Azərbaycanca
සිංහල
Türkçe
Soğan qübbəsi — Soğan formasına bənzəyən günbəzdir. Bu qübbələrin diametri, ümumiyyətlə, üzərində qurulduqları günbəz barabanından daha böyükdür və uzunluqları çox vaxt enini üstələyir. Bu soğan formalı strukturlar hamar bir şəkildə bir nöqtəyə doğru daralır. Bu, Rusiya və Ukraynada eyni zamanda Almaniyanın kilsə günbəzləri üçün üstünlük təşkil edən formadır. O, müntəzəm olaraq Avstriya, Çexiya, Şimal-Şərqi İtaliya, Şərqi Avropa, Moğol İmperiyası, Yaxın Şərq və Mərkəzi Asiyada tikilmişdir.
Tarixi
Soğan qübbələrinin niyə və nə vaxt rus memarlığının tipik xüsusiyyətinə çevrildiyi tam aydın deyil. Bizans kilsələri və Kiyev arxitekturası günbəz nağarasının üzərində ucaldılmış xüsusi damı olmayan daha böyük, daha düz günbəzləri ilə tanınırdı. Bu qədim formadan fərqli olaraq, sac və ya plitələrlə örtülmüş rus kilsəsinin hər bir günbəz nağarası xüsusi metal və ya taxta konstruksiya ilə örtülmüşdür. On doqquzuncu əsrin sonlarında I Pyotrun hakimiyyətinə qədərki əksər rus kilsələrində soğan formalı günbəzlər var idi. Ən böyük soğan qübbələri XVII əsrdə böyük ampülləri ilə məşhur olan Yaroslavl ətrafındakı bölgədə əkilmişdir. Bir çoxları XVII əsrin sonlarında Barokko modellərindən əldə edilən qönçə formalı günbəzlərdən daha mürəkkəb idi. Armud formalı günbəzlər çox vaxt Ukrayna barokkosu ilə əlaqələndirilir, konus formalı günbəzlər isə Cənubi Qafqazdakı pravoslav kilsələri üçün tipik istifadə idi.
Ənənəvi görünüş
Soğan qübbəli kilsələr Kiyev Knyazlığının monqol istilasından əvvəl çəkilmiş rus ikonaları arasında deyil. Yenidən qurulmuş iki qülləli pre-monqol kilsəsi - Məryəm Yataqxanası Katedrali və Müqəddəs Demetrius Katedrali - qızıl dəbilqə günbəzləri ilə məşhur idi. Bəzi digər köhnə kilsələrdə aparılan bərpa işləri nəticəsində yeni tikilmiş soğan günbəzlərinin altından bəzi köhnə dəbilqəyə bənzər günbəz parçaları aşkar edilmişdir. Soğan qübbələri ilk dəfə İvan Qroznı dövründə peyda olub. İvanın oğlu I Fyodorun dövründən bəri Müqəddəs Bazil kilsəsinin günbəzləri dəyişdirilməmişdir ki, bu da XVI əsr Rusiyasında soğan qübbələrinin mövcudluğundan xəbər verir. Bəzi alimlər soğan qübbələrinin ruslar tərəfindən müsəlman ölkələrindən, ehtimal ki, İvan Qroznı tərəfindən ələ keçirilən Kazan xanlığından kopyalandığını irəli sürdülər. Kazanın ələ keçirilməsini qeyd etmək üçün tikilmiş Müqəddəs Basil kilsəsindəki doqquz günbəzdən səkkizi Kazana edilən hər hücumu təmsil edir. Doqquzuncu günbəz Kazan mühasirəsindən 36 il sonra Vasil üçün türbə kimi tikilib. Bu günbəzlərin bəzəkli səthləri parlaq və rəngarəngdir, piramidalar və lentlərlə bəzədilmişdir və Vasil kilsəsindən fərqli olaraq digər kafedrallarda daha çox yayılmış fərqli naxışlara malikdir. Bəziləri soğan qübbələrinin ilk dəfə rus taxta memarlığında çadıra bənzər kilsələrdə göründüyünə inanırlar. Bu nəzəriyyəyə görə, soğan qübbələri damda qarın yığılmasının qarşısını aldığı üçün çox faydalı idi. XVI əsrin ortalarına qədər Rusiyada soğan qübbələrinin olmadığı fikrinə əsaslanaraq, XVII əsrdən əvvəl tikilmiş kilsələrdə aparılan bərpa işləri müntəzəm olaraq daha orijinal dəbilqə formalı günbəzləri soğan qübbələri ilə əvəz edirdi. Bu bərpa nümunəsi Moskva Kremlindəki Dormition Katedralıdır.
