fbpx
Wikipedia

Qara Şəhər

Avqust 11, 2021

Qara şəhər — yerli neftqayırma sənayesinin uğurları ilə bağlı Bakı yaxınlığında yaranan kiçik bir yaşayış məntəqəsidir.

Bu ərazidə əsasən, neft zavodları yerləşirdi. Hələ 1873-cü ildə bir çox zavodların Bakıdan kənardakı boş ərazilərə çıxarılması haqqında sərəncam veriləndə həmin vaxt bu ərazidə (Qara şəhər) 100-ə yaxın zavod, ticarət müəssisələri və yaşayış yerləri tikildi. Tezliklə zavodlardan çıxan tüstü və his həmin ərazini qaraya boyadı, bu ərazini də haqlı olaraq “qara şəhər” adlandırdılar. XIX əsrin ikinci yarısında çox sürətlə inkişaf edən neft sənayesi Bakı ətrafında böyük bir ərazini əhatə edir və bu ərazidə yerləşən zavodların tüstü və hisi bütün ətrafı bürüyürdü. Şəhərin inkişafına mane olan bu cür hallarla bağlı ictimai fikirlər quberniya hakimiyyətini bu problemi həll etmək məcburiyyətində qoymuşdu. Beləliklə də, 1870-ci ildə şəhərdə və şəhərin yaşayış məhəllələrində yerləşən 147 zavodun sökülməsi barədə quberniya hakimiyyəti qərar qəbul etdi və şəhərin yaşayış məntəqələrindən 2 km aralı olmaq şərti ilə boş ərazilərə köçürülməsi qərarlaşdırıldı.

Beləliklə də, 1876-cı ildə Keşlədəki otlaq sahələrində və yerli əhalinin bağ və bostan sahələrinin yerində yeni sənaye rayonu salındı. 1880-cı ildə yeni sənaye rayonunda 118-dən artıq müəssisə fəaliyyət göstərirdi. 1905-ci ildə demək olar ki, Bakının bütün iri neft sənayesi obyektləri burada yerləşdirilmişdi. Buradakı tikililərin hamısını qara his basdığından hər tərəf qapqara görsənirdi. Elə buna görə də, 1880-90-cı illərdə və o zamanlardan üzü bəri bu ərazi artıq “Qara şəhər” kimi tanınırdı.

Elə ki, “Qara şəhər”də sənaye tikililərinin limiti bitdi neft sənayeçiləri tikiləcək yeni obyektləri üçün yeni ərazilər axtarışına çıxdılar. “Qara şəhər”ə ən yaxın ərazi Keşlə əhalisinin torpaq sahələri idi. Tezliklə də bu ərazilərdə yeni sənaye şəhərciyi “Ağ şəhər” əmələ gəldi. Bu “Qara şəhər”in şərqdən davamı idi. İndiki “Ağ şəhər” gələcəkdə çox gözəl və müasir əraziyə çevriləcək.

1878-ci ildə Nobel qardaşları tərəfindən Rusiya İmperiyasında ilk olaraq Balaxanıdan “Qara şəhər”ə qədər neft kəməri çəkilmişdir.

Tarixi

  Əsas məqalələr: Bakı şəhərinin tarixi və Azərbaycanda neft sənayesi

Arxa plan

 
Qara Şəhər 1913-cü ildə

Bakı 1813-cü ildə imzalanan Gülüstan müqaviləsindən sonra Rusiya imperiyasının tərkibinə daxil olmuşdur. Bu dövrdə Bakı 10 min əhaliyə sahib kiçik bir şəhər idi. Dünyada ilk neft quyusu 1847/1848-ci ildə Bakıda qazıldı. İlk neft emalı zavodları 1859-cu ildə şəhər ətrafında tikildi. 1860-cı illərdə Bakının neft sahələrindən əldə edilən neft dünya üzrə neft təchizatının 90%-i təşkil edirdi. Sənaye binaları şəhərin böyük bir hissəsini əhatə etməyə başladı. Zavod və fabriklər havanın çirklənməsinə səbəb oldu. İctimai təzyiq əyalət hakimiyyətini ayrıca sənaye zonası yaratmağa təşviq etdi. 1870-ci ildə şəhərin şərqindəki otlaq ərazilərin neft emalı zavodlarının tikintisi üçün ayrılması təklif edildi. 1872-ci ilə qədər Bakıda kerosin istehsal edən təqribən 60 neft emalı zavodu var idi. Şəhərdə yeni zavod tikilməsini qadağan edən və neft emalı zavodlarının şəhərdən kənarda yerləşdirən qanun qəbu edildi.

