fbpx
Wikipedia

Naxçıvan lavaşı

September 10, 2021

Azərbaycanın Naxçıvan bölgəsində özünəməxsus xüsusiyyətləri ilə fərqli formada hazırlanan bölgə brendinə çevrilmiş çörək növü.

Naxçıvan lavaşı

Tarixi

Hələ min il, iki min il bundan öncə Azərbaycanda olan dünyaca məşhur səyyahlar, coğrafiyaşünaslar, tarixçilər bu elin, bu vətənin bütün yerlərində taxılın, çörəyin bolluğunu söyləyir, həmdə çox ucuz, demək olar ki, havayı olduğunu qeyd edirlər . Ən qədim zamanlardan çörək Azərbaycan xalqımızın süfrəsində mühüm yer tutmuşdur. Ümumi olaraq, çörək kimi bilinən bu qidanın xalq arasında müxtəlif növləri vardır. Məsələn: lavaş, dəstəna, fətr, çırpma, qalın, cad və.s. Naxçıvanda və Azərbaycanın digər bölgələrində çörək deyərkən daha çox lavaş yada düşür. Araşdırmacılar çörək ifadəsini çevirmək (sacda bişirilən zaman) sözü ilə bağlılığını qeyd edirlər. Bəlli olduğu kimi indinin özünə də yurdumuzun bir cox yerində çörək həmdə qədim türk sözü olub əppək kimi də qeyd olunur: saca əppək salmaq, əppək yapmaq və s. Xalqımızın qədim yazılı abidəsi olan Kitabi-Dədə Qorqud dastanında da oğuz yurdunun övladlarının yeməklərinin arasında tez-tez ətmək (Naxçıvanda əppək) adına rast gəlirik. Ətmək (əppək) sözü isə bir qayda olaraq əkmək sözündən yarandığı bilinməkdədir .

Hazırlanması

Naxçıvanda lavaş bişirmək adətinə, ənənəsinə nəzər salsaq görərik ki, bu məsələ bir neçə mərhələdən keçmişdir. İlk mərhələ unun hazırlanması ilə başlanmışdır. Unun alınma üsulunun tarixi çox qədimdir. Tədqiqatlar nəticəsində müəyyən olunmuşdur ki, hələ əkinçiliyin meydana gəldiyi dövrlərdə yerli əhali un əldə etmək texnikasına bələd olmuşdur. Naxçıvanda II Kültəpə yaşayış yerində aparılmış arxeoloji qazıntılar nəticəsində əldə olunmuş buğda qalıqları, dəndaşları, kirkirə (əl daşı və ya dəstər) və s. göstərmək olar .

Lavaş yapmaq (bişirmək) üçün ilk növbədə müəyyən gün seçilərdi. Bu gün ilk öncə ödəkçilərlə, mədətçilərlə razılaşdırılırdı. Mədətçi, ödəkçi, oxlovçu deyəndə çörək açanlar nəzərdə tutulur. Bu el köməyi adətidir, qarşılıqlı yardım formasıdır. Çörək yapılacaq günü xəbər verdikdən sonra xəmiri yoğurmaq işinə başlayırdılar. Xəmiri yoğurmamışdan öncə unu ələk vasitəsi ilə ələyərdilər. Ələnmiş unun üzərinə su tökər, içərisinə bir az duz vurardılar. Təcrübəli çörəkbişirənlər söyləyərlər ki, xəmir eləyən zaman suyun və unun qədərini bilmək lazımdır, yəni hər ikisindən lazımi qədər istifadə edilməlidir. Xəmirin suyu az olduqda bişən çörək cadar-cadar olar. Su çox olduqda isə çörək tez quruyar.

Onu da qeyd edək ki, hələ xəmir yoğurmaq üçün bir neçə ay öncə xəmrə (maya) tutulmalıdır. Xəmirə çox ciddi şəkildə qorunurdu. Xalq arasında birinə qarğış edərkən “səni görüm acı xəmirədən kəsiləsən” ifadəsi işlədilir. Xəmir yoğrulan zaman ailənin nəfərinin sayına görə bu işi həyata keçirirdilər. Bir qayda olaraq 4-5 vedirənin suyunun xəmirini yoğururdular. Bu da iki tay un deməkdir. Xəmir çox olduğunda əllə yetişdirmək mümkün olmadığı üçün onu ayaqlayardılar. Ayaqlanan zaman xəmrin üzərini örtərdilər ki, ayaq ona toxunmasın. Xəmirin ayaqlanmasının günah olduğunu bilən ağbirçəklərimiz ondan bir az qırıb başlarının üstünə qoyardılar. Yəni səni həmişə başımın üsündə bilmişəm, sən məndən ucasan, üstünsən demişlər. Xəmir yoğuran şəxs təmiz olmalıdır. Bu həm fiziki həm də mənəvi təmizlikdir. Xəmir yoğurulan zaman çırtlasa deyərlər ki, evə qonaq gələcəkdir. Xəmir eləki “gəldi”, “yetişdi” onun üzərini sıfra ilə basdırardılar ki, xəmir acısın.

