fbpx
Wikipedia

Nizami (opera)

Nizami operası — 1939-cu ildə bəstəkar Əfrasiyab Bədəlbəyli tərəfindən yazılmış, şair Nizami Gəncəvinin həyatından bəhs edən tarixi opera. Operanın musiqisi və librettosu Məmməd Səid Ordubadinin "Qılınc və qələm" romanının süjet və motivləri əsasında Əfrasiyab Bədəlbəyli tərəfindən qələmə alınmışdır. Operanın premyerası 12 dekabr 1948-ci il tarixində Azərbaycan Dövlət Opera və Balet Teatrında baş tutmuşdur.

Nizami

"Nizami" operasının 12 dekabr 1948-ci ildə baş tutan ilk premyerasından bir səhnə, Azərbaycan Dövlət Opera və Balet Teatrı, Bakı
Bəstəkar Əfrasiyab Bədəlbəyli
Librettoçu Əfrasiyab Bədəlbəyli
Dili azərbaycan dili
Süjet Məmməd Səid Ordubadinin "Qılınc və qələm" romanı əsasında
Pərdə 5 pərdə və 6 şəkil
Yaradılma tarixi 1939
İlk səhnələşdirmə 12 dekabr 1948
Hadisələrin baş verdiyi yer Gəncə
Hadisələrin baş verdiyi tarix XII əsr
Personajlar Nizami, Rəna, Əzra, Qızıl Arslan, Əmin Xaris, Xosrov
Premyera 12 dekabr 1948
Azərbaycan Dövlət Opera və Balet Teatrı, Bakı
İfaçılar Murtuza Məmmədov
Sona Mustafayeva
Fatma Muxtarova
Hüseynağa Hacıbababəyov
Ağababa Bünyadzadə
Böyükağa Mustafayev

Əsər 5 pərdə və 6 şəkildən ibarətdir. Operanın çoxpərdəli olması, iştirakçıların və xor ilə kütləvi səhnələrin çoxluğu, sarayda təmtəraqlı səhnələr bir qədər Avropanın opera janrını xatırladan xüsusiyyətlərdir. Əsərdə şəhərin taleyi ilə maraqlanan, Nizami Gəncəvi və mənəviyyatca ona yaxın adamlar öz xeyrini güdənlərə və hakimiyyət hərislərinə qarşı mübarizə aparırlar. Şair nəcib, öz xalqını, doğulduğu şəhəri sevən bir şəxs kimi təqdim olunmuşdur.

Əfrasiyab Bədəlbəyli operada xor səhnələrinə geniş yer verib, bu istiqamətin rolu önplana çəkilib. "Nizami" operası Azərbaycanda opera sənətininin inkişafını irəliyə aparan əsərlərdən biri olmuşdur. Əsər mütəxəssislər tərəfindən Azərbaycanda bu istiqamətin tematik janr diapazonu, məzmun yeniliyi baxımından müsbət bir təcrübə kimi dəyərləndirilir.

Tarixi

Mənbə və mövzular

 
"Nizami" operasının əsas obrazı — Azərbaycan şairi Nizami Gəncəvinin rəssam Qəzənfər Xalıqov tərəfindən 1940-cı ildə çəkilmiş bədii təsvir portreti, Azərbaycan Milli İncəsənət Muzeyi.

Nizami yaradıcılığını tanınmış filosof, ədəbiyyatşünas və sənətşünaslar, elm və dövlət xadimləri yüksək qiymətləndirmiş, onun həyatı və əsərləri əsasında müxtəlif mövzularda romanlar, pyeslər yazılmış, şəxsiyyətinə həsr edilmiş poema və şeirlər qoşulmuşdur.

Nizami irsi uzun zamanlar ərzində dünya elmi-ədəbi fikrinin diqqət mərkəzində olmuşdu. Azərbaycanda şairin əsərləri dəfələrlə nəşr olunmuş, ədəbi irsinin öyrənilməsi və tanıdılması sahəsində müxtəlif işlər həyata keçirilmiş, çoxlu sayda tədqiqatlar meydana gətirilmiş, eləcə də dünya nizamişünaslığında ilk dəfə olaraq əsərlərinin elmi-tənqidi mətni hazırlanmışdır. Bu proseslərin intensiv şəkil almağa başlaması əsasən Nizami Gəncəvinin anadan olmasının 800 illik yubileyi ərəfəsinə təsadüf etmişdir. Şairin yubileyinin dövlət səviyyəsində qeyd olunması ilə bağlı ilk qərar 1939-cu ilin iyul ayının 25-də qəbul edilmiş, lakin İkinci Dünya Müharibəsi səbəbindən yubileyin yalnız 1947-ci ildə qeyd olunması mümkün olmuşdur. İkinci Dünya Müharibəsinin başlanması səbəbi ilə yubiley günü blokada şəraitində olan Leninqradda Dövlət Ermitajında qeyd edilmişdi. Şairin yubileyi təntənəli surətdə keçirilməsi yalnız 1947-ci ildə Bakıda mümkün olmuşdur. Sözügedən illərdən etibarən Nizaminin dövrü, həyatı və yaradıcılığı bağlı yeni-yeni araşdırmalar aparılmışdır. Gəncədə dəfn olunduğu yerdə Nizami Gəncəvinin məqbərəsi ucaldılmış, xatirəsinin əbədiləşdirilməsi istiqamətində silsilə xarakterli tədbirlər həyata keçirilmişdir.

Nizami Gəncəvi həyatı və yaradıcılığının əsas tədqiqatçılarından biri olan Səadət Abdullayeva qeyd edir ki, "Nizaminin yüksək ideyalı əsərlərinə, əlbəttə, bəstəkarlar biganə ola bilməzdilər. Bunu şairin poemaları əsasında klassik musiqinin demək olar ki, bütün janrları üzrə yazılan əsərlər — operalar, baletlər, simfoniyalar, simfonik poemalar, simfonik və xoreoqrafik süitalar göstərir."

Nizaminin sözlərinə xor-poemalar, qarışıq xor ilə fortepiano üçün əsərlər, solist, xor və simfonik orkestr üçün poemalar, səs və kamera orkestri üçün lirik mahnılar yazılmışdır. Onlarla yanaşı, Nizami qəzəllərinə çoxlu sayda mahnı və romanslar da bəstələnmişdir. Səadət Abdullayeva yazır ki, "Üzeyir Hacıbəyovun "Sənsiz" və "Sevgili canan" əsərləri ilə Azərbaycan milli musiqisində yeni — "musiqili qəzəl" və ya "qəzəl-romans" janrının əsası qoyulmuşdur. Maraqlıdır ki, şairin qəzəlləri onlara musiqi qoşulandan sonra daha çox populyar olmuşdur."

Nizami obrazı onun adı ilə adlanan opera və baletdə canlandırılmışdır. Nizami Gəncəvinin xatirəsinə simli simfoniya, vokal-simfonik poema, kantata, vokal-oratoriya, simli kvintet, elegiya, muğam etüdləri, xor əsərləri, poema ithaf olunmuşdur. Nizaminin əsərləri əsasında səhnələşdirilən dram əsərlərini və çəkilən filmləri də musiqi müşayiət edir. Bütün bu əsərlər Azərbaycan musiqi mədəniyyətinin zənginləşməsində və bəstəkarların yaradıcılıq fəaliyyətinin zənginləşməsində rol oynamışdır.

 
Əfrasiyab Bədəlbəylinin "Nizami" operasının librettosunu yazarkən süjet və motivlərindən istifadə etdiyi "Qılınc və qələm" romanının müəllifi Məmməd Səid Ordubadinin 1972-ci ildə buraxılmış SSRİ Poçt Markası.

Nizami Gəncəvi həyatı və yaradıcılığının əsas tədqiqatçılarından biri olan Rəşid Şəfəq "Nizami" operasından bəhs edərək qeyd edir:

  Nizami Gəncəvi dünya ədəbiyyatının ən dahi şairlərindən və ümumbəşər mədəniyyətinin öndə olan mütəfəkkirlərindən biridir. Onun əsərlərində şərq təfəkkürünün xüsusiyyətləri, eyni zamanda bütün türk dünyasının estetik idealı, həyata baxışı, zaman-məkan anlayışı öz yüksək bədii ifadəsini tapmışdır. Zəngin ensiklopedik bilgiyə sahib olan Nizami ŞərqQərb mədəniyyətlərinin bir-birinə yaxınlaşması və inkişafında böyük rol oynamışdır. Nizami obrazı onun adı ilə adlanan opera və baletdə canlandırılmışdır. Dahi bəstəkar Əfrasiyab Bədəlbəylinin "Nizami" operası onun yaradıcılığının möhtəşəmliyini üst səviyyəyə çıxaran təqdirəlayiq əsərlərdən biridir. Bəstəkarın bu əsəri onun yaradıcılığında əvəzedilməz nöqtədir.  

Səadət Abdullayeva qeyd edir ki, "Bu işdə, təbii ki, Azərbaycan bəstəkarları da kənarda qalmayıblar. Nizaminin poeziyası ilə ruhlanan bəstəkarlar şairin "Xəmsə" əsərini, qəzəlləri və keçdiyi həyat yolu əsasında çoxlu sayda müxtəlif janrda musiqi əsərləri yazmışlar. Bəstəkarların özlərinin etiraflarına görə, şairin humanist ideyası və yaratdığı obrazlar onlar üçün tükənməz ilham mənbəyi olmuşdur. Nizaminin poemalarını musiqişünaslar da şairin yaşadığı dövrün musiqi mədəniyyətinin öyrənilməsində qiymətli örnək saymışlar. Nizami Gəncəvinin əsərlərində musiqinin, bəstəkarların yaradıcılığında şairin obrazı və bədii irsinin əksi məsələlərini ilk dəfə ötən əsrin 40-cı illərində görkəmli bəstəkar, dirijor, musiqişünas, publisist və ictimai xadim Əfrasiyab Bədəlbəyli toxunmuşdur."

Əfrasiyab Bədəlbəyli "Nizami" operasını yaradarkən Azərbaycan-sovet yazıçısı Məmməd Səid Ordubadinin "Qılınc və qələm" romanının süjet və motivlərindən istifadə etmişdir. Bu roman Nizami dövründə geniş təbəqələrin vəziyyətini, ölkənin xarici əlaqələrini, əsrin ədəbiyyat və incəsənətini, sənətkarlarını, dövlət xadimlərini, xalqın azadlıq mübarizələrini əks etdirən bir romandır. Əsərdə Nizami Gəncəvinin surəti mərkəzi yer tutur. Lakin müəllif tək bununla kifayətlənmərək Nizami dövrünün geniş, hərtərəfli hadisələrini ifadə etməyə çalışmışdır.

Yazılması

 
"Nizami" operasının müəllifi, Azərbaycan bəstəkarı Əfrasiyab Bədəlbəyli, 1930-cu illər.

1945-ci ildə başa çatmış Böyük Vətən Müharibəsi Azərbaycan xalqına dinc yaradıcı əməyə qayıtmaq imkanı verdi. Müharibədən sonrakı dinc həyatın yeni şəraitində ədəbi-bədii əsərlərin və incəsənətin bütün növlərinin məzmun və mövzuları diqqəti cəlb edəcək dərəcədə yeniləşdi. Bir çox janrlarda əsərlərin müəlliflərini tarixlə, tarixi keçmişin əlamətdar hadisələri, ədəbiyyat abidələri və xalqın bütün mədəni irsi ilə bağlı mövzular cəlb etməyə başladı.

Yeni mövzular, yeni obrazlar incəsənətin bu və ya digər sahəsində yaradıcılıq diapazonunu genişləndirən yeni janr, forma, ifadə vasitələri axtarışlarına gətirib çıxardı. Zemfira Səfərova qeyd edir ki, "Opera yaradıcılığı sahəsində ideya-mövzu, obraz-janr diapozonu genişlənməsinin əlamətlərindən biri də Azərbaycan Dövlət Opera və Balet Teatrının səhnəsində "Nizami" operasının milli səhnə üçün yeni janrda tamaşaya qoyulması oldu."

1939-cu ildə bəstəkar Əfrasiyab Bədəlbəyliyə Azərbaycan şairi və mütəfəkkiri Nizami Gəncəvinin 800 illiyi münasibətilə opera yazmaq tapşırıldı. Əfrasiyab Bədəlbəyli əsəri ərsəyə gətirsə də, həmin dövrlərdə başlayan İkinci Dünya MüharibəsiBöyük Vətən Müharibəsi "Nizami" operasının səhnə həllinə mane oldu.