Şəhərin əsasının qoyulması və inkişafı

 
Branobel neft emalı zavodları 1880-ci illərin sonunda

1874-cü ildə Qara Şəhərin ərazisində 123 neft emalı zavodu var idi. Ərazi limandan 8 mil (13 kilometr) məsafədə idi. Sənaye ərazisi planı 1876-cı ildə tamamlandı. Qonşu Keşlə qəsəbəsinin ferma və otlaqlarının bəziləri şəhərdə fəaliyyəti dayandırılmış fabriklərin köçürülməsi üçün ayrıldı. Yeni sənaye ərazisi yaşayış yerlərindən 2 kilometr uzaqlıqda idi. Çirklənmənin qarşısını almaq üçün yaşayış ərazisində neft emalı zavodlarının tikintisi qadağan edildi. 1880-ci ildə Qara Şəhər ərazisində 118 istehsal fəaliyyəti göstərən firma var idi.

Bakının neft fəhlələrinin çoxu bu ərazidə yaşayırdı. Burada həmçinin neft şirkətlərinin ofisləri, emalatxanalar və əlaqədar işçilərin yaşayış əraziləri yerləşirdi. Bakı ilə müqayisədə yaşayış şəraiti pis idi. İmkanlı şəxslər neft çıxarılması və emalının qadağan edildiyi şəhər mərkəzində yaşayırdılar. Fabrik və neft emalı zavodlarının havaya buraxdığı qara tüstü və his ərazinin Qara Şəhər (rus. Чёрный город) adı ilə məşhurlaşmasına səbəb oldu. 1890-cı ildə Qara Şəhərə gələn türk səyahətçi buranı belə təsvir edirdi:

  Hər şey qaradır; divarlar, yer, hava və səma. Sən nefti hiss edirsən və tüstünü içinə çəkirsən və pis qoxu səni boğur. Sən səmanı bürüyən tüstü buludları arasında gəzirsən.  
 
Qara Şəhərin qırağında neft kəməri. 1905-ci il

1878-ci ildə Nobel qardaşları Rusiya imperiyasında ilk neft kəmərini çəkdilər. 5.6 mil (9 kilometr) uzunluğunda və diametri 2 düymə (51 millimetr) olan bu kəmər gündə 10 min barel neft nəql edə bilirdi. Xam neft quyulardan Balaxanıdakı mərkəzi saxlama çənlərinə, ordan da neft emalı zavodlarına göndərilirdi. Tikintiyə sərf edilən pul bir ildə qazanıldı. Çok keçmədən digər şirkətlər Nobellərin yoluyla getdilər.

1879-cu ildə Nobel qardaşları Nobel qardaşları neft istehsalı ortaqlığının əsasını qoydu. Tezliklə onlar Bakıdakı neft sənayesinin 75%-i idarə edirdilər. 1885-ci ilin oktyabr ayında Bakının neft emalı zavodlarının çoxu Qara Şəhərdə idi. Neft torpaq üzərində yerləşdirilmiş 4-6 düymə (100-150 millimetr) diametri olan kəmərlər ilə nəql edilirdi. Burada 2-i Nobellərin olmaqla 12 rezervuar var idi. Kiçik firmalar böyük firmaların çənlərindən istifadə etməli idi.

Sonrakı inkişaf

Balaxanının neftlə zəngin əraziləri Bakıdan 9 mil (14 kilometr) uzaqlıqda yerləşirdi. İsveç səyyahı Sven Hedin 1890-cı ildə Balaxanının neft sahələrini ziyarət etmişdir. Burada 116-ı Nobellərin olmaqla 410 quyu (dərinliyi 220-270 metr) var idi. Nobel quyularından biri gündə 150 min pud istehsal edirdi. Nobellər iki xətlə Qara Şəhərə gündə 230 min pud xam neft nəql edirdilər. Onlar günə 60 min pud emal edilmiş neft istehsal edirdilər.

