Kitti Cenoveze cinayəti

13 mart 1964-cü il tarixində ABŞ-ın Nyu-York şəhərinin Kuins bələdiyyəsinin Kyu Qardens məhəlləsində 28 yaşlı barmen Kitti Cenoveze yaşadığı binanın yaxınlığında zorlanaraq bıçaqla qətlə yetirilmişdir. İki həftə sonra The New York Times qəzetində yayımlanan məqalədə iddia olunurdu ki, 37 nəfər şahid hadisəni görmüş və ya eşitmiş, lakin nə polisə zəng etmiş, nə də ona yardım göstərmişdir. Lakin sonrakı araşdırmalar göstərdi ki, ictimai laqeydliyin səviyyəsi şişirdilmişdir. Bəzi qonşular qışqırıqları eşitsələr də, çoxları vəziyyətin ciddiliyini başa düşməmişdi.

Kitti Cenoveze cinayəti
Kitti Cenovezenin qətlə yetirildiyi döngənin 2019-cu ildəki görünüşü.
Ümumi məlumatlar
^HGYO
Yeri	, Kuins, Nyu-York, ABŞ
Hücumun hədəfi	Kitti Cenoveze
Tarix	13 mart 1964
Hücum metodu	Soyğunçuluq, təcavüz, bıçaqla qətlə yetirmə
Ölü sayı	1
Qatil sayı	1
Qatil(lər)	Vinston Mozli
Motiv	Femisid

Bu hadisə nəticəsində sonradan "müşahidəçi effekti" və ya "Cenoveze sindromu" kimi tanınan sosial psixoloji anlayışla bağlı geniş tədqiqatlar başlanmış və bu qətl ABŞ psixologiya dərsliklərində onillərlə nümunə kimi yer almışdır.

Tədqiqatçılar daha sonra The New York Times məqaləsində ciddi fakt səhvləri olduğunu müəyyən etdilər. Polis protokolları göstərdi ki, bəzi şahidlər hadisədən sonra hüquq-mühafizə orqanları ilə əlaqə saxlamağa çalışmışdılar.1964-cü ildə rəqib xəbər orqanlarının jurnalistləri Times məqaləsinin faktlara uyğun olmadığını aşkar etsələr də, o dövrdə qəzetin redaktoru qarşı çıxmağa cəsarət etməmişdilər. 2007-ci ildə jurnalında dərc edilən məqalədə belə bir nəticəyə gəlinmişdi ki, 38 şahidin olması, onların qətli görməsi və hərəkətsiz qalması ilə bağlı heç bir sübut yoxdur. 2016-cı ildə The New York Times özü də ilkin xəbərini “qüsurlu” adlandıraraq şahidlərin sayı və onların gördükləri barədə məlumatların kobud şəkildə şişirdildiyini etiraf etmişdir.

Cinayətdən altı gün sonra, 29 yaşlı Manhetten sakini Vinston Mozli ev soyğunçuluğu zamanı həbs edildi. Nəzarət altında olarkən o, Cenovezeni öldürdüyünü etiraf etdi. Məhkəmədə Mozli qətldə təqsirli bilinərək ölüm cəzasına məhkum edildi. Lakin cəza sonradan ömürlük həbslə əvəz olundu. O, 52 illik həbsdən sonra, 2016-cı il martın 28-də, 81 yaşında həbsxanada vəfat etdi.

Qurban

Ketrin "Kitti" Syuzan Cenoveze
ing. Catherine "Kitty" Susan Genovese
Cenovezenin 1961-ci ildə bukmekerlik ittihamı ilə həbsindən sonra çəkilmiş şəkli.
Ləqəbi	Kitti Cenoveze
Doğum tarixi	7 iyul 1935
Doğum yeri	Bruklin, Nyu-York, ABŞ
Vəfat tarixi	13 mart 1964 (28 yaşında)
Vəfat yeri	, Kuins, Nyu-York, ABŞ
Vəfat səbəbi	Qətl (ağciyərin bıçaqlanması nəticəsində asfiksiya)

Kitti Cenovezein uşaqlıq illərini keçirdiyi Park Sloupdakı evi, 2023-cü ildə çəkilmiş fotoşəkil.