Operanın müəllifi Əfrasiyab Bədəlbəyli ilk dəfə olaraq tarixi şəxsiyyət — şair, filosof obrazını milli operada sözügedən dövrədək təqdim olunmamış janrda yaratmaq, beləliklə də, operanı onun yeni növü ilə zənginləşdirmək vəzifəsini qarşısına qoydu. Bəstəkar qarşısına tanınmış şairi musiqidə tərənnüm etmək vəzifəsini qoyan Əfrasiyab Bədəlbəyli ilk dəfə olaraq xalqın tanıdığı və bəşəriyyətin yaxşı cəhətlərini təcəssüm etdirən bir şəxsin canlı obrazını səhnəyə çıxardı. Əfrasiyab Bədəlbəylinin "Nizami" operası 5 pərdə və 6 şəkildən ibarətdir.

Bəstəkar operada tanınmış yazıçı Məmməd Səid Ordubadinin "Qılınc və qələm" romanının məzmununa əsaslanmışdır. "Dumanlı Təbriz", "Gizli Bakı", "Döyüşən şəhər" kimi bir sıra romanların müəllifi olan yazıçı "Qılınc və qələm" romanı üçün süjeti fasilə ilə inkişaf edən epik nəql formasını seçir. Hadisələrin iştirakçılarının taleyi ictimai və siyasi münaqişələr fonunda baş verir. Burada mübarizə, iztirab xəyanətlə, məhəbbət nifrətlə, qətl və saray fitnə-fəsadı ilə bir-birinə qarışır. Hadisələr XII əsrdə Gəncədə baş verir. Məzmunun əsasını xalqın həyatından götürülmüş ictimai-sosial hadisələr və şair Nizaminin şəxsi həyatı təşkil edir. Romanın baş qəhrəmanı şair Nizami onun şəxsi həyatına və yaradıcılığına mənfi təsir göstərmiş bir çox hadisələrin şahidi olmuşdur.

Səhnələşdirilməsi

 
Operanın ilk premyerası Azərbaycan Dövlət Opera və Balet Teatrında keçirilmişdir.
 
Murtuza Məmmədov (Bülbül) Nizami Gəncəvi rolunda, "Nizami" operasının ilk premyerasından bir səhnə, 12 dekabr 1948-ci il.

1939-cu il dekabr ayının 13-də "Nizami" operasının birinci pərdəsini Bakı filarmoniyasının simfonik orkestrinin müşayiəti ilə Azərbaycan Dövlət Opera və Balet Teatrının artistləri nümayiş etdirmişdilər. Operadan fraqmentlər 1939–1940-cı illərin konsert mövsümündə səslənmişdi. 1941-ci ildə başlayan Böyük Vətən Müharibəsi səbəbi ilə, operanın premyerası təxirə salınmışdır. "Nizami" operasının ilk premyerası 12 dekabr 1948-ci il tarixində baş tutmuşdur. Nəhayət, operanın ilk tamaşası böyük uğur qazanmışdır. Tamaşanın quruluşunu Azərbaycan SSR Xalq artisti İsmayıl Hidayətzadə vermişdir. Dirijor Əməkdar incəsənət xadimi, "Nizami" operasının müəllifi Əfrasiyab Bədəlbəyli özü idi. Səhnə əsərinin bədii tərtibat işi isə rəssam Fyodor Qusak tərəfindən həyata keçirilmişdir. Rolların ifaçıları: Murtuza Məmmədov (Bülbül) — Nizami Gəncəvi, Sona Mustafayeva — Əzra, Fatma Muxtarova — Rəna, Hüseynağa Hacıbababəyov — Xosrov, Ağababa Bünyadzadə — Hökmdar Qızıl Arslan, Böyükağa Mustafayev — Əmin Xaris və başqaları idi.

Operanın ilk premyerası ilə əlaqədar olaraq Zemfira Səfərova qeyd edir ki, "Opera yaradıcılığı sahəsində ideya-mövzu, obraz-janr diapozonu genişlənməsinin əlamətlərindən biri də Azərbaycan Dövlət Opera və Balet Teatrının səhnəsində "Nizami" operasının milli səhnə üçün yeni janrda tamaşaya qoyulması oldu. Xatırlatmaq istəyirəm ki, "Nizami" operası Azərbaycan sovet yazıçılarından biri olan Məmməd Səid Ordubadinin "Qılınc və qələm" romanının süjetinin motivləri əsasında yazılmışdır. Librettonun müəllifi operanın müəllifi Əfrasiyab Bədəlbəylinin özünə məxsusdur. Dirijorluq işini də Əfrasiyab Bədəlbəyli öz üzərinə götürmüşdü. Baş rollarda Murtuza Məmmədov (Bülbül) — Nizami Gəncəvi, Sona Mustafayeva — Əzra, Fatma Muxtarova — Rəna, Hüseynağa Hacıbababəyov — Xosrov, Ağababa Bünyadzadə — Hökmdar Qızıl Arslan, Böyükağa Mustafayev — Əmin Xaris çıxış edirdilər."

Lalə Azəri qeyd edir ki, "Nizami operası müharibə bitdikdən üç il sonra, 1948-ci il dekabr ayının 12-də Mirzə Fətəli Axundov adına Azərbaycan Dövlət Opera və Balet Teatrında nümayiş edilmişdir. Operanın librettosunu Əfrasiyab Bədəlbəyli özü yazmışdı. Xalq artisti İsmayıl Hidayətzadənin quruluş verdiyi tamaşada Nizami rolunu SSRİ Xalq Artisti Murtuza Məmmədov (Bülbül), Əzranı xalq artisti Fatma Muxtarova, Rənanı Əməkdar artist Sona Mustafayeva, Hökmdar Qızıl Arslan obrazını Əməkdar artist Ağababa Bünyadzadə ifa etmişdi. Səhnə əsərinin bədii tərtibatçısı Fyodor Qusak idi."

Musiqiləri

Əfrasiyab Bədəlbəylinin
operaları
 

Xalq qəzəbi (1941)
Nizami (1948)
Söyüdlər ağlamır (1971)

Əsərlərinin siyahısı

Əfrasiyab Bədəlbəyli tərəfindən yazılan və bəstələnən "Nizami" operası 5 pərdə və 6 şəkildən ibarətdir. Operada hadisələr Gəncədə baş verir. Sözügedən dövrdə bu məkan müxtəlif dövlətlər, qüvvələr, partiyaların cəmləşdiyi yer idi. Operanın iştirakçıları — Nizami Gəncəvi və mənəviyyatca ona yaxın adamlar — cəmiyyətin müxtəlif təbəqələrindən olan, doğma şəhərin taleyi ilə maraqlananlar özləri üçün xeyir güdənlərə və hakimiyyət hərislərinə qarşı durmağa can atırlar.

Lakin operanın librettosunda qarşıya qoyulmuş ilkin vəzifəni yerinə yetirmək mümkün olmadı. Romanın ictimai münaqişəsi librettoda məntiqi əksini tapmamışdı. Gəncədə baş verən hadisələr mahiyyət etibarilə saray fitnə-fəsadının ifadəsinə gətirib çıxardı. Baş qəhrəman obrazı da librettoda hərtərəfli planda həll olunmamışdı, obraz bir qədər statik idi və şairin fəlsəfi baxışları lazımi səviyyədə açılmamışdı.

Nizami Gəncəvi dövrünün hadisələri mücərrəd mühakimələrdə işıqlandırılırdı, operanın qəhrəmanı səhnədə baş verən hadisələrdə iştirak etməyərək, onlar barədə yalnız mühakimə yürüdürdü.

Operada şair Nizami Gəncəvini nəcib, öz xalqını, öz doğma şəhərini sevən bir şəxs kimi ariya, ariozolarda təqdim edən Nizami partiyası onun öz doğma şəhərinə, öz xalqına məhəbbətini ifadə etmişdir. Onun dördüncü pərdədə olan ariyası bu ifadələrdən biridir. Nizami partiyasını Murtuza Məmmədov (Bülbül) məharətlə ifa etmişdir. Müğənninin bu ifaları da mətbuatda dəfələrlə qeyd olunmuşdur. Nizaminin ariyası Niyazinin dirijorluğu ilə Bülbülün ifasında 27 sentyabr 1947-ci il tarixində keçirilən Nizami Gəncəvinin 800 illiyinə həsr olunmuş təntənəli konsertin proqramına daxil edilmişdi.

"Nizami" operasında Nizaminin partiyasındakı ariya "Mən ol şəhi-məani ki, fəzilətim əyandır,
Yer ilə zəmanə hakim hünərim bir asimandır…
" sözləri ilə başlanır.

Şair Nizami Gəncəvinin iftixarı, yüksək şairlik istedadına mədhiyyə "Fəxriyyə" musiqisində səslənir. Bu ariyada Nizami öz şeirlərini ifa edir.

Xalq mahnılarına əsaslanan bəstəkar Əfrasiyab Bədəlbəyli Nizaminin ariyasına muğam xüsusiyyətləri gətirir. Məhz muğam intonasiyaları ilə şair Nizami həyəcanla öz heyranlığını ifadə edir. Bu muğam intonasiyaları yuxarı registrdə başlayaraq ifa edilir. Muğamlarda olduğu kimi, melodiya tədricən pillələrlə sekvensiya şəklində mayeyə doğru enir.

Digər qadın qəhrəman Nizami Gəncəvinin sevdiyi xanım incə, səmimi Rəna obrazı bəstəkar Əfrasiyab Bədəlbəyli tərəfindən, klassik opera repertuarına yaxın lirik melodiya ilə xarakterizə olunur. Rəna obrazının əsas xarakteristikası — Rənanın balladasında kinli rəqibi tərəfindən zəhərlənən incə, vəfalı qız obrazını açır. Bəstəkar Rənanın balladasında Nizami Gəncəvinin özünün həqiqi şeir mətnlərinə əsaslanır. Beləliklə, Rəna obrazına öz münasibətini, onun şair Nizami Gəncəvi obrazına yaxınlığını xüsusilə qeyd edir.

Rənanın balladasının lirik nağıl xarakteri xalq musiqisi üçün səciyyəvi olan 6/8 metrli ölçüdə musiqini xalq musiqisi ilə yaxınlaşdırır. Sözügedən musiqiyə səmimiyyət, qəlb təmizliyi bəxş edir. Operada yeni tip qadın obrazı Əmin Xarisin qızı Əzra obrazının partiyasında əks olunmuşdur. İlk dəfə olaraq "Nizami" operasında qadın səsi metso soprano registrində səsləndi. Bu səslənmə milli operada yeniliyin əsasını qoymuşdur.

Azərbaycanda qədim dövrdən yüksək kişi və yuxarı qadın səsi dəb idi. Məhz buna görə də "Nizami" operasının müəllifi Əfrasiyab Bədəlbəyliyə qədər operalara aşağı kişi, eləcə də qadın səsləri cəlb olunmurdu. Bu səslənmə yeniliyinin əsasını bəstəkar Əfrasiyab Bədəlbəyli özünün "Nizami" operası ilə qoydu.

Amiranə, kinli Əzra obrazı "Nizami" operasında incə, cəsarətsiz Rəna obrazına qarşı qoyulur.

Əzra obrazının əsas ariozosu qəddar təbiətli, ehtiraslı, Nizami obrazına dəlicəsinə aşiq olmuş qadını təsvir edir. Əzra obrazının düşüncələri onu məftun edən hislər ətrafında cəmləşmişdir. Əzra obrazı cavabsız məhəbbətindən əziyyət çəkir, taleyindən şikayətlənir.

İlk taktların ritm intonasiyasının gərgin ostinant təkrarı, bütün ariozo ərzində təkrar olunan ritmik quruluş onun öz düşüncələrinə daldığını nəzərə çarpdırır. Ariozonun sürəti, aşağı registr, melodiyanın kiçik diapazonu, metroritmik ostinato, bütün bunlar ariyada ifadə olunmuş hissi dərinləşdirir. Əzra obrazının cavabsız məhəbbəti səbəbindən iztirablarının dərinliyini nəzərə çarpdırır.

"Nizami" operasından bəhs edən Zemfira Səfərova qeyd edir ki, "Nizami operası Azərbaycan səhnəsindən nisbətən tez düşdü. Lakin operanın musiqisində məharətlə yazılmış, öz qeyri-adi melodizmi ilə fərqlənən bəzi nömrələr mövcud vəziyyətdədir. Ona görə də təsadüfi deyil ki, bu keyfiyyətlərə malik olan "Nizami" operasının nömrələri konsertlərdə ifa olunur və dinləyicilərin rəğbətini qazanır. "Nizami" operası Azərbaycan opera sənətinin inkişafında daha bir pillə oldu."