Qara Şəhər inkişaf nəticəsində sərhədlərini aşmağa başlayanda neft sənayeçiləri öz ehtiyaclarını ödəmək üçün daha münasib yerlər axtarmağa başladılar. Tezliklə Qara Şəhərin şərqində Ağ Şəhər adlanan yeni sənaye ərazi ortaya çıxdı. 1902-ci ilin sonunda burada 20-ə yaxın böyük neft emalı zavodu və neftlə əlaqədar ticarət müəssisəsi tikildi. Qara Şəhərdən fərqli olaraq Ağ Şəhərdəki zavodlar daha müasir və daha funksional idi və ərazi çox çirklədilmədi. 1882-1883-cü illərdə Nobel qardaşları Qara Şəhər və Ağ Şəhərin sərhədində Villa Petrolea adlı sənaye cəmiyyətinin əsasını qoydular. 1905-ci ildə Bakının bir çox neft emalı zavodları burada yerləşirdi.

Bakı Rusiya imperiyasında ən başı bəlalı şəhərlərdən biri idi. 1900-cü illərdə Bakıda olan gənc İosif Stalin neft maqnatlarına qarşı hərəkət edən kriminal qruplarla əlaqə saxlayırdı. Belə bir fikir var idi ki, Qara Şəhərdə bəzi çöllüklər kriminal qrupun nəzarətindədir. Stalin menşeviklərin yox, yalnızca bolşeviklərin bura daxil olması kriminal qrupla razılığa gəlmişdi. Bolşeviklərin xüsusi parolu var idi. Başqa bir hekayəyə görə Stalin neft maqnatı Musa Nağıyevin qaçırılmasında rol oynamışdı. Stalin həmçinin neft sahələri işçilərinin tətilə çıxmasını təşkil etmişdi. Bolşeviklər həmçinin neft daşınması şəbəkəsi vasitəsilə öz qəzetləri "İskra"nı paylayırdılar.

Mənbələr

İstinadlar

  1. ↑ Dumper, Stanley, 2007. səh. 64
  2. ↑ Farndon, 2012. səh. 12
  3. ↑ Fatullayev, 1978
  4. ↑ Sokolov, 2002. səh. 26
  5. ↑ Black, 2012. səh. 80
  6. Heyat, 2002. səh. 47
  7. Swietochowski, 2004. səh. 21
  8. Black, 2004. səh. 100
  9. Vassiliou, 2009. səh. 98
  10. Henry, 1905. səh. 73-74
  11. Henry, 1905. səh. 88
  12. Russian Petroleum - Bradstreet's
  13. ↑ Henry, 1905. səh. 8
  14. Hedin, 1926. səh. 528
  15. Villa Petrolea - Our Baku
  16. Henry, 1905. səh. 14
  17. Montefiore, 2008. səh. 187

