idi Onlar tez tez ozlerini liberal elan edirdiler lakin SSRI nin dagilmasi zamani siyasi hakimiyyete nail olaraq onlarin bezileri meselen Zviad Qamsaxurdiya Ebulfez Elcibey etnokratik rejimlerin ideoloqlarina cevrildiler Leonid Borodinin yazdigi kimi dissidentlerin aralarinda say etibarile Ukrayna Baltikyani ve Qafqaz milletcileri hemise ustunluk teskil edirdiler Elbette milletci muxalifetle Moskva dissidenti arasinda elaqeler var idi lakin hec olmasa pis moskvalidan ne ise ummaq prinsipine gore Milletciler Qerble iqtisadi reqabetde Ittifaqin dagilmasina hetta ucuncu dunya muharibesine umid baglayaraq ugurlarini Moskvanin dissidentliyinin perspektivleri ile elaqelendirmirdiler Asagidakilar da dissident hesab olunurdular sionist herekatinin feallari refusenikler Krim tatarlarinin Krima qayidis herekatinin feallari rehberi Mustafa Ebdulcemil Qirimoglu dini qeyri konformistler pravoslavlar D S Dudko S A Jeludkov S V Krasnov A V Krasnov A Leqorod S A Rusak B V Talantov G P Yakunin esl pravoslav xristianlar baptistler Yevangelist Xristianlar Baptistler Kilseleri Surasi Litvada katolikler V A Selkovun basciliq etdiyi adventist islahatcilar Pentekostallar xususen V I Belix I Ferisen P Siberens Rusiya Beynelxalq Krisna Cemiyyeti teckilati ardicillari ve s 1960 ci illerin sonlarindan baslayaraq muxtelif ideologiyalara sadiq olan bir cox dissidentlerin fealiyyetinin ve ya taktikasinin meqsedi SSRI de insan huquqlari ugrunda ilk novbede soz azadligi vicdan azadligi muhaciret azadligi siyasi mehbuslarin vicdan mehbuslari azadliga buraxilmasi ugrunda mubarizeye cevrildi 1978 ci ilde Iscilerin Azad Peselerarasi Assosiasiyasi SMOT musteqil hemkarlar ittifaqi ve Elillerin Huquqlarinin Mudafiesi Tesebbus Qrupu yaradildi 1979 cu ilde Qadin ve Rusiya adli samizdat almanax nesr olundu orada usaq boyutmeyin cetinliklerinden kisilere ve sovet sistemine qarsi sinizmden qadinlarin heyatindan o vaxtki dissident herekati ucun marjinal olan movzulardan behs edilirdi Daha sonra onu feminist samizdat jurnali Maria evez etdi 1982 ci ilde SSRI ve ABS arasinda etimad yaradilmasi qrupu yaradildi Sosial terkibiElmin institusionallasmasi ister istemez etrafdaki realligi tenqidi sekilde derk eden insanlar tebeqesinin yaranmasina sebeb oldu Bezi hesablamalara gore dissidentlerin ekseriyyeti ziyalilara mensub olub 1960 ci illerin sonunda butun dissidentlerin 45 ni alim 13 ni muhendis ve texniki isciler teskil edirdi Sovet dissidentlerinin fealiyyeti25 08 1968 ci ilde numayiscilerin plakatlarindan biri Eslinde SSRI de kommunist rejimine qarsi dissident muxalifetin iki esas istiqameti inkisaf edib Bunlardan birincisi SSRI den kenardan desteye ikincisi ise olke daxilinde ehalinin etiraz ehval ruhiyyesinden istifade etmeye yonelib Bezi dissidentlerin esasen de Moskva huquq mudafiecilerinin adeten aciq olan fealiyyeti xarici ictimai reye muracietler Qerb metbuatindan qeyri hokumet teskilatlarindan fondlardan istifade Qerbin siyasi ve dovlet xadimleri ile elaqelere esaslanirdi Eyni zamanda dissidentlerin ehemiyyetli bir hissesinin hereketleri ya sadece olaraq kortebii ozunu ifade ve etiraz formasi ya da rejime ferdi ve ya qrup muqavimetinin bir formasi idi Umumrusiya Xalqlarin Azadligi Ugrunda Sosial Xristian Ittifaqi Inqilabci Kommunizm Qrupu Valentin Sokolov Andrey Derevkin ve basqalari bu qebilden mubarize aparanlar idiler Xususile bu ikinci istiqamet Qerble elaqelere deyil sirf SSRI daxilinde muqavimetin teskiline yonelmis muxtelif nov gizli teskilatlarin yaradilmasinda ifade olunurdu Dissidentler merkezi qezetlere ve Sov IKP MK ya aciq mektublar gonderir samizdat hazirlayir ve paylayir numayisler kecirirdiler meselen Qlasnost mitinqi 25 avqust 1968 ci il numayisi olkedeki real veziyyet barede ictimaiyyeti melumatlandirmaga calisirdilar Genis dissident herekatinin baslangici Daniel ve Sinyavskinin mehkemesi 1965 hemcinin Varsava Muqavilesi qosunlarinin Cexoslovakiyaya yeridilmesi 1968 ile baglidir Dissidentler samizdat a evde hazirlanmis