Xor

Əfrasiyab Bədəlbəyli "Nizami" operasında xor sənətinin inkişafı probleminə əsaslı surətdə yaxınlaşdı. "Koroğlu" operasında olan geniş xor səhnələri Azərbaycan bəstəkarlarının operalarda polifonik formalara müraciətinə təkan verdi. Bu, "Nizami" operasının müəllifi Əfrasiyab Bədəlbəyliyə də müəyyən dərəcədə təsir etdi. Belə ki, "Nizami" operasının son pərdəsində yanğın səhnəsi xorun iştirakı ilə fuqato şəklində təqdim olunmuşdur. Operada xorlardan son səhnələri bitirmək bəzən isə əhvali-ruhiyyəni, qəlb sarsıntılarını, qəhrəmanların iztirablarını qüvvətləndirmək üçün istifadə olunur.

Rənanın Əzra tərəfindən zəhərlənməsi səhnəsində ifa edilən qadın xoru, Nizami Gəncəvini dinləməyə toplaşmış şairlər səhnəsində ifa edilən kişi xoru və digər xorlar bu cür xorlarla eyni səciyyə daşıyır.

Obrazlar

  • Nizami — baş qəhrəman
  • Rəna — Nizaminin sevdiyi qadın
  • Əzra — Nizamiyə aşiq olan qadın
  • Qızıl Arslan — Dövrün Eldənizlər dövlətinin hökmdarı
  • Əmin Xaris — Müsəlman xəlifəliyinin canişini
  • Xosrov — Dövrün Gəncə hökmdarı

Nizami

Operanın baş qəhrəmanı Nizami obrazıdır. Bu obraz Nizami Gəncəvinin üzərində qurulmuşdur. Operanın əsas mövzusunu Nizaminin şəxsi həyatı təşkil edir. Romanın baş qəhrəmanı şair Nizami Gəncəvi onun şəxsi həyatına və yaradıcılığına mənfi təsir göstərmiş bir çox hadisələrin şahidi olmuşdur. Operada Nizami obrazı haqsızlığa, ədalətsizliyə qarşı mübarizə aparan, xalq tərəfindən sevilən şair obrazı kimi düşünülüb yaradılmışdır. Bu obraz "Nizami" operasının Azərbaycan Dövlət Opera və Balet Teatrında baş tutan ilk premyerasında Murtuza Məmmədov (Bülbül) tərəfindən ifa edilmişdir.

Operada Nizaminin xarakterində bağlılıq hissi də öz əksini tapmışdır. Nizami Qızıl Arslanın qoşunlarının Gəncəyə daxil olmasına qədər, Rənanı qorumağa çalışır. Müsəlman xəlifəliyinin canişi Əmin Xarisin qızı Əzranı öz sevdiyi qadın üçün rədd edir. Əsərdə şəhərin taleyi ilə maraqlanan Nizami Gəncəvi və mənəviyyatca ona yaxın adamlar öz xeyrini güdənlərə və hakimiyyət hərislərinə qarşı mübarizə aparırlar. Şair nəcib, öz xalqını, doğulduğu şəhəri sevən bir şəxs kimi təqdim olunmuşdur.

Rəşid Şəfəq yazır ki, "Nizami operası dahi Azərbaycan şairi Nizami Gəncəviyə həsr olunmuşdur. Operada şairin obrazı, o uzaq illərdə Azərbaycan xalqının siyasi və sosial həyatının ab-havası, insan münasibətlərinin mürəkkəb dünyası öz əksini tapmışdır. Nizaminin mənəvi idealı ilə reallıq arasında uyğunsuzluq şairin insana və ədalətə inamını qıra bilməmişdir."

Rəna

Operanın əsas qəhrəmanlarından biri də Rəna obrazıdır. Rəna obrazı saf, gözəl və ağıllı bir xanım kimi düşünülmüşdür. Zemfira Səfərova qeyd edir ki, "Rəna obrazı Nizaminin Əzra kimi gözəl xanıma dəyişdiyi bir xanımdır. Obrazda bu fikir üzərində yaradılmışdır." Rəna obrazı ən gözəl, saf və təmiz sifətləri öz varlığında canlandırır. Nizami onu qorumaq üçün hər şey edir. Nizami Rənanı ona gələn pisliklərdən qoruyur.

Rəna obrazı Nizaminin sevdiyi qadın kimi təqdim olunmuşdur. Nizami Qızıl Arslanın qoşunlarının Gəncəyə daxil olmasına qədər, Rənanı qorumağa çalışır. Müsəlman xəlifəliyinin canişi Əmin Xarisin qızı Əzranı öz sevdiyi qadın — Rəna üçün rədd edir. Bu obraz "Nizami" operasının Azərbaycan Dövlət Opera və Balet Teatrında baş tutan ilk premyerasında Sona Mustafayeva tərəfindən ifa edilmişdir.

Operada Əzra obrazı ilə hökmdar obrazı birləşib Rənanı öldürmək fikrinə düşürlər. Nizami Rənanı qorumaq məqsədi ilə, mənəviyyatca ona yaxın adamlarla bu fikrə qarşı mübarizə aparır. Rəna Nizamiyə öz sevgisini etiraf edir, Nizami də cavabında cavab mahnısını ifa edir.

Əzra

Əzra obrazı "Nizami" operasının əsas obrazlarından biridir. Zemfira Səfərova qeyd edir ki, "Əzra obraz mənfi, hər istədiyini əldə etmək istəyən, eşqbaz bir qadın kimi düşünülmüş və o cür obraz kimi də təqdim edilmişdir." Dövrün Gəncə hökmdarı Əzranı sevir, lakin Əzra ona Nizamiyə aşiq olduğunu bildirir.

Hökmdar Əzranı sevsə də, qız əsəbidir və ehtiraslı sevgi etiraflarına cavab vermir. "Nizami" operasının baş qəhrəmanlarından biri olan Rəna obrazı Əzranın dəstəsində mövcud olan gənc qızlardan biri idi. Operada Əzra obrazı ilə hökmdar obrazı birləşib Rənanı öldürmək fikrinə düşürlər. Buna səbəb isə Əzranın Nizamiyə aşiq olması, Nizaminin Rənanı sevib onu rədd etməsi idi.

Əzra Nizami ilə Rənanı görüb qızı təhqir etmişdir. Ümumilikdə bu obraz mənfi obraz kimi düşünülmüş və operada bu cür təqdim edilmişdir. Əzra obrazı "Nizami" operasının Azərbaycan Dövlət Opera və Balet Teatrında baş tutan ilk premyerasında Fatma Muxtarova tərəfindən ifa edilmişdir.

Libretto

 
Nizami Gəncəvi Eldənizlər dövlətinin hökmdarı Qızıl Arslanın qəbulunda. 1481-ci ilə aid əlyazmadan miniatür, Uolters Sənət Muzeyi, Baltimor, ABŞ.

Hadisələrin iştirakçılarının taleyi ictimai və siyasi münaqişələr fonunda baş verir. Burada mübarizə, iztirab xəyanətlə, məhəbbət nifrətlə, qətl və saray fitnə-fəsadı ilə bir-birinə qarışır. Hadisələr XII əsrdə Gəncədə baş verir. Məzmunun əsasını xalqın həyatından götürülmüş ictimai-sosial hadisələr və şair Nizaminin şəxsi həyatı təşkil edir. Romanın baş qəhrəmanı şair Nizami onun şəxsi həyatına və yaradıcılığına mənfi təsir göstərmiş bir çox hadisələrin şahidi olmuşdur. Əfrasiyab Bədəlbəylinin "Nizami" operası 5 pərdə və 6 şəkildən ibarətdir.

Birinci pərdə

Gəncədə mülayim bahar günü. Nizami Gəncəvi şairlərin əhatəsində öz yeni şeirlərini oxuyur. Elə buradaca bağda saray şairi Kəmaləddinin müşayiəti ilə Gəncə hakimi gəzir. Şeypur səsləri hökmdar Qızıl Arslanın elçisinin gəldiyini bildirir. O, hökmdara və Nizamiyə məktublar təqdim edir. Qızıl Arslan Nizamini sarayına dəvət edir və ona yeni poema yazmağı tapşırır.

Hökmdar isə qəzəblidir. Hökmdar onu fitnəkarlıqla günahlandırır və intiqam alacağı ilə hədələyir. Uzaqdan qızların mahnısı eşidilir. Bu mahnı — müsəlman xəlifəliyinin canişi Əmin Xarisin qızı Əzra xanımdır. Hökmdar Əzraya vurulmuşdur, lakin qız qaşqabaqlıdır və ehtiraslı sevgi etiraflarına cavab vermir. Onun ürəyi başqasına məxsusdur, o, başqasını sevir. Əzranın dəstəsində Rəna adlı gənc qız da mövcuddur.

Rəna Nizamiyə olan sevgisi barədə ifa edir. Yaxınlaşmaqda olan Nizaminin cavab musiqisi eşidilir. Rənaya qarşılıqlı etirafı ilə cavab verir. Əzra bu səhnəni seyr edir və qəzəbli halda qızı təhqir edir. Əzra ilə münasibətlərini yaxşılaşdırmaq məqsədi ilə hökmdar Hökmdar Rənanı Bağdada xəlifənin sarayına göndəriləcək kənizlər siyahısına salmağı əmr edir.

İkinci pərdə

Gəncə hökmdarı qiymətli hədiyyələrlə Əmin Xarisin sarayına Əzraya elçi gəlir. Saray şairləri hörmətli qonağı vəsf edirlər. Qonaqlığa dəvətlilər arasında Nizami də mövcud olur. Sarayın sahibi ona hökmdarı vəsf etməyi təklif edir, lakin bunun əvəzində şair öz sənətini mədh edən "Fəxriyyə" musiqisini ifa edir.

Əzranın gəlişi ümumi canlama yaradır. Hökmdar onu istəmək üçün gəldiyini bildirir. Lakin Əzra yenə də onun istəyini rədd edir və etiraf edir ki, Nizamini sevir. Nizamidən intiqam almaq üçün hökmdar Rənanı damğalamağı əmr edir. Nizami qızı müdafiə edərək, eyni zamanda Əzranın məhəbbətini rədd edir.

Üçüncü pərdə

Qızıl Arslan Nizamini hörmətlə qarşılayır. Nizami öz yeni poeması olan — "Xosrov və Şirin" əsərini ona təqdim edir. O, inanır ki, Qızıl Arslan ölkənin firavanlığının qayğısına qalan ədalətli hökmdardır. Bayırdan eşidilən fəryad səsləri söhbəti kəsir.

Nizami səs-küyün səbəbi ilə maraqlanır. Bu zaman keşikçilər gənc bir oğlanı gətirirlər. Məlum olur ki, səs-küyün səbəbi — Qızıl Arslanın əmri ilə oğlunun indicə dilinin kəsilməsidir. Baş vermiş hadisədən sarsılmış Nizami sarayı tərk edir və öz doğma şəhərinə qayıdır.

Dördüncü pərdə

Birinci şəkil

Tək qalan Əzra sevmədiyi hökmdarla baş tutmayan evliliyindən şikayət edir və Nizamidən intiqam almaq fikrinə düşür. Xalqın böyük sevgisini qazanmış Nizamidən intiqam almaq çətindir. Lakin çıxış yolu tapılır — onlar razılaşırlar ki, Nizaminin sevdiyi qadın Rənanı qətlə yetirib, onu sevən şairə zərbə endirsinlər.

İkinci şəkil

Dövrün Gəncə hökmdarı hədiyyələr, tərif, həmçinin təhdidlə Nizamini xalqın maraqlarına zidd getməyə məcbur etməyə çalışır. O, qarışıqlıqdan şikayət edərək sarayı tərk etmək istəyir və qəfildən Rənanın fəryadını eşidir.

Beşinci pərdə

Gəncə Qızıl Arslanın qoşunları ilə əhatə olunmuşdur. Müharibənin əldən saldığı şəhər sakinləri şair Nizaminin evi qarşısında toplaşırlar. Əmin Xaris və hökmdar görünür. Hökmdar əmr edir ki, Nizami onunla Qızıl Arslan arasında vasitəçi olsun, ancaq şair bu təklifi rədd edir. Qəzəblənən hökmdar əmr edir ki, şəhəri yandırsınlar. Qızıl Arslanın qoşunları Gəncəyə girir.

Nizami baş vermiş hadisələrdən sarsılır. Sevimli şairi əhatə edən xalq onu sakitləşdirməyə və ədalətin qələbə çalacağına inandırmağa çalışır.

