fbpx
Wikipedia

Plank sabiti

Avqust 06, 2021

Plank sabiti kvant mexanikasına aid mühüm sabitdir və elektromaqnit şüalanma kvantının (yəni, fotonun) enerjisi ilə onun tezliyi arasındakı əlaqəni ifadə edir. Plank sabiti h hərfi ilə işarə edilir:

Plank sabitinin vahidi coul və saniyənin hasilindən ibarətdir – coul•saniyə (ingiliscə joule•seconds).

Alman fizik Maks Plank (almanca Max Planck) 1900-cü il 14 dekabrda bu sabiti təqdim etmişdir. Həmin tarix kvant mexanikasının başlanğıcı hesab olunur.

Bir çox hallarda Plank sabitinin derivativindən ħ istifadə edilir:

Qara cisim şüalanması

Plank sabitinin tarixi qara cisim şüalanmasının öyrənilməsi ilə bağlıdır. “Qara cisim” şərti ifadədir və elə obyektə deyilir ki, o, üzərinə düşən bütün enerjini udur, müəyyən temperatura çatdıqdan sonra aldığı enerjini qaytarır. Qara cisim enerjini qaytararkən o həm də işıqlanır. Bu proses qara cisim şüalanması (ingiliscə blackbody radiation) adlanır.

1859-cu ildə alman fiziki Qustav Kirxhof qara cisimlə apardığı təcrübələrdən belə nəticəyə gəldi ki, qara cisim enerjini qaytaran zaman bu enerji cismin temperaturundan və ayrılan (qaytarılan) enerjinin tezliyindən asılı olur.

 

Bu asılılıqda enerjinin (işığın) dalğa təbiəti əsas rol oynayırdı. Sonrakı onilliklər ərzində bir çox fiziklər (Cozef Stefan, Lüdviq Bolsman, Vilhelm Vin və başqaları) bu asılılığı ifadə edən düsturu (funksiyanı) tapmağa cəhd göstərdilər və bu sahədə müəyyən irəliləyişlərə nail oldular.

 
Orta temperaturlu lampa qırmızı rəngdə işıqlanır və ya közərir, yüksək temperaturlu lampa ağ rəngdə işıqlanır.

Qara cismin şüalanması prosesini adi dəmir çubuğun qızdırılması zamanı müşahidə etmək olar. Orta temperaturda qızdırılmış dəmir çubuq istilik verəcək, lakin onun rəngi dəyişməyəcək. Çünki onun verdiyi enerji infraqırmızı şüalanma (aşağı tezlikli) formasında olacaq, bu şüalanma gözə görünmür. Dəmir çubuq daha çox qızdırıldıqda o əvvəlcə qırmızı rəngdə, sonra narıncı və nəhayət ağ rəngdə işıq verəcək

.

Beləliklə çubuğun temperaturu yüksəldikcə ondan ayrılan enerji, başqa sözlə şüalanma daha yüksək tezliyə malik olacaq

(Vin qanunu).

Alman tədqiqatçısı Vilhelm Vin (Wilhelm Wien) qara cisim kimi fərqli obyektdən istifadə etdi. Onun qara cismi divarında dəlik açılmış sobadan ibarət idi. Sobanın dəliyindən içəri daxil edilən radiasiyanın əsas hissəsi udulur, kiçik bir hissəsi həmin dəlikdən kənara çıxa bilirdi.

Plank düsturu

1900-cü ilin oktyabrında Maks Plank bu asılılığı ən düzgün ifadə edən düsturu aldı. Bu düstur müxtəlif dalğa uzunluğuna malik radiasiya üçün düzgün nəticələr versə də Plank hələ işindən tam razı deyildi. O, qara cisimlə apardığı tədqiqatları davam etdirdi. Plank müşahidə etdi ki, qara cisimdən enerjinin davamlı deyil, hissə hissə ayrıldığını qəbul etdikdə hesablamaların nəticələri düz alınır. Plank belə qərara gəldi ki, ancaq işığın (elektromaqnit şüalanmasının) dalğa təbiətindən uzaqlaşdıqda axtarışlar düzgün nəticə verə bilər.

Uzun müddətli çalışmaların, səhvlərin və təkrar hesablamaların nəticəsində Plank 1900-cü ilin sonunda onu razı salan düsturu yarada bildi. Bu düstur qara cismin şüalanması zamanı enerji paylanmasını ifadə edirdi.

 

Plank aldığı nəticələr haqda hesabatı 1900-cü il dekabrın 14-də Alman Fizika Cəmiyyətinə (Physikalische Gesellschaft) təqdim etdi. Plank hesabatda enerjinin "müəyyən sayda məhdud bərabər hissələrdən ibarət" olduğunu bildirdi və "h=6.55x10-27 erq•san təbiət sabitini" təqdim etdi.

