Azərbaycanca
සිංහල
Türkçe
Nurdövlət Gəray (bilinmir – təq. 1503) — 3. Krım xanı və 3. Qasım xanı. Fərqli vaxtlarda 3 dəfə Krım taxtına çıxmış, qardaşı Məngli Gərayla taxt mübarizəsi aparmışdır.
| Nurdövlət Gəray | |
|---|---|
 | |
| avqust 1466 – 1467 | |
| Əvvəlki | I Hacı Gəray |
| Sonrakı | I Məngli Gəray |
| 1467 – 1469 | |
| Əvvəlki | I Məngli Gəray |
| Sonrakı | I Məngli Gəray |
| dekabr 1475 – 1478 | |
| Əvvəlki | Heydər Gəray |
| Sonrakı | I Məngli Gəray |
| 1486 – 1490 | |
| Əvvəlki | |
| Sonrakı | Satılqan Gəray |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | bilinmir |
| Vəfat tarixi | təq. 1503 |
| Dəfn yeri | |
| Fəaliyyəti | suveren[d] |
| Atası | I Hacı Gəray |
| Uşaqları | |
| Ailəsi | Gəraylar |
| Dini | sünni islam |
Həyatı
Nurdövlət Gəray xanlığın və ailənin banisi Hacı Gərayın ikinci oğlu idi. Anasının kim olduğu bilinmir. Doğum tarixi və gənclik illəri barədə məlumat yoxdur. Böyük qardaşı Heydər Gəray atasına qarşı üsyan etdiyi üçün xain kimi həbs edilmiş, bu səbəblə atasının vəfatının ardından böyük vəliəhd olaraq Krım taxtına oturmuşdur. Ancaq buna razı olmayan kiçik qardaşı Məngli Gəray Kəfəyə qaçdı və genuyalılara sığındı.
Çox keçmədən 1467-ci ildə qardaşı Məngli Gəray Şirin qəbiləsinin də dəstəyi ilə özünü Krım xanı elan edərək taxtda haqq iddia etdi. Ancaq xanlığın xarici siyasətini dəyişərək, ənənəvi müttəfiq olan Polşa-Litva birliyinə qarşı Moskva knyazlığını dəstəklədi. Məhz bu səbəblə bir çox tərəfdarını itirən Məngli Gərayın bir neçə aylıq səltənəti başa çatdı və Nurdövlət xan hakimiyyəti yenidən əlində cəmlədi.
Ancaq yeritdiyi daxili siyasətlə yerli bəyləri özündən narazı salması nəticəsində 1469-cu ilin avqust ayında Mamak adlı bir tatar əsilzadəsi böyük bir üsyan başlatdı. Ayaqlanan əhali həbs tutulan Məngli Gərayı azad edərək Krım taxtında oturtdu. Ələ keçirilən Nurdövlət xan digər qardaşı Heydər Gərayın da həbs edildiyi Sudak qalasına salındı. Ancaq baş verən daxili çəkişmələrdən sonra Osmanlı ordusu bölgədə sülhü təmin etmək üçün 1475-ci ildə Gədik Əhməd Paşa rəhbərliyində Krıma gəldi. Bölgədəki Genuya ağalığına son qoyaraq həbsdə olan Nurdövlət Gəray azad edildi və Krım xanı elan olundu. Ələ keçirilən Məngli Gəray İstanbula aparıldı.
Nurdövlət xan üçüncü və son səltənətində böyük qardaşı Heydər Gərayla birlikdə yerli bəylərlə mübarizəyə davam etdi. Ancaq Osmanlı dəstəyini alan Məngli Gəraya məğlub olaraq 1479-cu ildə ölkəni tərk etdilər. Əvvəlcə Litva knyazlığına gələn qardaşlar daha sonra Kiyevə, ardından Moskvaya üz tutdular. Burada Knyaz III İvan tərəfindən yaxşı qarşılanan Nurdövlət Gəray burada knyazın xidmətinə alındı. 1480-ci ildə rus ordusuyla birlikdə Qızıl Orda üzərinə səfərə çıxan Nurdövlət xan 1486-cı ildə Moskva knyazlığının tabeliyindəki Qasım xanlığının taxtına əyləşdi. Bu taxtda cəmi 4 il qaldı və 1490-cı ildə öz istəyilə taxtı böyük oğlu Satılqan xana buraxdı.
Ömrünün son illərini burada keçirən Nurdövlət xan 1503-cü ildə vəfat etdi. Vəfatı xəbəri 22 sentyabr 1503 tarixli bir məktubla Krıma göndərildi. Çox keçmədən 16 may 1504 tarixli bir məktubla, oğlu Satılqan xan atasının cənazəsinin Krıma aparılması üçün əmisi Məngli Gəraydan icazə istəmiş, nəticədə cənazə dəfndən bir il sonra Bağçasaraya atası Hacı Gərayın türbəsinə daşınmışdır. Bu səbəblə Nurdövlət xan məzarı Qasım xanlığı ərazisində olmayan ilk və son Qasım xanı hesab edilir.
Övladları
- Bərdövlət Gəray — atasının sağlığında vəfat etmişdir.
- Satılqan Gəray — 4. Qasım xanı
- Canay Gəray — 5. Qasım xanı
Mənbə
- Alan W. Fisher, The Crimean Tatars, Hoover Institution Press, Stanford California, 1987 ISBN 0-81-796662-5, p. 9–11.