Qəbulu

Əfrasiyab Bədəlbəylinin "Nizami" operası yaradılmasından sonra şöhrət qazanmış və bir neçə dəfə konsertlərə daxil edilmiş, Mirzə Fətəli Axundov adına Azərbaycan Dövlət Opera və Balet Teatrının səhnəsində nümayiş etdirilmişdir.

Ümumilli lider Heydər Əliyev qeyd etmişdir ki, "Mən bir tamaşaçı və partiya işçisi mövqeyindən qeyd etmək istəyirəm, bəstəkarların — Fikrət Əmirovun "Min bir gecə" baleti, Cahangir Cahangirovun "Xanəndənin taleyi" operası, cənub mövzusunda yazılmış "Arazın o tayında" poeması, Bədəlbəylilər nəslinin tanınmış nümayəndəsi Əfrasiyab Bədəlbəylinin "Nizami" operası və onlarla bərabər bir çox simfonik əsərlər Azərbaycan respublikasının musiqi həyatında böyük hadisədir…"

Zemfira Səfərova "Nizami" operasından bəhs etdiyi kitabında operanı bu cür qiymətləndirir: "Operanın çoxpərdəli olması, iştirakçıların və xor ilə yaradılan kütləvi səhnələrin çoxluğu, tamaşanın effektli-dekorativ olması (Beşinci pərdədə fuqato şəklində yanğın səhnəsini, yaxud döyüş səhnəsini xatırlatmaq kifayətdir), sarayda təmtəraqlı səhnələr Avropanın "Böyük opera" (Grand opera) opera janrını bir qədər xatırladan xüsusiyyətləridir."

Zemfira Səfərova əlavə etmişdir ki, "Nizami operası səhnədən nisbətən tez düşdü. Bu opera Azərbaycan opera sənətinin inkişafında daha bir pillə oldu. "Nizami" operası ilə Azərbaycan opera yaradıcılığının tematik-janrr diapazonunun yeniləşməsi faktının özü, obrazlı-təzadlı qüvvələrdən (və ya səslərdən) geniş istifadə olunması opera janrında məzmun yeniliyi süjetlə yanaşı, təbii ki, opera sənəti qarşısında duran məsələlərin həllinə gedən yolda müsbət bir təcrübə kimi diqqəti cəlb etdi."

Lalə Azəri qeyd etmişdir ki, "Əfrasiyab Bədəlbəylinin "Nizami" operası opera yaradıcılığında ideya-mövzu, obraz-janr diapazonunun genişlənməsi baxımından Azərbaycan musiqi mədəniyyətində əlamətdar hadisə idi. Müəllif Əfrasiyab Bədəlbəyli ilk dəfə dahi Azərbaycan şairi Nizami Gəncəvinin ölməz obrazını opera səhnəsinə gətirmişdi. Operanın çoxpərdəli olması, iştirakçıların və xor ilə kütləvi səhnələrin çoxluğu, sarayda təmtəraqlı səhnələr bir qədər Avropanın opera janrını xatırladan xüsusiyyətlərdir. Əsərdə şəhərin taleyi ilə maraqlanan, Nizami Gəncəvi və mənəviyyatca ona yaxın adamlar öz xeyrini güdənlərə və hakimiyyət hərislərinə qarşı mübarizə aparırlar. Şair nəcib, öz xalqını, doğulduğu şəhəri sevən bir şəxs kimi təqdim olunmuşdur. Əfrasiyab Bədəlbəyli operada xor səhnələrinə geniş yer verib, bu istiqamətin rolu önplana çəkilib. Bu da bəstəkar Əfrasiyab Bədəlbəylinin xor sənətinin inkişafına ayrıca diqqət yetirdiyinin göstəricisidir. "Nizami" operası Azərbaycanda opera sənətininin inkişafını irəliyə aparan əsərlərdən biri olmuşdur. Əsər mütəxəssislər tərəfindən Azərbaycanda bu istiqamətin tematik janr diapazonu, məzmun yeniliyi baxımından müsbət bir təcrübə kimi dəyərləndirilir."

Lalə Azəri əlavə edir ki, "Nizami operasının səhnə ömrü çox uzun olmasa da, musiqisi qeyri-adi melodizmi ilə fərqlənir. Görkəmli sənətkarlar Fatma Muxtarova, Rəhilə Cabbarova "Nizami" operasının musiqilərini çox məharətlə ifa ediblər. Hazırda isə Mirzə Fətəli Axundov adına Azərbaycan Dövlət Opera və Balet Teatrının solisti, Əməkdar artist Ramil Qasımovun ifasında operadan Nizami ariyası səslənməklə öz həyatını yaşayır."

Qeydlər

  1. Hal-hazırda həmin ərazi Sankt-Peterburq şəhəridir.
  2. Libretto Əfrasiyab Bədəlbəylinin özünə məxsusdur.

İstinadlar

  1. Səadət Abdullayeva, 2018. səh. 218-219
  2. "Living Voices of Azerbaijani History: Afrasiyab Badalbeyli" ( (azərb.)). voices.musigi-dunya.az. 11 oktyabr 2007 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-07-27.
  3. Lalə Azəri, 2018. səh. 15
  4. Микеладзе, Галина. "Сын бека, потомок шаха". «Азербайджанские Известия». 2011-08-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-07-27. (#parameter_ignored)
  5. Н. М. Миклашевская. Становление и развитие искусства социалистического реализма в Советском Азербайджане: 1920–1945 гг. (живопись, графика, скульптура, театрально-декорационное искусство). — Б.: Элм, 1974. — С. 64. — 178 с.
  6. Səadət Abdullayev, 2018. səh. 8
  7. Səadət Abdullayeva, 2018. səh. 18
  8. Səadət Abdullayeva, 2018. səh. 17
  9. Səadət Abdullayeva, 2018. səh. 25
  10. Yusif Talıbov, Fərahim Sadıqov, Sərdar Quliyev. (2000). Azərbaycanda məktəb və pedaqoji fikir tarixi. Bakı: "Ünsiyyət". səh. 492.
  11. Rəşid Şəfəq, 2014. səh. 5
  12. Səadət Abdullayeva, 2018. səh. 20
  13. Тамилла Халилова. (1986). Азербайджанская проза на русском языке. Баку: Язычы. səh. 76.

    Так, соответственно хронологии, в 1946 году выходят в свет романы "Меч и перо" (ч. I) М. С. Ордубади; в 1947 году — рассказы Э. Мамедханлы; в 1948 году — "Сочинения" Дж. Мамедкулизаде, романы "Меч и перо" (ч. II) и "Тавриз туманный" (кн. 4) М. С. Ордубади, "Сачлы" (ч. II) С. Рагимова, "Апшерон" М. Гусейна, "Наступит день" М. Ибрагимова, альманах "Азербайджанская советская литература" (вып. I); в 1950 году — "Рассказы" А. Велиева, книга рассказаов "Привет тебе, Россия!" М. Ибрагимова, романы "Война" (кн. 2) Абульгасана, "Апшерон" М. Гусейна; в 1951 году — повесть "Гюльшен" А. Велиева, "Произведения" (т. II)…

  14. Zemfira Səfərova, 2017. səh. 386
  15. Səadət Abdullayeva, 2018. səh. 217-218
  16. Zemfira Səfərova, 2017. səh. 387
  17. "Биография" ( (azərb.)). afrasiyab.musigi-dunya.az. 2011-08-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-07-27.
  18. Səadət Abdullayeva, 2018. səh. 218
  19. "Tamaşalar haqqında: "Nizami" operası". Operalar(azərb.)). azerbaijans.com. İstifadə tarixi: 2019-07-26.
  20. Zemfira Səfərova, 2017. səh. 386-387
  21. Zemfira Səfərova, 2017. səh. 387-388
  22. Zemfira Səfərova, 2017. səh. 388
  23. Rəşid Şəfəq, 2014. səh. 354
  24. Rəşid Şəfəq, 2014. səh. 355
  25. Səadət Abdullayeva, 2018. səh. 219
  26. Rəşid Şəfəq, 2014. səh. 356
  27. Rəşid Şəfəq, 2014. səh. 357
  28. Rəşid Şəfəq, 2014. səh. 358
  29. Rəşid Şəfəq, 2014. səh. 359
  30. Qasımova S., Tağızadə A., Mehmandarova L. (1985). Azərbaycan musiqi tarixi kursuna dair müntəxəbat. / Nizaminin ariyası. Bakı: Maarif. səh. 36. (#invisible_char)
  31. Azərbaycan bəstəkarlarının Niza- mi Gəncəvinin qəsidə və qəzəllərinə yazılan ariya və romansları (2012). "Nizami" operasından Nizaminin ariyası. Bakı: Mütərcim. səh. 23. (#invisible_char)
  32. Rəşid Şəfəq, 2014. səh. 360
  33. Zemfira Səfərova, 2017. səh. 389
  34. Rəşid Şəfəq, 2014. səh. 361
  35. Rəşid Şəfəq, 2014. səh. 370
  36. Rəşid Şəfəq, 2014. səh. 347
  37. Ramiz Quliyev, 1993. səh. 73
  38. Rəşid Şəfəq, 2014. səh. 348
  39. Rəşid Şəfəq, 2014. səh. 352
  40. Zemfira Səfərova, 2017. səh. 390
  41. Rəşid Şəfəq, 2014. səh. 349
  42. Rəşid Şəfəq, 2014. səh. 350
  43. Bədəlbəyli F., Rəcəbov O., Həsənova Ş. Axundova Y. C. (2011). Azərbaycan bəstəkarlarının yaradıcılığı. I cild. / “Nizami” operasından Rənanın balladası. Bakı: Mütərcim. səh. 151.
  44. Rəşid Şəfəq, 2014. səh. 351-353
  45. Rəşid Şəfəq, 2014. səh. 377
  46. Zemfira Səfərova, 2017. səh. 391
  47. Rəşid Şəfəq, 2014. səh. 371
  48. Azərbaycan bəstəkarlarının fortepiano ansambllarının toplusu. (1997). “Nizami” operasından: 1. Qızların xoru; 2. Rəqs; 3. Əzranın ariyası. Bakı. səh. 24.
  49. Rəşid Şəfəq, 2014. səh. 372
  50. Rəşid Şəfəq, 2014. səh. 373
  51. Rəşid Şəfəq, 2014. səh. 374
  52. Zemfira Səfərova, 2017. səh. 391-392
  53. Rəşid Şəfəq, 2014. səh. 375-377
  54. Zemfira Səfərova, 2017. səh. 392
  55. Микеладзе, Галина. "Композитор, дирижер, музыковед, публицист". «Каспий». 2011-08-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-07-209. (#parameter_ignored_suggest); (#parameter_ignored)
  56. Rəşid Şəfəq, 2014. səh. 345
  57. Театральная энциклопедия. Том III. Под ред. С. Мокульского. Советская энциклопеди. 1964. Стр. 1018
  58. Оркестротека. Произведения cоветских композиторов для эстрадных оркестров в составе 6-ти до 14-и исполнителей. (1951). Лезгинка из оперы “Низами”. М.: Музгиз. (#invisible_char)
  59. Azərbaycan Milli Kitabxanası. (2011). Cahangir Cahangirov. Biblioqrafiya. Bakı. 99.

Ədəbiyyat

  • Zemfira Səfərova. (2017). Azərbaycan musiqi tarixi. İkinci cild. Bakı: Elm.
  • Səadət Abdullayeva. (2018). Nizamidə musiqi, musiqidə Nizami. Bakı: Nurlar. 360.
  • Rəşid Şəfəq. (2014). Nizami musiqidə, sənətdə. Bakı: "Şərq-Qərb" Nəşriyyat Evi. 516.
  • Lalə Azəri. (2018). 70 il öncə səhnəyə çıxan “Nizami”. Bakı: "Mədəniyyət" qəzeti.
  • Ramiz Quliyev. (1993). Azərbaycan bəstəkarlarının əsərləri. I kitab. Bakı: "Şur" nəşriyyatı.

Həmçinin bax

Xarici keçidlər

  • "Dahi Nizami Gəncəvinin 870 illik yubileyinə Heydər Əliyev Fondunun dəyərli töhfəsi" ( (azərb.)). Bakı: "Azərbaycan". 13 sentyabr 2012: 6.
  • Manafova, Gülnarə. Abdullayeva, Səadət. (2016). "Nizami irsi Azərbaycan bəstəkarlarının yaradıcılığında" ( (azərb.)). konservatoriya.az. İstifadə tarixi: 2019-07-27. (#redundant_parameters)
  • APA (2012-09-12). "Heydər Əliyev Fondunun dəstəyi ilə Nizami Gəncəvinin "Xəmsə"sinə daxil olan poemalar ilk dəfə bir kitabda Azərbaycan dilində nəşr olunub. Azərbaycan bəstəkarlarının Nizami irsinə yaradıcılıq töhfələri". Mədəniyyət xəbərləri(azərb.)). gomap.az. İstifadə tarixi: 2019-07-27.