1900-cü ilə qədər elektromaqnit şüalanması (işıq və başqa şüalanma növləri) ancaq dalğa təbiətinə malik hesab edilirdi və radiasiyanın hissələrdən ibarət olması ideyası klassik fizikada inqilab idi.

Əslində enerjinin məhdud hissələrdən (kvantlardan) ibarət olmasının kəşfi Plankın əsas işinin – qara cisim radiasiyasının qanunauyğunluğunun tapılmasının – kənar məhsulu idi (побочный продукт — by-product). Buna görə də o periodda həmin kəşfin əhəmiyyətli özəyi – enerjinin kvantizasiyası (kvantlardan ibarət olduğu) nə Plankın, nə də digər fiziklərin diqqətini cəlb etmədi.

Plankın tapdığı təbiət sabitinə sonrakı illərdə onun adı verildi, sabit digər fiziklər tərəfindən daha dəqiq hesablandı və indi qəbul edilmiş şəkli aldı.

Fotoelektrik effekt

1905-ci ildə Eynşteyn (Albert Einstein) fotolelktrik effekti öyrənməyə başladı. Materiyanın səthinə hər hansı elektromaqnetik radiasiyanın (yəni müxtəlif tezlikli fotonların) təsiri ilə materiyadan elektronların ayrılmasına fotoelektrik effekt deyilir.

Eynşteyn metal lövhə üzərinə işıq salmaqla lövhədən elektronların çıxmasına nail olurdu. O, müşahidə etdi ki, metal lövhənin üzərinə düşən işığın intensivliyini artırdıqda (yəni eyni tezlikli işığın gücünü artırdıqda) metaldan qopan elektronların sayı artsa da onların səthdən ayrılma sürəti artmadı. Lakin metal lövhənin üzərinə daha yüksək tezlikli şüalanma saldıqda bu elektronların sürətlərinin artmasına səbəb oldu, yəni elektronların enerjiləri artdı. Bu hadisəni izah etməyə çalışan Eynşteyn bu nəticəyə gəldi ki, işığın (və ya radiasiyanın) müəyyən hissələrdən ibarət olması fotoelektrik effekti yarada bilər. O bu hissəcikləri işıq kvantı adlandırdı. Eynşteyn izahatında Plank sabitindən və Plankın qara cisim şüalanması qanununun düsturundan istifadə etdi və təsdiq etdi ki, işığın enerjisi işığın tezliyi ilə Plank sabitinin hasilinə bərabərdir.

 

Eynşteyn 1921-ci ildə “fotoelektrik effekt qanununun kəşfinə görə” Nobel mükafatına layiq görüldü.

Maks Plank isə 1918-ci ildə “enerji kvantının kəşfinə görə” Nobel mükafatına layiq görüldü.

Hər iki təltif fizika tarixçiləri üçün debat mövzusudur.

İşıq hissəciyinə “foton” adının verilməsi Amerikalı fizik H. Komptonun (1923) və kimyaçı G. Levisin (1926) adı ilə bağlıdır.

Həmçinin bax

İstinadlar

  1. W. Demtröder (2010). Atoms, Molecules and Photons. Springer. 86. ISBN 978-3-642-10297-4. (#invisible_char)
  2. Dan Styer. "A Brief History of Quantum Mechanics". Oberlin College Physics Department. İstifadə tarixi: 2013-02-05.
  3. ↑ Michael Fowler (2008). "Black Body Radiation". University of Virginia. İstifadə tarixi: 2013-02-05.
  4. "Wien's law". Encyclopædia Britannica. 2013. İstifadə tarixi: 2013-02-05.
  5. Max Planck (1901). "On the Law of Distribution of Energy in the Normal Spectrum". Annalen der Physik. 4: 553.
  6. ↑ H. Kragh (2000). "Max Planck: the reluctant revolutionary". Physics World: 31–35.
  7. ↑ J. Gribbin (1999). Q is for Quantum: An Encyclopedia of Particle Physics. The Free Press. ISBN 0-684-85578-X. Sitat səhvi: Xətalı <ref> etiketi; "Gribbin" adı bir neçə dəfə müxtəlif məzmunla verilib
  8. P. Cox (2002). Introduction to Quantum Theory and Atomic Structure. Oxford University Press. 9. ISBN 0-19-855916-X.
  9. "The Nobel Prize in Physics 1921". Nobelprize.org. 1921. İstifadə tarixi: 1 May 2013.
  10. "The Nobel Prize in Physics 1918". Nobelprize.org. 1918. İstifadə tarixi: 1 May 2013.
  11. "Photon". Encyclopædia Britannica. 2013. İstifadə tarixi: 2013-02-05.