Ədəbiyyat

  • Agbahowe, Nathaniel U. (2009-01-30). Wake Up Africa!. AuthorHouse. ISBN 978-1-4389-1467-1. İstifadə tarixi: 2013-02-14.
  • Asbrink, Brita (Summer 2002). "The Nobels in Baku: Swedes' Role in Baku's First Oil Boom". Azerbaijan International. 10 (2). İstifadə tarixi: 2013-02-14.
  • "Baku White City Urban Development Project" (PDF). Islamic Development Bank. June 2010. İstifadə tarixi: 2013-02-14.
  • Beene, Gary (2011-07-25). The Seeds We Sow: Kindness That Fed a Hungry World. Sunstone Press. ISBN 978-1-61139-012-4. İstifadə tarixi: 2013-02-14.
  • Black, Brian C. (2012-03-22). Crude Reality: Petroleum in World History. Rowman & Littlefield Publishers. səh. 80. ISBN 978-1-4422-1611-2. İstifadə tarixi: 2013-02-14.
  • Black, Edwin (2004-11-11). Banking on Baghdad: Inside Iraq's 7,000-Year History of War, Profit, and Conflict. John Wiley & Sons. ISBN 978-0-471-70895-7. İstifadə tarixi: 2013-02-13.
  • Dumper, Michael R. T.; Stanley, Bruce E. (2007). Cities of the Middle East and North Africa: A Historical Encyclopedia. ABC-CLIO. ISBN 978-1-57607-919-5. İstifadə tarixi: 2013-02-14.
  • Farndon, John (2012-01-16). DK Eyewitness Books: Oil. Penguin. ISBN 978-0-7566-9898-0. İstifadə tarixi: 2013-02-14.
  • Fatullayev, Shamil (1978). ГРАДОСТРОИТЕЛЬСТВО БАКУ: XIX - начала XX веков (Russian). Institute of Architecture and Art of the Academy of Sciences of Azerbaijan SSR (IAiI). İstifadə tarixi: 2013-02-14. (#parameter_ignored)
  • Hedin, Sven (1926). My Life As an Explorer. Asian Educational Services. səh. 528. ISBN 978-81-206-1057-6. İstifadə tarixi: 2013-02-14.
  • Henry, James Dodds (1905). Baku: an eventful history (PDF). A. Constable & Co., ltd.
  • Heyat, Farideh (2002). Azeri Women in Transition: Women in Soviet and Post-Soviet Azerbaijan. Psychology Press. ISBN 978-0-7007-1662-3. İstifadə tarixi: 2013-02-13.
  • Kaufman, Richard F. (1993). The Former Soviet Union in Transition. M.E. Sharpe. səh. 948. ISBN 978-1-56324-318-9. İstifadə tarixi: 2013-02-14.
  • Montefiore, Simon Sebag (2008-10-14). Young Stalin. Random House Digital, Inc. ISBN 978-1-4000-9613-8. İstifadə tarixi: 2013-02-14.
  • Murray, Robin L.; Heumann, Joseph K. (2009-01-08). Ecology and Popular Film: Cinema on the Edge. SUNY Press. ISBN 978-0-7914-7678-9. İstifadə tarixi: 2013-02-14.
  • "Russian Petroleum". Bradstreet's Weekly: A Business Digest. Bradstreet Company. 1886. səh. 275. İstifadə tarixi: 2013-02-14.
  • Sokolov, Vasily Andreevich (2002-03-01). Petroleum. The Minerva Group, Inc. səh. 26. ISBN 978-0-89875-725-5. İstifadə tarixi: 2013-02-14.
  • Swietochowski, Tadeusz (2004-06-07). Russian Azerbaijan, 1905-1920: The Shaping of a National Identity in a Muslim Community. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-52245-8. İstifadə tarixi: 2013-02-13.
  • Vassiliou, Marius (2009-03-02). Historical Dictionary of the Petroleum Industry. Scarecrow Press. ISBN 978-0-8108-6288-3. İstifadə tarixi: 2013-02-14.
  • ""Вилла Петролеа" - "Villa Petrolea" - поселок служащих (Черный город,Баку)". Our Baku (Russian). İstifadə tarixi: 2013-02-14. (#parameter_ignored)

