Azərbaycanca
Deutsch
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
Koşenil yastıcası (lat. Dactylopius coccus) — heyvanlar aləminin buğumayaqlılar tipinin həşəratlar sinfinin yarımsərtqanadlılar dəstəsinin yastıcalar fəsiləsinin yastıca cinsinə aid heyvan növü.
| Koşenil yastıcası | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||
| Domen: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Aləm: Yarımaləm: Klad: Klad: Ranqsız: Tipüstü: Ranqsız: Ranqsız: Tip: Klad: Yarımtip: Sinif: Ranqsız: Yarımsinif: Budaq: İnfrasinif: Ranqsız: Ranqsız: Dəstəüstü: Dəstə: Yarımdəstə: İnfradəstə: Fəsiləüstü: Fəsilə: Cins: Növ: Koşenil yastıcası | ||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||
| ||||||||
| ||||||||
Xalçaçılıq sənətində istifadə olunan rəngləri almaq üçün müxtəlif bitkilərlə yanaşı, orta əsrlərdən cürbəcür həşəratlardan istifadə olunmuşdur. Onların içərisində qırmızı rəng almaq üçün ən geniş yayılmışı koşenil yastıcasıdır. Azərbaycanda xalq arasında ona "qırmız böcəyi", "qurd qırmız", "palıd cücüsü" deyilirdi.
Meksikada (Amerikada) bitən, xüsusilə kaktus bitkisilə çoxalan, boyaq maddəsi olan həşəratdır. İlin müəyyən vaxtlarında koşenildə boyağın daha çox olduğu vaxt onlar səbətə yığılır, dərhal buxarla öldürülür və "gümüşü" adlanan, üzəri boz təbəqə ilə örtülü, yaxşı növ hesab olunan koşenil alınır. Həmçinin dişi koşenillər qaynar suda da öldürülə bilər, lakin bu zaman gümüşüyə nisbətən daha aşağı növ hesab olunan "qara" koşenil alınır.
Koşenilin boyaq maddəsini yun və ipəyi eynilə bitki boyaqları kimi, xüsusilə yüksək bədii türkmən xalçalarında olduğu kimi istifadə olunan çox parlaq, hərarətli rənglərə boyayırlar. Bu maddə ya sərbəst boyaq kimi, ya da boyaqotu ilə birgə işlədilərək parlaqlığı ilə qədim Şərq xalçaları üçün xarakterik olan özünəməxsus çalarlar verir (bunu heç bir digər boyaqlarla almaq olmaz).
Davamlılığına görə koşenilin boyaqotundan geri qalmasına baxmayaraq, ondan bədii xalçaların istehsalında istifadə edilir.
Boyama gücü (koşenilin boyama qabiliyyəti) ortadır, dolğun rəngin alınması üçün ipliyin çəkisinin 20-25%-i qədər koşenil istifadə olunur.
Növləri
Koşenilin əsasən iki növü var:
- Ammonyaklı koşenil.
- Rus koşenili.
Şərqin boyama ustaları adi koşenildən başqa, özünəməxsus göyümtül çaları olan ammonyaklı koşenildən də istifadə edirlər. Boyama üsuluna görə onlar bir-birindən fərqlənmir.
Ammonyaklı koşenilin hazırlanması üsulu aşağıdakı kimidir:
Bir hissə koşenil üç hissə 25%-lik texniki ammonyakla qarışdırılıb yarımmaye kütlə halına salınır.
Kütlə bankaya tökülərək kip bağlanılır və 3 həftə otaq temperaturunda saxlandıqdan sonra, zəif odda qızdırılaraq ammonyakı çıxarılıır. Alınmış bərk kütlə odda elə qurudulur ki, yanmasın. Beləliklə, boyamada istifadə olunan ammonyaklı koşenil alınır.
Keçmiş SSRİ-nin bəzi cənub rayonlarında koşenil axtarılıb tapılıb və aydın olub ki, onun xaricdən gətirilənlə oxşar xüsusiyyətləri vardır, lakin boyama gücü nisbətən zəifdir.
