Azərbaycanca
Deutsch
日本語
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
United State
Qidalanma — canlılığın tələblərini yerinə yetirmək üçün zəruri olan maddələrin cansız mühitdən əldə olunması fəaliyyətinə verilən ad.
Orqanizmlər qidalanma formalarına görə iki yerə ayrılırlar:
- Avtotrof canlılar (öz-özünü qidalandıranlar)
- Heterotrof canlılar (başqa orqanizmlərlə qidalananlar)
Bu bölgüdə əsas meyar, canlının həyatını davam etdirmək, başqa sözlə, metabolik fəaliyyətlərini davam etdirmək üçün zəruri olan enerjinin mənbəyidir. Avtotrof canlılar bu enerjini təbii mühitdən alırlar, heterotrof canlılar isə digər canlıların biokütləsində yığılmış enerjidən istifadə edirlər.
Maddələr mübadiləsi üçün tələb olunan enerji orqanizm baxımından qida hesab olunur. Buna görə də avtotrof orqanizmlər özləri öz qidasını istehsal edə bilən orqanizmlərdir. Heterotrof orqanizmlər isə başqa canlılarla "qidalanaraq" mövcudluqlarını təmin edirlər.
Canlıların qidalanma formaları baxımından avtotrof və heterotrof olaraq bölünməsi, onların istifadə etdikləri karbon mənbəyi ilə də müəyyənləşir. Avtotrof orqanizmlər metabolizma üçün lazım olan karbonu atmosferdəki karbon qazından əldə edirlər. Heterotrof orqanizmlər isə bu karbonu digər canlıların biokütləsindən əldə edirlər. Beləliklə, ekosistemdə iştirak edən canlılar karbon dövranında müxtəlif rollara malikdirlər.
Avtotrof canlılar (İstehsalçı orqanizmlər)
Öz qidalarını özləri sintez edən, su (H₂O), karbon qazı (CO₂) və qeyri-üzvi duzlardan üzvi birləşmələr, əsasən qlükoza əmələ gətirən və enerjini bu üzvi birləşmələrdə yığan orqanizmlərdir. Bitkilər və yosunlar günəş işığından istifadə edərək qidalarını özləri istehsal edirlər.
Avtotroflar iki qrupa bölünür:
- Fotosintetik avtotroflar (fotoavtotroflar) — biokimyəvi proseslər üçün zəruri olan enerjini günəş şüalarından fotosintez vasitəsilə əldə edən orqanizmlər.
Məsələn: yaşıl və bənövşəyi bakteriyalar.
- Xemosintetik avtotroflar (xemoavtotroflar) — özləri üçün lazım olan enerjini ammonyak (NH₃), hidrogen-sulfid qazı (H₂S) kimi müəyyən qeyri-üzvi maddələri oksidləşdirərək, kimyəvi yolla (xemosintez vasitəsilə) təmin edən orqanizmlərdir.
Məsələn: nitrit, nitrat və dəmir bakteriyaları.
Heterotrof canlılar (İstehlakçı orqanizmlər)
Qidalarını ölü və ya canlı digər orqanizmlərin biokütləsindən əldə edən canlılar. Bütün heyvan və göbələk növləri, həmçinin bir çox bakteriya növü bu qrupa daxildir.
Heterotrof orqanizmlər qəbul etdikləri qida növünə görə üç yerə ayrılır:
- Herbivorlar — bitkilərlə qidalanan orqanizmlər. Məsələn: gövşəyən məməlilər, gəmiricilər, bəzi həşəratlar.
- Karnivorlar — heyvani qidalarla qidalanan orqanizmlər. Məsələn: pişiklər, bir çox dəniz heyvanı və digər ətyeyənlər.
- Omnivorlar — həm bitki, həm də heyvani qidalarla qidalanan canlılardır. Məsələn: insan, ev siçanı, ayı, donuz.
Heterotrof qidalanma formaları isə üç tipə ayrılır:
- Holozoik qidalanma — üzvi qida maddələrini bərk halda qəbul edən, digər canlı orqanizmi bütöv və ya parça halında udaraq, sonra isə onları həzm edib mənimsəyən orqanizmlərə xasdır. Belə orqanizmlər qida axtarışında daim hərəkətdə olurlar.
- Saprozoik qidalanma — həll olunmuş üzvi maddələri birbaşa hüceyrə membranı vasitəsilə soraraq qidalanma. Bu orqanizmlər qidaları bərk halda qəbul edə bilmirlər, çürüməkdə olan bitki və heyvanlardan faydalanırlar. Maya və kif göbələkləri, bəzi təkhüceyrəlilər və bakteriyaların çoxu bu qrupa daxildir (bax: fermentasiya).
- Parazit qidalanma — hər hansı bir canlının "sahib" adlanan digər orqanizmin üzərində və ya daxilində yaşayaraq onun hesabına qidalanması. Parazit orqanizmlər qidalarını həm bərk halda qəbul edə, həm də sahib orqanizmin toxuma və ya bədən mayesindəki üzvi maddələri sorma yolu ilə mənimsəyə bilərlər. Müxtəlif qurdlar, viruslar, göbələklər və bəzi bakteriyalar bu qrupa daxildir.