Xarici keçidlər

Avqust 06, 2021
plank, sabiti, kvant, mexanikasına, mühüm, sabitdir, elektromaqnit, şüalanma, kvantının, yəni, fotonun, enerjisi, ilə, onun, tezliyi, arasındakı, əlaqəni, ifadə, edir, hərfi, ilə, işarə, edilir, displaystyle, times, mathrm, cdot, vahidi, coul, saniyənin, hasil. Plank sabiti kvant mexanikasina aid muhum sabitdir ve elektromaqnit sualanma kvantinin yeni fotonun enerjisi ile onun tezliyi arasindaki elaqeni ifade edir Plank sabiti h herfi ile isare edilir h 6 626 075 10 34 C s displaystyle h 6 626 075 times 10 34 mathrm C cdot s 1 Plank sabitinin vahidi coul ve saniyenin hasilinden ibaretdir coul saniye ingilisce joule seconds Alman fizik Maks Plank almanca Max Planck 1900 cu il 14 dekabrda bu sabiti teqdim etmisdir Hemin tarix kvant mexanikasinin baslangici hesab olunur 2 Bir cox hallarda Plank sabitinin derivativinden ħ istifade edilir ℏ h 2 p 1 054 571 10 34 C s displaystyle hbar frac h 2 pi 1 054 571 times 10 34 mathrm C cdot s Mundericat 1 Qara cisim sualanmasi 2 Plank dusturu 3 Fotoelektrik effekt 4 Hemcinin bax 5 Istinadlar 6 Xarici kecidlerQara cisim sualanmasi RedaktePlank sabitinin tarixi qara cisim sualanmasinin oyrenilmesi ile baglidir Qara cisim serti ifadedir ve ele obyekte deyilir ki o uzerine dusen butun enerjini udur mueyyen temperatura catdiqdan sonra aldigi enerjini qaytarir Qara cisim enerjini qaytararken o hem de isiqlanir Bu proses qara cisim sualanmasi ingilisce blackbody radiation adlanir 1859 cu ilde alman fiziki Qustav Kirxhof qara cisimle apardigi tecrubelerden bele neticeye geldi ki qara cisim enerjini qaytaran zaman bu enerji cismin temperaturundan ve ayrilan qaytarilan enerjinin tezliyinden asili olur E J T n displaystyle E J T nu Bu asililiqda enerjinin isigin dalga tebieti esas rol oynayirdi Sonraki onillikler erzinde bir cox fizikler Cozef Stefan Ludviq Bolsman Vilhelm Vin ve basqalari bu asililigi ifade eden dusturu funksiyani tapmaga cehd gosterdiler ve bu sahede mueyyen irelileyislere nail oldular 3 Orta temperaturlu lampa qirmizi rengde isiqlanir ve ya kozerir yuksek temperaturlu lampa ag rengde isiqlanir Qara cismin sualanmasi prosesini adi demir cubugun qizdirilmasi zamani musahide etmek olar Orta temperaturda qizdirilmis demir cubuq istilik verecek lakin onun rengi deyismeyecek Cunki onun verdiyi enerji infraqirmizi sualanma asagi tezlikli formasinda olacaq bu sualanma goze gorunmur Demir cubuq daha cox qizdirildiqda o evvelce qirmizi rengde sonra narinci ve nehayet ag rengde isiq verecek Belelikle cubugun temperaturu yukseldikce ondan ayrilan enerji basqa sozle sualanma daha yuksek tezliye malik olacaq Vin qanunu Alman tedqiqatcisi Vilhelm Vin Wilhelm Wien qara cisim kimi ferqli obyektden istifade etdi Onun qara cismi divarinda delik acilmis sobadan ibaret idi Sobanin deliyinden iceri daxil edilen radiasiyanin esas hissesi udulur kicik bir hissesi hemin delikden kenara cixa bilirdi 4 Plank dusturu Redakte1900 cu ilin oktyabrinda Maks Plank bu asililigi en duzgun ifade eden dusturu aldi Bu dustur muxtelif dalga uzunluguna malik radiasiya ucun duzgun neticeler verse de Plank hele isinden tam razi deyildi O qara cisimle apardigi tedqiqatlari davam etdirdi Plank musahide etdi ki qara cisimden enerjinin davamli deyil hisse hisse ayrildigini qebul etdikde hesablamalarin neticeleri duz alinir Plank bele qerara geldi ki ancaq isigin elektromaqnit sualanmasinin dalga tebietinden uzaqlasdiqda axtarislar duzgun netice vere biler 3 Uzun muddetli calismalarin sehvlerin ve tekrar hesablamalarin neticesinde Plank 1900 cu ilin sonunda onu razi salan dusturu yarada bildi Bu dustur qara cismin sualanmasi zamani enerji paylanmasini ifade edirdi U 8 p h n 3 c 3 1 e h n k T 1 displaystyle U frac 8 pi h nu 3 c 3 frac 1 e h nu kT 1 5 Plank aldigi neticeler