fbpx
Wikipedia

Kənan Evrən

Avqust 12, 2021

Əhməd Kənan Evrən (türk. Ahmet Kenan Evren; d. 17 iyul 1917 - ö. 9 may 2015) — Türkiyə Respublikasının 7-ci prezidenti və 17-ci Baş Qərargah rəisi, Osmanlı İmperiyasında doğulmuş sonuncu prezident. O, 1980-ci il 12 sentyabr hərbi çevrilişi yolu ilə hakimiyyətə gəlmiş, 1982-ci ildə yeni konstitusiyanın qəbul edilməsindən sonra rəsmi olaraq prezident seçilmişdir. 1982-ci ildə qurulan Məhmətcik fondunun qurucularından biridir.

Kənan Evrən
türk. Kenan Evren
Baş nazir Bülənd Ulusu
Sələfi Fəxri Qorutürk
Xələfi Turqut Özal
Türkiyə Respublikası Silahlı Qüvvələri Baş Qərargahı rəisi (Dövlət başçısı səlahiyyətlərini yerinə yetirməklə)
12 sentyabr 1980 — 9 noyabr 1982
Milli Təhlükəsizlik Şurası başçısı
12 sentyabr 1980 — 9 noyabr 1982
Sələfi Səmih Sancar
Xələfi Nurəddin Ərsin
Sələfi Səmih Sancar
Xələfi Nurəddin Ərsin
Türkiyə Respublikası Silahlı Qüvvələri II Baş Qərargahı rəisi
30 avqust 1975 — 30 avqust 1976
Sələfi Adnan Ərsöz
Xələfi Vəcihi Akın
2-ci Egey ordusu komandiri
24 iyul 1975 — 30 avqust 1975
Sələfi Turqut Sunalp
Xələfi Əli Səid Özçivril
Şəxsi məlumatlar
Partiya
İxtisası siyasətçi,hərbi xadim
Doğum tarixi
Doğum yeri Alaşəhər, Manisa, Osmanlı İmperiyası
Vəfat tarixi (97 yaşında)
Vəfat yeri Türkiyə, Ankara
Dəfn yeri
Həyat yoldaşları Səkinə Evrən (ev. 1944-1982, vəfat edib)
Uşaqları qızları: Şenay, Gülay, Miray
Hərbi xidmət
Xidmət illəri 1931-1983
Mənsubiyyəti Türkiyə
Qoşun növü topçu
Rütbəsi Ordu generalı
Təltifləri Türk Silahlı Qüvvələrinin Üstün Xidmət medalı
Türk Silahlı Qüvvələri Fəxri medalı
ABŞ ləyaqət medalı
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Maltəpə hərbi liseyini,Türkiyə Quru Qoşunları məktəbi və Hərbi Akademiyanı bitirib. Türk Silahlı Qüvvələrinin müxtəlif mərhələlərində xidmət etmişdir. Ordu Komandanlığı və Quru Qoşunları Komandanlığından sonra 7 mart 1978-ci ildə Türkiyə Respublikası Silahlı Qüvvələri Baş Qərargahı rəisi oldu. Vəzifə müddəti ərzində 12 sentyabr 1980-ci ildə həyata keçirdiyi hərbi çevrilişlə Dövlət başçısı və Milli Təhlükəsizlik Şurasının prezidenti vəzifələrini də icra etdi. 1982-ci ildə, özü və digər Milli Təhlükəsizlik Şurası üzvü komandirlərinin hər birindən 1000 TL toplamaqla Məhmətcik vəqfini qurdu. 7 noyabr 1982-ci ildə referenduma təqdim edilərək,91.37 % səs çoxluğu ilə Türkiyə Cümhuriyyətinin yeddinci prezidenti olaraq vəzifəsinə başladı. 9 noyabr 1989-da vəzifə müddətini başa vurdu və Marmarisə yerləşdi.

Prezidentliyindən sonra günlərini, xatirələrini və digər kitablarını yazmağa, rəsm çəkməyə, fərdi rəsm sərgilərini açmağa, ziyarətləri qəbul etməyə, ziyarətlərə getməyə, ziyafətlərə qatılmağa və qurduğu "Kənan Evrən Təhsil, Mədəniyyət və Təbiəti qoruma fondu" ilə maraqlanaraq günlərini keçirdi. 1990-cı ildə Atatürk Beynəlxalq Sülh Mükafatına layiq görülmüşdür. 1990-1991-ci illər arasında Kənan Evrənin xatirələri adlı 6 cilddən ibarət avtobioqrafiyasını yazdı.

18 iyun 2014-cü il tarixində, Ankara 10-cu Ağır Cəza Məhkəməsi tərəfindən; 12 sentyabr 1980-ci ildə o vaxtkı baş nazir Süleyman Dəmirələ memorandum verərək T.C. Konstitusiyası və Türkiyə Böyük Millət Məclisini ortadan qaldırmaq və vəzifəsini yerinə yetirməsinin qarşısını almağa çalışdığına görə ömürlük azadlıqdan məhrumetmə cəzasına,ordu generalı rütbəsindən əsgər rütbəsinə düşürülməsinə qərar verildi. 24 noyabr 2014-cü il tarixindən etibarən Ali Məhkəmənin təsdiqindən sonra qəti olacaq qərarlar üçün Ali Məhkəmə prosesi hələ başlamamışdı. Evrənin ölümündən sonra dövlət məsələsinin Ali Məhkəmə prosesi dayandırıldı.

9 may 2015-də müalicə aldığı Gülhanə Hərbi Tibb Akademiyasında 98 yaşında vəfat etdi.

Ilk illəri və təhsili

Hərbi karyerası

Kənan Evrən hər iki valideyni Balkan mühaciri olan Hayrullah Evrenin və Naciye Evrənin dördüncü və son övladı olaraq dünyaya gəlir. Atası Hayrullah Evrən Serbiyanın Preşova qəsəbəsindən İstanbuldakı əmisinin yanında yerləşdi və Düyun-u Umumiye (Ümumi Borclar) təşkilatında nəzarət məmuru olaraq çalışdı. Anası tərəfi Bolqarıstanın Sviştov şəhərindən köçərək Somaya yerləşdi.

Alaşəhərdə ibtidai məktəbə, Manisada orta məktəbə getdi və Maltəpə Hərbi liseyində təhsil aldı. 1938-ci ildə Türkiyə Quru Qoşunları məktəbini bitirib, topçu kursant oldu və 1939-cu ilin fevralında leytenant oldu. 1940-cı ildə artilleriya məktəbini bitirdikdən sonra müxtəlif hissələrdə xidmət etdi. 1942-ci ilin avqustunda birinci leytenant rütbəsini aldı. 1946-cı ilə qədər müxtəlif artilleriya bölmələrində batareya komandiri vəzifələrini icra etdi. 1946-cı ildə daxil olduğu Hərbi Akademiyanı 1949-cu ildə heyət kapitanı olaraq bitirdi. Daha sonra Baş Qərargah Təlim şöbəsinin rəisi, 1-ci Ordu Əməliyyatlar İdarəsinin rəis müavini vəzifələrində çalışmış və Hərbi Akademiyada dərs demişdir.

1958-1959-cu illərdə Koreya müharibəsindən sonra Cənubi Koreyada qalan Türk Briqadasında əməliyyat və təlim şöbəsinin müdiri və qərargah rəisi vəzifələrini icra etdi. Türkiyəyə döndükdən sonra 1959-1961-ci illərdə Ordu Təchizatı Məktəbinin İşçi heyəti qərargah rəisi və 2. Ordu Əməliyyatlar Təhsil müdirliyi vəzifəsini icra etdi. O zaman ordu 27 may hərbi çevrilişi ilə hakimiyyəti ələ keçirdi. 227-ci Piyada Alayının komandiri, 9-cu Korpus Baş Qərargah rəisi və Quru Qoşunları Məktəbləri idarəsinin rəisi idi. 1964-cü ildə briqadir, 1967-ci ildə general-mayor oldu. 58-ci Əsgəri Təlim diviziyasının komandiri və 2-ci Ordu qərargahının rəisi vəzifəsinə təyin edildi. 1970-ci ildə general-leytenant rütbəsinə yüksəldi. 2-ci Korpus komandiri və Quru Qoşunları Komandanlığı Təftiş Şurasının sədri vəzifələrində çalışdı. 1974-cü ildə general olaraq Baş Qərargah rəis müavini vəzifəsinə yüksəldi. 1976-1977-ci illər arasında Egey Ordusunun komandiri vəzifəsində çalışıb.

Quru qoşunları komandiri Namık Kamal Ərsunun 1 iyun 1977-ci ildə, Qanlı 1 Maydan sonra, hərbi çevriliş edəcəyi iddiası ilə, o dövrün baş naziri Süleyman Dəmirəl tərəfindən 200 əsgər ilə birlikdə rəsmən təqaüdə göndərilməsi ilə Kənan Evrənə Baş qərargah rəisliyi yolu açılmış oldu. Gələcəkdə Baş Qərargah rəisi olacağı qəti şəkildə müəyyən edilən Ərsunun təqaüdə çıxması, Türkiyə Silahlı Qüvvələrindəki tarazlıqların və staj ənənələrinin bir anda alt-üst olmasına səbəb oldu. Bu qarışıq dövr səbəbiylə Baş Qərargah rəisi Səmih Sancarın səlahiyyət müddəti bir il uzadıldı. Bu vaxt Quru Qoşunları Komandanlığında, yəni bir il sonra Baş Qərargah rəisinin kim olması ilə əlaqədar mübahisə yarandı; Prezident Fəxri Qorutürk 1-ci Ordu Komandiri Adnan Ərsözü istəyərkən, baş nazir Dəmirəl 3-cü Ordu Komandiri Əli Fəthi Esənərin Quru Qoşunlarının yeni komandanı olmasını istədi. Lakin nə Dəmirəl, nə də Qorutürk geri addım atmadıqda, hər iki komandir vəzifə müddətləri bitdiyindən 30 avqust 1977-ci ildə təqaüdə çıxdılar. Beləliklə, ən təcrübəli general Kənan Evrən 1977-ci il sentyabrın 5-də gözlənilmədən Quru Qoşunları komandanı oldu. 1977-78 illəri arasında Quru Qoşunları komandiri olaraq vəzifə yerinə yetirən Evrən, 6 mart 1978-ci ildə Baş Qərargah rəisi təyin edildi.