Həmçinin bax

Xarici keçidlər

Avqust 11, 2021
qara, şəhər, qara, şəhər, yerli, neftqayırma, sənayesinin, uğurları, ilə, bağlı, bakı, yaxınlığında, yaranan, kiçik, yaşayış, məntəqəsidir, ərazidə, əsasən, neft, zavodları, yerləşirdi, hələ, 1873, ildə, çox, zavodların, bakıdan, kənardakı, boş, ərazilərə, çıx. Qara seher yerli neftqayirma senayesinin ugurlari ile bagli Baki yaxinliginda yaranan kicik bir yasayis menteqesidir Bu erazide esasen neft zavodlari yerlesirdi Hele 1873 cu ilde bir cox zavodlarin Bakidan kenardaki bos erazilere cixarilmasi haqqinda serencam verilende hemin vaxt bu erazide Qara seher 100 e yaxin zavod ticaret muessiseleri ve yasayis yerleri tikildi Tezlikle zavodlardan cixan tustu ve his hemin erazini qaraya boyadi bu erazini de haqli olaraq qara seher adlandirdilar XIX esrin ikinci yarisinda cox suretle inkisaf eden neft senayesi Baki etrafinda boyuk bir erazini ehate edir ve bu erazide yerlesen zavodlarin tustu ve hisi butun etrafi buruyurdu Seherin inkisafina mane olan bu cur hallarla bagli ictimai fikirler quberniya hakimiyyetini bu problemi hell etmek mecburiyyetinde qoymusdu Belelikle de 1870 ci ilde seherde ve seherin yasayis mehellelerinde yerlesen 147 zavodun sokulmesi barede quberniya hakimiyyeti qerar qebul etdi ve seherin yasayis menteqelerinden 2 km arali olmaq serti ile bos erazilere kocurulmesi qerarlasdirildi Belelikle de 1876 ci ilde Kesledeki otlaq sahelerinde ve yerli ehalinin bag ve bostan sahelerinin yerinde yeni senaye rayonu salindi 1880 ci ilde yeni senaye rayonunda 118 den artiq muessise fealiyyet gosterirdi 1905 ci ilde demek olar ki Bakinin butun iri neft senayesi obyektleri burada yerlesdirilmisdi Buradaki tikililerin hamisini qara his basdigindan her teref qapqara gorsenirdi Ele buna gore de 1880 90 ci illerde ve o zamanlardan uzu beri bu erazi artiq Qara seher kimi taninirdi Ele ki Qara seher de senaye tikililerinin limiti bitdi neft senayecileri tikilecek yeni obyektleri ucun yeni eraziler axtarisina cixdilar Qara seher e en yaxin erazi Kesle ehalisinin torpaq saheleri idi Tezlikle de bu erazilerde yeni senaye seherciyi Ag seher emele geldi Bu Qara seher in serqden davami idi Indiki Ag seher gelecekde cox gozel ve muasir eraziye cevrilecek 1878 ci ilde Nobel qardaslari terefinden Rusiya Imperiyasinda ilk olaraq Balaxanidan Qara seher e qeder neft kemeri cekilmisdir Mundericat 1 Tarixi 1 1 Arxa plan 1 2 Seherin esasinin qoyulmasi ve inkisafi 1 3 Sonraki inkisaf 2 Menbeler 2 1 Istinadlar 2 2 Edebiyyat 3 Hemcinin bax 4 Xarici kecidlerTarixi Redakte Esas meqaleler Baki seherinin tarixi ve Azerbaycanda neft senayesiArxa plan Redakte Qara Seher 1913 cu ilde Baki 1813 cu ilde imzalanan Gulustan muqavilesinden sonra Rusiya imperiyasinin terkibine daxil olmusdur Bu dovrde Baki 10 min ehaliye sahib kicik bir seher idi 1 Dunyada ilk neft quyusu 1847 1848 ci ilde Bakida qazildi 2 Ilk neft emali zavodlari 1859 cu ilde seher etrafinda tikildi 1 1860 ci illerde Bakinin neft sahelerinden elde edilen neft dunya uzre neft techizatinin 90 i teskil edirdi 2 Senaye binalari seherin boyuk bir hissesini ehate etmeye basladi Zavod ve fabrikler havanin cirklenmesine sebeb oldu Ictimai tezyiq eyalet hakimiyyetini ayrica senaye zonasi yaratmaga tesviq etdi 1870 ci ilde seherin serqindeki otlaq erazilerin neft emali zavodlarinin tikintisi ucun ayrilmasi teklif edildi 3 1872 ci ile qeder Bakida kerosin istehsal eden teqriben 60 neft emali zavodu var idi Seherde yeni zavod tikilmesini qadagan eden ve neft emali zavodlarinin seherden kenarda yerlesdiren qanun qebu edildi 4 Seherin esasinin qoyulmasi ve inkisafi Redakte Branobel neft emali zavodlari 1880 ci illerin sonunda 1874 cu ilde Qara