Keçmişdə hər bir taxıl bitkisinin ununa uyğun aşağıdakı çörək növləri yapılardı. Məsələn: tapı arpa, dəstana buğda və düyü unundan yapılardı. Cad hazırlamaq üçün qarğıdalı unundan istifadə edilərdi. Bunların hər biri xalqımızın uzunmüddətli təcrübəsi sayəsində əldə edilmişdir. Çörək əsasən təndirdə yapılardı. Çörək yapan zaman təndirin külünü alar, sonra səhər ala-qaranlıqdan durub təndiri çatardılar. Təndiri çatarkən (yəni yandırarkən) alov güclü olmalıdır ki, təndirin divarları ağarsın. Bu zaman deyərlər ki, bu təndir bir neçə vedrənin suyunun xəmrini çıxardar.

Çörək yapan zaman rəfətədən (ifidə də deyilir), oxlovdan, çəpərədən, duvaqdan (çörək daşından) istifadə edərlər. İlk öncə xəmir kündələnər, sonra oxlovçular (çörək açanlar) çörəyi açar, öz nişanəsini qoyub (kimin açdğını bildirmək üçün) yapana verərlər. Çörək yapan onu rəfətənin üstünə açıb, rəfətə vasitəsi ilə təndirə yapardılar. Xalq arasında olan inanca görə təndirə yapılan ilk çörəyi itə, pişiyə atardılar. Çünki çörək itin, pişiyin ruzisidir deyərlər. Digər bir inanca görə təndirə ilk yapılan çörəkdən kim yesə onun həyat yoldaşı dünyasını dəyişər.

El adətidir çörək yapılıb qurtardıqdan sonra oxlovçulara iki-üç ədəd isti çörək verərdilər. Çörək açanlara günörta yeməyini də bir qayda olaraq ev yiyəsi verərdi. Çörəkdən ilin bütün fəsillərində istifadə edilməsinə baxmayaraq, insanlar qış çörəyinə xüsusi fikir vermişlər. Payızın «qəps» ayında insanlar 7-8 pud unun çörəyini yapıb qış üçün tədarük görərdilər. H.Həvilov bu haqda yazır: «Çörək hər bir ailə üçün 3-7 günlük müddətə bişirilirdi. Başqa bölgələrdən fərqli olaraq Naxçıvanda isə uzunmüddət üçün (3-4 aylıq) lavaş hazırlanırdı . El arasında bu «qış çörəyi» adlanırdı. Tarixən azərbaycanlılar çörəkbişirmə vasitəsi kimi sacdanda da istifadə etmişlər. Odun-ocağın kəşfindən sonra ulu əcdadlarımız daşdan-gildən sac düzəltmiş, yurd başında sac qurmuş, ocaq çatmışlar. Üstündə lavaş, fətir, qutab bişirilmişdirlər.

Mənbə

  • Babayev T. Qoy həmişə çörək olsun. Bakı: Elm və təhsil, 2013, 124 s.
  • Həbibullayev O. (rus.)az. Kültəpədə arxeoloji qazıntılar. Bakı: Azərb. SSR. EA. nəşriyyatı, 1959, 180 s.
  • Həvilov H. Azərbaycan etnoqrafiyası. Bakı: Elm, 1991, 256 s.
  • Kitabi Dədə Qorqud. Bakı: Yazıçı, 1988, 265 s.
  • Qədirzadə H.Q. Milli mətbəx və qonaqpərvərlik. Naxçıvan: Əcəmi, 2012, 112 s.
  • Quliyeva N. Azərbaycanda müasir kənd ailəsi və ailə məişəti. Bakı: Elm, 2005, 346 s.
  • Orucov A. Xalq təqvimi: adətlər, inanclar, mərasimlər: Baki: Elm və təhsil, 2013, 200 s.