27 dekabr 1979-cu ildə güc komandirləri ilə birlikdə imzalayaraq, Prezident Fəxri Qorutürkə (27 dekabr Memorandum) göndərdiyi xəbərdarlıq məktubunda siyasi partiyalardan və digər konstitusiya təşkilatlarından ölkədəki problemlərin həllində bir fikir birliyinə gəlməsini tələb edirdi. Məktubda;

  Türk Silahlı Qüvvələri ...ölkəmizin bugünkü həyati problemləri qarşısında,siyasi partiyalarımızın bir an öncə,milli mənafelərimizi ön plana alaraq,konstitusiyamızın prinsipləri doğrultusunda,Atatürkçü bir baxışla bir araya gələrək anarxiya, terrorizm və separatizm kimi dövləti çökdürməyi hədəfləyən hər cür hərəkata qarşı bütün tədbirlərin birgə alınmasını digər konstitusiya qurumlarının da bu istiqamətdə kömək etməsini israrla tələb edirəm.  

ifadələrindən istifadə etdi. O vaxtkı prezident Fəxri Qorutürk əsgəri istəyi istiqamətində məktubu 2 yanvar 1980-ci ildə hökumətə və siyasi partiyalara göndərdi.

30 Avqust 1980-ci ildə Qələbə Günü münasibətilə radio və televiziyada yayımlanan çıxışında, xalqın və Türkiyə Silahlı Qüvvələri üzvlərinin bayramını qeyd etdikdən sonra ölkənin və dövlətin vəziyyətindən bəhs edərək;

  Ölkədə doğulmağı xəyal etdikləri xaosla demokratik düzəni və ölkənin bütövlüyünü məhv etməyi hədəfləyən anarxiyanın ağlasığmaz yaradıcıları,tariximizdə bir zamanlar çoxalmağa çalışan digərləri kimi,əlbəttə ki, layiq olduqları cəzanı tapacaqlar,Türkiyə Silahlı Qüvvələrinin əzici yumruğu altında əzilərək qardaşlarının tökdükləri qanlarının günahlarında boğulacaqlar və uca Türk milləti, Türklərin yaratdığı güvən mühitində bir çox bayramı firavanlıq və xoşbəxtliklə qeyd edəcəkdir  

dedi.

12 sentyabr 1980-cı il hərbi çevrilişi

  Əsas məqalə: 12 sentyabr hərbi çevrilişi

12 sentyabr 1980-ci ildə, Türkiyə Silahlı Qüvvələrinin komandanlıq zənciri içərisində etdiyi hərbi çevrilişdən və ölkənin rəhbərliyini ələ keçirərək, qanunvericilik və icra hakimiyyətlərindən istifadə etmək üçün Quru Qoşunları Komandanı General Nurətdin Ərsin, Hava Qüvvələri Komandanı General Təhsin Şahinqaya, Dəniz Qüvvələri komandiri admiral Amiral Nejat Tümər və Jandarma Ümumi komandiri Sedat Celasundan ibarət olan Milli Təhlükəsizlik Şurasını (MTŞ) qurdular.

Bu dövrdə Evrən dövlət başçısının yanında MTŞ və Baş qərargah başçılığını öz üzərinə götürdü. 12 sentyabr gecəsi saat 04: 00-da radioda MTN prezidentinin imzası ilə yayımlanan 1 nömrəli bəyannamədə; Türkiyənin daxili və xarici düşmənlərin təhriki içində olduğunu,dövlətin əsas orqanlarının işləməyəcəyini, siyasi partiyaların şiddətli mübahisələrə girdiyini və ölkənin müharibə astanasına gətirildiyini bildirdi. Evrən, 12 sentyabr 13: 00-da radio və televiziya vasitəsi ilə xalqa müraciət etdi;

  Əziz Türk millətinin firavanlığı və xoşbəxtliyi, vətənin və millətin bütövlüyü, ölkənin və millətin birliyi, getdikcə azaldılmağa çalışılan Atatürk prinsiplərinə güc və funksionallığı bərpa etmək, məcburiyyətindədir. Özünü möhkəm təməllər üzərində idarə edə bilməyən demokratiyanı qurmaq və itirilmiş dövlət hakimiyyətini bərpa etmək üçün rəhbərliyi ələ keçirməlidir  

deyə bəyan verdi.

Türkiyə Böyük Millət Məclisini və hökuməti ləğv etdi və bütün ölkədə hərbi vəziyyət elan etdi. 20 sentyabrda keçmiş Hərbi Dəniz Qüvvələri komandiri qurmaq üçün təqaüdə çıxmış general-admiral Bülənd Ulusuya yeni hökumət qurmağı tapşırdı. Dövlət başçısı olaraq səfərlərə çıxdı və 12 sentyabr çevrilişinin səbəblərini və məqsədlərini xalqa izah etdi. Məşvərət Şurasının 12 sentyabr hərbi çevrilişinin birinci ildönümündə toplanacağını açıqladı. Məşvərət Şurası tərəfindən hazırlanan konstitusiyanın qəbulu üçün sıx təbliğat kampaniyası apardı, üzvləri MTŞ tərəfindən seçildi və MTŞ tərəfindən də nəzarət edildi. Bəzi illərə gedib, çıxışlar etdi. 1982-ci il Konstitusiyası 7 noyabr 1982-ci ildə keçirilən referendumda91,37 % səs çoxkuğu ilə qəbul edildi. Evrən Türkiyənin yeni konstitusiyasının 7 maddəsinə uyğun olaraq yeddi illik müddətə müvəqqəti prezidenti hüququnu qazandı.

Hərbi çevrilişin xarici əlaqəsi

Məmməd Əli Birand, 12 sentyabra hərbi çevrilişinə həsr etdiyi 12 sentyabr Saat: 4:00 adlı kitabında, 12 sentyabr tarixində Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsinin Türkiyə dəyirmi masasının rəisi Paul Henzenin hərbi müdaxilə haqqında xəbəri alarkən, bu xəbərləri diplomatlarla görüşərkən, "Your boys have done it (Sizin oğlanlar bunu etdilər) iddiası ilə çıxış etdi. Bu, 12 hərbi sentyabr çevrilişində ABŞ-ın rolu ilə bağlı mübahisələrə səbəb oldu. Henzedən sonra mesaj prezident Cimmi Karterə çatdırıldı. Paul Henze 2003-cü ildə verdiyi müsahibəsində "Sizin oğlanlar bunu etdilər" cümləsinin Məmməd Əli Birandın uydurması olduğunu bildirdi. Bir müddət sonra Birand 1997-ci ildə Henze ilə olan müsahibənin audio və video yazılarını yayımladı. Lakin, yayımlanan yazılarda çıxışın Birandın iddia etdiyi kimi deyil, "The boys in Ankara did it (Ankaradakılar etdilər)" şəklində olduğu görüldü.

Bu dövrdə NATO daxilindəki gizli təşkilat olan "geridə qal" əks-partizan ordusuna Kənan Evrənin rəhbərlik etdiyi iddia edilir..

12 sentyabr hərbi çevrilişi ilə demokratiyadan uzaqlaşmasına Avropa ölkələri öz reaksiyalarını göstərdilər. Digər tərəfdən Amerika Birləşmiş Ştatları (ABŞ) ilə münasibətlər daha da yaxınlaşdı. Yunanıstanın NATO-nun hərbi qanadına qayıtması üçün şərait yaradıldı. Xüsusilə Yaxın Şərq ölkələri ilə yaxınlaşma başladı.

Prezidentliyi (1982-1989)

 
Kənan Evrən, Rumıniya səfərində (aprel 1982)

Konstitusiyaya referendumdan sonra, 91,37 % səs nisbəti ilə Evrən, Türkiyənin 7 prezidenti olaraq vəzifəsinə başladı.

1 iyul 1983-cü ildə Baş Qərargah rəisi vəzifəsini Quru Qoşunları komandiri Nurətdin Ərsinə verərək özü hərbi xidmətini sonlandırdı.

Seçkilərə iki gün qalmış 4 noyabr 1983-cü ildə TRT-də Ana Vətən partiyasının (ANAP) lideri Turqut Özalı tənqid edən çıxışı oldu.

Milli Təhlükəsizlik Şurasının fəaliyyəti, 7 dekabr 1983-cü ildə TBMM şurasının 6 noyabr 1983-cü il tarixli ümumi seçkilərindən sonra sonlandırıldı..

Prezidentliyi dövründə "Öz məktəbini özün qur" kampaniyasına başlatdı. Ölkə üzrə məktəblərin sayı tədricən artmağa başladı. Evrən, inşa edilən məktəblərin açılışında etdiyi çıxışlarda təhsilin və savadın vacibliyindən, qızların təhsil almasının vacibliyindən bəhs etdi. Digər tərəfdən, bu dövrdə açılan imam hatip məktəblərinin sayı 8 olaraq qaldı. Evrən, 12 sentyabrdan sonra Milliyyətçi Cəbhə hökumətləri dövründə çox artan imam hatip məktəbinin açılışını dayandırdı,hərbi rejim boyunca imam hatip məktəbləri açılmadı.

Kənan Evrən irticaya qarşı gedişatın yaxşı olmadığını söyləyərək, Turqut Özal hökumətinə xəbərdarlıq etdi. Bir neçə dəfə irticaçılarla mübarizə aparmaq lazım olduğunu bildirdi. Nazirlər Kabinetinin 25 iyul 1986-cı il tarixli iclasında "Fəthullah hoca adlı bir adam ortaya çıxdı. Mənə, Atatürkə və bütün mütərəqqi fikirli insanlara lənət edir. Tutularaq məhkəməyə aparıldı. Lakin məhkəmə onu sərbəst buraxdı. Bundan əlavə, Mahmut hoca adlı bir şəxs də ətrafda görünməyə başladı. Məhkəmə onu da sərbəst buraxdı. Bu gedişat, belə mürtəceləri cəsarətləndirir" deyərkən 28 noyabr 1986-cı ildə keçirilmiş Milli Təhlükəsizlik Şurasının iclasından xatirələrinin 5-ci cildində; "Düşünürəm ki, irtica ölkənin hər yerində təhlükəli ölçülərə çatmağa başladı; bir tərəfdən Süleymançılar, digər tərəfdən Nurçular yataqxanalar açaraq,oradakı uşaqların təmiz beynini yuyaraq,istedadlı uşaqları yataqxanalara gətirdilər, lazımi təhsili aldıqdan sonra hərbi liseylərə tələbələri qazandıraraq Bursa Hərbi liseyi və Kuleli Hərbi liseyində bu şəkildə yetişdirilmiş tələbəbələr gündəmə gətirildi, bu vəziyyətin qarşısının alınmalı olduğu,bu cür yataqxanaların idarəçiliyinin dövlətə məxsus olmasının vacibliyini, mövcud qanunlar buna imkan vermirsə, ehtiyac duyularsa yeni qanun qəbul edərək bu cür yataqxanaların rəhbərliyinin Milli Təhsil Nazirliyinə bağlı olmasını istədim."