Simvolizm
XVIII əsrə qədər Rus Pravoslav Kilsəsi kilsənin xarici forması üçün heç bir simvolizm müəyyən etməmişdir. Bununla belə, soğan qübbələrinin yanan şamları simvollaşdırdığı düşünülür. 1917-ci ildə dini filosof knyaz Yevgeni Trubetskoy rus kilsə günbəzlərinin soğan formasının rasional şəkildə izah edilə bilməyəcəyini müdafiə etdi. Trubetskoya görə, ucu uclu günbəzlərlə örtülmüş qübbəli nağaralar qəsdən şama bənzədilmiş və bununla da müəyyən estetik və dini münasibət yaradılmışdır. Soğan qübbələri çox vaxt Müqəddəs Üçlüyü təmsil edən üç və ya İsa Məsihi və Dörd Müjdəçini təmsil edən beş nəfərdən ibarət qruplarda olur. Tək duran günbəzlər İsanı təmsil edir. Belə təfsiri ilk yazan Vasili Tatişev bunu qəti şəkildə qəbul etmir. O hesab edir ki, kilsələrin beş günbəzli dizaynı özünü pravoslav dünyasının digər dörd patriarxı ilə müqayisə etməyi xoşlayan Patriarx Niko tərəfindən təbliğ edilib. Nikonun belə bir fikirdə olduğuna dair başqa heç bir sübut yoxdur. Qübbələr tez-tez parlaq şəkildə rənglənir: onların rəngləri qeyri-rəsmi olaraq dinin müxtəlif aspektlərini simvollaşdıra bilər. Yaşıl, mavi və qızıl günbəzlər bəzən müvafiq olaraq Müqəddəs Üçlüyü, Müqəddəs Ruhu və İsanı təmsil etmək üçün təşkil edilir. Qara top formalı günbəzlər bir vaxtlar Rusiyanın şimalında məşhur idi.
Beynəlxalq miqyasda
Soğan qübbəsi təkcə rus memarlığında deyil, hind-qotik memarlığına təsirini davam etdirən Moğol memarlığında da geniş şəkildə istifadə edilmişdir. Hindistandan başqa İranda və Yaxın Şərq və Orta Asiyanın digər yerlərində də istifadə olunur. 19-cu əsrin sonlarında Hollandiya, İndoneziyanın Açe şəhərində soğanşəkilli günbəzi olan Böyük Baiturrahman məscidini tikdirdi. Günbəzin forması o vaxtdan İndoneziyanın bir çox məscidlərində istifadə olunur.
İstinadlar
- Block, Eric. Garlic and Other Alliums: The Lore and the Science (ingilis). Royal Society of Chemistry. 2010. ISBN .
- Darke, Diana. Stealing from the Saracens: How Islamic Architecture Shaped Europe (ingilis). Oxford University Press. 2020-12-15. ISBN . 2023-11-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-11-01.
- Born, Wolfgang. "The Origin and the Distribution of the Bulbous Dome". Journal of the American Society of Architectural Historians. 3 (4). 1943: 32–48. doi:10.2307/901122. JSTOR 901122.
- Ring, Trudy; Watson, Noelle; Schellinger, Paul. Middle East and Africa: International Dictionary of Historic Places (ingilis). Routledge. 2014-03-05. ISBN . 2023-11-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-11-01.
- Block, Eric. Garlic and Other Alliums: The Lore and the Science (ingilis). Royal Society of Chemistry. 2010. ISBN .