Ketrin Syuzan "Kitti" Cenoveze 1935-ci il iyulun 7-də ABŞ-ın Nyu-York şəhərinin Bruklin bələdiyyəsində anadan olmuşdur. O, italyan-amerikalı Reyçel (soyadı Cordano) və Vinsent Andronel Cenoveze cütlüyünün beş övladından birincisi idi. Cenoveze katolik inancına sahib bir ailədə böyümüş, əsasən italyan və irland mənşəli ailələrin yaşadığı Bruklinin qərbində yerləşən Park Sloup məhəlləsində, 29 St. John's Place ünvanındakı tipik daş mənzildə yaşamışdır.

Yeniyetməlik dövründə Cenoveze yalnız qızların təhsil aldığı Prospekt Hayts orta məktəbində oxumuşdur. Onu "yaşından artıq özünə inamlı" və "günəş kimi parlaq əhvali-ruhiyyəli" biri kimi xatırlayırdılar. 1954-cü ildə anası şahid olduğu bir qətl hadisəsindən sonra ailə Konnektikut ştatının Nyu Kanaan şəhərinə köçmüşdür. Lakin həmin vaxt məktəbi yenicə bitirmiş Cenoveze yaxın zamanda planlaşdırılan evliliyinə hazırlaşmaq üçün Bruklində nənə və babasının yanında qalmışdır. Həmin ilin sonlarında cütlük ailə qursa da, 1954-cü ilin sonlarına doğru Cenovezenin lezbiyan olması səbəbilə nikah ləğv edilmişdir.

Daha sonra Bruklində mənzilə köçən Cenoveze müxtəlif katibəlik işlərində çalışmış, lakin bu işlərdən zövq almamışdır. 1950-ci illərin sonlarına doğru o, barmen kimi işləməyə başlamışdır. 1961-ci ilin avqust ayında at yarışlarına mərc qəbul etdiyi üçün qısa müddətlik həbs olunmuşdur. O və dostu Di Qvarniyeri hər biri 50 ABŞ dolları (2024-cü ildə 526 ABŞ dollarına bərabər) cərimə olunmuş və Cenoveze işini itirmişdir.

Daha sonra Cenoveze Kuins bələdiyyəsinin Hollis məhəlləsində, Yamayka prospekti və 193-cü küçənin kəsişməsində yerləşən Ev's Eleventh Hour Bar adlı barda barmen kimi işə düzəlmiş və tezliklə barın sahibi tərəfindən idarəçi vəzifəsinə gətirilmişdir. O, ikili növbələrdə işləməklə pul yığır və gələcəkdə italyan restoranı açmağı planlaşdırırdı. 1963-cü ildən bəri sevgilisi olan Meri Enn Zielonko ilə birlikdə Kuinsdəki Kyu Qardens məhəlləsində, 82–70 Austin Street ünvanında yaşayırdılar. Zielonko 2024-cü ildə, 85 yaşında vəfat etmişdir.

Hücum

Hücumun xəritəsi

13 mart 1964-cü il tarixində saat təxminən 02:30-da Kitti Cenoveze Ev's Eleventh Hour Bar barını tərk edərək qırmızı rəngli Fiat markalı avtomobili ilə evinə yola düşmüşdür. O, Huver prospektində işıqforun dəyişməsini gözləyərkən, həmin ərazidə park edilmiş Chevrolet Corvair avtomobilində oturan Vinston Mozli tərəfindən müşahidə edilmişdir. Cenoveze saat 03:15 radələrində evinə çataraq, Kyu Qardensda yerləşən Long Island Rail Road stansiyasının dayanacağında, yaşadığı binanın qapısından təqribən 30 metr (100 fut) məsafədə avtomobilini park etmişdir. Avtomobil dayanacağı binanın arxa hissəsində, dalan kənarında yerləşirdi.

Cenoveze binaya doğru hərəkət edərkən, onu izləyərək evə qədər gəlmiş Mozli avtomobilindən düşmüş və Austin Street üzərindəki avtobus dayanacağında maşınını saxlamışdı. O, üzərindəki ov bıçağı ilə Cenovezeyə yaxınlaşmışdır.