12 sentyabrdan sonra qanun çıxardı və Dövlət Qəbiristanlığının tikintisinə başlandı. Çünki Evrən; Anıtkabirin Atatürk üçün tikildiyini, orada yalnız Mustafa Kamal Atatürkün qəbrinin olması gərəkdiyini və Anıtkabirin qəbiristanlığa çevrilməməsini düşünürdü. 30 avqust 1988-ci ildə Dövlət Qəbiristanlığını mərasimlə açdı. İnönü ailəsinin istəyi nəzərə alındı ​​və İsmət İnönünün məzarı Anıtkabirdə qalarkən, digər məzarlar Anıtkabirdən çıxarılaraq başqa yerlərə köçürüldü. Keçmiş prezidentlərin və İstiqlal Döyüşü komandirlərinin də nəəşləri Dövlət Qəbiristanlığına köçürüldü.

Kənan Evrən, dövlət başçısı və prezidentliyi dövründə ölkədə və xaricdə bir çox səyahətlərə çıxır. Evrən ilə Pakistan dövlət başçısı Məhəmməd Ziyaülhaqq arasında qarşılıqlı səfərlərlə möhkəmləndirilən dostluq münasibətləri quruldu. 1982-ci ilin sentyabrında Uzaq Şərq səfərinə çıxan Evrən; Banqladeş, Pakistan, Cənubi Koreya, Çin və İndoneziyaya səfər etdi. Türkiyə ilə bu ölkələr arasındakı əlaqələrin inkişafı vacib addım idi. 1984-cü ildə keçirilən IV İslam Zirvəsi Konfransına Türkiyə ilk dəfə prezident səviyyəsində qatıldı. Evrən konfransın sədr müavini seçildi. İslam Əməkdaşlıq Təşkilatının (İƏT) sədri olaraq İslam ölkələri arasında iqtisadi əlaqələri gücləndirmək və qəbul edilmiş qərarları ən qısa müddətdə qüvvəyə mindirmək istəyirdi. 1987-ci ildə keçirilən V İslam Zirvəsi Konfransına qatılan Evrən, Kipr türkləri və Bolqarıstandakı türk azlığının vəziyyəti kimi mövzular da daxil olmaqla konfransın yekun bəyanatında fəal rol oynadı. Kənan Evrən, 1988-ci ildə İngiltərə kraliçası II Yelizavetanın dəvəti ilə İngiltərəyə rəsmi səfər etdi.

Ümumiyyətlə 1983-cü il seçkilərində hakimiyyətə gələn ANAP (Ana Vətən partiyası) lideri Turqut Özal ilə ahəngdar şəkildə çalışdı. 9 noyabr 1989-da prezidentlik vəzifəsi sona çatan Evrən yerini Turqut Özala buraxdı.

Muş çıxışı

Kənan Evrən 3 oktyabr 1984-cü ildə Muşa etdiyi səfərdə bunları söylədi:

  Dünən gecə Şəmdinli ətrafında belə bir hadisə baş verdi. Axtarılan anarxistlərdən bəziləri; gecə vaxtı vəzifəsindən qayıdan hərbi maşını vurub, bir zabit və bir əsgərimizi şəhid edirlər. İndi onları yaxalatdırdıqdan sonra, onları məhkəməyə verəcəyəm və edam cəzası verməyəcəyəm! Mən ömür boyu onlara baxacam! Bu vətən üçün qanını,canını verən mehmetciklərə silah çəkən o xainləri mən illərlə bəsləyəcəm....Buna sizlər razısınızmı?

  

12 sentyabr məhkəməsi

2000-ci ildə Adana prokuroru Sacit Qayasu, Kenan Evrənə qarşı iddianamə hazırladı. Lakin Qayasunun ittiham aktı qəbul edilmədi. Qayasu əvvəlcə Hakimlər və Prokurorlar şurası tərəfindən qınandı. Hakimlər və Prokurorlar şurası, daha sonra Ali Məhkəmə tərəfindən "vəzifə səlahiyyətlərindən sui-istifadə" və "hərbi qüvvələri təhqir edib işdən çıxartmaq" ittihamı ilə mühakimə olunan Qayasuyu istefaya göndərdi. Vəkil kimi çıxış etmək hüququndan məhrum edilən Qayasu, qovulma qərarı ilə Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsində iddia qaldırdı. 2008-ci ildə sona çatan, Türkiyə üçün "ifadə azadlığını məhdudlaşdıran" ani davada 41 min avro təzminat cəzasına məhkum edildi.

12 sentyabr 2010-cu ildə keçirilən referendumda konstitusiya dəyişikliklərinin qəbulu ilə, 12 sentyabr çevrilişində günahkar olanların mühakimə olunmasının qarşısını alan Konstitusiyanın "müvəqqəti 15-ci maddəsi" ləğv edildi.

 
Manisanın Alaşəhər dairəsindəki Kənan Evrən abidəsi.

13 sentyabr 2010-cu ildə Bərabərlik və Demokratiya partiyası İzmir İl İdarə Heyəti Kənan Evrən haqqında "çevriliş etmək, konstitusiyanı dəyişdirmək, hökuməti devirmək, insanları öldürmək, qəsdən yaralamaq, işgəncə vermək, azadlıqdan məhrum etmək və cinsi təcavüz kimi cinayətlərinə görə məhkəməyə verildi.

Bununla yanaşı Ankara,İstanbul,Bursa kimi şəhərlərdə də 2010-cu il Konstitusiya dəyişikliyinə referendumdan sonra, Konstitusiyanın Müvəqqəti 15-ci maddəsinin ləğvi və 12 sentyabr 1980-ci il çevrilişini edənlər, mühakimə yolunun açılması ilə məhkəməyə verildi.

Məhkəməyə verildikdən sonra, 8 aprel 2011-ci ildə Ankara Baş prokurorluğu tərəfindən istintaq başladıldı. İstintaq çərçivəsində Kənan Evrən və sağ qalan tək MTŞ üzvü Təhsin Şahinqayanın ifadələri alındı. 2012-ci ilin yanvarında tamamlanan istintaq nəticəsində hazırlanan iddianamədə, o vaxtkı Baş qərargah rəisi, 7-ci prezident Kənan Evrən və o vaxtkı Türkiyə Hərbi Hava Qüvvələri komandiri, təqaüdçü general Təhsin Şahinqaya "şübhəli" elan edildi. İddianamədə, Evrən və Şahinqayaya "Dövlət Qüvvələrinə Qarşı Cinayətlər" haqqında TCK-nın 765 saylı 146-cı maddəsi və 80-ci maddəsinə əsasən "ağırlaşdırılmış ömürlük həbs" cəzası istənildi.

İddianamə 10 yanvar 2012-ci ildə Ankara 12-ci Ağır Cəza məhkəməsində qəbul edildi və 4 aprel 2012-ci il tarixində, 12 sentyabr 1980-ci ildə baş verən hərbi çevrilişdən məsul olanlarım məhkəmə prosesləri başladı.

Ankara Universiteti Tibb fakültəsi tərəfindən 12 sentyabr hərbi çevriliş işinin baxıldığı 22 avqust 2012-ci il tarixli Ankara 12-ci Ağır Cəza məhkəməsinə göndərilən hesabatda, şübhəli Kənan Evrənin iclasda "sağlamlığının əlverişsizliyinə" görə iştirakının uyğun olmadığı bildirildi. Bunun üzərinə, məhkəmə, təqsirləndirilənlər; Evrən və Şahinqayanın müdafiəsinin audio və video rabitə texnologiyası vasitəsi ilə alınmasına qərar verdi və təqsirləndirilənlərin mal varlıqlarına qoyulan tədbir tələbini rədd etdi. Evrən, müalicə olunduğu Ankara GATA da otağında qurulmuş kamera və səs sistemi ilə məhkəməyə qatıldı.

13 fevral 2013-cü il tarixində Kenan Evrən və Təhsin Şahinqaya, Konstitusiya məhkəməsinə müraciət edərək, 12 sentyabr məhkəmə iddialarına görə hüquqlarının pozulduğunu iddia etdilər. 25 oktyabr 2013-cü il tarixində Respublika prokuroru Səlçuq Kocaman, 12-ci Ağır Cəza məhkəməsindəki çıxışında,TCK-nin "dövlət qüvvələrinə qarşı cinayətlər" başlıqlı 146-cı maddəsinə əsasən Kənan Evrən və Təhsin Şahinqayaya ağırlaşdırılmış ömürlük həbs cəzası verilməsini və rütbələrinin alınmasını istədi.

Məhkəmə prosesi, Ankara 12-ci Ağır Cəza məhkəməsinin bağlanmasından sonra, mart 2014-cü ildə Ankara 10-cu Ağır Cəza məhkəməsinə göndərildi.

18 iyun 2014-cü ildə Ankara 10-cu Ağır Cəza məhkəməsi,1980-cı il 12 sentyabr tarixində,dövrün baş naziri Süleyman Dəmirələ memorandum vermək, T.R. Konstitusiyası və Türkiyə Böyük Millət Məclisinin ortadan qaldırılması,vəzifə borcunun yerinə yetirməsinə mane olmaq cəhdi,general rütbəsindən əsgər rütbəsinə endirilərək ömürlük həbs cəzasına qərar verildi. Ali Məhkəmədə yekunlaşdırılması üçün təsdiqlənməli olan qərarların 24 noyabr 2014-cü il tarixindən etibarən altı ay müddətində apellyasiyaya baxışı üçün Ali Məhkəməyə göndərilmədiyi və yerli məhkəmədə saxlanıldığı məlum oldu. Evrənin ölümü ilə Ali Məhkəmədəki iddia ləğv edildi və qərarlar dəqiqləşdirilmədi.

Ölümü və xatirəsi

Olümü

 
Evrənin cənazə törenindən görüntü.

9 may 2015-ci il tarixində 98 yaşında Gülhanə Hərbi Tibb Akademiyasında beyin ölümü gerçəkləşməsi ilə vəfat etdi. Ölümündən bir həftə əvvəl ombasında sınıq olduğu üçün xəstəxanaya aparıldı və əməliyyat olundu. Vəziyyəti əməliyyatdan sonrakı saatlarda pisləşdi. 12 may 2015-ci il tarixində cənazəsi hərbi bir cənazə maşını ilə GATA-dan götürülərək Baş Qərargaha aparıldı və hərbi mərasim təşkil edildi, mərasimə yalnız ailəsi mülki olaraq qatıldı. Cənazəsi, Əhməd Həmdi Akseki məscidində günorta namazının ardından Dövlət Qəbiristanlığında dəfn edildi. Evrənin cənazə namazı üçün məscidə gələnlər arasında keçmiş baş nazir Bülənd Ulusu, keçmiş daxili işlər naziri Məhməd Ağar, Fənərbaxça klubunun keçmiş prezidenti Əli Şen, keçmiş Fənərbaxça vitse-prezidenti və iş adamı Nihat Özdəmir; keçmiş parlament sədrləri; İsmet Sezgin, Kaya Ərdəm, keçmiş Baş Qərargah rəisləri Nəjdət Üruğ, İşıq Koşanər, Hilmi Özkök; II Baş Qərargah rəisləri; Çevik Bir, Hulusi Akar və digər güc komandirləri var idi. Xarici səfərdə olduğu üçün mərasimə qatıla bilməyən Cəlal Şəngör, Evrənin cənazəsinə, "İşıqlar içində içində yat komandirim sənə minnətdarıq" yazılı çələng göndərdi.