   Opera portalı    Azərbaycan portalı

nizami, opera, adın, digər, istifadə, formaları, üçün, nizami, dəqiqləşdirmə, nizami, operası, 1939, ildə, bəstəkar, əfrasiyab, bədəlbəyli, tərəfindən, yazılmış, şair, nizami, gəncəvinin, həyatından, bəhs, edən, tarixi, opera, operanın, musiqisi, librettosu, m. Bu adin diger istifade formalari ucun bax Nizami deqiqlesdirme Nizami operasi 1939 cu ilde bestekar Efrasiyab Bedelbeyli terefinden yazilmis sair Nizami Gencevinin heyatindan behs eden tarixi opera 2 Operanin musiqisi ve librettosu Memmed Seid Ordubadinin Qilinc ve qelem romaninin sujet ve motivleri esasinda Efrasiyab Bedelbeyli terefinden qeleme alinmisdir Operanin premyerasi 12 dekabr 1948 ci il tarixinde Azerbaycan Dovlet Opera ve Balet Teatrinda bas tutmusdur 3 Nizami Nizami operasinin 12 dekabr 1948 ci ilde bas tutan ilk premyerasindan bir sehne Azerbaycan Dovlet Opera ve Balet Teatri BakiBestekar Efrasiyab BedelbeyliLibrettocu Efrasiyab BedelbeyliDili azerbaycan diliSujet Memmed Seid Ordubadinin Qilinc ve qelem romani esasindaPerde 5 perde ve 6 sekilYaradilma tarixi 1939Ilk sehnelesdirme 12 dekabr 1948Hadiselerin bas verdiyi yer GenceHadiselerin bas verdiyi tarix XII esrPersonajlar Nizami Rena Ezra Qizil Arslan Emin Xaris XosrovPremyera 12 dekabr 1948Azerbaycan Dovlet Opera ve Balet Teatri BakiIfacilar Murtuza MemmedovSona MustafayevaFatma MuxtarovaHuseynaga HacibababeyovAgababa BunyadzadeBoyukaga Mustafayev 1 Eser 5 perde ve 6 sekilden ibaretdir Operanin coxperdeli olmasi istirakcilarin ve xor ile kutlevi sehnelerin coxlugu sarayda temteraqli sehneler bir qeder Avropanin opera janrini xatirladan xususiyyetlerdir Eserde seherin taleyi ile maraqlanan Nizami Gencevi ve meneviyyatca ona yaxin adamlar oz xeyrini gudenlere ve hakimiyyet herislerine qarsi mubarize aparirlar Sair necib oz xalqini doguldugu seheri seven bir sexs kimi teqdim olunmusdur 3 Efrasiyab Bedelbeyli operada xor sehnelerine genis yer verib bu istiqametin rolu onplana cekilib 4 Nizami operasi Azerbaycanda opera senetininin inkisafini ireliye aparan eserlerden biri olmusdur Eser mutexessisler terefinden Azerbaycanda bu istiqametin tematik janr diapazonu mezmun yeniliyi baximindan musbet bir tecrube kimi deyerlendirilir 3 Mundericat 1 Tarixi 1 1 Menbe ve movzular 1 2 Yazilmasi 1 3 Sehnelesdirilmesi 2 Musiqileri 2 1 Xor 3 Obrazlar 3 1 Nizami 3 2 Rena 3 3 Ezra 4 Libretto 4 1 Birinci perde 4 2 Ikinci perde 4 3 Ucuncu perde 4 4 Dorduncu perde 4 4 1 Birinci sekil 4 4 2 Ikinci sekil 4 5 Besinci perde 5 Qebulu 6 Qeydler 7 Istinadlar 8 Edebiyyat 9 Hemcinin bax 10 Xarici kecidlerTarixi RedakteMenbe ve movzular Redakte Hemcinin bax Nizami Gencevi ve Qilinc ve qelem roman Nizami operasinin esas obrazi Azerbaycan sairi Nizami Gencevinin ressam Qezenfer Xaliqov terefinden 1940 ci ilde cekilmis bedii tesvir portreti Azerbaycan Milli Incesenet Muzeyi 5 Nizami yaradiciligini taninmis filosof edebiyyatsunas ve senetsunaslar elm ve dovlet xadimleri yuksek qiymetlendirmis onun heyati ve eserleri esasinda muxtelif movzularda romanlar pyesler yazilmis sexsiyyetine hesr edilmis poema ve seirler qosulmusdur 6 Nizami irsi uzun zamanlar erzinde dunya elmi edebi fikrinin diqqet merkezinde olmusdu Azerbaycanda sairin eserleri defelerle nesr olunmus edebi irsinin oyrenilmesi ve tanidilmasi sahesinde muxtelif isler heyata kecirilmis coxlu sayda tedqiqatlar meydana getirilmis elece de dunya nizamisunasliginda ilk defe olaraq eserlerinin elmi tenqidi metni hazirlanmisdir Bu proseslerin intensiv sekil almaga baslamasi esasen Nizami Gencevinin anadan olmasinin 800 illik yubileyi erefesine tesaduf etmisdir 7 Sairin yubileyinin dovlet seviyyesinde qeyd olunmasi ile bagli ilk qerar 1939 cu ilin iyul ayinin 25 de qebul edilmis lakin Ikinci Dunya Muharibesi sebebinden yubileyin yalniz 1947 ci ilde qeyd olunmasi mumkun olmusdur Ikinci Dunya Muharibesinin baslanmasi sebebi ile yubiley gunu blokada seraitinde olan Leninqradda a Dovlet Ermitajinda qeyd edilmisdi Sairin yubileyi tenteneli suretde kecirilmesi yalniz 1947 ci ilde Bakida mumkun olmusdur 8 Sozugeden illerden etibaren Nizaminin dovru heyati ve yaradiciligi bagli yeni yeni arasdirmalar aparilmisdir Gencede defn olundugu yerde Nizami Gencevinin meqberesi ucaldilmis xatiresinin ebedilesdirilmesi istiqametinde silsile xarakterli tedbirler heyata kecirilmisdir 7 Nizami Gencevi heyati ve yaradiciliginin esas tedqiqatcilarindan biri olan Seadet Abdullayeva qeyd edir ki Nizaminin yuksek ideyali eserlerine elbette bestekarlar bigane ola bilmezdiler Bunu sairin poemalari esasinda klassik musiqinin demek olar ki butun janrlari uzre yazilan eserler operalar baletler simfoniyalar simfonik poemalar simfonik ve xoreoqrafik suitalar gosterir 9 Nizaminin sozlerine xor poemalar qarisiq xor ile fortepiano ucun eserler solist xor ve simfonik orkestr ucun poemalar ses ve kamera orkestri ucun lirik mahnilar yazilmisdir Onlarla yanasi Nizami qezellerine coxlu sayda mahni ve romanslar da bestelenmisdir Seadet Abdullayeva yazir ki Uzeyir Hacibeyovun Sensiz ve Sevgili canan eserleri ile Azerbaycan milli musiqisinde yeni musiqili qezel ve ya qezel romans janrinin esasi qoyulmusdur Maraqlidir ki sairin qezelleri onlara musiqi qosulandan sonra daha cox populyar olmusdur 9 Nizami obrazi onun adi ile adlanan opera ve baletde canlandirilmisdir Nizami Gencevinin xatiresine simli simfoniya vokal simfonik poema kantata vokal oratoriya simli kvintet elegiya mugam etudleri xor eserleri poema ithaf olunmusdur Nizaminin eserleri esasinda sehnelesdirilen dram eserlerini ve cekilen filmleri de musiqi musayiet edir Butun bu eserler Azerbaycan musiqi medeniyyetinin zenginlesmesinde ve bestekarlarin yaradiciliq fealiyyetinin zenginlesmesinde rol oynamisdir 9 Efrasiyab Bedelbeylinin Nizami operasinin librettosunu yazarken sujet ve motivlerinden istifade etdiyi Qilinc ve qelem romaninin muellifi Memmed Seid Ordubadinin 1972 ci ilde buraxilmis SSRI Poct Markasi 10 Nizami Gencevi heyati ve yaradiciliginin esas tedqiqatcilarindan biri olan Resid Sefeq Nizami operasindan behs ederek qeyd edir Nizami Gencevi dunya edebiyyatinin en dahi sairlerinden ve umumbeser medeniyyetinin onde olan mutefekkirlerinden biridir Onun eserlerinde serq tefekkurunun xususiyyetleri eyni zamanda butun turk dunyasinin estetik ideali heyata baxisi zaman mekan anlayisi oz yuksek bedii ifadesini tapmisdir Zengin ensiklopedik bilgiye sahib olan Nizami Serq ve Qerb medeniyyetlerinin bir birine yaxinlasmasi ve inkisafinda boyuk rol oynamisdir Nizami obrazi onun adi ile adlanan opera ve baletde canlandirilmisdir Dahi bestekar Efrasiyab Bedelbeylinin Nizami operasi onun yaradiciliginin mohtesemliyini ust seviyyeye cixaran teqdirelayiq eserlerden biridir Bestekarin bu eseri onun yaradiciliginda evezedilmez noqtedir 11 Seadet Abdullayeva qeyd edir ki Bu isde tebii ki Azerbaycan bestekarlari da kenarda qalmayiblar Nizaminin poeziyasi ile ruhlanan bestekarlar sairin Xemse eserini qezelleri ve kecdiyi heyat yolu esasinda coxlu sayda muxtelif janrda musiqi eserleri yazmislar Bestekarlarin ozlerinin etiraflarina gore sairin humanist ideyasi ve yaratdigi obrazlar onlar ucun tukenmez ilham menbeyi olmusdur Nizaminin poemalarini musiqisunaslar da sairin yasadigi dovrun musiqi medeniyyetinin oyrenilmesinde qiymetli ornek saymislar Nizami Gencevinin eserlerinde musiqinin bestekarlarin yaradiciliginda sairin obrazi ve bedii irsinin eksi meselelerini ilk defe oten esrin 40 ci illerinde gorkemli bestekar dirijor musiqisunas publisist ve ictimai xadim Efrasiyab Bedelbeyli toxunmusdur 12 Efrasiyab Bedelbeyli Nizami operasini yaradarken Azerbaycan sovet yazicisi Memmed Seid Ordubadinin Qilinc ve qelem romaninin sujet ve motivlerinden istifade etmisdir Bu roman Nizami dovrunde genis tebeqelerin veziyyetini olkenin xarici elaqelerini esrin edebiyyat ve incesenetini senetkarlarini dovlet xadimlerini xalqin azadliq mubarizelerini eks etdiren bir romandir Eserde Nizami Gencevinin sureti merkezi yer tutur Lakin muellif tek bununla kifayetlenmerek Nizami dovrunun genis herterefli hadiselerini ifade etmeye calismisdir 13 Yazilmasi Redakte Nizami operasinin muellifi Azerbaycan bestekari Efrasiyab Bedelbeyli 1930 cu iller 1945 ci ilde basa catmis Boyuk Veten Muharibesi Azerbaycan xalqina dinc yaradici emeye qayitmaq imkani verdi Muharibeden sonraki dinc heyatin yeni seraitinde edebi bedii eserlerin ve incesenetin butun novlerinin mezmun ve movzulari diqqeti celb edecek derecede yenilesdi Bir cox janrlarda eserlerin muelliflerini tarixle tarixi kecmisin elametdar hadiseleri edebiyyat abideleri ve xalqin butun medeni irsi ile bagli movzular celb etmeye basladi 14 Yeni movzular yeni obrazlar incesenetin bu ve ya diger sahesinde yaradiciliq diapazonunu genislendiren yeni janr forma ifade vasiteleri axtarislarina getirib cixardi Zemfira Seferova qeyd edir ki Opera yaradiciligi sahesinde ideya movzu obraz janr diapozonu genislenmesinin elametlerinden biri de Azerbaycan Dovlet Opera ve Balet Teatrinin sehnesinde Nizami operasinin milli sehne ucun yeni janrda tamasaya qoyulmasi oldu 14 1939 cu ilde bestekar Efrasiyab Bedelbeyliye Azerbaycan sairi ve mutefekkiri Nizami Gencevinin 800 illiyi munasibetile opera yazmaq tapsirildi 15 Efrasiyab Bedelbeyli eseri erseye getirse de hemin dovrlerde baslayan Ikinci Dunya Muharibesi ve Boyuk Veten Muharibesi Nizami operasinin sehne helline mane oldu 3 Operanin muellifi Efrasiyab Bedelbeyli ilk defe olaraq tarixi sexsiyyet sair filosof obrazini milli operada sozugeden dovredek teqdim olunmamis janrda yaratmaq belelikle