Cenoveze binanın ön hissəsinə doğru qaçmağa başlamış, Mozli isə onun ardınca qaçaraq onu yaxalamış və iki dəfə kürəyindən bıçaqlamışdır. Cenoveze qışqıraraq "Ay Allah, o məni bıçaqladı! Kömək edin!" — deyə səslənmişdir. Bəzi qonşular bu qışqırıqları eşitmiş, lakin yalnız az bir qismi səsin kömək çağırışı olduğunu anlamışdır. Qonşulardan biri olan Robert Mozer pəncərədən səslənərək "Qıza toxunma!" deyə qışqırdıqda Mozli hadisə yerindən qaçmış, lakin Cenoveze ağır yaralı halda binanın arxa hissəsinə doğru sürünərək hərəkət etmiş və daha sonra şahidlərin görmə sahəsindən çıxmışdır.

Hadisənin şahidlərinin sözlərinə görə, Vinston Mozli avtomobilinə minərək ərazidən uzaqlaşmış, lakin təxminən on dəqiqə sonra geri qayıtmışdır. Geniş kənarlı papaqla üzünü kölgədə saxlayan Mozli sistemli şəkildə dayanacağı, dəmir yolu stansiyasını və mənzil kompleksini axtararaq Cenovezeni axtarmışdır. Nəhayət, o, binanın arxa tərəfindəki dəhlizdə, bağlı qapıya çatdığı üçün içəri girə bilməyən və huşunu itirmiş vəziyyətdə yerdə uzanan Cenovezeni tapmışdır.

Küçədən və ilk hücumun şahidi ola biləcək hər kəsdən uzaqda olan bu ərazidə Mozli Cenovezeni bir neçə dəfə daha bıçaqlamış, daha sonra ona təcavüz etmiş, üzərindən 49 dollar pul oğurlayaraq hadisə yerindən uzaqlaşmışdır. Hücumlar təxminən yarım saat davam etmişdir. Cenovezenin əllərindəki bıçaq yaraları onun özünü müdafiə etməyə çalışdığını göstərmişdir.

İkinci hücumdan qısa müddət sonra Cenovezenin qonşusu və yaxın dostu Sofia Farrar onu tapmış və qucağına alaraq "Kömək gəlir" — deyə pıçıldamışdır. O, təcili yardım maşını gələnədək Cenovezeni qucağında saxlamışdır.

Polisə edilən ilk zənglərlə bağlı qeydlər qeyri-müəyyəndir və həmin zənglər yüksək prioritetlə qəbul edilməmişdir. Hadisə, Nyu-York şəhərində 9-1-1 təcili yardım çağırış sisteminin tətbiqindən dörd il əvvəl baş vermişdi. Şahidlərdən biri atasının ilk hücumdan sonra polisə zəng etdiyini və "bir qadının döyüldüyünü, amma sonra ayağa qalxaraq nəsə hərəkət etdiyini" bildirdiyini söyləmişdir. İkinci hücumdan bir neçə dəqiqə sonra başqa bir şahid, Karl Ross, əvvəlcə dostlarına zəng edərək nə etməli olduğunu soruşmuş, sonra isə polisə zəng etmişdir.

Cenoveze saat 04:15-də təcili yardım maşını ilə aparılmış, lakin xəstəxanaya çatmamış yolda vəfat etmişdir. O, 1964-cü il martın 16-da Konnektikut ştatının Nyu Kanaan şəhərində yerləşən Leykvyu qəbiristanlığında dəfn olunmuşdur.

Polis istintaqı

Kitti Cenovezenin sevgilisi Meri Enn Zielonko cinayətdən sonrakı səhər saat 07:00-da detektiv Mitçell Sanq tərəfindən dindirildi. Daha sonra o, qətl istintaqı üzrə ixtisaslaşmış iki detektiv — Con Kerroll və Cerri Berns tərəfindən altı saat ərzində sorğu-suala tutuldu. Dindirilmə əsasən Zielonko ilə Cenoveze arasındakı münasibət üzərində cəmləşmişdi. Polis eyni zamanda cütlüyün qonşularını da bu istiqamətdə sorğuya çəkmişdi. Başlanğıcda Zielonko əsas şübhəli kimi qiymətləndirilmişdi.