Qida
Qida — orqanizmlərin metabolizm prosesləri üçün zəruri olan maddədir. Qidalar əsasən üç əsas qrupa bölünür:
- Yağlar
- Karbohidratlar
- Zülallar (proteinlər)
Qidalanma təbabəti
Qidalanma təbabəti qidalanma vərdişlərinin dəyişdirilməsinə və əlavə olaraq ağızdan qəbul edilən vitamin və mineral dəstəklərinə əsaslanan tibbi yanaşmadır.
Adətən həblər və ya sirop formasında tətbiq olunur.
Tarixçə
Canlı bir orqanizmin normal fəaliyyət göstərə bilməsi üçün çoxsaylı vitaminlər (A-dan E-yə qədər hərflərlə ifadə olunur) və minerallar (sink, maqnezium, xrom və s.) qəbul etməsi vacibdir. Vitamin və mineral çatışmazlığı müxtəlif xəstəliklərə səbəb olur. Bu hal ilk dəfə 1753-cü ildə dəniz qüvvələrində həkim işləyən Ceyms Lind tərəfindən müşahidə edilmişdir. Lind uzun səfərlərə çıxan və təzə tərəvəz və meyvə yeyə bilməyən dənizçilərdə sinqa xəstəliyinin yarandığını müəyyən etmiş, onların rasionuna limonat əlavə edilməsinin isə bu xəstəliyin qarşısını aldığını göstərmişdir.
Hər bir şəxsin fərdi qidalanma tələbatı mövcuddur. Bir insan üçün kifayət qədər və uyğun hesab edilən qidalanma forması və qəbul miqdarı, digər bir insan üçün uyğun olmaya bilər.
Ədəbiyyat siyahısı
- Andrews, John H. Comparative Ecology of Microorganisms and Macroorganisms (2nd). New York: Springer Science+Business Media. 2017. ISBN .
- Callahan, Alice; Leonard, Heather; Powell, Tamberly. Nutrition: Science and Everyday Application. Pressbooks. 2022.
- Mann, Jim; Truswell, A. Stewart, redaktorlar Essentials of Human Nutrition (4th). Oxford: Oxford University Press. 2012. ISBN .
- Mengel, Konrad; Kirkby, Ernest A.; Kosegarten, Harald; Appel, Thomas, redaktorlar Principles of Plant Nutrition (5th). New York: Springer Science+Business Media. 2001. doi:10.1007/978-94-010-1009-2. ISBN .
- Simpson, Stephen J.; Raubenheimer, David. The Nature of Nutrition: A Unifying Framework from Animal Adaptation to Human Obesity. Princeton: Princeton University Press. 2012. ISBN .
- Wu, Guoyao. Principles of Animal Nutrition. Boca Raton: CRC Press. 2017. ISBN .
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Qidalanma deqiqlesdirme Qidalanma canliligin teleblerini yerine yetirmek ucun zeruri olan maddelerin cansiz muhitden elde olunmasi fealiyyetine verilen ad Orqanizmler qidalanma formalarina gore iki yere ayrilirlar Avtotrof canlilar oz ozunu qidalandiranlar Heterotrof canlilar basqa orqanizmlerle qidalananlar Bu bolgude esas meyar canlinin heyatini davam etdirmek basqa sozle metabolik fealiyyetlerini davam etdirmek ucun zeruri olan enerjinin menbeyidir Avtotrof canlilar bu enerjini tebii muhitden alirlar heterotrof canlilar ise diger canlilarin biokutlesinde yigilmis enerjiden istifade edirler Maddeler mubadilesi ucun teleb olunan enerji orqanizm baximindan qida hesab olunur Buna gore de avtotrof orqanizmler ozleri oz qidasini istehsal ede bilen orqanizmlerdir Heterotrof orqanizmler ise basqa canlilarla qidalanaraq movcudluqlarini temin edirler Canlilarin qidalanma formalari baximindan avtotrof ve heterotrof olaraq bolunmesi onlarin istifade etdikleri karbon menbeyi ile de mueyyenlesir Avtotrof orqanizmler metabolizma ucun lazim olan karbonu atmosferdeki karbon qazindan elde edirler Heterotrof orqanizmler ise bu karbonu diger canlilarin biokutlesinden elde edirler Belelikle ekosistemde istirak eden canlilar karbon dovraninda muxtelif rollara malikdirler Mundericat 1 Avtotrof canlilar Istehsalci orqanizmler 2 Heterotrof canlilar Istehlakci orqanizmler 3 Qida 4 Qidalanma tebabeti 5 Tarixce 6 Edebiyyat siyahisiAvtotrof canlilar Istehsalci orqanizmler redakteOz qidalarini ozleri sintez eden su H O karbon qazi CO ve qeyri uzvi duzlardan uzvi birlesmeler esasen qlukoza emele getiren ve enerjini bu uzvi birlesmelerde yigan orqanizmlerdir Bitkiler ve yosunlar gunes isigindan istifade ederek qidalarini ozleri istehsal edirler Avtotroflar iki qrupa bolunur Fotosintetik avtotroflar fotoavtotroflar biokimyevi prosesler ucun zeruri olan enerjini gunes sualarindan fotosintez vasitesile elde eden