İstinadlar

  1. Babayev T. Qoy həmişə çörək olsun. Bakı: Elm və təhsil, 2013, 124 s.
  2. Kitabi Dədə Qorqud. Bakı: Yazıçı, 1988, 265 s.
  3. Həbibullayev O. (rus.)az. Kültəpədə arxeoloji qazıntılar. Bakı: Azərb. SSR. EA. nəşriyyatı, 1959, 180 s.
  4. Həbibullayev O. (rus.)az. Kültəpədə arxeoloji qazıntılar. Bakı: Azərb. SSR. EA. nəşriyyatı, 1959, 180 s

September 10, 2021
naxçıvan, lavaşı, azərbaycanın, naxçıvan, bölgəsində, özünəməxsus, xüsusiyyətləri, ilə, fərqli, formada, hazırlanan, bölgə, brendinə, çevrilmiş, çörək, növü, mündəricat, tarixi, hazırlanması, mənbə, istinadlartarixi, redaktəhələ, bundan, öncə, azərbaycanda, ol. Azerbaycanin Naxcivan bolgesinde ozunemexsus xususiyyetleri ile ferqli formada hazirlanan bolge brendine cevrilmis corek novu Naxcivan lavasi Mundericat 1 Tarixi 2 Hazirlanmasi 3 Menbe 4 IstinadlarTarixi RedakteHele min il iki min il bundan once Azerbaycanda olan dunyaca meshur seyyahlar cografiyasunaslar tarixciler bu elin bu vetenin butun yerlerinde taxilin coreyin bollugunu soyleyir hemde cox ucuz demek olar ki havayi oldugunu qeyd edirler 1 En qedim zamanlardan corek Azerbaycan xalqimizin sufresinde muhum yer tutmusdur Umumi olaraq corek kimi bilinen bu qidanin xalq arasinda muxtelif novleri vardir Meselen lavas destena fetr cirpma qalin cad ve s Naxcivanda ve Azerbaycanin diger bolgelerinde corek deyerken daha cox lavas yada dusur Arasdirmacilar corek ifadesini cevirmek sacda bisirilen zaman sozu ile bagliligini qeyd edirler Belli oldugu kimi indinin ozune de yurdumuzun bir cox yerinde corek hemde qedim turk sozu olub eppek kimi de qeyd olunur saca eppek salmaq eppek yapmaq ve s Xalqimizin qedim yazili abidesi olan Kitabi Dede Qorqud dastaninda da oguz yurdunun ovladlarinin yemeklerinin arasinda tez tez etmek Naxcivanda eppek adina rast gelirik Etmek eppek sozu ise bir qayda olaraq ekmek sozunden yarandigi bilinmekdedir 2 Hazirlanmasi RedakteNaxcivanda lavas bisirmek adetine enenesine nezer salsaq gorerik ki bu mesele bir nece merheleden kecmisdir Ilk merhele unun hazirlanmasi ile baslanmisdir Unun alinma usulunun tarixi cox qedimdir Tedqiqatlar neticesinde mueyyen olunmusdur ki hele ekinciliyin meydana geldiyi dovrlerde yerli ehali un elde etmek texnikasina beled olmusdur Naxcivanda II Kultepe yasayis yerinde aparilmis arxeoloji qazintilar neticesinde elde olunmus bugda qaliqlari dendaslari kirkire el dasi ve ya dester ve s gostermek olar 3 Lavas yapmaq bisirmek ucun ilk novbede mueyyen gun secilerdi Bu gun ilk once odekcilerle medetcilerle razilasdirilirdi Medetci odekci oxlovcu deyende corek acanlar nezerde tutulur Bu el komeyi adetidir qarsiliqli yardim formasidir Corek yapilacaq gunu xeber verdikden sonra xemiri yogurmaq isine baslayirdilar Xemiri yogurmamisdan once unu elek vasitesi ile eleyerdiler Elenmis unun uzerine su toker icerisine bir az duz vurardilar Tecrubeli corekbisirenler soyleyerler ki xemir eleyen zaman suyun ve unun qederini bilmek lazimdir yeni her ikisinden lazimi qeder istifade edilmelidir Xemirin suyu az olduqda bisen corek cadar cadar olar Su cox olduqda ise corek tez quruyar Onu da qeyd edek ki hele xemir yogurmaq ucun bir nece ay once xemre maya tutulmalidir Xemire cox ciddi sekilde qorunurdu Xalq arasinda birine qargis ederken seni gorum aci xemireden kesilesen ifadesi isledilir Xemir yogrulan zaman ailenin neferinin sayina gore bu isi heyata kecirirdiler Bir qayda olaraq 4 5 vedirenin suyunun