brosuralarin jurnallarin kitablarin kolleksiyalarin ve s nesre cox diqqet yetirdiler Samizdat adi Moskva nesriyyatlarinin adlari ile benzetme ile zarafat kimi cixdi Detizdat usaq edebiyyati nesriyyati Politizing edebiyyati ozlerinin siyasi nesrleri Belelikle onlar oz nesrlerini butun Moskvaya sonra ise basqa seherlerde paylayirdilar Ilk nusxeleri elde edenlerden bezileri onlari yeniden cap edib tekrar yayirdilar Dissident jurnallari bele paylanirdi Samizdat la yanasi qadagan olunmus materiallarin xaricde nesri ve sonradan SSRI erazisinde yayilmasi tamizdat genis yayilmisdi 1979 cu ilin fevralinda Seckiler 79 qrupu yaradildi ki onun uzvleri SSRI Konstitusiyasinin verdiyi SSRI Ali Sovetine seckilerde musteqil namizedler ireli surmek huququndan istifade etmek niyyetinde idiler Namizedler Roy Medvedev ve eri ucun getmek isteyen defektor Aqapovun heyat yoldasi Lyudmila Aqapova idi Qrup bu namizedlerin qeyde alinmasi ucun senedleri teqdim etmis lakin gosterilen tarixe qeder cavab almamis ve neticede muvafiq secki komissiyalari namizedleri qeyde almaqdan imtina etmisdi Hakimiyyet orqanlarinin movqeyiSovet rehberliyi SSRI de movcud olan her hansi muxalifet ideyasini kokunden redd edirdi ve daha cox ise dissidentlerle dialoqun mumkunluyunu qebul etmirdi Eksine SSRI cemiyyetin ideoloji birliyini elan edir ve dissidentleri reneqat adlandirirdi Resmi tebligat dissidentleri Qerb kesfiyyat xidmetlerinin agentleri dissidentliyi ise xaricden sexavetle odenilen bir nov pesekar fealiyyet kimi teqdim etmeye calisirdi Bele ki SSRI DTK nin sedri Yuri Andropov 1973 cu il aprelin 27 de Sov IKP MK nin plenumunda cixis ederek bildirirdi ki movcud melumatlara gore gerginlik seraitinde Qerb kesfiyyat xidmetleri sosialist sistemini sarsitmaga cebheden hucumdan antisovetizmin birbasa tebligine sosializm eleyhine kommunizm eleyhine cehdlerden sosializm sistemini sarsitmaga yonelmis is taktikasini deyisibler Onlar sosialist cemiyyetini yumsaldacaq ve neticede zeifledecek neqativ proseslerin heyecanlanmasi taktikasini secibler Bu baximdan onun sozlerine gore DTK Qerb xususi xidmet orqanlarinin Sovet Ittifaqinda muxtelif narazi sexslerle elaqe yaratmaq ve onlardan qeyri qanuni qruplar yaratmaq ve sonradan bu qruplari birlesdirerek onlari muqavimet teskilatina yeni feal muxalifete cevirmek uzre isleri guclendirmek planlarindan xeberdardir Andropov oz cixisinda DTK nin en qeddar milletcilik formasinda dusmen siyasi niyyetleri olan bir sira sexslere qarsi qabaqlayici tedbirleri habele Ukrayna Litva Latviya ve Ermenistanda bir sira milletcilerin aciq antisovet fealiyyetine gore ifsasini xatirladib Demek olar ki butun hallarda Andropovun fikrince bu sexslerin fealiyyeti Qerbde yerlesen texribat merkezlerinden ilhamlanaraq Sovet Ittifaqindaki emissarlari vasitesile oz himayedarlarina telimatlar pullar mexfi yazi avadanligi ve cap avadanliqlari gonderirdiler Bezi dissidentler Qerbde nesr olunan eserlere gore qonorar alirdilar Sovet hakimiyyeti bunu hemise menfi menada rusvetxorluq ve ya xeyalperestlik kimi teqdim etmeye calisirdi baxmayaraq ki resmi olaraq taninan bir cox sovet yazicilari da Qerbde nesr olunur ve buna gore qonorar alirdilar Dissidentlerin teqibiDissident Vladimir Bukovski Sovet dissidentlerinin meruz qaldiqlari teqiblere isden qovulma tehsil muessiselerinden qovulma hebs psixiatrik xestexanalara yerlesdirme surgun sovet vetendasligindan mehrum etme ve olkeden qovulma daxil idi 1960 ci ile qeder dissidentlerin cinayet teqibi RSFSR in 1926 ci il Cinayet Mecellesinin 58 10 cu maddesi ve diger ittifaq respublikalarinin cinayet mecellelerinin oxsar maddeleri eksinqilabci tesviqat esasinda heyata kecirilirdi ki bu da 1960 ci ilden 10 ile qeder azadliqdan mehrumetmeni nezerde tuturdu RSFSR in 1960 ci il Cinayet Mecellesi antisovet ajiotaji ve diger ittifaq respublikalarinin cinayet mecellelerinin 7 iledek muddete azadliqdan mehrumetme ve 5 iledek surgun evveller analoji cinayete gore mehkum olunmuslar ucun 10 iledek azadliqdan