haqda hesabati 1900 cu il dekabrin 14 de Alman Fizika Cemiyyetine Physikalische Gesellschaft teqdim etdi Plank hesabatda enerjinin mueyyen sayda mehdud beraber hisselerden ibaret oldugunu bildirdi ve h 6 55x10 27 erq san tebiet sabitini teqdim etdi 6 1900 cu ile qeder elektromaqnit sualanmasi isiq ve basqa sualanma novleri ancaq dalga tebietine malik hesab edilirdi ve radiasiyanin hisselerden ibaret olmasi ideyasi klassik fizikada inqilab idi Eslinde enerjinin mehdud hisselerden kvantlardan ibaret olmasinin kesfi Plankin esas isinin qara cisim radiasiyasinin qanunauygunlugunun tapilmasinin kenar mehsulu idi pobochnyj produkt by product Buna gore de o periodda hemin kesfin ehemiyyetli ozeyi enerjinin kvantizasiyasi kvantlardan ibaret oldugu ne Plankin ne de diger fiziklerin diqqetini celb etmedi 6 Plankin tapdigi tebiet sabitine sonraki illerde onun adi verildi sabit diger fizikler terefinden daha deqiq hesablandi ve indi qebul edilmis sekli aldi Fotoelektrik effekt Redakte1905 ci ilde Eynsteyn Albert Einstein fotolelktrik effekti oyrenmeye basladi Materiyanin sethine her hansi elektromaqnetik radiasiyanin yeni muxtelif tezlikli fotonlarin tesiri ile materiyadan elektronlarin ayrilmasina fotoelektrik effekt deyilir 7 Eynsteyn metal lovhe uzerine isiq salmaqla lovheden elektronlarin cixmasina nail olurdu O musahide etdi ki metal lovhenin uzerine dusen isigin intensivliyini artirdiqda yeni eyni tezlikli isigin gucunu artirdiqda metaldan qopan elektronlarin sayi artsa da onlarin sethden ayrilma sureti artmadi Lakin metal lovhenin uzerine daha yuksek tezlikli sualanma saldiqda bu elektronlarin suretlerinin artmasina sebeb oldu yeni elektronlarin enerjileri artdi Bu hadiseni izah etmeye calisan Eynsteyn bu neticeye geldi ki isigin ve ya radiasiyanin mueyyen hisselerden ibaret olmasi fotoelektrik effekti yarada biler O bu hissecikleri isiq kvanti adlandirdi Eynsteyn izahatinda Plank sabitinden ve Plankin qara cisim sualanmasi qanununun dusturundan istifade etdi ve tesdiq etdi ki isigin enerjisi isigin tezliyi ile Plank sabitinin hasiline beraberdir 8 E h n displaystyle E h cdot nu Eynsteyn 1921 ci ilde fotoelektrik effekt qanununun kesfine gore 9 Nobel mukafatina layiq goruldu Maks Plank ise 1918 ci ilde enerji kvantinin kesfine gore 10 Nobel mukafatina layiq goruldu Her iki teltif fizika tarixcileri ucun debat movzusudur 6 Isiq hisseciyine foton adinin verilmesi Amerikali fizik H Komptonun 1923 ve kimyaci G Levisin 1926 adi ile baglidir 7 11 Hemcinin bax RedakteMaks Plank Plank zamaniIstinadlar Redakte W Demtroder 2010 Atoms Molecules and Photons Springer 86 ISBN 978 3 642 10297 4 invisible char Dan Styer A Brief History of Quantum Mechanics Oberlin College Physics Department Istifade tarixi 2013 02 05 1 2 Michael Fowler 2008 Black Body Radiation University of Virginia Istifade tarixi 2013 02 05 Wien s law Encyclopaedia Britannica 2013 Istifade tarixi 2013 02 05 Max Planck 1901 On the Law of Distribution of Energy in the Normal Spectrum Annalen der Physik 4 553 1 2 3 H Kragh 2000 Max Planck the reluctant revolutionary Physics World 31 35 1 2 J Gribbin 1999 Q is for Quantum An Encyclopedia of Particle Physics The Free Press ISBN 0 684 85578 X Sitat sehvi Xetali lt ref gt etiketi Gribbin adi bir nece defe muxtelif mezmunla verilib P Cox 2002 Introduction to Quantum Theory and Atomic Structure Oxford University Press 9 ISBN 0 19 855916 X The Nobel Prize in Physics 1921 Nobelprize org 1921 Istifade tarixi 1 May 2013 The Nobel Prize in Physics 1918 Nobelprize org 1918 Istifade tarixi 1 May 2013 Photon Encyclopaedia Britannica 2013 Istifade tarixi 2013 02 05 Xarici kecidler RedakteMenbe https az wikipedia org w index php title Plank sabiti amp oldid 5814356, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.