Seherin erazisinde 123 neft emali zavodu var idi 4 Erazi limandan 8 mil 13 kilometr mesafede idi 5 Senaye erazisi plani 1876 ci ilde tamamlandi Qonsu Kesle qesebesinin ferma ve otlaqlarinin bezileri seherde fealiyyeti dayandirilmis fabriklerin kocurulmesi ucun ayrildi Yeni senaye erazisi yasayis yerlerinden 2 kilometr uzaqliqda idi Cirklenmenin qarsisini almaq ucun yasayis erazisinde neft emali zavodlarinin tikintisi qadagan edildi 3 1880 ci ilde Qara Seher erazisinde 118 istehsal fealiyyeti gosteren firma var idi 3 Bakinin neft fehlelerinin coxu bu erazide yasayirdi Burada hemcinin neft sirketlerinin ofisleri emalatxanalar ve elaqedar iscilerin yasayis erazileri yerlesirdi Baki ile muqayisede yasayis seraiti pis idi 6 Imkanli sexsler neft cixarilmasi ve emalinin qadagan edildiyi seher merkezinde yasayirdilar 7 Fabrik ve neft emali zavodlarinin havaya buraxdigi qara tustu ve his erazinin Qara Seher rus Chyornyj gorod adi ile meshurlasmasina sebeb oldu 1890 ci ilde Qara Sehere gelen turk seyahetci burani bele tesvir edirdi Her sey qaradir divarlar yer hava ve sema Sen nefti hiss edirsen ve tustunu icine cekirsen ve pis qoxu seni bogur Sen semani buruyen tustu buludlari arasinda gezirsen 8 Qara Seherin qiraginda neft kemeri 1905 ci il 1878 ci ilde Nobel qardaslari Rusiya imperiyasinda ilk neft kemerini cekdiler 5 6 mil 9 kilometr uzunlugunda ve diametri 2 duyme 51 millimetr olan bu kemer gunde 10 min barel neft neql ede bilirdi 9 Xam neft quyulardan Balaxanidaki merkezi saxlama cenlerine ordan da neft emali zavodlarina gonderilirdi Tikintiye serf edilen pul bir ilde qazanildi 10 Cok kecmeden diger sirketler Nobellerin yoluyla getdiler 11 1879 cu ilde Nobel qardaslari Nobel qardaslari neft istehsali ortaqliginin esasini qoydu Tezlikle onlar Bakidaki neft senayesinin 75 i idare edirdiler 1 1885 ci ilin oktyabr ayinda Bakinin neft emali zavodlarinin coxu Qara Seherde idi Neft torpaq uzerinde yerlesdirilmis 4 6 duyme 100 150 millimetr diametri olan kemerler ile neql edilirdi Burada 2 i Nobellerin olmaqla 12 rezervuar var idi Kicik firmalar boyuk firmalarin cenlerinden istifade etmeli idi 12 Sonraki inkisaf Redakte Balaxaninin neftle zengin erazileri Bakidan 9 mil 14 kilometr uzaqliqda yerlesirdi 13 Isvec seyyahi Sven Hedin 1890 ci ilde Balaxaninin neft sahelerini ziyaret etmisdir Burada 116 i Nobellerin olmaqla 410 quyu derinliyi 220 270 metr var idi Nobel quyularindan biri gunde 150 min pud istehsal edirdi Nobeller iki xetle Qara Sehere gunde 230 min pud xam neft neql edirdiler Onlar gune 60 min pud emal edilmis neft istehsal edirdiler 14 Qara Seher inkisaf neticesinde serhedlerini asmaga baslayanda neft senayecileri oz ehtiyaclarini odemek ucun daha munasib yerler axtarmaga basladilar Tezlikle Qara Seherin serqinde Ag Seher adlanan yeni senaye erazi ortaya cixdi 1902 ci ilin sonunda burada 20 e yaxin boyuk neft emali zavodu ve neftle elaqedar ticaret muessisesi tikildi 3 Qara Seherden ferqli olaraq Ag Seherdeki zavodlar daha muasir ve daha funksional idi ve erazi cox cirkledilmedi 13 1882 1883 cu illerde Nobel qardaslari Qara Seher ve Ag Seherin serhedinde Villa Petrolea adli senaye cemiyyetinin esasini qoydular 15 1905 ci ilde Bakinin bir cox neft emali zavodlari burada yerlesirdi 16 Baki Rusiya imperiyasinda en basi belali seherlerden biri idi 1900 cu illerde Bakida olan genc Iosif Stalin neft maqnatlarina qarsi hereket eden kriminal qruplarla elaqe saxlayirdi Bele bir fikir var idi ki Qara Seherde bezi collukler kriminal qrupun nezaretindedir Stalin menseviklerin yox yalnizca bolseviklerin bura daxil olmasi kriminal qrupla raziliga gelmisdi Bolseviklerin xususi parolu var idi Basqa bir hekayeye gore Stalin