mehrumetme ve 5 ile qeder surgun nezerde tutan oxsar maddeleri var idi 1966 ci ilden RSFSR Cinayet Mecellesinin 190 1 ci Sovet dovletini ve ictimai qurulusunu gozden salan bilerekden yalan uydurmalarin yayilmasi maddesi de tetbiq olundu ki bu da 3 iledek azadliqdan mehrum etmeni nezerde tuturdu ve diger ittifaq respublikalarinin cinayet mecellelerinin oxsar maddeleri Butun bu maddelere esasen 1956 1987 ci illerde SSRI de 8145 nefer mehkum edilib Bundan elave dissidenti muhakime etmek ucun RSFSR Cinayet Mecellesinin 1960 ci il tarixli 142 ci Kilseni dovletden mektebin kilseden ayirmasi haqqinda qanunlarin pozulmasi ve 227 ci Vetendaslarin saglamligina zerer vuran qrup yaratmaq maddelerinden parazitizm ve qeydiyyat rejiminin pozulmasi ile bagli maddelerden istifade edilib Axtarislar zamani sonradan askar edilerek muvafiq maddelerle meselen K Azadovskinin isi islerin baslanmasi ile silah doyus sursati ve ya narkotik vasitelerin yere qoyulmasi 1980 ci illerde melum hallar da olub Bezi dissidentlerin ruhi xeste ve cemiyyet ucun tehlukeli oldugu elan edilmis ve bu behane ile onlara qarsi mecburi mualice tetbiq edilib 1970 ve 1980 ci illerde ceza psixiatriyasi tetbiq olunurdu cunki bu halda mehkeme prosesinde teleb olunan qanunilik goruntusunu yaratmaga ehtiyac yox idi Qerbde cinayet teqibine ve ya psixiatrik mualiceye meruz qalan sovet dissidentleri siyasi mehbus vicdan mehbusu hesab edilirdi Moskva Helsinki Qrupunu MHQ Dissidentlere qarsi mubarizeni dovlet tehlukesizlik orqanlari xususen 1967 ci ilden SSRI DTK nin 5 ci Idaresi ideoloji texribata qarsi mubarize ucun aparirdi 1960 ci illerin ortalarina qeder siyasi naraziligin faktiki olaraq istenilen aciq tezahuru hebslerle neticelenirdi Lakin 1960 ci illerin ortalarindan baslayaraq DTK qondarma profilaktik tedbirlerden xeberdarliq ve hedelerden genis istifade etmeye basladi ve ekser hallarda yalniz hede qorxulara baxmayaraq fealiyyetlerini davam etdiren dissidentleri hebs edirdi Cox vaxt DTK emekdaslari dissidentlere muhaciret ve hebs arasinda secim teklif edirdiler 1970 1980 ci illerde DTK nin fealiyyetine inkisaf etmis sosializm dovrunun sosial iqtisadi prosesleri ve SSRI nin xarici siyasetindeki deyisiklikler ehemiyyetli derecede tesir gosterib Bu dovrde DTK oz seylerini olke daxilinde ve xaricde milletcilik ve antisovet tezahurleri ile mubarizeye yoneldib Olke daxilinde dovlet tehlukesizlik orqanlari ferqli fikirlere ve dissident herekatina qarsi mubarizeni guclendirib Lakin fiziki zorakiliq deportasiya ve saxlama hereketleri daha murekkeb ve ardicil xarakter dasiyirdi Dissidentlere psixoloji tezyiqin tetbiqi o cumleden musahide ictimai rey vasitesile tezyiq pesekar karyeraya xelel getirmek profilaktik danisiqlar SSRI den deportasiya psixiatriya klinikalarinda mecburi hebs siyasi mehkemeler bohtan yalan ve kompromatlar muxtelif texribatlar ve hede qorxular tesir vasiteleri sayilirdi Siyasi cehetden etibarsiz vetendaslarin olkenin paytaxt seherlerinde yasamasina qadaga qoyulmasi praktikasi 101 ci kilometrden kenara surgun adlanan tecrube idi DTK nin diqqeti ilk novbede oz sosial statusuna ve beynelxalq nufuzuna gore Kommunist Partiyasinin basa dusduyu kimi Sovet dovletinin nufuzuna xelel getire bilen yaradici ziyalilarin numayendelerine edebiyyat incesenet ve elm xadimlerine yonelmisdi Aleksandr Soljenitsin surgunde ilk defe metbuat qarsisina cixir 14 fevral 1974 cu il Langenbroix AFR Sovet yazicisi edebiyyat uzre Nobel mukafati laureati Aleksandr Soljenitsinin teqib edilmesi DTK nin bu istiqametde fealiyyetinin gostericisidir 1960 ci illerin sonu ve 1970 ci illerin evvellerinde DTK da xususi bolme DTK nin Besinci Idaresinin 9 cu sobesi yaradildi o mustesna olaraq dissident yazicinin operativ nezareti ile mesgul olurdu 1971 ci ilin avqustunda DTK Soljenitsini fiziki olaraq aradan qaldirmaga cehd etdi Novocerkassk seferi zamani ona gizli sekilde namelum zeherli madde vuruldu Lakin yazici sag qaldi amma bundan sonra o uzun muddet agir xeste yatdi 1973 