1964-cü il martın 19-da, bıçaqlanma hadisəsindən altı gün sonra Vinston Mozli Ozone Park bölgəsində oğurluq şübhəsi ilə həbs edildi. Onun avtomobilinin baqajında televizor aşkar edildikdən sonra avtomobil axtarışa məruz qaldı. Hadisə yerində yaşayan Raul Kliri Mozlinin qonşu evlərdən birindən televizoru çıxardığını gördükdə şübhələnmişdi. Mozli özünü kuryer xidmətinin işçisi kimi təqdim etsə də, Kliri digər qonşu Cek Braun ilə məsləhətləşdi və Braun həmin evdə heç bir köçmə prosesi olmadığını təsdiqlədi. Bundan sonra Kliri polisə zəng etdi. Braun isə Mozlinin avtomobilini sıradan çıxararaq onun qaçmasının qarşısını aldı.

Hadisəni araşdıran bir detektiv Cenoveze cinayətində şahidlər tərəfindən təsvir edilən avtomobilin Mozlinin avtomobili ilə oxşar olduğunu xatırlayaraq bu barədə detektivlər Kerroll və Sanqa məlumat verdi. Mozli dindirilmə zamanı yalnız Cenovezenin deyil, həm də daha iki qadının qətlini etiraf etdi: bir neçə həftə əvvəl South Ozone Park ərazisində mənzilində güllələnərək yandırılmış Enni Mey Conson və 1963-cü ilin iyul ayında Sprinqfild Qardens bölgəsində valideynlərinin evində öldürülmüş 15 yaşlı Barbara Kralik.

Cinayətkar

Vinston Mozli
ing. Winston Moseley
Rezervasiya fotoşəkili (1 aprel 1964)
Doğum tarixi	2 mart 1935
Doğum yeri	Manhetten, Nyu-York, ABŞ
Vəfat tarixi	28 mart 2016 (81 yaşında)
Vəfat yeri	Nyu-York, ABŞ
Vəfat səbəbi	ömürlük həbs cəzası
Cinayət cəzası	Ölüm; ömürlük həbs cəzası ilə əvəz edilib
Məqsəd	Femisid

Vinston Mozli Cenovezeni qətlə yetirərkən 29 yaşında idi. O, Kuins bələdiyyəsinin Ozone Park məhəlləsində yaşayırdı və həmin dövrdə Remington Rand şirkətində tab operatoru kimi çalışırdı. Onun işi əsasən o dövrdə rəqəmsal kompüterlərə məlumatların daxil edilməsi üçün istifadə olunan deşik kartların hazırlanması idi. Mozli evli idi, üç övladı var idi və əvvəllər heç bir cinayət törətməmişdi.

Nəzarətə alındıqdan sonra Mozli Cenovezeni qətlə yetirdiyini etiraf etdi. O, hücumun detalları barədə danışaraq hadisə yerindəki fiziki sübutlarla uyğunluq təşkil edən məlumatlar verdi. Cinayət motivi ilə bağlı isə Mozli sadəcə “bir qadını öldürmək istədiyini” bildirdi və qadınları seçməsinin səbəbini “onların müqavimət göstərməməsi və daha asan hədəf olmaları” ilə izah etdi. O, həmin gecə saat 02:00 radələrində yuxudan durduğunu, həyat yoldaşının gecə növbəsində tibb bacısı kimi işlədiyini və qurban axtarmaq məqsədilə Kuins ərazisində avtomobillə dolaşdığını demişdir.

Mozli Cenovezeni evə dönərkən görmüş, onu avtomobil dayanacağına qədər izləmiş və daha sonra qətlə yetirmişdi. O, həmçinin daha iki qadını öldürüb onlara qarşı cinsi zorakılıq etdiyini və ümumilikdə 30–40 arası oğurluq hadisəsi törətdiyini də etiraf etmişdir. Sonrakı psixiatrik ekspertizalar Mozlinin nekrofil olduğunu irəli sürmüşdür.

Məhkəmə prosesi

Vinston Mozli yalnız Kitti Cenovezenin qətli üzrə ittiham olunmuş, digər iki qətlə görə ona qarşı rəsmi ittiham irəli sürülməmişdi. Polis üçün çətinlik yaradan amillərdən biri də Barbara Kralikin qətli ilə bağlı başqa bir şəxs — Elvin Mitçellin də etiraf ifadəsi verməsi idi.