xemirini yogururdular Bu da iki tay un demekdir Xemir cox oldugunda elle yetisdirmek mumkun olmadigi ucun onu ayaqlayardilar Ayaqlanan zaman xemrin uzerini orterdiler ki ayaq ona toxunmasin Xemirin ayaqlanmasinin gunah oldugunu bilen agbirceklerimiz ondan bir az qirib baslarinin ustune qoyardilar Yeni seni hemise basimin usunde bilmisem sen menden ucasan ustunsen demisler Xemir yoguran sexs temiz olmalidir Bu hem fiziki hem de menevi temizlikdir Xemir yogurulan zaman cirtlasa deyerler ki eve qonaq gelecekdir Xemir eleki geldi yetisdi onun uzerini sifra ile basdirardilar ki xemir acisin Kecmisde her bir taxil bitkisinin ununa uygun asagidaki corek novleri yapilardi Meselen tapi arpa destana bugda ve duyu unundan yapilardi Cad hazirlamaq ucun qargidali unundan istifade edilerdi Bunlarin her biri xalqimizin uzunmuddetli tecrubesi sayesinde elde edilmisdir Corek esasen tendirde yapilardi Corek yapan zaman tendirin kulunu alar sonra seher ala qaranliqdan durub tendiri catardilar Tendiri catarken yeni yandirarken alov guclu olmalidir ki tendirin divarlari agarsin Bu zaman deyerler ki bu tendir bir nece vedrenin suyunun xemrini cixardar Corek yapan zaman refeteden ifide de deyilir oxlovdan cepereden duvaqdan corek dasindan istifade ederler Ilk once xemir kundelener sonra oxlovcular corek acanlar coreyi acar oz nisanesini qoyub kimin acdgini bildirmek ucun yapana vererler Corek yapan onu refetenin ustune acib refete vasitesi ile tendire yapardilar Xalq arasinda olan inanca gore tendire yapilan ilk coreyi ite pisiye atardilar Cunki corek itin pisiyin ruzisidir deyerler Diger bir inanca gore tendire ilk yapilan corekden kim yese onun heyat yoldasi dunyasini deyiser El adetidir corek yapilib qurtardiqdan sonra oxlovculara iki uc eded isti corek vererdiler Corek acanlara gunorta yemeyini de bir qayda olaraq ev yiyesi vererdi Corekden ilin butun fesillerinde istifade edilmesine baxmayaraq insanlar qis coreyine xususi fikir vermisler Payizin qeps ayinda insanlar 7 8 pud unun coreyini yapib qis ucun tedaruk gorerdiler H Hevilov bu haqda yazir Corek her bir aile ucun 3 7 gunluk muddete bisirilirdi Basqa bolgelerden ferqli olaraq Naxcivanda ise uzunmuddet ucun 3 4 ayliq lavas hazirlanirdi 4 El arasinda bu qis coreyi adlanirdi Tarixen azerbaycanlilar corekbisirme vasitesi kimi sacdanda da istifade etmisler Odun ocagin kesfinden sonra ulu ecdadlarimiz dasdan gilden sac duzeltmis yurd basinda sac qurmus ocaq catmislar Ustunde lavas fetir qutab bisirilmisdirler Menbe RedakteBabayev T Qoy hemise corek olsun Baki Elm ve tehsil 2013 124 s Hebibullayev O rus az Kultepede arxeoloji qazintilar Baki Azerb SSR EA nesriyyati 1959 180 s Hevilov H Azerbaycan etnoqrafiyasi Baki Elm 1991 256 s Kitabi Dede Qorqud Baki Yazici 1988 265 s Qedirzade H Q Milli metbex ve qonaqperverlik Naxcivan Ecemi 2012 112 s Quliyeva N Azerbaycanda muasir kend ailesi ve aile meiseti Baki Elm 2005 346 s Orucov A Xalq teqvimi adetler inanclar merasimler Baki Elm ve tehsil 2013 200 s Istinadlar Redakte Babayev T Qoy hemise corek olsun Baki Elm ve tehsil 2013 124 s Kitabi Dede Qorqud Baki Yazici 1988 265 s Hebibullayev O rus az Kultepede arxeoloji qazintilar Baki Azerb SSR EA nesriyyati 1959 180 s Hebibullayev O rus az Kultepede arxeoloji qazintilar Baki Azerb SSR EA nesriyyati 1959 180 sMenbe https az wikipedia org w index php title Naxcivan lavasi amp oldid 6075932, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.