cu ilin yayinda DTK emekdaslari yazicinin komekcilerinden biri olan E Voroyanskayani saxladilar ve dindirme zamani onu Soljenitsinin Qulaq arxipelaqi eserinin elyazmasinin bir nusxesinin yerini aciqlamaga mecbur etdiler Eve qayidan qadin ozunu asib Bas verenlerden xeber tutan Soljenitsin Qerbde Qulaq arxipelaqi nin nesrini emr etdi Sovet metbuatinda yazicini sovet dovletine ve ictimai qurulusuna bohtan atmaqda ittiham eden guclu tebligat kampaniyasi basladi DTK nin Soljenitsinin kecmis arvadi vasitesile yazicini SSRI de Xerceng palatasi hekayesinin resmi nesrine yardim vedi muqabilinde xaricde Qulaq arxipelaqi nin nesrinden imtina etmeye inandirmaq cehdleri ugursuz oldu ve eserin birinci cildi 1973 cu ilin dekabrinda Parisde nesr olundu Buna gore O vetene xeyanetde ittiham olunaraq sovet vetendasligindan mehrum edildi ve SSRI den qovuldu Yazicinin deportasiyasinin tesebbuskari Yuri Andropov oldu O Sov IKP MK Siyasi Burosunun iclasinda Soljenitsinin antisovet fealiyyetinin yatirilmasi ucun ona qarsi olkeden qovulmasi tedbirinin secilmesini teklif etdi Yazici olkeden qovulduqdan sonra DTK ve Andropov sexsen Soljenitsini gozden salmaq ve Andropovun dediyi kimi Qerbin murtece dairelerinin sosialist birliyi olkelerine qarsi ideoloji texribatda bele reneqatlardan feal istifade etmesini ifsa etmek kampaniyasini sexsen davam etdirdiler Gorkemli elm xadimleri de DTK nin uzunmuddetli teqib obyekti idi Meselen sovet fiziki ucqat Sosialist Emeyi Qehremani dissident ve huquq mudafiecisi Nobel Sulh Mukafati laureati Andrey Saxarov 1960 ci illerden DTK nin nezaretinde olub O axtarislara metbuatda coxsayli tehqirlere meruz qalib 1980 ci ilde Saxarov antisovet fealiyyetinde ittiham olunaraq hebs edildi ve mehkemesiz Qorki hazirda Nijni Novqorod seherine surgune gonderildi ve orada 7 il DTK emekdaslarinin nezareti altinda ev dustaqliginda qaldi 1978 ci ilde DTK sovet filosofu sosioloqu ve yazicisi A A Zinovyevi psixiatriya xestexanasina mecburi mualiceye gondermek meqsedi ile ona qarsi antisovet fealiyyetinde ittiham olunaraq cinayet isi qaldirmaga cehd etdi lakin SSRI de psixiatriya etrafinda Qerbde aparilan kampaniyani nezere alaraq bu qabaqlayici tedbir kimi qebul edildi Alternativ olaraq Sov IKP MK ya teqdim etdiyi hesabatda DTK rehberliyi Zinovyev ve onun ailesinin xarice getmesine icaze vermeyi ve onun SSRI ye daxil olmasina icaze vermemeyi tovsiye etdi Andrey Saxarov SSRI nin insan huquqlarina dair Helsinki sazislerinin yerine yetirilmesine nezaret etmek meqsedile 1976 ci ilde bir qrup sovet dissidenti Moskva Helsinki Qrupunu MHQ yaratdi onun ilk rehberi sovet fiziki Ermenistan SSR Elmler Akademiyasinin muxbir uzvu Yuri Orlov oldu MHQ yarandigi andan DTK ve sovet dovletinin diger tehlukesizlik orqanlari terefinden davamli teqib ve tezyiqlere meruz qalib Qrup uzvleri tehdidlere meruz qalib muhaciret etmeye mecbur edilib insan haqlari fealiyyetini dayandirmaga mecbur olunub 1977 ci ilin fevralindan feallar Y F Orlov A Qinzburq A Saranski ve M Landa hebs edilmeye baslandi Saranskinin isi nde DTK bir sira tebligat xarakterli meqaleler hazirlamaq ve derc etdirmek habele ABS prezidenti Cimmi Kartere Saranskinin evliliyi faktini inkar eden ve onun exlaqsiz gorkemini ifsa eden sexsi mektubu vermek esas ittihamlar idi DTK nin tezyiqi ile 1976 1977 ci illerde MHQ uzvleri L Alekseyeva P Qriqorenko ve V Rubin muhacirete getmeye mecbur oldular 1976 1982 ci iller arasinda qrupun 8 uzvu hebs edilerek muxtelif muddetlere hebs ve ya surgune umumilikde 60 il dusergelerde ve 40 il surgunde mehkum edilib daha 6 nefer ise SSRI den muhacirete getmeye mecbur edilib ve vetendasliqdan mehrum olunub 1982 ci ilin payizinda repressiyalarin artmasi fonunda qrupun qalan uc uzvu MHQ nin fealiyyetini dayandirdigini elan etmeye mecbur oldular Moskva Helsinki Qrupu oz fealiyyetini yalniz 1989 cu ilde Mixail Qorbacov yenidenqurmasinin en qizgin caginda berpa ede bildi DTK orqanlari hebs edilmis dissidentleri dissident herekatini pisleyen