de operani onun yeni novu ile zenginlesdirmek vezifesini qarsisina qoydu Bestekar qarsisina taninmis sairi musiqide terennum etmek vezifesini qoyan Efrasiyab Bedelbeyli ilk defe olaraq xalqin tanidigi ve beseriyyetin yaxsi cehetlerini tecessum etdiren bir sexsin canli obrazini sehneye cixardi 14 Efrasiyab Bedelbeylinin Nizami operasi 5 perde ve 6 sekilden ibaretdir 16 Bestekar operada taninmis yazici Memmed Seid Ordubadinin Qilinc ve qelem romaninin mezmununa esaslanmisdir Dumanli Tebriz Gizli Baki Doyusen seher kimi bir sira romanlarin muellifi olan yazici Qilinc ve qelem romani ucun sujeti fasile ile inkisaf eden epik neql formasini secir Hadiselerin istirakcilarinin taleyi ictimai ve siyasi munaqiseler fonunda bas verir Burada mubarize iztirab xeyanetle mehebbet nifretle qetl ve saray fitne fesadi ile bir birine qarisir Hadiseler XII esrde Gencede bas verir 17 Mezmunun esasini xalqin heyatindan goturulmus ictimai sosial hadiseler ve sair Nizaminin sexsi heyati teskil edir Romanin bas qehremani sair Nizami onun sexsi heyatina ve yaradiciligina menfi tesir gostermis bir cox hadiselerin sahidi olmusdur 16 Sehnelesdirilmesi Redakte Operanin ilk premyerasi Azerbaycan Dovlet Opera ve Balet Teatrinda kecirilmisdir Murtuza Memmedov Bulbul Nizami Gencevi rolunda Nizami operasinin ilk premyerasindan bir sehne 12 dekabr 1948 ci il 1939 cu il dekabr ayinin 13 de Nizami operasinin birinci perdesini Baki filarmoniyasinin simfonik orkestrinin musayieti ile Azerbaycan Dovlet Opera ve Balet Teatrinin artistleri numayis etdirmisdiler Operadan fraqmentler 1939 1940 ci illerin konsert movsumunde seslenmisdi 1941 ci ilde baslayan Boyuk Veten Muharibesi sebebi ile operanin premyerasi texire salinmisdir 1 Nizami operasinin ilk premyerasi 12 dekabr 1948 ci il tarixinde bas tutmusdur Nehayet operanin ilk tamasasi boyuk ugur qazanmisdir 18 Tamasanin qurulusunu Azerbaycan SSR Xalq artisti Ismayil Hidayetzade vermisdir Dirijor Emekdar incesenet xadimi Nizami operasinin muellifi Efrasiyab Bedelbeyli ozu idi 19 Sehne eserinin bedii tertibat isi ise ressam Fyodor Qusak terefinden heyata kecirilmisdir 3 Rollarin ifacilari Murtuza Memmedov Bulbul Nizami Gencevi Sona Mustafayeva Ezra Fatma Muxtarova Rena Huseynaga Hacibababeyov Xosrov Agababa Bunyadzade Hokmdar Qizil Arslan Boyukaga Mustafayev Emin Xaris ve basqalari idi 20 Operanin ilk premyerasi ile elaqedar olaraq Zemfira Seferova qeyd edir ki Opera yaradiciligi sahesinde ideya movzu obraz janr diapozonu genislenmesinin elametlerinden biri de Azerbaycan Dovlet Opera ve Balet Teatrinin sehnesinde Nizami operasinin milli sehne ucun yeni janrda tamasaya qoyulmasi oldu Xatirlatmaq isteyirem ki Nizami operasi Azerbaycan sovet yazicilarindan biri olan Memmed Seid Ordubadinin Qilinc ve qelem romaninin sujetinin motivleri esasinda yazilmisdir Librettonun muellifi operanin muellifi Efrasiyab Bedelbeylinin ozune mexsusdur Dirijorluq isini de Efrasiyab Bedelbeyli oz uzerine goturmusdu Bas rollarda Murtuza Memmedov Bulbul Nizami Gencevi Sona Mustafayeva Ezra Fatma Muxtarova Rena Huseynaga Hacibababeyov Xosrov Agababa Bunyadzade Hokmdar Qizil Arslan Boyukaga Mustafayev Emin Xaris cixis edirdiler 20 Lale Azeri qeyd edir ki Nizami operasi muharibe bitdikden uc il sonra 1948 ci il dekabr ayinin 12 de Mirze Feteli Axundov adina Azerbaycan Dovlet Opera ve Balet Teatrinda numayis edilmisdir Operanin librettosunu Efrasiyab Bedelbeyli ozu yazmisdi Xalq artisti Ismayil Hidayetzadenin qurulus verdiyi tamasada Nizami rolunu SSRI Xalq Artisti Murtuza Memmedov Bulbul Ezrani xalq artisti Fatma Muxtarova Renani Emekdar artist Sona Mustafayeva Hokmdar Qizil Arslan obrazini Emekdar artist Agababa Bunyadzade ifa etmisdi Sehne eserinin bedii tertibatcisi Fyodor Qusak idi 3 Musiqileri RedakteEfrasiyab Bedelbeylininoperalari Xalq qezebi 1941 Nizami 1948 Soyudler aglamir 1971 Eserlerinin siyahisibmrEfrasiyab Bedelbeyli terefinden yazilan ve bestelenen Nizami operasi 5 perde ve 6 sekilden ibaretdir Operada hadiseler Gencede bas verir Sozugeden dovrde bu mekan muxtelif dovletler quvveler partiyalarin cemlesdiyi yer idi Operanin istirakcilari Nizami Gencevi ve meneviyyatca ona yaxin adamlar cemiyyetin muxtelif tebeqelerinden olan dogma seherin taleyi ile maraqlananlar ozleri ucun xeyir gudenlere ve hakimiyyet herislerine qarsi durmaga can atirlar 21 Lakin operanin librettosunda b qarsiya qoyulmus ilkin vezifeni yerine yetirmek mumkun olmadi Romanin ictimai munaqisesi librettoda mentiqi eksini tapmamisdi Gencede bas veren hadiseler mahiyyet etibarile saray fitne fesadinin ifadesine getirib cixardi Bas qehreman obrazi da librettoda herterefli planda hell olunmamisdi obraz bir qeder statik idi ve sairin felsefi baxislari lazimi seviyyede acilmamisdi 22 Nizami Gencevi dovrunun hadiseleri mucerred muhakimelerde isiqlandirilirdi operanin qehremani sehnede bas veren hadiselerde istirak etmeyerek onlar barede yalniz muhakime yurudurdu 22 Operada sair Nizami Gencevini necib oz xalqini oz dogma seherini seven bir sexs kimi ariya ariozolarda teqdim eden Nizami partiyasi onun oz dogma seherine oz xalqina mehebbetini ifade etmisdir 23 Onun dorduncu perdede olan ariyasi bu ifadelerden biridir 22 24 Nizami partiyasini Murtuza Memmedov Bulbul meharetle ifa etmisdir Mugenninin bu ifalari da metbuatda defelerle qeyd olunmusdur 22 Nizaminin ariyasi Niyazinin dirijorlugu ile Bulbulun ifasinda 27 sentyabr 1947 ci il tarixinde kecirilen Nizami Gencevinin 800 illiyine hesr olunmus tenteneli konsertin proqramina daxil edilmisdi 25 26 Nizami operasinda Nizaminin partiyasindaki ariya Men ol sehi meani ki feziletim eyandir Yer ile zemane hakim hunerim bir asimandir sozleri ile baslanir 25 27 Ezranin elegiyasi source source Azerbaycan Dovlet Opera ve Balet Teatrinin Simfonik Orkestri dirijor E Bedelbeyli solist Fatma Muxtarova Nizaminin birinci ariyasi source source Azerbaycan Dovlet Opera ve Balet Teatrinin Simfonik Orkestri dirijor E Bedelbeyli solist Bulbul Nizaminin ikinci ariyasi source source Azerbaycan Dovlet Simfonik Orkestri solist Ramil Qasimov Nizaminin odasi source source Azerbaycan Dovlet Opera ve Balet Teatrinin Simfonik Orkestri dirijor E Bedelbeyli solist Bulbul Renanin balladasi source source Azerbaycan Dovlet Simfonik Orkestri solist Fatma Muxtarova Qizil Arslanin ariyasi source source Azerbaycan Dovlet Simfonik Orkestri solist Agababa BunyadzadeBu fayllarin oxunmasinda problem var Bax media komek Sair Nizami Gencevinin iftixari yuksek sairlik istedadina medhiyye Fexriyye musiqisinde seslenir 28 Bu ariyada Nizami oz seirlerini ifa edir 22 25 Xalq mahnilarina esaslanan bestekar Efrasiyab Bedelbeyli Nizaminin ariyasina mugam xususiyyetleri getirir 29 Mehz mugam intonasiyalari ile sair Nizami heyecanla oz heyranligini ifade edir 30 31 Bu mugam intonasiyalari yuxari registrde baslayaraq ifa edilir 32 Mugamlarda oldugu kimi melodiya tedricen pillelerle sekvensiya seklinde mayeye dogru enir 33 34 35 Diger qadin qehreman Nizami Gencevinin sevdiyi xanim ince semimi Rena obrazi bestekar Efrasiyab Bedelbeyli terefinden klassik opera repertuarina yaxin lirik melodiya ile xarakterize olunur 36 Rena obrazinin esas xarakteristikasi Renanin balladasinda kinli reqibi terefinden zeherlenen ince vefali qiz obrazini acir 37 38 Bestekar Renanin balladasinda Nizami Gencevinin ozunun heqiqi seir metnlerine esaslanir 39 Belelikle Rena obrazina oz munasibetini onun sair Nizami Gencevi obrazina yaxinligini xususile qeyd edir 40 41 Renanin balladasinin lirik nagil xarakteri xalq musiqisi ucun seciyyevi olan 6 8 metrli olcude musiqini xalq musiqisi ile yaxinlasdirir 42 43 Sozugeden musiqiye semimiyyet qelb temizliyi bexs edir 37 44 Operada yeni tip qadin obrazi Emin Xarisin qizi Ezra obrazinin partiyasinda eks olunmusdur Ilk defe olaraq Nizami operasinda qadin sesi metso soprano registrinde seslendi 45 Bu seslenme milli operada yeniliyin esasini qoymusdur 40 Azerbaycanda qedim dovrden yuksek kisi ve yuxari qadin sesi deb idi Mehz buna gore de Nizami operasinin muellifi Efrasiyab Bedelbeyliye qeder operalara asagi kisi elece de qadin sesleri celb olunmurdu Bu seslenme yeniliyinin esasini bestekar Efrasiyab Bedelbeyli ozunun Nizami operasi ile qoydu 40 Amirane kinli Ezra obrazi Nizami operasinda ince cesaretsiz Rena obrazina qarsi qoyulur 46 Ezra obrazinin esas ariozosu qeddar tebietli ehtirasli Nizami obrazina delicesine asiq olmus qadini tesvir edir 47 Ezra obrazinin dusunceleri onu meftun eden hisler etrafinda cemlesmisdir 48 Ezra obrazi cavabsiz mehebbetinden eziyyet cekir taleyinden sikayetlenir 46 49 Ilk taktlarin ritm intonasiyasinin gergin ostinant tekrari butun ariozo erzinde tekrar olunan ritmik qurulus onun oz dusuncelerine daldigini nezere carpdirir 50 Ariozonun sureti asagi registr melodiyanin kicik diapazonu metroritmik ostinato butun bunlar ariyada ifade olunmus hissi derinlesdirir 51 Ezra obrazinin cavabsiz mehebbeti sebebinden iztirablarinin derinliyini nezere carpdirir 52 53 Nizami operasindan behs eden Zemfira Seferova qeyd edir ki Nizami operasi Azerbaycan sehnesinden nisbeten tez dusdu Lakin operanin musiqisinde meharetle yazilmis oz qeyri adi melodizmi ile ferqlenen bezi nomreler movcud veziyyetdedir Ona gore de tesadufi deyil ki bu keyfiyyetlere malik olan Nizami operasinin nomreleri konsertlerde ifa olunur ve dinleyicilerin regbetini qazanir Nizami operasi Azerbaycan opera senetinin inkisafinda daha bir pille oldu 54 Xor Redakte Efrasiyab Bedelbeyli Nizami operasinda xor senetinin inkisafi problemine esasli suretde yaxinlasdi Koroglu operasinda olan genis