- А. М. Лидов. Иерусалимский кувуклий. О происхождении луковичных глав. // Иконография архитектуры. Moscow, 1990.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Sogan qubbesi Sogan formasina benzeyen gunbezdir Bu qubbelerin diametri umumiyyetle uzerinde qurulduqlari gunbez barabanindan daha boyukdur ve uzunluqlari cox vaxt enini usteleyir Bu sogan formali strukturlar hamar bir sekilde bir noqteye dogru daralir Bu Rusiya ve Ukraynada eyni zamanda Almaniyanin kilse gunbezleri ucun ustunluk teskil eden formadir O muntezem olaraq Avstriya Cexiya Simal Serqi Italiya Serqi Avropa Mogol Imperiyasi Yaxin Serq ve Merkezi Asiyada tikilmisdir 1 Mundericat 1 Tarixi 2 Enenevi gorunus 3 Simvolizm 4 Beynelxalq miqyasda 5 IstinadlarTarixiredakte nbsp Emevi mozaikasi sogan qubbesine benzeyen binani gosterir Sogan qubbelerinin niye ve ne vaxt rus memarliginin tipik xususiyyetine cevrildiyi tam aydin deyil Bizans kilseleri ve Kiyev arxitekturasi gunbez nagarasinin uzerinde ucaldilmis xususi dami olmayan daha boyuk daha duz gunbezleri ile taninirdi Bu qedim formadan ferqli olaraq sac ve ya plitelerle ortulmus rus kilsesinin her bir gunbez nagarasi xususi metal ve ya taxta konstruksiya ile ortulmusdur 2 3 On doqquzuncu esrin sonlarinda I Pyotrun hakimiyyetine qederki ekser rus kilselerinde sogan formali gunbezler var idi En boyuk sogan qubbeleri XVII esrde boyuk ampulleri ile meshur olan Yaroslavl etrafindaki bolgede ekilmisdir Bir coxlari XVII esrin sonlarinda Barokko modellerinden elde edilen qonce formali gunbezlerden daha murekkeb idi Armud formali gunbezler cox vaxt Ukrayna barokkosu ile elaqelendirilir konus formali gunbezler ise Cenubi Qafqazdaki pravoslav kilseleri ucun tipik istifade idi 4 Enenevi gorunusredakte nbsp Dirilme kilsesi Kostromada sogan qubbeleri 1652 Sogan qubbeli kilseler Kiyev Knyazliginin monqol istilasindan evvel cekilmis rus ikonalari arasinda deyil Yeniden qurulmus iki qulleli pre monqol kilsesi Meryem Yataqxanasi Katedrali ve Muqeddes Demetrius Katedrali qizil debilqe gunbezleri ile meshur idi Bezi diger kohne kilselerde aparilan berpa isleri neticesinde yeni tikilmis sogan gunbezlerinin altindan bezi kohne debilqeye benzer gunbez parcalari askar edilmisdir Sogan qubbeleri ilk defe Ivan Qrozni dovrunde peyda olub Ivanin oglu I Fyodorun dovrunden beri Muqeddes Bazil kilsesinin gunbezleri deyisdirilmemisdir ki bu da XVI esr Rusiyasinda sogan qubbelerinin movcudlugundan xeber verir 5 Bezi alimler sogan qubbelerinin ruslar terefinden muselman olkelerinden ehtimal ki Ivan Qrozni terefinden ele kecirilen Kazan xanligindan kopyalandigini ireli surduler Kazanin ele kecirilmesini qeyd etmek ucun tikilmis Muqeddes Basil kilsesindeki doqquz gunbezden sekkizi Kazana edilen her hucumu temsil edir Doqquzuncu gunbez Kazan muhasiresinden 36 il sonra Vasil ucun turbe kimi tikilib Bu gunbezlerin bezekli sethleri parlaq ve rengarengdir piramidalar ve lentlerle bezedilmisdir ve Vasil kilsesinden ferqli olaraq diger kafedrallarda daha cox yayilmis ferqli naxislara malikdir Bezileri sogan qubbelerinin ilk defe rus taxta memarliginda cadira benzer kilselerde gorunduyune inanirlar Bu nezeriyyeye gore sogan qubbeleri damda qarin yigilmasinin qarsisini