Xatirəsi

12 sentyabr 1980-ci ildən sonra Evrənin adı bir çox küçə, məhəllə, prospekt və bulvara verilməyə başladı. İstanbul Maltəpədəki kazarmaya "General Kenan Evrən" adı verildi. Ankaradakı "Çıkınağıl" mahalının adı 1982-ci ildə "Evrən" olaraq dəyişdirildi.

Evrənin adı məktəblərə də verilməyə başladı. 1983-cü ildə adı "Kənan Evrən liseyi" olaraq dəyişdirilən "Kadıköy liseyi" bunlardan biri idi. 1998-ci ildə Anadolu liseyinə çevrilən məktəb, bu adla tədrisi davam etdirdi və 2010-cu ildə Evrən adı qaldırıldı və "İstanbul Anadolu liseyi" adlandırıldı.

Kənan Evrən, 1982-ci ildə qurulan Məhmətcik fondunun qurucuları arasında idi. Fond, özü və digər Milli Təhlükəsizlik Şurası üzvlərinin öz aralarında,hər birindən 1000 TL dəyərində pul toplamaqla quruldu.

Kənan Evrən, 1999-cu ildə adını verdiyi "Kənan Evrən Təhsil, Mədəniyyət və Təbiəti qoruma" fondunu qurdu. Daha sonra bu fondun daxilində kollec inşa etdirdi. Bugün də fond universitet tələbələrinə təqaüd verilməsi və məktəblər üçün texnologiya atelyelərinin inşası kimi fəaliyyətlərlə davam edir.

Türkiyə Böyük Millət Məclisindəki bütün partiyalar 25 noyabr 2019-cu ildə Kənan Evrənin adının məktəblərdən, küçələrdən, məhəllələrdən, kəndlərdən və kazarmalardan qaldırılmasını qəbul etdi.

Ailəsi

27 may 1944-cü ildə Səkinə Evrən (d. 1922 - ö. 1982) ile hayatını birleşdiren Evrənin bu evlilikdən Şenay, Gülay ve Miray adlarında üç qızı oldu.

İstinadlar

  1. "Arxivlənmiş surət". 2015-05-11 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-02-28. (#parameter_ignored); (#parameter_ignored); (#parameter_ignored); (#parameter_ignored); (#parameter_ignored); (#parameter_ignored); (#parameter_ignored)
  2. Kenan Evren, Kenan Evren'in Anıları, Milliyet Yayınları, 1990. ISBN 975-506-077-4.
  3. http://www.tsk.mil.tr/1_TSK_HAKKINDA/1_2_Genelkurmay_Baskanlari/konular/kenan_evren.htm 2008-12-18 at the Wayback Machine Biyografi
  4. İlgili Merdan Yanardağ makalesi 2012-05-07 at the Wayback Machine SoL Gazetesi4 Mayıs 2012 tarihinde erişilmiştir
  5. Soner Yalçın, Bay Pipo, Doğan Kitap, 1999. ISBN 975-6770-28-7.
  6. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2021-05-20 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-01. (#parameter_ignored)
  7. http://www.haberturk.com/gundem/haber/732719-asli-ortaya-cikti 2012-06-14 at the Wayback Machine 'Aslı' ortaya çıktı
  8. Arxivlənmiş surət. ISBN 978-9944-769-51-8. 2014-09-17 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-02. (#parameter_ignored); (#parameter_ignored); (#parameter_ignored); (#parameter_ignored); (#parameter_ignored); (#parameter_ignored); (#parameter_ignored); (#parameter_ignored)
  9. "Arxivlənmiş surət". 2021-01-21 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-02. (#parameter_ignored); (#parameter_ignored)
  10. "Arxivlənmiş surət". 2021-01-21 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-02. (#parameter_ignored); (#parameter_ignored); (#parameter_ignored)
  11. . 2008-12-12 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-03-02. (#parameter_ignored); (#parameter_ignored); (#parameter_ignored); (#parameter_ignored); (#parameter_ignored)
  12. Evren, 13 Aralık 1979 günü Genelkurmay Başkanı sıfatıyla Brüksel'deki NATO Askeri Komite toplantısına katılmış ve İstanbul'a dönüşünde 1. Ordu Komutanı Necdet Üruğ'un Selimiye'deki toplantı odasında tüm kuvvet komutanlarıyla toplantı yapmıştır. Toplantının gündemi Silahlı Kuvvetlerin askeri müdahalesiydi.(Mehmet Ali Birand, 12 Eylül Saat:04:00 Karacan Yayınları 12.Baskı, Temmuz 1985 s.132)
  13. "Arxivlənmiş surət". 2008-12-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-03-02. (#parameter_ignored); (#parameter_ignored); (#parameter_ignored); (#parameter_ignored); (#parameter_ignored)
  14. "Arxivlənmiş surət" (PDF). 2021-05-20 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2021-03-02.
  15. "Arxivlənmiş surət". 2012-10-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-03-02. (#parameter_ignored); (#parameter_ignored); (#parameter_ignored); (#parameter_ignored); (#parameter_ignored)
  16. "Arxivlənmiş surət". 2014-07-12 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-02. (#parameter_ignored)
  17. (#empty_citation)
  18. Arxivlənmiş surət. 2021-01-31 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-02. (#parameter_ignored)
  19. "Arxivlənmiş surət". 2021-05-20 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-02. (#parameter_ignored)
  20. "Arxivlənmiş surət". 2021-05-20 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-02. (#parameter_ignored)
  21. Rüştü Yılmaz, Jivkov Döneminde Bulgaristan Türkleri ve Türkiye'ye Göç Olayları (Türk Basınına Göre), T.C. Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü, Ankara, 2008.
  22. Hasan Cemal, Özal Hikayesi, Bilgi Yayınevi, Eylül 1989. ISBN 975-494-113-0.
  23. Baskın Oran, Kenan Evren'in Yazılmamış Anıları, Bilgi Yayınevi, Mayıs 1989. ISBN 975-494-095-9.
  24. "Arxivlənmiş surət". 2015-09-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-04. (#parameter_ignored); (#parameter_ignored); (#parameter_ignored); (#parameter_ignored); (#parameter_ignored); (#parameter_ignored); (#parameter_ignored); (#parameter_ignored); (#parameter_ignored)
  25. http://www.radikal.com.tr/Radikal.aspx?aType=RadikalDetay&ArticleID=1018714&CategoryID=77 2010-10-17 at the Wayback Machine Evren'in yargılanması için ilk başvuru yapıldı!
  26. http://www.ntvmsnbc.com/id/25131021/ 2013-02-06 at the Wayback Machine Darbecilere suç duyurusu
  27. Ve Evren resmen sanık! 2013-12-02 at the Wayback Machine, CNNTürk, 10 Ocak 2012.
  28. Evren'in mal varlığına tedbir konulmadı 2013-12-03 at the Wayback Machine, CNNTürk, 28 Eylül 2012.
  29. Kenan Even ve Tahsin Şahinkaya'ya müebbet istemi (12 Eylül Davası) 2013-12-03 at the Wayback Machine, Bugün, 25 Ekim 2013.
  30. "Arxivlənmiş surət". 2014-06-20 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-04. (#parameter_ignored); (#parameter_ignored); (#parameter_ignored); (#parameter_ignored); (#parameter_ignored); (#parameter_ignored); (#parameter_ignored)
  31. "Arxivlənmiş surət". 2014-10-05 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-04. (#parameter_ignored); (#parameter_ignored); (#parameter_ignored); (#parameter_ignored); (#parameter_ignored); (#parameter_ignored); (#parameter_ignored)
  32. "Arxivlənmiş surət". 2015-02-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-04. (#parameter_ignored); (#parameter_ignored); (#parameter_ignored); (#parameter_ignored); (#parameter_ignored); (#parameter_ignored); (#parameter_ignored)
  33. "Arxivlənmiş surət". 2016-03-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-04. (#parameter_ignored); (#parameter_ignored); (#parameter_ignored); (#parameter_ignored); (#parameter_ignored); (#parameter_ignored); (#parameter_ignored)
  34. "Arxivlənmiş surət". 2015-06-17 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-04. (#parameter_ignored); (#parameter_ignored); (#parameter_ignored); (#parameter_ignored); (#parameter_ignored); (#parameter_ignored)
  35. "Arxivlənmiş surət". 2021-05-20 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-04. (#parameter_ignored); (#parameter_ignored); (#parameter_ignored); (#parameter_ignored)
  36. "Arxivlənmiş surət". 2019-03-01 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-04. (#parameter_ignored)
  37. "Arxivlənmiş surət". 2015-11-23 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-04. (#parameter_ignored)
  38. "Arxivlənmiş surət". 2016-03-19 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-05-20. (#parameter_ignored)
  39. "Arxivlənmiş surət". 2019-01-10 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-04. (#parameter_ignored)
  40. "Arxivlənmiş surət". 2019-01-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-04. (#parameter_ignored)
  41. "Arxivlənmiş surət". 2014-07-12 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-02. (#parameter_ignored)
  42. http://evrenpasaortaokulu.meb.k12.tr/icerikler/okulumuz-teknoloji-sinifi-yenilendi_8432087.html (#bare_url_missing_title). (#parameter_ignored)[ölü keçid]
  43. "Arxivlənmiş surət". 2021-05-20 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-04. (#parameter_ignored); (#parameter_ignored); (#parameter_ignored); (#parameter_ignored)

Xarici keçidlər

 
   

Vikianbarda Kənan Evrən ilə əlaqəli mediafayllar var.

 
   

Vikisitatda Kənan Evrən ilə əlaqəli məlumatlar var.