xor sehneleri Azerbaycan bestekarlarinin operalarda polifonik formalara muracietine tekan verdi Bu Nizami operasinin muellifi Efrasiyab Bedelbeyliye de mueyyen derecede tesir etdi Bele ki Nizami operasinin son perdesinde yangin sehnesi xorun istiraki ile fuqato seklinde teqdim olunmusdur Operada xorlardan son sehneleri bitirmek bezen ise ehvali ruhiyyeni qelb sarsintilarini qehremanlarin iztirablarini quvvetlendirmek ucun istifade olunur 54 Renanin Ezra terefinden zeherlenmesi sehnesinde ifa edilen qadin xoru Nizami Gencevini dinlemeye toplasmis sairler sehnesinde ifa edilen kisi xoru ve diger xorlar bu cur xorlarla eyni seciyye dasiyir 54 Obrazlar RedakteNizami bas qehreman Rena Nizaminin sevdiyi qadin Ezra Nizamiye asiq olan qadin Qizil Arslan Dovrun Eldenizler dovletinin hokmdari Emin Xaris Muselman xelifeliyinin canisini Xosrov Dovrun Gence hokmdariNizami Redakte Operanin bas qehremani Nizami obrazidir Bu obraz Nizami Gencevinin uzerinde qurulmusdur Operanin esas movzusunu Nizaminin sexsi heyati teskil edir Romanin bas qehremani sair Nizami Gencevi onun sexsi heyatina ve yaradiciligina menfi tesir gostermis bir cox hadiselerin sahidi olmusdur Operada Nizami obrazi haqsizliga edaletsizliye qarsi mubarize aparan xalq terefinden sevilen sair obrazi kimi dusunulub yaradilmisdir Bu obraz Nizami operasinin Azerbaycan Dovlet Opera ve Balet Teatrinda bas tutan ilk premyerasinda Murtuza Memmedov Bulbul terefinden ifa edilmisdir 55 Operada Nizaminin xarakterinde bagliliq hissi de oz eksini tapmisdir Nizami Qizil Arslanin qosunlarinin Genceye daxil olmasina qeder Renani qorumaga calisir Muselman xelifeliyinin canisi Emin Xarisin qizi Ezrani oz sevdiyi qadin ucun redd edir Eserde seherin taleyi ile maraqlanan Nizami Gencevi ve meneviyyatca ona yaxin adamlar oz xeyrini gudenlere ve hakimiyyet herislerine qarsi mubarize aparirlar Sair necib oz xalqini doguldugu seheri seven bir sexs kimi teqdim olunmusdur 16 Resid Sefeq yazir ki Nizami operasi dahi Azerbaycan sairi Nizami Genceviye hesr olunmusdur Operada sairin obrazi o uzaq illerde Azerbaycan xalqinin siyasi ve sosial heyatinin ab havasi insan munasibetlerinin murekkeb dunyasi oz eksini tapmisdir Nizaminin menevi ideali ile realliq arasinda uygunsuzluq sairin insana ve edalete inamini qira bilmemisdir 56 Rena Redakte Operanin esas qehremanlarindan biri de Rena obrazidir Rena obrazi saf gozel ve agilli bir xanim kimi dusunulmusdur Zemfira Seferova qeyd edir ki Rena obrazi Nizaminin Ezra kimi gozel xanima deyisdiyi bir xanimdir Obrazda bu fikir uzerinde yaradilmisdir Rena obrazi en gozel saf ve temiz sifetleri oz varliginda canlandirir Nizami onu qorumaq ucun her sey edir Nizami Renani ona gelen pisliklerden qoruyur 16 Rena obrazi Nizaminin sevdiyi qadin kimi teqdim olunmusdur Nizami Qizil Arslanin qosunlarinin Genceye daxil olmasina qeder Renani qorumaga calisir Muselman xelifeliyinin canisi Emin Xarisin qizi Ezrani oz sevdiyi qadin Rena ucun redd edir Bu obraz Nizami operasinin Azerbaycan Dovlet Opera ve Balet Teatrinda bas tutan ilk premyerasinda Sona Mustafayeva terefinden ifa edilmisdir 17 Operada Ezra obrazi ile hokmdar obrazi birlesib Renani oldurmek fikrine dusurler Nizami Renani qorumaq meqsedi ile meneviyyatca ona yaxin adamlarla bu fikre qarsi mubarize aparir Rena Nizamiye oz sevgisini etiraf edir Nizami de cavabinda cavab mahnisini ifa edir 16 Ezra Redakte Ezra obrazi Nizami operasinin esas obrazlarindan biridir Zemfira Seferova qeyd edir ki Ezra obraz menfi her istediyini elde etmek isteyen esqbaz bir qadin kimi dusunulmus ve o cur obraz kimi de teqdim edilmisdir Dovrun Gence hokmdari Ezrani sevir lakin Ezra ona Nizamiye asiq oldugunu bildirir 16 Hokmdar Ezrani sevse de qiz esebidir ve ehtirasli sevgi etiraflarina cavab vermir Nizami operasinin bas qehremanlarindan biri olan Rena obrazi Ezranin destesinde movcud olan genc qizlardan biri idi Operada Ezra obrazi ile hokmdar obrazi birlesib Renani oldurmek fikrine dusurler Buna sebeb ise Ezranin Nizamiye asiq olmasi Nizaminin Renani sevib onu redd etmesi idi 16 Ezra Nizami ile Renani gorub qizi tehqir etmisdir Umumilikde bu obraz menfi obraz kimi dusunulmus ve operada bu cur teqdim edilmisdir Ezra obrazi Nizami operasinin Azerbaycan Dovlet Opera ve Balet Teatrinda bas tutan ilk premyerasinda Fatma Muxtarova terefinden ifa edilmisdir 57 Libretto Redakte Nizami Gencevi Eldenizler dovletinin hokmdari Qizil Arslanin qebulunda 1481 ci ile aid elyazmadan miniatur Uolters Senet Muzeyi Baltimor ABS Hadiselerin istirakcilarinin taleyi ictimai ve siyasi munaqiseler fonunda bas verir Burada mubarize iztirab xeyanetle mehebbet nifretle qetl ve saray fitne fesadi ile bir birine qarisir Hadiseler XII esrde Gencede bas verir Mezmunun esasini xalqin heyatindan goturulmus ictimai sosial hadiseler ve sair Nizaminin sexsi heyati teskil edir Romanin bas qehremani sair Nizami onun sexsi heyatina ve yaradiciligina menfi tesir gostermis bir cox hadiselerin sahidi olmusdur 14 Efrasiyab Bedelbeylinin Nizami operasi 5 perde ve 6 sekilden ibaretdir 16 Birinci perde Redakte Gencede mulayim bahar gunu Nizami Gencevi sairlerin ehatesinde oz yeni seirlerini oxuyur Ele buradaca bagda saray sairi Kemaleddinin musayieti ile Gence hakimi gezir Seypur sesleri hokmdar Qizil Arslanin elcisinin geldiyini bildirir O hokmdara ve Nizamiye mektublar teqdim edir Qizil Arslan Nizamini sarayina devet edir ve ona yeni poema yazmagi tapsirir 16 Hokmdar ise qezeblidir Hokmdar onu fitnekarliqla gunahlandirir ve intiqam alacagi ile hedeleyir Uzaqdan qizlarin mahnisi esidilir Bu mahni muselman xelifeliyinin canisi Emin Xarisin qizi Ezra xanimdir Hokmdar Ezraya vurulmusdur lakin qiz qasqabaqlidir ve ehtirasli sevgi etiraflarina cavab vermir Onun ureyi basqasina mexsusdur o basqasini sevir Ezranin destesinde Rena adli genc qiz da movcuddur 16 Rena Nizamiye olan sevgisi barede ifa edir Yaxinlasmaqda olan Nizaminin cavab musiqisi esidilir Renaya qarsiliqli etirafi ile cavab verir Ezra bu sehneni seyr edir ve qezebli halda qizi tehqir edir Ezra ile munasibetlerini yaxsilasdirmaq meqsedi ile hokmdar Hokmdar Renani Bagdada xelifenin sarayina gonderilecek kenizler siyahisina salmagi emr edir 16 Ikinci perde Redakte Gence hokmdari qiymetli hediyyelerle Emin Xarisin sarayina Ezraya elci gelir Saray sairleri hormetli qonagi vesf edirler Qonaqliga devetliler arasinda Nizami de movcud olur Sarayin sahibi ona hokmdari vesf etmeyi teklif edir lakin bunun evezinde sair oz senetini medh eden Fexriyye musiqisini ifa edir 16 Ezranin gelisi umumi canlama yaradir Hokmdar onu istemek ucun geldiyini bildirir Lakin Ezra yene de onun isteyini redd edir ve etiraf edir ki Nizamini sevir Nizamiden intiqam almaq ucun hokmdar Renani damgalamagi emr edir Nizami qizi mudafie ederek eyni zamanda Ezranin mehebbetini redd edir 16 Ucuncu perde Redakte Qizil Arslan Nizamini hormetle qarsilayir Nizami oz yeni poemasi olan Xosrov ve Sirin eserini ona teqdim edir O inanir ki Qizil Arslan olkenin firavanliginin qaygisina qalan edaletli hokmdardir Bayirdan esidilen feryad sesleri sohbeti kesir 16 Nizami ses kuyun sebebi ile maraqlanir Bu zaman kesikciler genc bir oglani getirirler Melum olur ki ses kuyun sebebi Qizil Arslanin emri ile oglunun indice dilinin kesilmesidir Bas vermis hadiseden sarsilmis Nizami sarayi terk edir ve oz dogma seherine qayidir 16 Dorduncu perde Redakte Birinci sekil Redakte Tek qalan Ezra sevmediyi hokmdarla bas tutmayan evliliyinden sikayet edir ve Nizamiden intiqam almaq fikrine dusur Xalqin boyuk sevgisini qazanmis Nizamiden intiqam almaq cetindir Lakin cixis yolu tapilir onlar razilasirlar ki Nizaminin sevdiyi qadin Renani qetle yetirib onu seven saire zerbe endirsinler 16 Ikinci sekil Redakte Dovrun Gence hokmdari hediyyeler terif hemcinin tehdidle Nizamini xalqin maraqlarina zidd getmeye mecbur etmeye calisir O qarisiqliqdan sikayet ederek sarayi terk etmek isteyir ve qefilden Renanin feryadini esidir 16 Besinci perde Redakte Gence Qizil Arslanin qosunlari ile ehate olunmusdur Muharibenin elden saldigi seher sakinleri sair Nizaminin evi qarsisinda toplasirlar Emin Xaris ve hokmdar gorunur Hokmdar emr edir ki Nizami onunla Qizil Arslan arasinda vasiteci olsun ancaq sair bu teklifi redd edir Qezeblenen hokmdar emr edir ki seheri yandirsinlar Qizil Arslanin qosunlari Genceye girir 16 Nizami bas vermis hadiselerden sarsilir Sevimli sairi ehate eden xalq onu sakitlesdirmeye ve edaletin qelebe calacagina inandirmaga calisir 16 Qebulu RedakteEfrasiyab Bedelbeylinin Nizami operasi yaradilmasindan sonra sohret qazanmis ve bir nece defe konsertlere daxil edilmis Mirze Feteli Axundov adina Azerbaycan Dovlet Opera ve Balet Teatrinin sehnesinde numayis etdirilmisdir 58 Umumilli lider Heyder Eliyev qeyd etmisdir ki Men bir tamasaci ve partiya iscisi movqeyinden qeyd etmek isteyirem bestekarlarin Fikret Emirovun Min bir gece baleti Cahangir Cahangirovun Xanendenin taleyi operasi cenub movzusunda yazilmis Arazin o tayinda poemasi Bedelbeyliler neslinin taninmis numayendesi Efrasiyab Bedelbeylinin Nizami operasi ve onlarla beraber bir cox simfonik eserler Azerbaycan respublikasinin musiqi heyatinda boyuk hadisedir 59 Zemfira Seferova Nizami operasindan behs etdiyi kitabinda operani bu cur qiymetlendirir Operanin coxperdeli olmasi istirakcilarin ve xor ile yaradilan kutlevi sehnelerin coxlugu tamasanin effektli dekorativ olmasi Besinci perdede fuqato seklinde yangin sehnesini yaxud doyus sehnesini xatirlatmaq kifayetdir sarayda temteraqli sehneler Avropanin Boyuk opera Grand opera opera janrini bir qeder