aciq beyanatlar vermeye mecbur etmeye calisirdi Bele ki Eks kesfiyyat lugeti nde DTK Ali Mektebi terefinden 1972 ci ilde nesr olunub deyilir DTK orqanlari partiya orqanlari ile birlikde ve onlarin bilavasite rehberliyi altinda dusmenin ideoloji terksilahi tedbirleri heyata kecirerek butun ideoloji cehetden zererli tezahurler barede rehber orqanlara melumat verir cinayetkar ideyalarin ve sosiistlerin cinayetkar fealiyyetinin ictimai ifsasi ucun materiallar hazirlayir evvelki fikirlerinden donen gorkemli dusmen ideoloqlarinin aciq cixislarini teskil etmek antisovet fealiyyetine gore mehkum olunmus sexslerle siyasi maariflendirme isi aparmaq ideoloji cehetden zererli qruplarin uzvleri arasinda meneviyyatsizlasdirma isini teskil etmek bu qruplarin oz uzvlerini oz siralarina celb etdiyi muhitde qabaqlayici tedbirler gormek nezerde tutulur Cezanin azaldilmasi muqabilinde Pyotr Yakir Viktor Krasin Zviad Qamsaxurdiya ve Dmitri Dudko kimi dissidentler tovbe eden cixislar edibler Qerb xadimlerinin SSRI rehberliyine gonderdiyi dissidentleri destekleyen mektublari bilerekden cavabsiz qalirdi Meselen 1983 cu ilde Sov IKP MK nin o zamanki Bas katibi Yuri Andropov Avstriya federal kansleri Bruno Kreyskinin Yuri Orlovu mudafie eden mektubuna cavab vermemek barede xususi gosteris verib Dissidentlerin gunahsizliginda israr eden vekiller siyasi islerden uzaqlasdirilirdi Meselen Sofiya Kallistratova Vadim Delone ve Natalya Qorbanevskayanin hereketlerinde cinayet ittihaminin olmamasinda israr etdiyi ucun prosesden kenarlasdirildi Boris Zolotuxin Aleksandr Ginzburqu mudafie eden cixisina gore Vekiller Kollegiyasindan xaric edilib A I Fursovun fikrince DTK nin 5 ci Idaresi dissidentlerle birge yasamaq usulunu isleyib hazirladi cunki bu partiya rehberliyine hesabat vermek ucun zemin yaratdi Siyasi mehbuslarin mubadilesiLuis Korvalan 1976 ci ilde RSFSR Cinayet Mecellesinin 70 ci maddesi ile antisovet tebligati ve tebligati dorduncu defe hebs edilen Vladimir Bukovski meshurlasdi Hemin ilin dekabrinda o Cilili siyasi mehbus Cili Kommunist Partiyasinin kecmis lideri Luis Korvalanla deyisdirilib Mubadile Isvecrede bas tutdu Bukovski burada muhafize altinda ve qandalli idi SSRI den qovulduqdan az sonra Vladimir Bukovski Ag Evde ABS prezidenti Cimmi Karter terefinden qebul edildi O Boyuk Britaniyada meskunlasib Kembric Universitetini neyrofiziologiya ixtisasi uzre bitirib O bir cox dillerde nesr olunan Ve kulek qayidir adli xatireler kitabini yazib Cili hebsxanasindan cixandan sonra Korvalan Kremlde Leonid Brejnev terefinden qebul edilib Daha sonra Luis Korvalan xarici gorkemini deyiserek qanunsuz olaraq Ciliye qayidib Bukovski ve Korvalanin mubadilesi siyasi mehbuslarin ugurlu mubadilesinin en meshur hadisesi olub 11 fevral 1986 ci ilde Berlindeki Qlienike korpusunde dissident Natan Saranskinin Qerbde hebs edilmis sovet kesfiyyatcilari Karel Koxer ve heyat yoldasi Hana ile deyisdirilmesi bas verdi Dissidentlerin sayiSovet dissidentlerinin sayini mueyyen etmek mumkun deyil cunki onlarin coxu dissident sozunu beyenmirdi SSRI DTK nin melumatina gore SSRI de potensial dusmen kontingenti 8 5 milyon neferden ibaret idi Movcud siyasi sistemi mehv etmeye yox onu islah etmeye calisan muxalifetin sayi daha cox idi IstinadlarCarlisle Rodney Golson Geoffrey The Reagan era from the Iran crisis to Kosovo ABC CLIO 2008 seh 88 ISBN 978 1 85109 885 9 Istoriya sovetskih dissidentov 2011 03 16 tarixinde arxivlesdirilib Memorial Chronicle of Current Events samizdat Arxiv sureti 16 mart 2011 tarixinden Wayback Machine saytinda Arxivlesdirilib 2011 03 16 at the Wayback Machine rus Smith Stephen The Oxford handbook of the history of communism OUP Oxford 2014 seh 379 ISBN 978 0 19 960205 6 Taras Raymond redaktorThe road to disillusion from critical Marxism to post communism in Eastern Europe 2 Routledge 2015 1992 seh 62 ISBN 978 1 317 45479 3 Universal Declaration of Human Rights Arxiv sureti 8 dekabr 2014 tarixinden Wayback Machine saytinda General