  • Biyografi 2014-07-26 at the Wayback Machine,Türkiyə Respublikasının Prezidenti  (türk.)
  • Biyografi 2014-07-26 at the Wayback Machine, Türkiyə Respublikası Silahlı Qüvvələri Baş Qərargahı rəisi  (türk.)
  • Kenan Evren: Həyatı və mirası BBC Türk  (türk.) 2015-05-12 at the Wayback Machine
  • Kənan Evrən, 1981-1988 BBC Türk radio qeydləri  (türk.) 2015-06-22 at the Wayback Machine
Sələfləri 
Kənan Evrən
Dövlət başçısı 		Türkiyə Respublikasının 7-ci prezidenti
 
9 noyabr 1982-9 noyabr 1989 		Xələfləri 
Turqut Özal
Sələfləri 
İhsan Səbri Çağlayangil
Vitse-prezident 		Türkiyə Respublikası Dövlət başçısı
12 sentyabr 1980- 9 noyabr 1982 		Xələfləri 
Özü
Prezident
Sələfləri 
Səmih Sancar 		Türkiyə Respublikası Silahlı Qüvvələri Baş Qərargahı rəisi
9 noyabr 1982-9 noyabr 1989 		Xələfləri 
Nurəttin Ərsin
Sələfləri 
Səmih Sancar 		Türkiyə Quru Qoşunları komandiri
9 sentyabr 1977-6 mart 1978 		Xələfləri 
Nurəttin Ərsin
Sələfləri 
Turqut Sunalp 		Egey ordusu komandiri
24 iyul 1975-30 avqust 1975 		Xələfləri 
Əli Səid Özçivril
Sələfləri 
Adnan Ərsöz 		Türkiyə Respublikası Silahlı Qüvvələri II Baş Qərargahı rəisi
30 avqust 1975-30 avqust 1976 		Xələfləri 
Vecihi Akın