Mozlinin məhkəməsi 1964-cü il iyunun 8-də başlamış və məhkəməyə hakim İrvin Şapiro sədrlik etmişdir. Əvvəlcə Mozli özünü günahkar bilmədiyini bildirmiş, lakin vəkili sonradan bu bəyanatı dəyişdirərək onun ruhi xəstəlik səbəbindən məsuliyyət daşımadığını əsas gətirmişdir. Məhkəmədə verdiyi ifadəsində Mozli yalnız Cenovezenin deyil, həmçinin digər iki qadının qətlini və bir sıra oğurluq və zorlamaları ətraflı şəkildə təsvir etmişdir.

15 iyun 1964-cü ildə Vinston Mozli Cenovezenin qətlinə görə ölüm cəzasına məhkum edilmişdir. Hökm oxunarkən Mozli heç bir emosiya göstərməmiş, lakin zaldakı bəzi tamaşaçılar alqışlamış və sevinclə qarşılamışlar. Hakim Şapiro isə hökmü elan edərkən demişdir: “Mən ölüm cəzasına inanmıram, amma belə bir vəhşi ilə qarşılaşdıqda, cəzanı özüm yerinə yetirməkdən çəkinməzdim.”

23 iyun 1964-cü ildə Mozli, Barbara Kralikin qətlinə görə mühakimə olunan lvin Mitçellin məhkəməsində müdafiə şahidi qismində ifadə vermişdir. Ona qarşı ittiham irəli sürülməməsi müqabilində Mozli Kraliki özünün öldürdüyünü etiraf etmişdir. Bu məhkəmədə münsiflər yekdil qərar verə bilməmiş, lakin ikinci məhkəmə prosesində Mitçell təqsirli bilinmişdir.

1967-ci il iyunun 1-də Nyu-York Apellyasiya Məhkəməsi qərara aldı ki, Mozli məhkəmə zamanı hüquqi baxımdan sağlam sayılsa da, cəza mərhələsində tibbi baxımdan ruhi xəstə olduğunu müdafiə etmə hüququna malik olmalı idi. Bu qərar əsasında Mozlinin ölüm hökmü ləğv edilərək ömürlük həbs cəzası ilə əvəz olunmuşdur.

Həbsxana həyatı və ölümü

1968-ci il martın 18-də Vinston Mozli Buffalo şəhərində yerləşən Meyer Memorial Xəstəxanasında özünə yetirdiyi yüngül xəsarətə görə cərrahi əməliyyatdan sonra həbsxanaya qaytarılarkən qaçmağa müvəffəq oldu. O, onu müşayiət edən nəzarətçiyə hücum edərək silahını ələ keçirdi və yaxınlıqdakı, Grand Islandda yaşayan Kulaga ailəsinə məxsus boş bir evə sığındı. Mozli burada üç gün gizləndi. Martın 21-də evə baxmaq üçün gələn cütlüyə – Metyu və xanımı – hücum etdi. Onları girov götürdü, Metyunu bağladı, xanım Kulagaya isə təcavüz etdi. Daha sonra cütlüyün avtomobilini götürərək hadisə yerindən uzaqlaşdı.

Martın 22-də Mozli Grand Islandda başqa bir evə daxil olaraq bir qadını və onun qızını iki saatlıq girov saxladı, lakin onlara xəsarət yetirmədən sərbəst buraxdı. Bundan qısa müddət sonra polisə təslim oldu. O, qaçış və adam oğurluğunda ittiham olunaraq təqsirini etiraf etdi. Əvəzində, ömürlük cəzasına əlavə olaraq, iki 15 illik həbs cəzası verildi və bu cəzalar paralel olaraq icra olunmağa başladı.