aldigi ucun cox faydali idi XVI esrin ortalarina qeder Rusiyada sogan qubbelerinin olmadigi fikrine esaslanaraq XVII esrden evvel tikilmis kilselerde aparilan berpa isleri muntezem olaraq daha orijinal debilqe formali gunbezleri sogan qubbeleri ile evez edirdi Bu berpa numunesi Moskva Kremlindeki Dormition Katedralidir nbsp Muqeddes Basil Katedralinin sogan qubbeleriSimvolizmredakteXVIII esre qeder Rus Pravoslav Kilsesi kilsenin xarici formasi ucun hec bir simvolizm mueyyen etmemisdir Bununla bele sogan qubbelerinin yanan samlari simvollasdirdigi dusunulur 1917 ci ilde dini filosof knyaz Yevgeni Trubetskoy rus kilse gunbezlerinin sogan formasinin rasional sekilde izah edile bilmeyeceyini mudafie etdi Trubetskoya gore ucu uclu gunbezlerle ortulmus qubbeli nagaralar qesden sama benzedilmis ve bununla da mueyyen estetik ve dini munasibet yaradilmisdir Sogan qubbeleri cox vaxt Muqeddes Ucluyu temsil eden uc ve ya Isa Mesihi ve Dord Mujdecini temsil eden bes neferden ibaret qruplarda olur Tek duran gunbezler Isani temsil edir Bele tefsiri ilk yazan Vasili Tatisev bunu qeti sekilde qebul etmir O hesab edir ki kilselerin bes gunbezli dizayni ozunu pravoslav dunyasinin diger dord patriarxi ile muqayise etmeyi xoslayan Patriarx Niko terefinden teblig edilib Nikonun bele bir fikirde olduguna dair basqa hec bir subut yoxdur Qubbeler tez tez parlaq sekilde renglenir onlarin rengleri qeyri resmi olaraq dinin muxtelif aspektlerini simvollasdira biler Yasil mavi ve qizil gunbezler bezen muvafiq olaraq Muqeddes Ucluyu Muqeddes Ruhu ve Isani temsil etmek ucun teskil edilir Qara top formali gunbezler bir vaxtlar Rusiyanin simalinda meshur idi 6 Beynelxalq miqyasdaredakteSogan qubbesi tekce rus memarliginda deyil hind qotik memarligina tesirini davam etdiren Mogol memarliginda da genis sekilde istifade edilmisdir Hindistandan basqa Iranda ve Yaxin Serq ve Orta Asiyanin diger yerlerinde de istifade olunur 19 cu esrin sonlarinda Hollandiya Indoneziyanin Ace seherinde sogansekilli gunbezi olan Boyuk Baiturrahman mescidini tikdirdi Gunbezin formasi o vaxtdan Indoneziyanin bir cox mescidlerinde istifade olunur Istinadlarredakte Block Eric Garlic and Other Alliums The Lore and the Science ingilis Royal Society of Chemistry 2010 ISBN 9780854041909 Darke Diana Stealing from the Saracens How Islamic Architecture Shaped Europe ingilis Oxford University Press 2020 12 15 ISBN 978 1 78738 510 8 2023 11 01 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2023 11 01 Born Wolfgang The Origin and the Distribution of the Bulbous Dome Journal of the American Society of Architectural Historians 3 4 1943 32 48 doi 10 2307 901122 JSTOR 901122 Ring Trudy Watson Noelle Schellinger Paul Middle East and Africa International Dictionary of Historic Places ingilis Routledge 2014 03 05 ISBN 978 1 134 25993 9 2023 11 01 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2023 11 01 Block Eric Garlic and Other Alliums The Lore and the Science ingilis Royal Society of Chemistry 2010 ISBN 9780854041909 A M Lidov Ierusalimskij kuvuklij O proishozhdenii lukovichnyh glav Ikonografiya arhitektury Moscow 1990 Menbe https az wikipedia org w index php title Sogan qubbesi amp oldid 7308828