Avqust 12, 2021
kənan, evrən, əhməd, türk, ahmet, kenan, evren, iyul, 1917, 2015, türkiyə, respublikasının, prezidenti, baş, qərargah, rəisi, osmanlı, imperiyasında, doğulmuş, sonuncu, prezident, 1980, sentyabr, hərbi, çevrilişi, yolu, ilə, hakimiyyətə, gəlmiş, 1982, ildə, ye. Ehmed Kenan Evren turk Ahmet Kenan Evren d 17 iyul 1917 o 9 may 2015 Turkiye Respublikasinin 7 ci prezidenti ve 17 ci Bas Qerargah reisi Osmanli Imperiyasinda dogulmus sonuncu prezident O 1980 ci il 12 sentyabr herbi cevrilisi yolu ile hakimiyyete gelmis 1982 ci ilde yeni konstitusiyanin qebul edilmesinden sonra resmi olaraq prezident secilmisdir 1982 ci ilde qurulan Mehmetcik fondunun qurucularindan biridir Kenan Evrenturk Kenan EvrenTurkiye Respublikasinin 7 ci prezidenti7 noyabr 1982 9 noyabr 1989faktiki 12 sentyabr 1980 denBas nazir Bulend UlusuSelefi Fexri QoruturkXelefi Turqut OzalTurkiye Respublikasi Silahli Quvveleri Bas Qerargahi reisi Dovlet bascisi selahiyyetlerini yerine yetirmekle 12 sentyabr 1980 9 noyabr 1982Milli Tehlukesizlik Surasi bascisi12 sentyabr 1980 9 noyabr 198217 ci Turkiye Respublikasi Silahli Quvveleri Bas Qerargahi reisi7 mart 1978 1 iyul 1983Selefi Semih SancarXelefi Nureddin Ersin26 ci Turkiye Quru Qosunlari komandiri5 sentyabr 1977 6 mart 1978Selefi Semih SancarXelefi Nureddin ErsinTurkiye Respublikasi Silahli Quvveleri II Bas Qerargahi reisi30 avqust 1975 30 avqust 1976Selefi Adnan ErsozXelefi Vecihi Akin2 ci Egey ordusu komandiri24 iyul 1975 30 avqust 1975Selefi Turqut SunalpXelefi Eli Seid OzcivrilSexsi melumatlarPartiya partiyasizIxtisasi siyasetci herbi xadimDogum tarixi 17 iyul 1917Dogum yeri Alaseher Manisa Osmanli ImperiyasiVefat tarixi 9 may 2015 97 yasinda Vefat yeri Turkiye AnkaraDefn yeri Turkiye Dovlet mezarligiHeyat yoldaslari Sekine Evren ev 1944 1982 vefat edib Usaqlari qizlari Senay Gulay MirayHerbi xidmetXidmet illeri 1931 1983Mensubiyyeti TurkiyeQosun novu topcuRutbesi Ordu generaliTeltifleri Turk Silahli Quvvelerinin Ustun Xidmet medaliTurk Silahli Quvveleri Fexri medaliABS leyaqet medali Vikianbarda elaqeli mediafayllarMaltepe herbi liseyini Turkiye Quru Qosunlari mektebi ve Herbi Akademiyani bitirib Turk Silahli Quvvelerinin muxtelif merhelelerinde xidmet etmisdir Ordu Komandanligi ve Quru Qosunlari Komandanligindan sonra 7 mart 1978 ci ilde Turkiye Respublikasi Silahli Quvveleri Bas Qerargahi reisi oldu Vezife muddeti erzinde 12 sentyabr 1980 ci ilde heyata kecirdiyi herbi cevrilisle Dovlet bascisi ve Milli Tehlukesizlik Surasinin prezidenti vezifelerini de icra etdi 1982 ci ilde ozu ve diger Milli Tehlukesizlik Surasi uzvu komandirlerinin her birinden 1000 TL toplamaqla Mehmetcik veqfini qurdu 7 noyabr 1982 ci ilde referenduma teqdim edilerek 91 37 ses coxlugu ile Turkiye Cumhuriyyetinin yeddinci prezidenti olaraq vezifesine basladi 9 noyabr 1989 da vezife muddetini basa vurdu ve Marmarise yerlesdi Prezidentliyinden sonra gunlerini xatirelerini ve diger kitablarini yazmaga resm cekmeye ferdi resm sergilerini acmaga ziyaretleri qebul etmeye ziyaretlere getmeye ziyafetlere qatilmaga ve qurdugu Kenan Evren Tehsil Medeniyyet ve Tebieti qoruma fondu ile maraqlanaraq gunlerini kecirdi 1990 ci ilde Ataturk Beynelxalq Sulh Mukafatina layiq gorulmusdur 1990 1991 ci iller arasinda Kenan Evrenin xatireleri adli 6 cildden ibaret avtobioqrafiyasini yazdi 18 iyun 2014 cu il tarixinde Ankara 10 cu Agir Ceza Mehkemesi terefinden 12 sentyabr 1980 ci ilde o vaxtki bas nazir Suleyman Demirele memorandum vererek T C Konstitusiyasi ve Turkiye Boyuk Millet Meclisini ortadan qaldirmaq ve vezifesini yerine yetirmesinin qarsisini almaga calisdigina gore omurluk azadliqdan mehrumetme cezasina ordu generali rutbesinden esger rutbesine dusurulmesine qerar verildi 24 noyabr 2014 cu il tarixinden etibaren Ali Mehkemenin tesdiqinden sonra qeti olacaq qerarlar ucun Ali Mehkeme prosesi hele baslamamisdi Evrenin olumunden sonra dovlet meselesinin Ali Mehkeme prosesi dayandirildi 9 may 2015 de mualice aldigi Gulhane Herbi Tibb Akademiyasinda 98 yasinda vefat etdi 1 Mundericat 1 Ilk illeri ve tehsili 1 1 Herbi karyerasi 2 12 sentyabr 1980 ci il herbi cevrilisi 2 1 Herbi cevrilisin xarici elaqesi 3 Prezidentliyi 1982 1989 3 1 Mus cixisi 4 12 sentyabr mehkemesi 5 Olumu ve xatiresi 5 1 Olumu 5 2 Xatiresi 6 Ailesi 7 Istinadlar 8 Xarici kecidlerIlk illeri ve tehsili RedakteHerbi karyerasi Redakte Kenan Evren her iki valideyni Balkan muhaciri olan Hayrullah Evrenin ve Naciye Evrenin dorduncu ve son ovladi olaraq dunyaya gelir Atasi Hayrullah Evren Serbiyanin Presova qesebesinden Istanbuldaki emisinin yaninda yerlesdi ve Duyun u Umumiye Umumi Borclar teskilatinda nezaret memuru olaraq calisdi Anasi terefi Bolqaristanin Svistov seherinden kocerek Somaya yerlesdi 2 Alaseherde ibtidai mektebe Manisada orta mektebe getdi ve Maltepe Herbi liseyinde tehsil aldi 1938 ci ilde Turkiye Quru Qosunlari mektebini bitirib topcu kursant oldu ve 1939 cu ilin fevralinda leytenant oldu 1940 ci ilde artilleriya mektebini bitirdikden sonra muxtelif hisselerde xidmet etdi 1942 ci ilin avqustunda birinci leytenant rutbesini aldi 1946 ci ile qeder muxtelif artilleriya bolmelerinde batareya komandiri vezifelerini icra etdi 1946 ci ilde daxil oldugu Herbi Akademiyani 1949 cu ilde heyet kapitani olaraq bitirdi Daha sonra Bas Qerargah Telim sobesinin reisi 1 ci Ordu Emeliyyatlar Idaresinin reis muavini vezifelerinde calismis ve Herbi Akademiyada ders demisdir 1958 1959 cu illerde Koreya muharibesinden sonra Cenubi Koreyada qalan Turk Briqadasinda emeliyyat ve telim sobesinin mudiri ve qerargah reisi vezifelerini icra etdi Turkiyeye dondukden sonra 1959 1961 ci illerde Ordu Techizati Mektebinin Isci heyeti qerargah reisi ve 2 Ordu Emeliyyatlar Tehsil mudirliyi vezifesini icra etdi O zaman ordu 27 may herbi cevrilisi ile hakimiyyeti ele kecirdi 227 ci Piyada Alayinin komandiri 9 cu Korpus Bas Qerargah reisi ve Quru Qosunlari Mektebleri idaresinin reisi idi 1964 cu ilde briqadir 1967 ci ilde general mayor oldu 58 ci Esgeri Telim diviziyasinin komandiri ve 2 ci Ordu qerargahinin reisi vezifesine teyin edildi 1970 ci ilde general leytenant rutbesine yukseldi 2 ci Korpus komandiri ve Quru Qosunlari Komandanligi Teftis Surasinin sedri vezifelerinde calisdi 1974 cu ilde general olaraq Bas Qerargah reis muavini vezifesine yukseldi 3 1976 1977 ci iller arasinda Egey Ordusunun komandiri vezifesinde calisib Quru qosunlari komandiri Namik Kamal Ersunun 1 iyun 1977 ci ilde Qanli 1 Maydan sonra herbi cevrilis edeceyi iddiasi ile o dovrun bas naziri Suleyman Demirel terefinden 200 esger ile birlikde resmen teqaude gonderilmesi ile Kenan Evrene Bas qerargah reisliyi yolu acilmis oldu 4 Gelecekde Bas Qerargah reisi olacagi qeti sekilde mueyyen edilen Ersunun teqaude cixmasi Turkiye Silahli Quvvelerindeki tarazliqlarin ve staj enenelerinin bir anda alt ust olmasina sebeb oldu Bu qarisiq dovr sebebiyle Bas Qerargah reisi Semih Sancarin selahiyyet muddeti bir il uzadildi Bu vaxt Quru Qosunlari Komandanliginda yeni bir il sonra Bas Qerargah reisinin kim olmasi ile elaqedar mubahise yarandi Prezident Fexri Qoruturk 1 ci Ordu Komandiri Adnan Ersozu isteyerken bas nazir Demirel 3 cu Ordu Komandiri Eli Fethi Esenerin Quru Qosunlarinin yeni komandani olmasini istedi Lakin ne Demirel ne de Qoruturk geri addim atmadiqda her iki komandir vezife muddetleri bitdiyinden 30 avqust 1977 ci ilde teqaude cixdilar Belelikle en tecrubeli general Kenan Evren 1977 ci il sentyabrin 5 de gozlenilmeden Quru Qosunlari komandani oldu 5 1977 78 illeri arasinda Quru Qosunlari komandiri olaraq vezife yerine yetiren Evren 6 mart 1978 ci ilde Bas Qerargah reisi teyin edildi 27 dekabr 1979 cu ilde guc komandirleri ile birlikde imzalayaraq Prezident Fexri Qoruturke 27 dekabr Memorandum gonderdiyi xeberdarliq mektubunda siyasi partiyalardan ve diger konstitusiya teskilatlarindan olkedeki problemlerin hellinde bir fikir birliyine gelmesini teleb edirdi Mektubda Turk Silahli Quvveleri olkemizin bugunku heyati problemleri qarsisinda siyasi partiyalarimizin bir an once milli menafelerimizi on plana alaraq konstitusiyamizin prinsipleri dogrultusunda Ataturkcu bir baxisla bir araya gelerek anarxiya terrorizm ve separatizm kimi dovleti cokdurmeyi hedefleyen her cur herekata qarsi butun tedbirlerin birge alinmasini diger konstitusiya qurumlarinin da bu istiqametde komek etmesini israrla teleb edirem ifadelerinden istifade etdi O vaxtki prezident Fexri Qoruturk esgeri isteyi istiqametinde mektubu 2 yanvar 1980 ci ilde hokumete ve siyasi partiyalara gonderdi 6 7 30 Avqust 1980 ci ilde Qelebe Gunu munasibetile radio ve televiziyada yayimlanan cixisinda xalqin ve Turkiye Silahli Quvveleri uzvlerinin bayramini qeyd etdikden sonra olkenin ve dovletin veziyyetinden behs ederek Olkede dogulmagi xeyal etdikleri xaosla demokratik duzeni ve olkenin butovluyunu mehv etmeyi hedefleyen anarxiyanin aglasigmaz yaradicilari tariximizde bir zamanlar coxalmaga calisan digerleri kimi elbette ki layiq olduqlari cezani tapacaqlar Turkiye Silahli Quvvelerinin ezici yumrugu altinda ezilerek qardaslarinin tokdukleri qanlarinin gunahlarinda bogulacaqlar ve uca Turk milleti Turklerin yaratdigi guven muhitinde bir cox bayrami firavanliq ve xosbextlikle qeyd edecekdir dedi 6 12 sentyabr 1980 ci il herbi cevrilisi Redakte Esas meqale 12 sentyabr herbi cevrilisi12 sentyabr 1980 ci ilde Turkiye Silahli Quvvelerinin komandanliq zenciri icerisinde etdiyi herbi cevrilisden ve olkenin rehberliyini ele kecirerek qanunvericilik ve icra hakimiyyetlerinden istifade etmek ucun Quru Qosunlari Komandani General Nuretdin Ersin Hava Quvveleri Komandani General Tehsin Sahinqaya Deniz Quvveleri komandiri admiral Amiral Nejat Tumer ve Jandarma Umumi komandiri Sedat Celasundan ibaret olan Milli Tehlukesizlik Surasini MTS qurdular Bu dovrde Evren dovlet bascisinin yaninda MTS ve Bas qerargah basciligini oz uzerine goturdu 12 sentyabr gecesi saat 04 00 da radioda MTN prezidentinin imzasi ile yayimlanan 1 nomreli beyannamede Turkiyenin daxili ve xarici dusmenlerin tehriki icinde oldugunu dovletin esas orqanlarinin islemeyeceyini siyasi partiyalarin siddetli mubahiselere girdiyini ve olkenin muharibe astanasina getirildiyini bildirdi Evren 12 sentyabr 13 00 da radio ve televiziya vasitesi ile xalqa muraciet etdi Eziz Turk milletinin firavanligi ve xosbextliyi vetenin ve milletin butovluyu olkenin ve milletin birliyi getdikce azaldilmaga calisilan Ataturk prinsiplerine guc ve funksionalligi berpa etmek mecburiyyetindedir Ozunu mohkem temeller uzerinde idare ede bilmeyen demokratiyani qurmaq ve itirilmis dovlet hakimiyyetini berpa etmek ucun rehberliyi ele kecirmelidir deye beyan verdi 6 Turkiye Boyuk Millet Meclisini ve hokumeti legv etdi ve butun olkede herbi veziyyet elan etdi 20 sentyabrda kecmis