orqanizmler Meselen yasil ve benovseyi bakteriyalar Xemosintetik avtotroflar xemoavtotroflar ozleri ucun lazim olan enerjini ammonyak NH hidrogen sulfid qazi H S kimi mueyyen qeyri uzvi maddeleri oksidlesdirerek kimyevi yolla xemosintez vasitesile temin eden orqanizmlerdir Meselen nitrit nitrat ve demir bakteriyalari Heterotrof canlilar Istehlakci orqanizmler redakteQidalarini olu ve ya canli diger orqanizmlerin biokutlesinden elde eden canlilar Butun heyvan ve gobelek novleri hemcinin bir cox bakteriya novu bu qrupa daxildir Heterotrof orqanizmler qebul etdikleri qida novune gore uc yere ayrilir Herbivorlar bitkilerle qidalanan orqanizmler Meselen govseyen memeliler gemiriciler bezi heseratlar Karnivorlar heyvani qidalarla qidalanan orqanizmler Meselen pisikler bir cox deniz heyvani ve diger etyeyenler Omnivorlar hem bitki hem de heyvani qidalarla qidalanan canlilardir Meselen insan ev sicani ayi donuz Heterotrof qidalanma formalari ise uc tipe ayrilir Holozoik qidalanma uzvi qida maddelerini berk halda qebul eden diger canli orqanizmi butov ve ya parca halinda udaraq sonra ise onlari hezm edib menimseyen orqanizmlere xasdir Bele orqanizmler qida axtarisinda daim hereketde olurlar Saprozoik qidalanma hell olunmus uzvi maddeleri birbasa huceyre membrani vasitesile soraraq qidalanma Bu orqanizmler qidalari berk halda qebul ede bilmirler curumekde olan bitki ve heyvanlardan faydalanirlar Maya ve kif gobelekleri bezi tekhuceyreliler ve bakteriyalarin coxu bu qrupa daxildir bax fermentasiya Parazit qidalanma her hansi bir canlinin sahib adlanan diger orqanizmin uzerinde ve ya daxilinde yasayaraq onun hesabina qidalanmasi Parazit orqanizmler qidalarini hem berk halda qebul ede hem de sahib orqanizmin toxuma ve ya beden mayesindeki uzvi maddeleri sorma yolu ile menimseye bilerler Muxtelif qurdlar viruslar gobelekler ve bezi bakteriyalar bu qrupa daxildir QidaredakteQida orqanizmlerin metabolizm prosesleri ucun zeruri olan maddedir Qidalar esasen uc esas qrupa bolunur Yaglar Karbohidratlar Zulallar proteinler Qidalanma tebabetiredakteQidalanma tebabeti qidalanma verdislerinin deyisdirilmesine ve elave olaraq agizdan qebul edilen vitamin ve mineral desteklerine esaslanan tibbi yanasmadir Adeten hebler ve ya sirop formasinda tetbiq olunur TarixceredakteCanli bir orqanizmin normal fealiyyet gostere bilmesi ucun coxsayli vitaminler A dan E ye qeder herflerle ifade olunur ve minerallar sink maqnezium xrom ve s qebul etmesi vacibdir Vitamin ve mineral catismazligi muxtelif xesteliklere sebeb olur Bu hal ilk defe 1753 cu ilde deniz quvvelerinde hekim isleyen Ceyms Lind terefinden musahide edilmisdir Lind uzun seferlere cixan ve teze terevez ve meyve yeye bilmeyen denizcilerde sinqa xesteliyinin yarandigini mueyyen etmis onlarin rasionuna limonat elave edilmesinin ise bu xesteliyin qarsisini aldigini gostermisdir Her bir sexsin ferdi qidalanma telebati movcuddur Bir insan ucun kifayet qeder ve uygun hesab edilen qidalanma formasi ve qebul miqdari diger bir insan ucun uygun olmaya biler Edebiyyat siyahisiredakteAndrews John H Comparative Ecology of Microorganisms and Macroorganisms 2nd New York Springer Science Business Media 2017 ISBN 978 1 4939 6897 8 Callahan Alice Leonard Heather Powell Tamberly Nutrition Science and Everyday Application Pressbooks 2022 Mann Jim Truswell A Stewart redaktorlar Essentials of Human Nutrition 4th Oxford Oxford University Press 2012 ISBN 978 0 19 956634 1 Mengel Konrad Kirkby Ernest A Kosegarten Harald Appel Thomas redaktorlar Principles of Plant Nutrition 5th New York Springer Science Business Media 2001 doi 10 1007 978 94 010 1009 2 ISBN 978 94 010 1009 2 Simpson Stephen J Raubenheimer David The Nature of Nutrition A Unifying Framework from Animal Adaptation to Human Obesity Princeton Princeton University Press 2012 ISBN 978 1 4008 4280 3 Wu Guoyao Principles of Animal Nutrition Boca Raton CRC Press 2017 ISBN 978 1 351 64637 6 Menbe https az wikipedia org w index php title Qidalanma biologiya amp oldid 8332756