Assembly resolution 217 A III en United Nations 10 December 1948 Proclamation of Tehran Final Act of the International Conference on Human Rights Teheran 22 April to 13 May 1968 U N Doc A CONF 32 41 at 3 1968 Arxiv sureti 3 mart 2016 tarixinden Wayback Machine saytinda en United Nations May 1968 CONFERENCE ON SECURITY AND CO OPERATION IN EUROPE FINAL ACT Helsinki 1 aug 1975 Arxiv sureti 31 may 2011 tarixinden Wayback Machine saytinda Arxivlesdirilib 2011 05 31 at the Wayback Machine Barber John Opposition in Russia en Government and Opposition 32 4 October 1997 598 613 doi 10 1111 j 1477 7053 1997 tb00448 x Rosenthal Abe Soviet dissenters used to die for speaking out The Dispatch 2 June 1989 seh 5 11 June 2020 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 11 June 2025 Stone Alan Law psychiatry and morality essays and analysis American Psychiatric Pub 1985 5 ISBN 978 0 88048 209 7 Singer Daniel Socialism and the Soviet Bloc en The Nation 2 January 1998 27 September 2018 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 26 November 2015 Report of the U S Delegation to Assess Recent Changes in Soviet Psychiatry en Schizophrenia Bulletin 15 4 Suppl 1 219 1989 doi 10 1093 schbul 15 suppl 1 1 PMID 2638045 Dissident iz rukopisi knigi S A Kovalyova Arxiv sureti 23 fevral 2009 tarixinden Wayback Machine saytinda Otkuda vzyalos dissidentstvo Istoriya sovetskogo inakomysliya v vospominaniyah odnoj iz geroin dissidentskogo dvizheniya Lyudmily Alekseevoj 2015 01 20 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 01 19 Vladimir Kozlov Kramola Inakomyslie v SSSR pri Hrushyove i Brezhneve 1953 1982 gody Po rassekrechennym dokumentam Verhovnogo Suda i Prokuratury SSSR 2007 09 29 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2007 05 19 Bezborodov A B Akademicheskoe dissidentstvo v SSSR Russkij istoricheskij zhurnal 1999 tom II 1 ISBN 5 7281 0092 9 Dissidenty o dissidentstve Znamya 1997 9 L Ternovskij Zakon i ponyatiya Russkaya versiya 2007 04 21 tarixinde arxivlesdirilib Leonard Ternovksi The law and the Idea 2007 04 28 tarixinde arxivlesdirilib Sergej Ermilov karikatura Zakony ponyatiya 2007 10 07 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2007 05 14 Po povodu vzryvov v moskovskom metro Zayavlenie dlya pechati 2012 07 19 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2012 06 29 Vladimir Bukovskij Ne byt uchastnikom prestupleniya i chastyu rezhima 2019 12 09 tarixinde arxivlesdirilib BBC 28 10 2019 Alekseeva L M Istoriya inakomysliya v SSSR Novejshij period Vilnyus M Vest 1992 352 s ISBN 5 89942 250 3 SOCIALISTY 2009 07 29 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2009 05 25 Nauchnyj kommunizm Slovar 1983 Konvergencii teoriya 2010 02 13 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2009 04 23 V Davydov 10 mifov o dissidentah 2021 05 01 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2021 05 01 Viktor Seleznyov Kto vybiraet svobodu Saratov Hronika inakomysliya 1920 1980 e gody Pod redakciej kandidata istoricheskih nauk V M Zaharova Saratov 2012 58 10 Nadzornye proizvodstva Prokuratury SSSR po delam ob antisovetskoj agitacii i propagande Annotirovannyj katalog Mart 1953 1991 Pod redakciej V A Kozlova i S V Mironenko Sostavitel O V Edelman pri uchastii E Yu Zavadskoj i O V Lavinskoj M Demokratiya 1999 2018 08 23 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2018 08 22 Socialno politicheskoe i idejnoe edinstvo obshestva Nauchnyj kommunizm Slovar 1983 2011 08 24 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2009 05 24 FSB rassekretila soderzhanie Osoboj papki Predsedatelya KGB SSSR 2007 12 21 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2007 12 23 Iz vystupleniya predsedatelya KGB SSSR Yu V Andropova na plenume CK KPSS 27 aprelya 1973 g 2012 11 24 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2012 01 22 Zastupnica Advokat S V Kallistratova 1907 1989 2000 nus M Zvenya sostavitel E E Pechuro 1997 ISBN 5 7870 0011 0 Brandeis University