neft maqnati Musa Nagiyevin qacirilmasinda rol oynamisdi 17 Stalin hemcinin neft saheleri iscilerinin tetile cixmasini teskil etmisdi Bolsevikler hemcinin neft dasinmasi sebekesi vasitesile oz qezetleri Iskra ni paylayirdilar 5 Menbeler RedakteIstinadlar Redakte 1 2 3 Dumper Stanley 2007 seh 64 1 2 Farndon 2012 seh 12 1 2 3 4 Fatullayev 1978 1 2 Sokolov 2002 seh 26 1 2 Black 2012 seh 80 Heyat 2002 seh 47 Swietochowski 2004 seh 21 Black 2004 seh 100 Vassiliou 2009 seh 98 Henry 1905 seh 73 74 Henry 1905 seh 88 Russian Petroleum Bradstreet s 1 2 Henry 1905 seh 8 Hedin 1926 seh 528 Villa Petrolea Our Baku Henry 1905 seh 14 Montefiore 2008 seh 187 Edebiyyat Redakte Agbahowe Nathaniel U 2009 01 30 Wake Up Africa AuthorHouse ISBN 978 1 4389 1467 1 Istifade tarixi 2013 02 14 Asbrink Brita Summer 2002 The Nobels in Baku Swedes Role in Baku s First Oil Boom Azerbaijan International 10 2 Istifade tarixi 2013 02 14 Baku White City Urban Development Project PDF Islamic Development Bank June 2010 Istifade tarixi 2013 02 14 Beene Gary 2011 07 25 The Seeds We Sow Kindness That Fed a Hungry World Sunstone Press ISBN 978 1 61139 012 4 Istifade tarixi 2013 02 14 Black Brian C 2012 03 22 Crude Reality Petroleum in World History Rowman amp Littlefield Publishers seh 80 ISBN 978 1 4422 1611 2 Istifade tarixi 2013 02 14 Black Edwin 2004 11 11 Banking on Baghdad Inside Iraq s 7 000 Year History of War Profit and Conflict John Wiley amp Sons ISBN 978 0 471 70895 7 Istifade tarixi 2013 02 13 Dumper Michael R T Stanley Bruce E 2007 Cities of the Middle East and North Africa A Historical Encyclopedia ABC CLIO ISBN 978 1 57607 919 5 Istifade tarixi 2013 02 14 Farndon John 2012 01 16 DK Eyewitness Books Oil Penguin ISBN 978 0 7566 9898 0 Istifade tarixi 2013 02 14 Fatullayev Shamil 1978 GRADOSTROITELSTVO BAKU XIX nachala XX vekov Russian Institute of Architecture and Art of the Academy of Sciences of Azerbaijan SSR IAiI Istifade tarixi 2013 02 14 parameter ignored Hedin Sven 1926 My Life As an Explorer Asian Educational Services seh 528 ISBN 978 81 206 1057 6 Istifade tarixi 2013 02 14 Henry James Dodds 1905 Baku an eventful history PDF A Constable amp Co ltd Heyat Farideh 2002 Azeri Women in Transition Women in Soviet and Post Soviet Azerbaijan Psychology Press ISBN 978 0 7007 1662 3 Istifade tarixi 2013 02 13 Kaufman Richard F 1993 The Former Soviet Union in Transition M E Sharpe seh 948 ISBN 978 1 56324 318 9 Istifade tarixi 2013 02 14 Montefiore Simon Sebag 2008 10 14 Young Stalin Random House Digital Inc ISBN 978 1 4000 9613 8 Istifade tarixi 2013 02 14 Murray Robin L Heumann Joseph K 2009 01 08 Ecology and Popular Film Cinema on the Edge SUNY Press ISBN 978 0 7914 7678 9 Istifade tarixi 2013 02 14 Russian Petroleum Bradstreet s Weekly A Business Digest Bradstreet Company 1886 seh 275 Istifade tarixi 2013 02 14 Sokolov Vasily Andreevich 2002 03 01 Petroleum The Minerva Group Inc seh 26 ISBN 978 0 89875 725 5 Istifade tarixi 2013 02 14 Swietochowski Tadeusz 2004 06 07 Russian Azerbaijan 1905 1920 The Shaping of a National Identity in a Muslim Community Cambridge University Press ISBN 978 0 521 52245 8 Istifade tarixi 2013 02 13 Vassiliou Marius 2009 03 02 Historical Dictionary of the Petroleum Industry Scarecrow Press ISBN 978 0 8108 6288 3 Istifade tarixi 2013 02 14 Villa Petrolea Villa Petrolea poselok sluzhashih Chernyj gorod Baku Our Baku Russian Istifade tarixi 2013 02 14 parameter ignored Hemcinin bax RedakteIceriseher SovetskiXarici kecidler Redakte Vikianbarda Qara seher ile elaqeli mediafayllar varMenbe https az wikipedia org w index php title Qara Seher amp oldid 5384363, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.