- Joseph von Hammer-Purgstall, Histoire de l'Empire ottoman, " Tome deuxième 1453–1494 ", Bellizard, Barthès, Dufour, Lowell, Paris, 1886.
- Яз. Ази-Гирей (rus.). // Энциклопедический лексикон СПб: 1835. Т. 1. С. 240.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Nurdovlet Geray bilinmir teq 1503 3 Krim xani ve 3 Qasim xani Ferqli vaxtlarda 3 defe Krim taxtina cixmis qardasi Mengli Gerayla taxt mubarizesi aparmisdir Nurdovlet GerayIII Krim xaniavqust 1466 1467EvvelkiI Haci GeraySonrakiI Mengli Geray1467 1469EvvelkiI Mengli GeraySonrakiI Mengli Geraydekabr 1475 1478EvvelkiHeyder GeraySonrakiI Mengli GerayQasim xani1486 1490EvvelkiSonrakiSatilqan GeraySexsi melumatlarDogum tarixi bilinmirVefat tarixi teq 1503Defn yeri Haci Geray turbesiFealiyyeti suveren d Atasi I Haci GerayUsaqlari Satilqan Geray Canay GerayAilesi GeraylarDini sunni islamHeyatiNurdovlet Geray xanligin ve ailenin banisi Haci Gerayin ikinci oglu idi Anasinin kim oldugu bilinmir Dogum tarixi ve genclik illeri barede melumat yoxdur Boyuk qardasi Heyder Geray atasina qarsi usyan etdiyi ucun xain kimi hebs edilmis bu sebeble atasinin vefatinin ardindan boyuk veliehd olaraq Krim taxtina oturmusdur Ancaq buna razi olmayan kicik qardasi Mengli Geray Kefeye qacdi ve genuyalilara sigindi Cox kecmeden 1467 ci ilde qardasi Mengli Geray Sirin qebilesinin de desteyi ile ozunu Krim xani elan ederek taxtda haqq iddia etdi Ancaq xanligin xarici siyasetini deyiserek enenevi muttefiq olan Polsa Litva birliyine qarsi Moskva knyazligini destekledi Mehz bu sebeble bir cox terefdarini itiren Mengli Gerayin bir nece ayliq selteneti basa catdi ve Nurdovlet xan hakimiyyeti yeniden elinde cemledi Ancaq yeritdiyi daxili siyasetle yerli beyleri ozunden narazi salmasi neticesinde 1469 cu ilin avqust ayinda Mamak adli bir tatar esilzadesi boyuk bir usyan baslatdi Ayaqlanan ehali hebs tutulan Mengli Gerayi azad ederek Krim taxtinda oturtdu Ele kecirilen Nurdovlet xan diger qardasi Heyder Gerayin da hebs edildiyi Sudak qalasina salindi Ancaq bas veren daxili cekismelerden sonra Osmanli ordusu bolgede sulhu temin etmek ucun 1475 ci ilde Gedik Ehmed Pasa rehberliyinde Krima geldi Bolgedeki Genuya agaligina son qoyaraq hebsde olan Nurdovlet Geray azad edildi ve Krim xani elan olundu Ele kecirilen Mengli Geray Istanbula aparildi Nurdovlet xan ucuncu ve son seltenetinde boyuk qardasi Heyder Gerayla birlikde yerli beylerle mubarizeye davam etdi Ancaq Osmanli desteyini alan Mengli Geraya meglub olaraq 1479 cu ilde olkeni terk etdiler Evvelce Litva knyazligina gelen qardaslar daha sonra Kiyeve ardindan Moskvaya uz tutdular Burada Knyaz III Ivan terefinden yaxsi qarsilanan Nurdovlet Geray burada knyazin xidmetine alindi 1480 ci ilde rus ordusuyla birlikde Qizil Orda uzerine sefere cixan Nurdovlet xan 1486 ci ilde Moskva knyazliginin tabeliyindeki Qasim xanliginin taxtina eylesdi Bu taxtda cemi 4 il qaldi ve 1490 ci ilde oz isteyile taxti boyuk oglu Satilqan xana buraxdi Omrunun son illerini burada keciren Nurdovlet xan 1503 cu ilde vefat etdi Vefati xeberi 22 sentyabr 1503 tarixli bir mektubla Krima gonderildi Cox kecmeden 16 may 1504 tarixli bir mektubla oglu Satilqan xan atasinin cenazesinin Krima aparilmasi ucun emisi Mengli Geraydan icaze istemis neticede cenaze defnden bir il sonra Bagcasaraya atasi Haci Gerayin turbesine dasinmisdir Bu sebeble Nurdovlet xan mezari Qasim xanligi erazisinde olmayan ilk ve son Qasim xani hesab edilir OvladlariBerdovlet Geray atasinin sagliginda vefat etmisdir Satilqan Geray 4 Qasim xani Canay Geray 5 Qasim xaniMenbeAlan W Fisher The Crimean Tatars Hoover Institution Press Stanford California 1987 ISBN 0 81 796662 5 p 9 11 Joseph von Hammer Purgstall Histoire de l Empire ottoman Tome deuxieme 1453 1494 Bellizard Barthes Dufour Lowell Paris 1886 Yaz Azi Girej rus Enciklopedicheskij leksikonSPb 1835 T 1 S 240