Hadi Miftaxetdin oğlu Atlasov — Repressiya qurbanı
Mirzə Hadi Atlasov
Hadi Miftaxetdin oğlu Atlasov
Doğum tarixi
Vəfat tarixi
Vəfat səbəbi
Repressiya
Hadi Miftaxetdin oğlu Atlasov 1876-cı ildə çar Rusiyasının işğal etdiyi Tatar torpaqlarında yaratdığı Sembir quberniyası Bua qəzasındakı Tübən Çəke kəndində molla ailəsində doğulmuşdur. İndi bu kənd Tatarıstan Cümhuriyyəti’nin Çüprəle rayonuna daxildir. İlk təhsilini atasından alan Hadi sonra Bua’dakı mədrəsədə oxumağa getmişdir Onun Kazan xanının xanımı Süyen bikənin həyatından bəhs edən tarixi publisistik əsəri və “Kazan tarixi” kitabı Tatar-Başqırdlar tərəfindən böyük maraqla qarşılanır. Bu əsərlərdən hökumət məmurları bölgəni həmişəlik işğal altında saxlamaq məqsədilə istifadə edirdisə, xalqda da milli şüur oyadır, azadlıq eşqini alovlandırırdı.
Onu Kazan Universiteti nəzdindəki Arxeologiya, Tarix, Etnoqrafiya Cəmiyyətinə üzv seçirlər. Böyük türkoloq Bartold “Sibir Tarixi” və “Kazan Tarixi” kitabları haqqında yazdığı resenziyanı 1916-cı ildə “Rusiya Arxeologiya Cəmiyyəti Doğu Şöbəsinin Qeydlər” toplusunun 23-cü cildinin 3-4-cü buraxılışında çap etdirir.
Onun 1913-cü ildə “Şura” jurnalının 9, 10-cu saylarında çap olunan “Başqırdlar haqqında bir söz”, 1914-cü ildə “Yıldız” jurnalında çap olunan “Başkırd jırları”, 1911-ci ildə “Şura” jurnalının 9-cu sayında çap olunan “Sarkıl Şəhəri” məqalələri oxucularda milli şüur oyadırdısa, 1914-cü ildə “Məktəb” jurnalının 7-ci sayında çap olunan “Amerika Kitabxanaları” məqaləsi qabaqcıl təcrübədən yararlanmağa, kitabxanlar qurmağa və ondan istifadə etməyə xidmət edirdi.
1917-ci ilin fevral-oktyabr aylarında Böqelmə şəhərində yaşayan Hadi Atlasi yeni qurulan hökumətlərin heç birinə qarışmır, məktəbdarlıq etməklə gününü keçirməyə çalışır. Lakin bu mümkün olmur. Şəhərin gah Ağqvardiyaçıların, gah Dutovçuların, gah Bolşeviklərin əlinə keçməsi, insanların həyatının daim təhlükədə olması, milli qüvvələr arasındakı ixtilaflar Hadi Atlasi’ni Bakı’ya köçməyə vadar edir.
Azərbaycan Xalq Cumhuriyyəti illərində Bakı’da yaşayan və Türk mətbəələrinə rəhbərlik edən Hadi Atlasi, Bolşeviklər Azərbaycan’ı işğal etdikdə yenidən Böqelmə’yə qayıdır.
1920-1929-cu illərdə Böqelmə’də tarix və Alman dili müəllimi işləyən Hadi Atlasi Bolşeviklərin verdikləri vədlərə əməl etmədiyini görüb gizli fəaliyyətə keçir. Gizli təşkilat ətrafında millətçi ziyalılar toplaşır. Onların hərəkatlarını diqqətlə izləyən Sovet xüsusi xidmət orqanları Mirsəed Soltanqaliyev’i və onun dəstəsini həbs etdikdən, rəhbər vəzifələrdəki Türk-Tatar ziyalılarını işdən çıxardıqdan sonra yerlərdəki gizli təşkilatları dağıtmağa başlayırlar.
Hadi Atlasi də Soltan Qaliyevçilik’lə suçlanaraq 10 il həbs cəzasına məhkum edilir və Arxangelsk vilayətindəki Solovki adalarındakı həbsxanalara göndərilir. O, burada siyasi məqsədlərlə aclıq elan edən və aclığı ölənədək davam etdirən Azərbaycanlılarla tanış olur. Azərbaycanlıların əqidə yolunda ölümə getmələri sanki onları yenidən ruhlandırır. Həbsxanada olan Tatar-Başqırd ziyalıları Muxtarov, Mansurov, Burundukov, Bubeyli və başqaları Sovetlərə qarşı mübarizənin yeni yollarını planlaşdırırlar.