1971-ci ilin sentyabrında Mozli Attika həbsxanasında baş verən məşhur üsyanda iştirak etdi. 1970-ci illərin sonlarında isə o, sosiologiya ixtisası üzrə bakalavr dərəcəsi aldı. 1984-cü ildən etibarən şərti azadlığa buraxılmaq hüququ qazanmışdı. Elə həmin il keçirilən ilk dinləmədə Mozli bildirdi ki, cinayətləri səbəbilə qazandığı mənfi şöhrət onu qurban halına gətirib : "Kənardakı qurban üçün bu, bir dəfəlik və ya bir saatlıq və ya bir dəqiqəlik hadisədir, amma tutulmuş biri üçün bu əbədi davam edir." Eyni çıxışında o, Cenovezeni öldürmək niyyətində olmadığını, bu hadisəni qarət kimi gördüyünü və “qarət zamanı insanların öldürülməsi adi haldır” deyə ifadə verdi. Şərti azadlığa buraxılma tələbi rədd edildi.

Mozli 2008-ci il martın 13-də – Cenovezenin qətlinin 44-cü ildönümündə – yenidən şərti azadlıq üçün müraciət etdi. Lakin o, hələ də peşmanlıq əlaməti göstərmədiyindən bu dəfə də onun tələbi rədd edildi. Cenovezenin qardaşı Vinsent həmin dinləmədən yalnız jurnalistlərin xəbərdarlığından sonra xəbər tutdu. O bildirmişdi ki, bacısının qətli hadisəsi ailə üçün heç vaxt unudulmayıb: "Bu, baş verənləri yenidən yada salır. Bütün ailə xatırlayır."

Mozli 2015-ci ilin noyabrında 18-ci dəfə şərti azadlığa buraxılmaq istəyi ilə çıxış etdi və bu dəfə də rədd cavabı aldı. O, 2016-cı il martın 28-də, 81 yaşında, həbsdə olarkən vəfat etdi. Mozli 52 il həbsdə qalaraq, Nyu-York ştatının həbsxana sistemində ən uzun müddət cəza çəkən məhbuslardan biri oldu.

Reaksiya

İctimai reaksiya

Cinayət hadisəsi baş verdiyi anda geniş ictimaiyyətin diqqətini cəlb etmədi. Yalnız Nyu York Şəhər Polis Komissarı Maykl J. Mörfinin "Bu Kvins işi tarixə düşməlidir" sözlərini The New York Times qəzetinin redaktoru Eyb Rozenzala nahar zamanı deməsindən sonra məsələ geniş işıqlandırıldı. İki həftə sonra, tərəfindən yazılmış məqalə nəşr olundu. Bu məqalədə bildirilirdi ki, 38 nəfər Kitti Cenovezenin qətlə yetirilməsini müşahidə edib, lakin kömək etməyib. Lakin qəzetin başlığında texniki səhv nəticəsində bu say "37" kimi göstərilmişdi. Məqalənin sonralar düzəldilmiş başlığı belə olmuşdur: "Otuz səkkiz nəfər qətli gördü, lakin polisə zəng etmədi".

Məqalədə bir qonşunun dediyi "Mən qarışmaq istəmədim" ifadəsi xüsusilə yadda qaldı və hadisəyə yanaşmanı formalaşdırdı. Bu hadisə böyük şəhərlərdə, xüsusilə də Nyu-Yorkda insanların laqeydliyi və duyarsızlığının simvolu kimi qəbul edildi.

Amerikalı fantastika yazıçısı və mədəniyyət tənqidçisi Harlan Ellison 1988-ci ildə "The Magazine of Fantasy and Science Fiction" jurnalında yazdığı məqalədə Cenovezenin "otuz səkkiz nəfərin gözü qarşısında bıçaqlandığını" bildirmişdi. O qeyd etmişdi ki, bu şahidlərdən biri üçüncü mərtəbədəki mənzilindən cinayəti izləyərək sadəcə radioya səs verib ki, qadının qışqırıqlarını eşitməsin.

Hadisənin baş verdiyi ərazidə cinayətdən sonra da ictimai münasibətin dəyişmədiyi qeyd olunur. The New York Times qəzetində 27 dekabr 1974-cü ildə dərc olunmuş məqalədə bildirilir ki, Cenovezenin qətlə yetirildiyi yerə baxan binada, həmin günün səhəri 25 yaşlı Sandra Zahler döyülərək öldürülüb. Qonşular yenə də səs və mübarizə səhnələrini eşitsələr də heç bir reaksiya göstərməyiblər.

kanalına 3 mart 2014-cü ildə verdiyi müsahibədə "Kitti Cenoveze: Qətl, Seyrçilər, Amerikanı Dəyişdirən Cinayət" kitabının müəllifi belə demişdir:

Otuz səkkiz şahid — bu məlumat polis tərəfindən yayılmışdı. Məhz bu rəqəm hekayəni yadda qalan etdi. Aylarla apardığım araşdırmalar nəticəsində ilk müsahibələrin toplandığı sənədi aşkar etdim. Maraqlıdır ki, burada ümumilikdə 49 nəfər qeyd olunmuşdu. Lakin sonradan başa düşdüm ki, bu müsahibələrin bəziləri eyni mənzildə yaşayan iki və ya üç nəfərlə birlikdə aparılmışdı. Güman edirəm ki, tələsik çalışan bir dövlət qulluqçusu bu məlumatı polis komissarına verib, o da Eyb Rozenzala çatdırıb. Beləliklə, bu rəqəm Amerika tarixində əbədiləşdi.

Cinayətdən iki onillik sonra Chicago Tribune qəzetində "Ədalət səhv əllərdə" (ing. Justice in the wrong hands) adlı məqalə aşağıdakı sətirlərlə başlayırdı:

İyirmi il sonra, eyni şəhərdə, başlıqlarda 'metroda ədalət gətirən' və 'Ölüm Arzusu silahlısı' kimi tanınan bir şəxs dörd yeniyetməni metroda güllələyir və çoxsaylı narahatedici səslər bundan məmnunluq ifadə edir... Miss Genovese yarım saatdan artıq çığırdı... ictimai reaksiyaya baxsaq, küçə cinayətlərindən hüquq-mühafizə orqanlarının insanları qoruyacağına inamsızlıq və yalnız gücün hökm sürdüyünə inam qalır.

Psixoloji tədqiqatlar

Psychology Today jurnalında Harold Takuşian yazırdı:

"Rosenthal kitabında bir sıra davranış elmləri üzrə mütəxəssislərə insanın qurbanı niyə müdafiə edib-etmədiyi sualını verir, lakin heç biri sübuta əsaslanan cavab təqdim edə bilmir. Ironiya ondadır ki, eyni suala elmi təhsili olmayan biri cavab verir. Qatil tutulduqda, baş müstəntiq Albert Sidman ondan soruşur ki, necə cəsarət edib bu qədər şahidin gözü qarşısında qadına hücum etdin? Psixopat soyuqqanlılıqla cavab verir: 'Bilirdim heç nə etməyəcəklər, insanlar heç vaxt etməz.'"

Psixoloq Fransis Çerri hadisənin yalnız müşahidəçi müdaxiləsi aspektindən izah edilməsinin natamam olduğunu irəli sürmüşdür.O, Borofski və Şotland kimi tədqiqatçıların apardığı əlavə araşdırmalara istinad edir və qeyd edir ki, xüsusilə həmin dövrdə insanlar bir kişinin həyat yoldaşına və ya sevgilisinə hücum etdiyini düşündükdə müdaxilə etməyə daha az meylli olublar. O, bu hadisənin daha çox kişi/qadın güc münasibətləri kontekstində başa düşülə biləcəyini təklif edir.

Kitti Cenovezenin kömək çağırışlarına cavab verməyən və hadisəyə şahidlik etdiyi deyilən qonşuların passivliyi (hətta bu məlumatlar tam dəqiq olmasa da), məsuliyyətin bölüşdürülməsi və müşahidəçi effekti kimi anlayışların araşdırılmasına səbəb olmuşdur. Sosial psixoloqlar Con M. Darli və Bibb Latane bu sahədə araşdırmalara başlamış və göstərmişlər ki, geniş yayılmış gözləntilərin əksinə olaraq, daha çox müşahidəçinin olduğu vəziyyətlərdə bir nəfərin qurbana yardım etmə ehtimalı azalır. Bunun səbəbləri arasında başqalarının da kömək etmədiyini görmək, digərlərinin vəziyyəti daha yaxşı başa düşəcəyini düşünmək və başqalarının baxdığı şəraitdə yardım etməkdə tərəddüd yaşamaq qeyd olunur. Cenoveze işi ABŞ və Birləşmiş Krallıqda sosial psixologiya dərsliklərinin klassik nümunəsinə çevrilmişdir.