Herbi Deniz Quvveleri komandiri qurmaq ucun teqaude cixmis general admiral Bulend Ulusuya yeni hokumet qurmagi tapsirdi Dovlet bascisi olaraq seferlere cixdi ve 12 sentyabr cevrilisinin sebeblerini ve meqsedlerini xalqa izah etdi Mesveret Surasinin 12 sentyabr herbi cevrilisinin birinci ildonumunde toplanacagini aciqladi Mesveret Surasi terefinden hazirlanan konstitusiyanin qebulu ucun six tebligat kampaniyasi apardi uzvleri MTS terefinden secildi ve MTS terefinden de nezaret edildi Bezi illere gedib cixislar etdi 1982 ci il Konstitusiyasi 7 noyabr 1982 ci ilde kecirilen referendumda91 37 ses coxkugu ile qebul edildi Evren Turkiyenin yeni konstitusiyasinin 7 maddesine uygun olaraq yeddi illik muddete muveqqeti prezidenti huququnu qazandi 8 Herbi cevrilisin xarici elaqesi Redakte Memmed Eli Birand 12 sentyabra herbi cevrilisine hesr etdiyi 12 sentyabr Saat 4 00 adli kitabinda 12 sentyabr tarixinde Merkezi Kesfiyyat Idaresinin Turkiye deyirmi masasinin reisi Paul Henzenin herbi mudaxile haqqinda xeberi alarken bu xeberleri diplomatlarla goruserken Your boys have done it Sizin oglanlar bunu etdiler iddiasi ile cixis etdi Bu 12 herbi sentyabr cevrilisinde ABS in rolu ile bagli mubahiselere sebeb oldu Henzeden sonra mesaj prezident Cimmi Kartere catdirildi 9 Paul Henze 2003 cu ilde verdiyi musahibesinde Sizin oglanlar bunu etdiler cumlesinin Memmed Eli Birandin uydurmasi oldugunu bildirdi Bir muddet sonra Birand 1997 ci ilde Henze ile olan musahibenin audio ve video yazilarini yayimladi Lakin yayimlanan yazilarda cixisin Birandin iddia etdiyi kimi deyil The boys in Ankara did it Ankaradakilar etdiler seklinde oldugu goruldu 10 Bu dovrde NATO daxilindeki gizli teskilat olan geride qal eks partizan ordusuna Kenan Evrenin rehberlik etdiyi iddia edilir 11 12 13 12 sentyabr herbi cevrilisi ile demokratiyadan uzaqlasmasina Avropa olkeleri oz reaksiyalarini gosterdiler Diger terefden Amerika Birlesmis Statlari ABS ile munasibetler daha da yaxinlasdi Yunanistanin NATO nun herbi qanadina qayitmasi ucun serait yaradildi Xususile Yaxin Serq olkeleri ile yaxinlasma basladi Prezidentliyi 1982 1989 Redakte Kenan Evren Ruminiya seferinde aprel 1982 Konstitusiyaya referendumdan sonra 91 37 ses nisbeti ile Evren Turkiyenin 7 prezidenti olaraq vezifesine basladi 1 iyul 1983 cu ilde Bas Qerargah reisi vezifesini Quru Qosunlari komandiri Nuretdin Ersine vererek ozu herbi xidmetini sonlandirdi 14 Seckilere iki gun qalmis 4 noyabr 1983 cu ilde TRT de Ana Veten partiyasinin ANAP lideri Turqut Ozali tenqid eden cixisi oldu Milli Tehlukesizlik Surasinin fealiyyeti 7 dekabr 1983 cu ilde TBMM surasinin 6 noyabr 1983 cu il tarixli umumi seckilerinden sonra sonlandirildi 15 Prezidentliyi dovrunde Oz mektebini ozun qur kampaniyasina baslatdi Olke uzre mekteblerin sayi tedricen artmaga basladi Evren insa edilen mekteblerin acilisinda etdiyi cixislarda tehsilin ve savadin vacibliyinden qizlarin tehsil almasinin vacibliyinden behs etdi 16 17 Diger terefden bu dovrde acilan imam hatip mekteblerinin sayi 8 olaraq qaldi Evren 12 sentyabrdan sonra Milliyyetci Cebhe hokumetleri dovrunde cox artan imam hatip mektebinin acilisini dayandirdi herbi rejim boyunca imam hatip mektebleri acilmadi 18 19 Kenan Evren irticaya qarsi gedisatin yaxsi olmadigini soyleyerek Turqut Ozal hokumetine xeberdarliq etdi Bir nece defe irticacilarla mubarize aparmaq lazim oldugunu bildirdi Nazirler Kabinetinin 25 iyul 1986 ci il tarixli iclasinda Fethullah hoca adli bir adam ortaya cixdi Mene Ataturke ve butun mutereqqi fikirli insanlara lenet edir Tutularaq mehkemeye aparildi Lakin mehkeme onu serbest buraxdi Bundan elave Mahmut hoca adli bir sexs de etrafda gorunmeye basladi Mehkeme onu da serbest buraxdi Bu gedisat bele murteceleri cesaretlendirir deyerken 28 noyabr 1986 ci ilde kecirilmis Milli Tehlukesizlik Surasinin iclasindan xatirelerinin 5 ci cildinde Dusunurem ki irtica olkenin her yerinde tehlukeli olculere catmaga basladi bir terefden Suleymancilar diger terefden Nurcular yataqxanalar acaraq oradaki usaqlarin temiz beynini yuyaraq istedadli usaqlari yataqxanalara getirdiler lazimi tehsili aldiqdan sonra herbi liseylere telebeleri qazandiraraq Bursa Herbi liseyi ve Kuleli Herbi liseyinde bu sekilde yetisdirilmis telebebeler gundeme getirildi bu veziyyetin qarsisinin alinmali oldugu bu cur yataqxanalarin idareciliyinin dovlete mexsus olmasinin vacibliyini movcud qanunlar buna imkan vermirse ehtiyac duyularsa yeni qanun qebul ederek bu cur yataqxanalarin rehberliyinin Milli Tehsil Nazirliyine bagli olmasini istedim 12 sentyabrdan sonra qanun cixardi ve Dovlet Qebiristanliginin tikintisine baslandi Cunki Evren Anitkabirin Ataturk ucun tikildiyini orada yalniz Mustafa Kamal Ataturkun qebrinin olmasi gerekdiyini ve Anitkabirin qebiristanliga cevrilmemesini dusunurdu 30 avqust 1988 ci ilde Dovlet Qebiristanligini merasimle acdi Inonu ailesinin isteyi nezere alindi ve Ismet Inonunun mezari Anitkabirde qalarken diger mezarlar Anitkabirden cixarilaraq basqa yerlere kocuruldu Kecmis prezidentlerin ve Istiqlal Doyusu komandirlerinin de neesleri Dovlet Qebiristanligina kocuruldu 20 Kenan Evren dovlet bascisi ve prezidentliyi dovrunde olkede ve xaricde bir cox seyahetlere cixir Evren ile Pakistan dovlet bascisi Mehemmed Ziyaulhaqq arasinda qarsiliqli seferlerle mohkemlendirilen dostluq munasibetleri quruldu 1982 ci ilin sentyabrinda Uzaq Serq seferine cixan Evren Banqlades Pakistan Cenubi Koreya Cin ve Indoneziyaya sefer etdi Turkiye ile bu olkeler arasindaki elaqelerin inkisafi vacib addim idi 1984 cu ilde kecirilen IV Islam Zirvesi Konfransina Turkiye ilk defe prezident seviyyesinde qatildi Evren konfransin sedr muavini secildi Islam Emekdasliq Teskilatinin IET sedri olaraq Islam olkeleri arasinda iqtisadi elaqeleri guclendirmek ve qebul edilmis qerarlari en qisa muddetde quvveye mindirmek isteyirdi 1987 ci ilde kecirilen V Islam Zirvesi Konfransina qatilan Evren Kipr turkleri ve Bolqaristandaki turk azliginin veziyyeti kimi movzular da daxil olmaqla konfransin yekun beyanatinda feal rol oynadi 21 Kenan Evren 1988 ci ilde Ingiltere kralicasi II Yelizavetanin deveti ile Ingiltereye resmi sefer etdi Umumiyyetle 1983 cu il seckilerinde hakimiyyete gelen ANAP Ana Veten partiyasi lideri Turqut Ozal ile ahengdar sekilde calisdi 22 9 noyabr 1989 da prezidentlik vezifesi sona catan Evren yerini Turqut Ozala buraxdi Mus cixisi Redakte Kenan Evren 3 oktyabr 1984 cu ilde Musa etdiyi seferde bunlari soyledi Dunen gece Semdinli etrafinda bele bir hadise bas verdi Axtarilan anarxistlerden bezileri gece vaxti vezifesinden qayidan herbi masini vurub bir zabit ve bir esgerimizi sehid edirler Indi onlari yaxalatdirdiqdan sonra onlari mehkemeye vereceyem ve edam cezasi vermeyeceyem Men omur boyu onlara baxacam Bu veten ucun qanini canini veren mehmetciklere silah ceken o xainleri men illerle besleyecem Buna sizler razisinizmi 23 12 sentyabr mehkemesi Redakte2000 ci ilde Adana prokuroru Sacit Qayasu Kenan Evrene qarsi iddianame hazirladi Lakin Qayasunun ittiham akti qebul edilmedi Qayasu evvelce Hakimler ve Prokurorlar surasi terefinden qinandi Hakimler ve Prokurorlar surasi daha sonra Ali Mehkeme terefinden vezife selahiyyetlerinden sui istifade ve herbi quvveleri tehqir edib isden cixartmaq ittihami ile muhakime olunan Qayasuyu istefaya gonderdi Vekil kimi cixis etmek huququndan mehrum edilen Qayasu qovulma qerari ile Avropa Insan Huquqlari Mehkemesinde iddia qaldirdi 2008 ci ilde sona catan Turkiye ucun ifade azadligini mehdudlasdiran ani davada 41 min avro tezminat cezasina mehkum edildi 24 12 sentyabr 2010 cu ilde kecirilen referendumda konstitusiya deyisikliklerinin qebulu ile 12 sentyabr cevrilisinde gunahkar olanlarin muhakime olunmasinin qarsisini alan Konstitusiyanin muveqqeti 15 ci maddesi legv edildi Manisanin Alaseher dairesindeki Kenan Evren abidesi 13 sentyabr 2010 cu ilde Beraberlik ve Demokratiya partiyasi Izmir Il Idare Heyeti Kenan Evren haqqinda cevrilis etmek konstitusiyani deyisdirmek hokumeti devirmek insanlari oldurmek qesden yaralamaq isgence vermek azadliqdan mehrum etmek ve cinsi tecavuz kimi cinayetlerine gore mehkemeye verildi 25 Bununla yanasi Ankara Istanbul Bursa kimi seherlerde de 2010 cu il Konstitusiya deyisikliyine referendumdan sonra Konstitusiyanin Muveqqeti 15 ci maddesinin legvi ve 12 sentyabr 1980 ci il cevrilisini edenler muhakime yolunun acilmasi ile mehkemeye verildi 26 Mehkemeye verildikden sonra 8 aprel 2011 ci ilde Ankara Bas prokurorlugu terefinden istintaq basladildi Istintaq cercivesinde Kenan Evren ve sag qalan tek MTS uzvu Tehsin Sahinqayanin ifadeleri alindi 2012 ci ilin yanvarinda tamamlanan istintaq neticesinde hazirlanan iddianamede o vaxtki Bas qerargah reisi 7 ci prezident Kenan Evren ve o vaxtki Turkiye Herbi Hava Quvveleri komandiri teqaudcu general Tehsin Sahinqaya subheli elan edildi Iddianamede Evren ve Sahinqayaya Dovlet Quvvelerine Qarsi Cinayetler haqqinda TCK nin 765 sayli 146 ci maddesi ve 80 ci maddesine esasen agirlasdirilmis omurluk hebs cezasi istenildi Iddianame 10 yanvar 2012 ci ilde Ankara 12 ci Agir Ceza mehkemesinde qebul edildi ve 4 aprel 2012 ci il tarixinde 12 sentyabr 1980 ci ilde bas veren herbi cevrilisden mesul olanlarim mehkeme prosesleri basladi 27 Ankara Universiteti Tibb fakultesi terefinden 12 sentyabr herbi cevrilis isinin baxildigi 22 avqust 2012 ci il tarixli Ankara 12 ci Agir Ceza mehkemesine gonderilen hesabatda subheli Kenan Evrenin iclasda saglamliginin elverissizliyine gore istirakinin uygun olmadigi bildirildi Bunun uzerine mehkeme teqsirlendirilenler Evren ve Sahinqayanin mudafiesinin audio ve video rabite texnologiyasi vasitesi ile alinmasina qerar verdi ve teqsirlendirilenlerin mal varliqlarina qoyulan tedbir telebini redd etdi 28 Evren mualice olundugu Ankara GATA da otaginda qurulmus kamera ve ses sistemi ile mehkemeye qatildi 13 fevral 2013 cu il tarixinde Kenan Evren ve Tehsin Sahinqaya Konstitusiya mehkemesine muraciet ederek 12 sentyabr mehkeme iddialarina gore huquqlarinin pozuldugunu iddia etdiler 25 oktyabr 2013 cu il tarixinde Respublika prokuroru Selcuq Kocaman 12 ci Agir Ceza mehkemesindeki cixisinda TCK nin dovlet quvvelerine qarsi cinayetler basliqli 146 ci maddesine esasen Kenan Evren ve Tehsin Sahinqayaya agirlasdirilmis omurluk hebs cezasi verilmesini ve rutbelerinin alinmasini istedi 29 Mehkeme prosesi Ankara 12 ci Agir Ceza mehkemesinin baglanmasindan sonra mart 2014 cu ilde Ankara 10 cu Agir Ceza mehkemesine gonderildi 18 iyun 2014 cu ilde Ankara 10 cu Agir Ceza mehkemesi 1980 ci il 12 sentyabr tarixinde dovrun bas naziri Suleyman Demirele memorandum vermek T R Konstitusiyasi ve Turkiye Boyuk Millet Meclisinin ortadan qaldirilmasi vezife borcunun yerine yetirmesine mane olmaq cehdi general rutbesinden esger