1934-cü ildə həbsdən azad edilən Hadi Atlasi Böqelmə’yə qayıdır. Altı ay orada yaşadıqdan sonra yerli xüsusi xidmət orqanlarının təqibindən və təzyiqindən qurtarmaq üçün Kazan’a köçür. Lakin burada da təqibdən yaxa qurtara bilmir. Özünə münasib bir iş tapa bilməsə də, gizli təşkilatda fəaliyyətini daha da genişləndirir. KQB 1936-cı ilin avqustunda onu və gizli təşkilatın üzvlərindən 23 nəfəri həbs edir. 1937-ci ilin mayına kimi davam edən istintaq “Atlasovşin”, yəni Hadi Atlasov’un rəhbərlik etdiyi gizli təşkilatın işi adı altında aparılır. 1937-ci ilin oktyabrın 23-28-də “Atlasov qrupunun işi” üzrə Kazan şəhərindəki Menjinsk klubunda məhkəmə başlayır. Volqaboyu Hərbi Məhkəmənin Kollegiyası 9 nəfəri H.M.Atlasov, R.R.Yarullin, K.K.Tuykin, B.F.Fattahov, F.K.Tuykin, Q.A.Altunbayev, K.L.İsxakov, S.Ş.Urazmanov və Z.B.Fattahov’u ölüm cəzasına, qalanlarını isə müxtəlif müddətli həbs cəzasına məhkum edirlər. Məhkəmədəki son sözündə Hadi Atlasi “Mən indiki zamanın adamı deyiləm, keçmişin insanıyam” demişdi.
Doqquz nəfərin ölüm hökmü 1938-ci ilin fevralında yerinə yetirilmiş, həbs olunanlardan da 3 nəfəri Stalin’in şəxsiyyətə pərəstişdə suçlanmasından sonra geri dönə bilmişdir. Həbsdən dönənlər də xəstə və ruh düşkünliyi ilə.
Hadi Atlasiyə 1958-ci ildə bəraət verilsə də, onun əsərlərinin nəşri və təbliği SSRİ dağıldıqdan sonra mümkün olmuşdur.
mirzə, hadi, atlasov, hadi, miftaxetdin, oğlu, atlasov, repressiya, qurbanıhadi, miftaxetdin, oğlu, atlasovdoğum, tarixi, 1876vəfat, tarixi, 1937vəfat, səbəbi, repressiyahadi, miftaxetdin, oğlu, atlasov, 1876, ildə, çar, rusiyasının, işğal, etdiyi, tatar, torp. Hadi Miftaxetdin oglu Atlasov Repressiya qurbaniMirze Hadi AtlasovHadi Miftaxetdin oglu AtlasovDogum tarixi 1876Vefat tarixi 1937Vefat sebebi RepressiyaHadi Miftaxetdin oglu Atlasov 1876 ci ilde car Rusiyasinin isgal etdiyi Tatar torpaqlarinda yaratdigi Sembir quberniyasi Bua qezasindaki Tuben Ceke kendinde molla ailesinde dogulmusdur Indi bu kend Tataristan Cumhuriyyeti nin Cuprele rayonuna daxildir Ilk tehsilini atasindan alan Hadi sonra Bua daki medresede oxumaga getmisdir Onun Kazan xaninin xanimi Suyen bikenin heyatindan behs eden tarixi publisistik eseri ve Kazan tarixi kitabi Tatar Basqirdlar terefinden boyuk maraqla qarsilanir Bu eserlerden hokumet memurlari bolgeni hemiselik isgal altinda saxlamaq meqsedile istifade edirdise xalqda da milli suur oyadir azadliq esqini alovlandirirdi Onu Kazan Universiteti nezdindeki Arxeologiya Tarix Etnoqrafiya Cemiyyetine uzv secirler Boyuk turkoloq Bartold Sibir Tarixi ve Kazan Tarixi kitablari haqqinda yazdigi resenziyani 1916 ci ilde Rusiya Arxeologiya Cemiyyeti Dogu Sobesinin Qeydler toplusunun 23 cu cildinin 3 4 cu buraxilisinda cap etdirir Onun 1913 cu ilde Sura jurnalinin 9 10 cu saylarinda cap olunan Basqirdlar haqqinda bir soz 1914 cu ilde Yildiz jurnalinda cap olunan Baskird jirlari 1911 ci ilde Sura jurnalinin 9 cu sayinda cap olunan Sarkil Seheri meqaleleri oxucularda milli suur oyadirdisa 1914 cu ilde Mekteb jurnalinin 7 ci sayinda cap olunan Amerika Kitabxanalari meqalesi qabaqcil tecrubeden yararlanmaga