KGB file of Sakharov http www brandeis edu departments sakharov Arxiv sureti 24 aprel 2006 tarixinden Wayback Machine saytinda angl The KGB File of Andrei Sakharov ed J Rubenstein A Gribanov New Haven Yale University Press c2005 ISBN 0 300 10681 5 Call number JC599 S58 K43 2005 http catalog library georgetown edu search o SEARCH 57557418 The KGB File of Andrei Sakharov アーカイブされたコピー 2007 05 21 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2007 05 21 izobrazheniya originalnyh stranic i teksty v kodirovke Windows 1251 a takzhe anglijskie perevody KGB in the Baltic States Documents and Researches KGB 1954 1991 2012 11 30 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 09 08 Lihanov D Smertelnaya zhara Sovershenno sekretno 2 2007 2015 09 24 tarixinde arxivlesdirilib Travlya Solzhenicyna i Saharova Oficialnye publikacii i dokumenty rus 2018 04 24 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2012 08 23 Kontrrazvedyvatelnyj slovar Vysshaya krasnoznamyonnaya shkola Komiteta Gosudarstvennoj Bezopasnosti pri Sovete Ministrov SSSR im F E Dzerzhinskogo 1972 g 2010 11 06 tarixinde arxivlesdirilib Ukazanie ostavit bez otveta hodatajstvo kanclera Bruno Krajskogo ob osvobozhdenii Orlova 29 iyulya 1983 PDF 2007 06 14 tarixinde arxivlesdirilib PDF Istifade tarixi 2007 05 03 Rech S V Kallistratovoj v zashitu V Delone 2020 09 25 tarixinde arxivlesdirilib Boris Zolotuhin o processe chetyreh 2011 02 10 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2021 06 30 Intervyu s V Bukovskim vpervye bylo opublikovano v Gazete vyborchej Gazeta wyborcza Mart 1998 g Varshava Perevod s polskogo Yuliya Sereda Vladimir Bukovskij V Nyu Jorke s Viktorom Topallerom 2007 05 07 tarixinde arxivlesdirilib Bukovskij predlagaet obmenyat Mihaila Hodorkovskogo na Evgeniya Adamova 11 oktyabrya 2005 g 23 56 2011 11 03 tarixinde arxivlesdirilib Vladimir Bukovskij http politzeki mypeople ru users politzeki wiki vladimir bukovskii Arxiv sureti 25 fevral 2007 tarixinden Wayback Machine saytinda Obrashenie k kommunistam Zapada v podderzhku osvobozhdeniya Bukovskogo i Korvalana 2008 03 26 tarixinde arxivlesdirilib Intervyu s Bukovskim 2008 07 18 tarixinde arxivlesdirilib belolibrary imwerden de wr Bukovsky htmVladimir Konstantinovich Bukovskij Elektronnaya biblioteka Aleksandra Belousenko Yurij Glazov Tak gde zhe my oshiblis Novyj Mir 1998 1 http magazines gorky media novyi mi 1998 1 rec06 html Arxiv sureti 1 oktyabr 2007 tarixinden Wayback Machine saytinda Vladimir Bukovskij Vorchanie poslednego dissidenta http gazeta aif ru online aif 1211 10 01 Luis Korvalan Socializm ne vinovat chto net kolbasy Argumenty i fakty 44 1305 ot 2 noyabrya 2005 g http gazeta aif ru online aif 1305 11 01 Arxiv sureti 16 oktyabr 2007 tarixinden Wayback Machine saytinda Iosif Raskin Bukovskij Vladimir Enciklopediya huliganstvuyushego Ortodoksa 2007 09 05 tarixinde arxivlesdirilib Vladimir Bukovskij I vozvrashaetsya veter 1978 g 2015 11 30 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2007 06 27 Vladimir Bukovskij I vozvrashaetsya veter 1978 g 2007 10 15 tarixinde arxivlesdirilib Vladimir Bukovskij I vozvrashaetsya veter 1978 g 2007 06 22 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2007 06 27 Menyaly 2010 07 12 tarixinde arxivlesdirilib Natans B Zagovorivshie ryby o memuarah sovetskih dissidentov Posle Stalina pozdnesovetskaya subektnost 1953 1985 Sbornik statej SPb Izdatelstvo Evropejskogo universiteta v Sankt Peterburge 2018 S 403 Bykov A Industriya terrorizma Novosti razvedki i kontrrazvedki 2003 7 8 S 30 Edebiyyat58 10 Nadzornye proizvodstva Prokuratury SSSR po delam ob antisovetskoj agitacii i propagande Annotirovannyj katalog Mart 1953 1991 Pod redakciej V A Kozlova i S V Mironenko Sostavitel O V Edelman pri uchastii E Yu Zavadskoj i O V Lavinskoj M Demokratiya 1999 Arxiv sureti 23 avqust 2018 tarixinden Wayback Machine saytinda Alekseeva L M Istoriya inakomysliya v SSSR Novejshij period Arxiv sureti 5 dekabr 2018 tarixinden