xatirladan xususiyyetleridir 22 Zemfira Seferova elave etmisdir ki Nizami operasi sehneden nisbeten tez dusdu Bu opera Azerbaycan opera senetinin inkisafinda daha bir pille oldu Nizami operasi ile Azerbaycan opera yaradiciliginin tematik janrr diapazonunun yenilesmesi faktinin ozu obrazli tezadli quvvelerden ve ya seslerden genis istifade olunmasi opera janrinda mezmun yeniliyi sujetle yanasi tebii ki opera seneti qarsisinda duran meselelerin helline geden yolda musbet bir tecrube kimi diqqeti celb etdi 54 Lale Azeri qeyd etmisdir ki Efrasiyab Bedelbeylinin Nizami operasi opera yaradiciliginda ideya movzu obraz janr diapazonunun genislenmesi baximindan Azerbaycan musiqi medeniyyetinde elametdar hadise idi Muellif Efrasiyab Bedelbeyli ilk defe dahi Azerbaycan sairi Nizami Gencevinin olmez obrazini opera sehnesine getirmisdi Operanin coxperdeli olmasi istirakcilarin ve xor ile kutlevi sehnelerin coxlugu sarayda temteraqli sehneler bir qeder Avropanin opera janrini xatirladan xususiyyetlerdir Eserde seherin taleyi ile maraqlanan Nizami Gencevi ve meneviyyatca ona yaxin adamlar oz xeyrini gudenlere ve hakimiyyet herislerine qarsi mubarize aparirlar Sair necib oz xalqini doguldugu seheri seven bir sexs kimi teqdim olunmusdur Efrasiyab Bedelbeyli operada xor sehnelerine genis yer verib bu istiqametin rolu onplana cekilib Bu da bestekar Efrasiyab Bedelbeylinin xor senetinin inkisafina ayrica diqqet yetirdiyinin gostericisidir Nizami operasi Azerbaycanda opera senetininin inkisafini ireliye aparan eserlerden biri olmusdur Eser mutexessisler terefinden Azerbaycanda bu istiqametin tematik janr diapazonu mezmun yeniliyi baximindan musbet bir tecrube kimi deyerlendirilir 3 Lale Azeri elave edir ki Nizami operasinin sehne omru cox uzun olmasa da musiqisi qeyri adi melodizmi ile ferqlenir Gorkemli senetkarlar Fatma Muxtarova Rehile Cabbarova Nizami operasinin musiqilerini cox meharetle ifa edibler Hazirda ise Mirze Feteli Axundov adina Azerbaycan Dovlet Opera ve Balet Teatrinin solisti Emekdar artist Ramil Qasimovun ifasinda operadan Nizami ariyasi seslenmekle oz heyatini yasayir 3 Qeydler Redakte Hal hazirda hemin erazi Sankt Peterburq seheridir Libretto Efrasiyab Bedelbeylinin ozune mexsusdur Istinadlar Redakte 1 2 Seadet Abdullayeva 2018 seh 218 219 Living Voices of Azerbaijani History Afrasiyab Badalbeyli azerb voices musigi dunya az 11 oktyabr 2007 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2019 07 27 1 2 3 4 5 6 7 8 Lale Azeri 2018 seh 15 Mikeladze Galina Syn beka potomok shaha Azerbajdzhanskie Izvestiya 2011 08 14 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2017 07 27 parameter ignored N M Miklashevskaya Stanovlenie i razvitie iskusstva socialisticheskogo realizma v Sovetskom Azerbajdzhane 1920 1945 gg zhivopis grafika skulptura teatralno dekoracionnoe iskusstvo B Elm 1974 S 64 178 s Orijinal metn rus Sereznym tvorcheskim dostizheniem G Halykova stal portret Nizami v kotorom hudozhniku udalos sozdat znachitelnyj obraz velikogo poeta Etomu vo mnogom pomogla udachno najdennaya kompoziciya poet izobrazhen sidyashim s knigoj na kolenyah Vyrazhenie blagorodnogo lica strogie linii odezhdy harakternogo golovnogo ubora vse eto vpechatlyaet nesmotrya na izlishne temnyj kolorit Interesna istoriya sozdaniya portreta V pervom ture obyavlennogo konkursa 1939 g hudozhnik ne prinimal uchastiya no im byl ispolnen vyrazitelnyj portret v risunke o kotorom akademik E Bertels skazal chto predlozhennyj obraz istoricheski dostoveren i Nizami mog byt takim Konsultacii s E Bertelsom Gejdarom Gusejnovym i G Arasly nastolko obodrili i vdohnovili G Halykova i on vzyav za osnovu upomyanutyj risunok sozdal zhivopisnyj portret Nizami Etot portret priznan byl luchshim i udostoen I premii vo vtorom ture konkursa 1940 g Seadet Abdullayev 2018 seh 8 1 2 Seadet Abdullayeva 2018 seh 18 Seadet Abdullayeva 2018 seh 17 1 2 3 Seadet Abdullayeva 2018 seh 25 Yusif Talibov Ferahim Sadiqov Serdar Quliyev 2000 Azerbaycanda mekteb ve pedaqoji fikir tarixi Baki Unsiyyet seh 492 Resid Sefeq 2014 seh 5 Seadet Abdullayeva 2018 seh 20 Tamilla Halilova 1986 Azerbajdzhanskaya proza na russkom yazyke Baku Yazychy seh 76 Tak sootvetstvenno hronologii v 1946 godu vyhodyat v svet romany Mech i pero ch I M S Ordubadi v 1947 godu rasskazy E Mamedhanly v 1948 godu Sochineniya Dzh Mamedkulizade romany Mech i pero ch II i Tavriz tumannyj kn 4 M S Ordubadi Sachly ch II S Ragimova Apsheron M Gusejna Nastupit den M Ibragimova almanah Azerbajdzhanskaya sovetskaya literatura vyp I v 1950 godu Rasskazy A Velieva kniga rasskazaov Privet tebe Rossiya M Ibragimova romany Vojna kn 2 Abulgasana Apsheron M Gusejna v 1951 godu povest Gyulshen A Velieva Proizvedeniya t II 1 2 3 4 Zemfira Seferova 2017 seh 386 Seadet Abdullayeva 2018 seh 217 218 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 Zemfira Seferova 2017 seh 387 1 2 Biografiya azerb afrasiyab musigi dunya az 2011 08 14 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2019 07 27 Seadet Abdullayeva 2018 seh 218 Tamasalar haqqinda Nizami operasi Operalar azerb azerbaijans com Istifade tarixi 2019 07 26 1 2 Zemfira Seferova 2017 seh 386 387 Zemfira Seferova 2017 seh 387 388 1 2 3 4 5 6 Zemfira Seferova 2017 seh 388 Resid Sefeq 2014 seh 354 Resid Sefeq 2014 seh 355 1 2 3 Seadet Abdullayeva 2018 seh 219 Resid Sefeq 2014 seh 356 Resid Sefeq 2014 seh 357 Resid Sefeq 2014 seh 358 Resid Sefeq 2014 seh 359 Qasimova S Tagizade A Mehmandarova L 1985 Azerbaycan musiqi tarixi kursuna dair muntexebat Nizaminin ariyasi Baki Maarif seh 36 invisible char Azerbaycan bestekarlarinin Niza mi Gencevinin qeside ve qezellerine yazilan ariya ve romanslari 2012 Nizami operasindan Nizaminin ariyasi Baki Mutercim seh 23 invisible char Resid Sefeq 2014 seh 360 Zemfira Seferova 2017 seh 389 Resid Sefeq 2014 seh 361 Resid Sefeq 2014 seh 370 Resid Sefeq 2014 seh 347 1 2 Ramiz Quliyev 1993 seh 73 Resid Sefeq 2014 seh 348 Resid Sefeq 2014 seh 352 1 2 3 Zemfira Seferova 2017 seh 390 Resid Sefeq 2014 seh 349 Resid Sefeq 2014 seh 350 Bedelbeyli F Recebov O Hesenova S Axundova Y C 2011 Azerbaycan bestekarlarinin yaradiciligi I cild Nizami operasindan Renanin balladasi Baki Mutercim seh 151 Resid Sefeq 2014 seh 351 353 Resid Sefeq 2014 seh 377 1 2 Zemfira Seferova 2017 seh 391 Resid Sefeq 2014 seh 371 Azerbaycan bestekarlarinin fortepiano ansambllarinin toplusu 1997 Nizami operasindan 1 Qizlarin xoru 2 Reqs 3 Ezranin ariyasi Baki seh 24 Resid Sefeq 2014 seh 372 Resid Sefeq 2014 seh 373 Resid Sefeq 2014 seh 374 Zemfira Seferova 2017 seh 391 392 Resid Sefeq 2014 seh 375 377 1 2 3 4 Zemfira Seferova 2017 seh 392 Mikeladze Galina Kompozitor dirizher muzykoved publicist Kaspij 2011 08 14 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2019 07 209 parameter ignored suggest parameter ignored Resid Sefeq 2014 seh 345 Teatralnaya enciklopediya Tom III Pod red S Mokulskogo Sovetskaya enciklopedi 1964 Str 1018 Orijinal metn rus MUHTAROVA Fatma Sattarovna r 14 26 III 1893 azerbajdzhanskaya sovetskaya artistka opery mecco soprano Nar art Azerb SSR 1940 V 1914 okonchila Saratovskuyu konservatoriyu V 1914 17 solistka Opernogo t ra Zimina v Moskve debyutirovala v partii Odaliski Yudif Serova V 1921 37 pela v Kazani Leningrade Tbilisi Harkove Kieve Odesse S 1938 solistka T ra opery i baleta im Ahundova Baku Tvorchestvo M Sposobstvovalo stanovleniyu i razvitiyu azerb opernogo isk va Krasivyj i silnyj grudnoj golos nezauryadnyj aktyorskij temperament pozvolili M sozdat ryad yarkih vok scenich obrazov Vystupala na opernoj scene do 1953 Partii Polina Pikovaya dama Vanya Ivan Susanin Gan na Vesna Snegurochka Zibel Faust Karmen Opernyj t r Zimina Lyubasha Carskaya nevesta Lyubov Mazepa Marina Mnishek Boris Godunov Amneris Azuchena Trubadur Ortruda Loengrnn zhena Pugachyova Orlinyj bunt Pashenko Aksinya Tihij Don Gru nya Bronenosec Potyomkin Chish ko Azra Nizami A Badalbejli T r im Ahundova i dr S o ch Rasskaz o sebe Sovetskij teatr 1936 2 Lit Bogolyubov N Polveka na opernoj scene M 1957 Orkestroteka Proizvedeniya covetskih kompozitorov dlya estradnyh orkestrov v sostave 6 ti do 14 i ispolnitelej 1951 Lezginka iz opery Nizami M Muzgiz invisible char Azerbaycan Milli Kitabxanasi 2011 Cahangir Cahangirov Biblioqrafiya Baki 99 Edebiyyat RedakteZemfira Seferova 2017 Azerbaycan musiqi tarixi Ikinci cild Baki Elm Seadet Abdullayeva 2018 Nizamide musiqi musiqide Nizami Baki Nurlar 360 Resid Sefeq 2014 Nizami musiqide senetde Baki Serq Qerb Nesriyyat Evi 516 Lale Azeri 2018 70 il once sehneye cixan Nizami Baki Medeniyyet qezeti Ramiz Quliyev 1993 Azerbaycan bestekarlarinin eserleri I kitab Baki Sur nesriyyati Hemcinin bax RedakteQilinc ve qelem roman Efrasiyab Bedelbeyli Azerbaycan klassik musiqisi Efrasiyab Bedelbeylinin eserlerinin siyahisiXarici kecidler Redakte Dahi Nizami Gencevinin 870 illik yubileyine Heyder Eliyev Fondunun deyerli tohfesi azerb Baki Azerbaycan 13 sentyabr 2012 6 Manafova Gulnare Abdullayeva Seadet 2016 Nizami irsi Azerbaycan bestekarlarinin yaradiciliginda azerb konservatoriya az Istifade tarixi 2019 07 27 redundant parameters APA 2012 09 12 Heyder Eliyev Fondunun desteyi ile Nizami Gencevinin Xemse sine daxil olan poemalar ilk defe bir kitabda Azerbaycan dilinde nesr olunub Azerbaycan bestekarlarinin Nizami irsine yaradiciliq tohfeleri Medeniyyet xeberleri azerb gomap az Istifade tarixi 2019 07 27 Opera portali Azerbaycan portaliMenbe https az wikipedia org w index php title Nizami opera amp oldid 6029406, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.