İstinadlar
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Kosenil yasticasi lat Dactylopius coccus heyvanlar aleminin bugumayaqlilar tipinin heseratlar sinfinin yarimsertqanadlilar destesinin yasticalar fesilesinin yastica cinsine aid heyvan novu Kosenil yasticasiElmi tesnifatDomen EukariotlarRanqsiz AmorpheaRanqsiz Ranqsiz Ranqsiz Ranqsiz FilozoaAlem HeyvanlarYarimalem EumetazoylarKlad Klad IkitereflisimmetriyalilarKlad Ranqsiz IlkagizlilarTipustu TuleyenlerRanqsiz PanarthropodaRanqsiz Tip BugumayaqlilarKlad Yarimtip AltiayaqlilarSinif HeseratlarRanqsiz Yarimsinif QanadlilarBudaq Infrasinif YeniqanadlilarRanqsiz Ranqsiz ParaneopteralarDesteustu Deste YarimsertqanadlilarYarimdeste Infradeste Fesileustu CoccoideaFesile YasticalarCins YasticaNov Kosenil yasticasiBeynelxalq elmi adiDactylopius coccus Oronzio Gabriele Costa 1835Sekil axtarisiNCBI 765876EOL 836534 Xalcaciliq senetinde istifade olunan rengleri almaq ucun muxtelif bitkilerle yanasi orta esrlerden curbecur heseratlardan istifade olunmusdur Onlarin icerisinde qirmizi reng almaq ucun en genis yayilmisi kosenil yasticasidir Azerbaycanda xalq arasinda ona qirmiz boceyi qurd qirmiz palid cucusu deyilirdi Meksikada Amerikada biten xususile kaktus bitkisile coxalan boyaq maddesi olan heseratdir Ilin mueyyen vaxtlarinda kosenilde boyagin daha cox oldugu vaxt onlar sebete yigilir derhal buxarla oldurulur ve gumusu adlanan uzeri boz tebeqe ile ortulu yaxsi nov hesab olunan kosenil alinir Hemcinin disi koseniller qaynar suda da oldurule biler lakin bu zaman gumusuye nisbeten daha asagi nov hesab olunan qara kosenil alinir Kosenilin boyaq maddesini yun ve ipeyi eynile bitki boyaqlari kimi xususile yuksek bedii turkmen xalcalarinda oldugu kimi istifade olunan cox parlaq heraretli renglere boyayirlar Bu madde ya serbest boyaq kimi ya da boyaqotu ile birge isledilerek parlaqligi ile qedim Serq xalcalari ucun xarakterik olan ozunemexsus calarlar verir bunu hec bir diger boyaqlarla almaq olmaz Davamliligina gore kosenilin boyaqotundan geri qalmasina baxmayaraq ondan bedii xalcalarin istehsalinda istifade edilir Boyama gucu kosenilin boyama qabiliyyeti ortadir dolgun rengin alinmasi ucun ipliyin cekisinin 20 25 i qeder kosenil istifade olunur NovleriKosenilin esasen iki novu var Ammonyakli kosenil Rus kosenili Serqin boyama ustalari adi kosenilden basqa ozunemexsus goyumtul calari olan ammonyakli kosenilden de istifade edirler Boyama usuluna gore onlar bir birinden ferqlenmir Ammonyakli kosenilin hazirlanmasi usulu asagidaki kimidir Bir hisse kosenil uc hisse 25 lik texniki ammonyakla qarisdirilib yarimmaye kutle halina salinir Kutle bankaya tokulerek kip baglanilir ve 3 hefte otaq temperaturunda saxlandiqdan sonra zeif odda qizdirilaraq ammonyaki cixariliir Alinmis berk kutle odda ele qurudulur ki yanmasin Belelikle boyamada istifade olunan ammonyakli kosenil alinir Kecmis SSRI nin bezi cenub rayonlarinda kosenil axtarilib tapilib ve aydin olub ki onun xaricden getirilenle oxsar xususiyyetleri vardir lakin boyama gucu nisbeten zeifdir IstinadlarHemcinin bax