Wayback Machine saytinda Vilnyus M Vest 1992 352 s ISBN 5 89942 250 3 Disidenti Antologiya tekstiv Uporyad O Sinchenko D Stus L Finberg Nauk red O Sinchenko Nacionalnij universitet Kiyevo Mogilyanska akademiya Centr doslidzhen istoriyi ta kulturi shidnoyevropejskogo yevrejstva Centr yevropejskih gumanitarnih doslidzhen Ukrayinskij katolickij universitet Institut religiyi ta suspilstva K Duh i Litera 2018 656 s BIBLIOTEKA SPROTIVU BIBLIOTEKA NADIYi ru Vesse Sesil Za vashu i nashu svobodu Dissidentskoe dvizhenie v Rossii M Novoe literaturnoe obozrenie 2015 ISBN 978 5 4448 0268 7 Vlast i dissidenty Iz dokumentov KGB i CK KPSS M MHG Arhiv nac bezopasnosti pri Universitete Dzh Vashingtona SShA Moskovskaya Helsinkskaya gruppa 2006 ISBN 5 98440 034 0 Savelev A V Politicheskoe svoeobrazie dissidentskogo dvizheniya v SSSR 1950 h 1970 h gg ru Voprosy istorii 1998 4 S 109 121 Skutnev A V Protestnoe dvizhenie v SSSR v 1945 1985 gg emigraciya i dissidentskoe dvizhenie Kirov Kirovskij fil SPbGUP 2011 ISBN 978 5 91371 031 4 Romankina I A Perestrojka v SSSR i dissidentskoe dvizhenie Sbornik nauchnyh statej aspirantov i soiskatelej Kolomenskij gosudarstvennyj pedagogicheskij institut Kolomna 2004 S 42 47 Romankina I A Patrioticheskoe napravlenie v russkom dissidentskom dvizhenii Nachalo sbornik nauchnyh statej aspirantov i soiskatelej Federalnoe agentstvo po obrazovaniyu Kolomna 2006 S 65 70 Romankina I A Dissidentskoe dvizhenie 1960 1970 h godov i ego napravleniya Vlast i obshestvo sbornik Kolomna 2008 S 49 60 Romankina I A Osnovnye napravleniya dissidentskogo dvizheniya v SSSR 1960 70 H gg Nacionalnaya Associaciya Uchenyh 2015 3 5 8 S 154 156 Romankina I A Dissidentstvo kak model vzaimodejstviya vlasti i obshestva Aktualnye problemy istorii Sb nauch statej kruglogo stola Kolomna 25 26 noyabrya 2016 goda Otv red S G Kalashnikov Predicl S G Kalashnikova Kolomna Gos socialno gumanitarnyj un t GSGU 2016 138 144 Romankina I A Dissidentstvo i vlast Vestnik Gosudarstvennogo socialno gumanitarnogo universiteta 2019 1 33 S 88 92 Romankina I A Evolyuciya religioznogo dissidentskogo dvizheniya v SSSR Vestnik Gosudarstvennogo socialno gumanitarnogo universiteta 2020 3 39 S 26 33 Tihonov V V Vzaimnoe prityazhenie i ottalkivanie professionalnye istoriki i dissidentskoe dvizhenie vo vtoroj polovine 1950 h 1970 e gg Dialog so vremenem 2022 3 80 Shubin A V Dissidenty neformaly i svoboda v SSSR Arxiv sureti 23 yanvar 2022 tarixinden Wayback Machine saytinda M 2008 384 s Robert Horvath 2005 The Legacy of Soviet Dissent Dissidents Democratisation and Radical Nationalism in Russia ISBN 0 415 33320 2Xarici kecidlerA Yu Daniel Istoki i korni dissidentskoj aktivnosti v SSSR Beseda V Igrunova i B Dolgina 20 02 94 6 03 94 Redakciya Shvarc Eleny 2007 g PRIChINY SOVETSKOGO INAKOMYSLIYa I EGO ZNAChENIE A Yu Daniel Dissidentstvo kultura uskolzayushaya ot opredelenij ru Dzhuzeppe Boffa Glava V Vlast i dissidentstvo Ot SSSR k Rossii Istoriya neokonchennogo krizisa 1964 1994 Vladimir Kozlov Kramola inakomyslie v SSSR pri Hrushyove i Brezhneve 1953 1982 gody Po rassekrechennym dokumentam Verhovnogo suda i Prokuratury SSSR Razdel sajta obshestva Memorial o sovetskih dissidentah 2011 03 16 tarixinde arxivlesdirilib Leningrad Istoriya soprotivleniya v zerkale repressij 1956 1987 Dissidentskoe dvizhenie v Leningrade Idejnye istoki sovremennoj koncepcii prav cheloveka Informaciya o dissidentah v Andreevskoj enciklopedii Dolinin V E Severyuhin D Ya Preodolenie nemoty Molostvov M M Revizionizm 58 Bukovskij V K I vozvrashaetsya veter 1978 g Dissident iz rukopisi knigi S A Kovalyova Sinyavskij A D Dissidentstvo kak lichnyj opyt Yunost 5 1989 Amalrik A A Zapiski dissidenta Enn Arbor Ardis 1982 Ternovskij Leonard Borisovich Zachem ili pochemu Dissidentskoe slajd kino i knigi V i L Sokirko 1960 80 gg Sovetskie dissidenty i pravozashitniki Saharovskij centr Istifade tarixi 2015 06 12 Peterburgskij istoricheskij klub Radio Peterburg Karatelnaya psihiatriya v SSSR