kitabxanlar qurmaga ve ondan istifade etmeye xidmet edirdi 1917 ci ilin fevral oktyabr aylarinda Boqelme seherinde yasayan Hadi Atlasi yeni qurulan hokumetlerin hec birine qarismir mektebdarliq etmekle gununu kecirmeye calisir Lakin bu mumkun olmur Seherin gah Agqvardiyacilarin gah Dutovcularin gah Bolseviklerin eline kecmesi insanlarin heyatinin daim tehlukede olmasi milli quvveler arasindaki ixtilaflar Hadi Atlasi ni Baki ya kocmeye vadar edir Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti illerinde Baki da yasayan ve Turk metbeelerine rehberlik eden Hadi Atlasi Bolsevikler Azerbaycan i isgal etdikde yeniden Boqelme ye qayidir 1920 1929 cu illerde Boqelme de tarix ve Alman dili muellimi isleyen Hadi Atlasi Bolseviklerin verdikleri vedlere emel etmediyini gorub gizli fealiyyete kecir Gizli teskilat etrafinda milletci ziyalilar toplasir Onlarin herekatlarini diqqetle izleyen Sovet xususi xidmet orqanlari Mirseed Soltanqaliyev i ve onun destesini hebs etdikden rehber vezifelerdeki Turk Tatar ziyalilarini isden cixardiqdan sonra yerlerdeki gizli teskilatlari dagitmaga baslayirlar Hadi Atlasi de Soltan Qaliyevcilik le suclanaraq 10 il hebs cezasina mehkum edilir ve Arxangelsk vilayetindeki Solovki adalarindaki hebsxanalara gonderilir O burada siyasi meqsedlerle acliq elan eden ve acligi olenedek davam etdiren Azerbaycanlilarla tanis olur Azerbaycanlilarin eqide yolunda olume getmeleri sanki onlari yeniden ruhlandirir Hebsxanada olan Tatar Basqird ziyalilari Muxtarov Mansurov Burundukov Bubeyli ve basqalari Sovetlere qarsi mubarizenin yeni yollarini planlasdirirlar 1934 cu ilde hebsden azad edilen Hadi Atlasi Boqelme ye qayidir Alti ay orada yasadiqdan sonra yerli xususi xidmet orqanlarinin teqibinden ve tezyiqinden qurtarmaq ucun Kazan a kocur Lakin burada da teqibden yaxa qurtara bilmir Ozune munasib bir is tapa bilmese de gizli teskilatda fealiyyetini daha da genislendirir KQB 1936 ci ilin avqustunda onu ve gizli teskilatin uzvlerinden 23 neferi hebs edir 1937 ci ilin mayina kimi davam eden istintaq Atlasovsin yeni Hadi Atlasov un rehberlik etdiyi gizli teskilatin isi adi altinda aparilir 1937 ci ilin oktyabrin 23 28 de Atlasov qrupunun isi uzre Kazan seherindeki Menjinsk klubunda mehkeme baslayir Volqaboyu Herbi Mehkemenin Kollegiyasi 9 neferi H M Atlasov R R Yarullin K K Tuykin B F Fattahov F K Tuykin Q A Altunbayev K L Isxakov S S Urazmanov ve Z B Fattahov u olum cezasina qalanlarini ise muxtelif muddetli hebs cezasina mehkum edirler Mehkemedeki son sozunde Hadi Atlasi Men indiki zamanin adami deyilem kecmisin insaniyam demisdi Doqquz neferin olum hokmu 1938 ci ilin fevralinda yerine yetirilmis hebs olunanlardan da 3 neferi Stalin in sexsiyyete perestisde suclanmasindan sonra geri done bilmisdir Hebsden donenler de xeste ve ruh duskunliyi ile Hadi Atlasiye 1958 ci ilde beraet verilse de onun eserlerinin nesri ve tebligi SSRI dagildiqdan sonra mumkun olmusdur 1 Istinadlar Redakte 1 Edebiyyat RedakteMenbe https az wikipedia org w index php title Mirze Hadi Atlasov amp oldid 5527976, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