rutbesine endirilerek omurluk hebs cezasina qerar verildi 30 31 Ali Mehkemede yekunlasdirilmasi ucun tesdiqlenmeli olan qerarlarin 24 noyabr 2014 cu il tarixinden etibaren alti ay muddetinde apellyasiyaya baxisi ucun Ali Mehkemeye gonderilmediyi ve yerli mehkemede saxlanildigi melum oldu 32 Evrenin olumu ile Ali Mehkemedeki iddia legv edildi ve qerarlar deqiqlesdirilmedi 33 Olumu ve xatiresi RedakteOlumu Redakte Evrenin cenaze toreninden goruntu 9 may 2015 ci il tarixinde 98 yasinda Gulhane Herbi Tibb Akademiyasinda beyin olumu gerceklesmesi ile vefat etdi Olumunden bir hefte evvel ombasinda siniq oldugu ucun xestexanaya aparildi ve emeliyyat olundu Veziyyeti emeliyyatdan sonraki saatlarda pislesdi 12 may 2015 ci il tarixinde cenazesi herbi bir cenaze masini ile GATA dan goturulerek Bas Qerargaha aparildi ve herbi merasim teskil edildi merasime yalniz ailesi mulki olaraq qatildi Cenazesi Ehmed Hemdi Akseki mescidinde gunorta namazinin ardindan Dovlet Qebiristanliginda defn edildi Evrenin cenaze namazi ucun mescide gelenler arasinda kecmis bas nazir Bulend Ulusu kecmis daxili isler naziri Mehmed Agar Fenerbaxca klubunun kecmis prezidenti Eli Sen kecmis Fenerbaxca vitse prezidenti ve is adami Nihat Ozdemir kecmis parlament sedrleri Ismet Sezgin Kaya Erdem kecmis Bas Qerargah reisleri Nejdet Urug Isiq Kosaner Hilmi Ozkok II Bas Qerargah reisleri Cevik Bir Hulusi Akar ve diger guc komandirleri var idi 34 35 Xarici seferde oldugu ucun merasime qatila bilmeyen Celal Sengor Evrenin cenazesine Isiqlar icinde icinde yat komandirim sene minnetdariq yazili celeng gonderdi 36 37 Xatiresi Redakte 12 sentyabr 1980 ci ilden sonra Evrenin adi bir cox kuce mehelle prospekt ve bulvara verilmeye basladi Istanbul Maltepedeki kazarmaya General Kenan Evren adi verildi Ankaradaki Cikinagil mahalinin adi 1982 ci ilde Evren olaraq deyisdirildi 38 Evrenin adi mekteblere de verilmeye basladi 1983 cu ilde adi Kenan Evren liseyi olaraq deyisdirilen Kadikoy liseyi bunlardan biri idi 1998 ci ilde Anadolu liseyine cevrilen mekteb bu adla tedrisi davam etdirdi ve 2010 cu ilde Evren adi qaldirildi ve Istanbul Anadolu liseyi adlandirildi 39 Kenan Evren 1982 ci ilde qurulan Mehmetcik fondunun quruculari arasinda idi Fond ozu ve diger Milli Tehlukesizlik Surasi uzvlerinin oz aralarinda her birinden 1000 TL deyerinde pul toplamaqla quruldu 40 Kenan Evren 1999 cu ilde adini verdiyi Kenan Evren Tehsil Medeniyyet ve Tebieti qoruma fondunu qurdu 41 Daha sonra bu fondun daxilinde kollec insa etdirdi Bugun de fond universitet telebelerine teqaud verilmesi ve mektebler ucun texnologiya atelyelerinin insasi kimi fealiyyetlerle davam edir 42 Turkiye Boyuk Millet Meclisindeki butun partiyalar 25 noyabr 2019 cu ilde Kenan Evrenin adinin mekteblerden kucelerden mehellelerden kendlerden ve kazarmalardan qaldirilmasini qebul etdi 43 Ailesi Redakte27 may 1944 cu ilde Sekine Evren d 1922 o 1982 ile hayatini birlesdiren Evrenin bu evlilikden Senay Gulay ve Miray adlarinda uc qizi oldu Istinadlar Redakte Arxivlenmis suret 2015 05 11 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2021 02 28 parameter ignored parameter ignored parameter ignored parameter ignored parameter ignored parameter ignored parameter ignored Kenan Evren Kenan Evren in Anilari Milliyet Yayinlari 1990 ISBN 975 506 077 4 http www tsk mil tr 1 TSK HAKKINDA 1 2 Genelkurmay Baskanlari konular kenan evren htm Arxivlesdirilib 2008 12 18 at the Wayback Machine Biyografi Ilgili Merdan Yanardag makalesi Arxivlesdirilib 2012 05 07 at the Wayback Machine SoL Gazetesi4 Mayis 2012 tarihinde erisilmistir Soner Yalcin Bay Pipo Dogan Kitap 1999 ISBN 975 6770 28 7 1 2 3 Arxivlenmis suret 2021 05 20 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2021 03 01 parameter ignored http www haberturk com gundem haber 732719 asli ortaya cikti Arxivlesdirilib 2012 06 14 at the Wayback Machine Asli ortaya cikti Arxivlenmis suret ISBN 978 9944 769 51 8 2014 09 17 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2021 03 02 parameter ignored parameter ignored parameter ignored parameter ignored parameter ignored parameter ignored parameter ignored parameter ignored Arxivlenmis suret 2021 01 21 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2021 03 02 parameter ignored parameter ignored Arxivlenmis suret 2021 01 21 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2021 03 02 parameter ignored parameter ignored parameter ignored Arxivlenmis suret 2008 12 12 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2021 03 02 parameter ignored parameter ignored parameter ignored parameter ignored parameter ignored Evren 13 Aralik 1979 gunu Genelkurmay Baskani sifatiyla Bruksel deki NATO Askeri Komite toplantisina katilmis ve Istanbul a donusunde 1 Ordu Komutani Necdet Urug un Selimiye deki toplanti odasinda tum kuvvet komutanlariyla toplanti yapmistir Toplantinin gundemi Silahli Kuvvetlerin askeri mudahalesiydi Mehmet Ali Birand 12 Eylul Saat 04 00 Karacan Yayinlari 12 Baski Temmuz 1985 s 132 Arxivlenmis suret 2008 12 26 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2021 03 02 parameter ignored parameter ignored parameter ignored parameter ignored parameter ignored Arxivlenmis suret PDF 2021 05 20 tarixinde arxivlesdirilib PDF Istifade tarixi 2021 03 02 Arxivlenmis suret 2012 10 29 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2021 03 02 parameter ignored parameter ignored parameter ignored parameter ignored parameter ignored Arxivlenmis suret 2014 07 12 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2021 03 02 parameter ignored empty citation Arxivlenmis suret 2021 01 31 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2021 03 02 parameter ignored Arxivlenmis suret 2021 05 20 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2021 03 02 parameter ignored Arxivlenmis suret 2021 05 20 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2021 03 02 parameter ignored Rustu Yilmaz Jivkov Doneminde Bulgaristan Turkleri ve Turkiye ye Goc Olaylari Turk Basinina Gore T C Ankara Universitesi Turk Inkilap Tarihi Enstitusu Ankara 2008 Hasan Cemal Ozal Hikayesi Bilgi Yayinevi Eylul 1989 ISBN 975 494 113 0 Baskin Oran Kenan Evren in Yazilmamis Anilari Bilgi Yayinevi Mayis 1989 ISBN 975 494 095 9 Arxivlenmis suret 2015 09 29 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2021 03 04 parameter ignored parameter ignored parameter ignored parameter ignored parameter ignored parameter ignored parameter ignored parameter ignored parameter ignored http www radikal com tr Radikal aspx aType RadikalDetay amp ArticleID 1018714 amp CategoryID 77 Arxivlesdirilib 2010 10 17 at the Wayback Machine Evren in yargilanmasi icin ilk basvuru yapildi http www ntvmsnbc com id 25131021 Arxivlesdirilib 2013 02 06 at the Wayback Machine Darbecilere suc duyurusu Ve Evren resmen sanik Arxivlesdirilib 2013 12 02 at the Wayback Machine CNNTurk 10 Ocak 2012 Evren in mal varligina tedbir konulmadi Arxivlesdirilib 2013 12 03 at the Wayback Machine CNNTurk 28 Eylul 2012 Kenan Even ve Tahsin Sahinkaya ya muebbet istemi 12 Eylul Davasi Arxivlesdirilib 2013 12 03 at the Wayback Machine Bugun 25 Ekim 2013 Arxivlenmis suret 2014 06 20 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2021 03 04 parameter ignored parameter ignored parameter ignored parameter ignored parameter ignored parameter ignored parameter ignored Arxivlenmis suret 2014 10 05 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2021 03 04 parameter ignored parameter ignored parameter ignored parameter ignored parameter ignored parameter ignored parameter ignored Arxivlenmis suret 2015 02 03 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2021 03 04 parameter ignored parameter ignored parameter ignored parameter ignored parameter ignored parameter ignored parameter ignored Arxivlenmis suret 2016 03 06 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2021 03 04 parameter ignored parameter ignored parameter ignored parameter ignored parameter ignored parameter ignored parameter ignored Arxivlenmis suret 2015 06 17 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2021 03 04 parameter ignored parameter ignored parameter ignored parameter ignored parameter ignored parameter ignored Arxivlenmis suret 2021 05 20 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2021 03 04 parameter ignored parameter ignored parameter ignored parameter ignored Arxivlenmis suret 2019 03 01 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2021 03 04 parameter ignored Arxivlenmis suret 2015 11 23 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2021 03 04 parameter ignored Arxivlenmis suret 2016 03 19 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2021 05 20 parameter ignored Arxivlenmis suret 2019 01 10 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2021 03 04 parameter ignored Arxivlenmis suret 2019 01 28 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2021 03 04 parameter ignored Arxivlenmis suret 2014 07 12 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2021 03 02 parameter ignored http evrenpasaortaokulu meb k12 tr icerikler okulumuz teknoloji sinifi yenilendi 8432087 html bare url missing title parameter ignored olu kecid Arxivlenmis suret 2021 05 20 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2021 03 04 parameter ignored parameter ignored parameter ignored parameter ignored Xarici kecidler Redakte Vikianbarda Kenan Evren ile elaqeli mediafayllar var Vikisitatda Kenan Evren ile elaqeli melumatlar var Biyografi Arxivlesdirilib 2014 07 26 at the Wayback Machine Turkiye Respublikasinin Prezidenti turk Biyografi Arxivlesdirilib 2014 07 26 at the Wayback Machine Turkiye Respublikasi Silahli Quvveleri Bas Qerargahi reisi turk Kenan Evren Heyati ve mirasi BBC Turk turk Arxivlesdirilib 2015 05 12 at the Wayback Machine Kenan Evren 1981 1988 BBC Turk radio qeydleri turk Arxivlesdirilib 2015 06 22 at the Wayback MachineSelefleri Kenan Evren Dovlet bascisi Turkiye Respublikasinin 7 ci prezidenti 9 noyabr 1982 9 noyabr 1989 Xelefleri Turqut OzalSelefleri Ihsan Sebri Caglayangil Vitse prezident Turkiye Respublikasi Dovlet bascisi12 sentyabr 1980 9 noyabr 1982 Xelefleri Ozu PrezidentSelefleri Semih Sancar Turkiye Respublikasi Silahli Quvveleri Bas Qerargahi reisi9 noyabr 1982 9 noyabr 1989 Xelefleri Nurettin ErsinSelefleri Semih Sancar Turkiye Quru Qosunlari komandiri9 sentyabr 1977 6 mart 1978 Xelefleri Nurettin ErsinSelefleri Turqut Sunalp Egey ordusu komandiri24 iyul 1975 30 avqust 1975 Xelefleri Eli Seid OzcivrilSelefleri Adnan Ersoz Turkiye Respublikasi Silahli Quvveleri II Bas Qerargahi reisi30 avqust 1975 30 avqust 1976 Xelefleri Vecihi AkinMenbe https az wikipedia org w index php title Kenan Evren amp oldid 5982371, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.