2007-ci ilin sentyabrında American Psychologist jurnalında Cenoveze cinayətinə dair psixologiya dərsliklərindəki təqdimatın faktoloji əsasları araşdırılmışdır. Tədqiqatçılar müəyyən etmişlər ki, bu hekayə daha çox ibrətamiz nağıl xarakteri daşıyır və faktlarla tam uyğun deyil, çünki həmin dövrün qəzetlərindəki xəbərlər səhvlərlə dolu olmuşdur. Onların fikrincə, "faktların olmamasına baxmayaraq, bu hekayə hələ də giriş səviyyəli sosial psixologiya dərsliklərində yer almağa davam edir (və bununla da gələcək sosial psixoloqların zehni dünyasına daxil olur)." On aparıcı bakalavr psixologiya dərsliyi arasında aparılmış bir araşdırma bu işin hamısında yer aldığını göstərmişdir; səkkizində Cenovezenin pəncərədən müşahidə edildiyi, ikisində isə şahidlərin yalnız səsi eşidib görüntünü görə bilmədiyi qeyd olunmuşdur.

İstinadlar

1. "Kitty Genovese". Encyclopaedia Britannica. 2024-12-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-07-18.
2. "37 Who Saw Murder Didn't Call the Police". The New York Times. 1964-03-27.
3. Pelonero, Catherine. "Kitty Genovese: A True Account of a Public Murder and Its Private Consequences". Skyhorse Publishing. 2014.
4. Manning, Rachel. "The Kitty Genovese murder and the social psychology of helping: The parable of the 38 witnesses". American Psychologist. 62 (6). 2007: 555–562. doi:10.1037/0003-066X.62.6.555.
5. Pearlman, Jeff. "Infamous '64 murder lives in heart of woman's 'friend'". Chicago Tribune. Chicago, Illinois: Tribune Publishing. March 12, 2004. January 27, 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: July 14, 2016.
6. "Remembering Kitty Genovese (transcript)". StoryCorps. March 13, 2004. İstifadə tarixi: August 6, 2019.
7. Pearlman, (2004)
8. Summerlin, Callie. "Kitty Genovese". Making Queer History (ingilis). October 28, 2017. İstifadə tarixi: November 14, 2018.
9. Manning, Rachel. "The Kitty Genovese murder and the social psychology of helping: The parable of the 38 witnesses". American Psychologist. 62 (6). 2007: 555–562.
10. "A Call for Help". The New York Times. 2016-04-06.
11. "Kitty Genovese killer Winston Moseley dies in prison". BBC News. 2016-04-01.
12. Pelonero, Catherine. Kitty Genovese: A True Account. 2014.
13. Jackson, Kenneth T., redaktorKitty Genovese // The Encyclopedia of New York City. New-York Historical Society & Yale University Press. 1995. səh. 458. ISBN .
14. "On This Day: NYC Woman Killed as Neighbors Look On". Finding Dulcinea. March 13, 2011. November 9, 2020 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: April 20, 2014.
15. "Kitty Genovese Biography". 2024-12-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-07-18.
16. Pelonero, Catherine. Kitty Genovese: A True Account of a Public Murder and Its Private Consequences. 2014.
17. "Remembering Kitty Genovese". İstifadə tarixi: 2025-07-18.
18. Rueb, Emily S. "Park Slope Plane Crash: The Neighborhood in 1960". The New York Times (ingilis). New York City. December 13, 2010. August 16, 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: August 16, 2018.
19. "Bartender Arrested in Betting Case". Daily News. 1961-08.
20. Gansberg, Martin. Thirty-Eight Witnesses. 1964.
21. Pelonero, Catherine. Kitty Genovese. 2014.
22. "Mary Ann Zielonko, Kitty Genovese's Partner, Dies at 85".
23. Pelonero, Catherine. Kitty Genovese: A True Account of a Public Murder and Its Private Consequences. New York City: Skyhorse Publishing. 2016. ISBN .
24. "Kitty Genovese case". The New York Times. 1964.
25. "The 911 System Was Not in Place".
26. "Genovese Case History". The New York Times. 1964.
27. "Kitty Genovese Murder Case".
28. "Kitty Genovese Burial Information".
29. Haberman, Clyde. "Mary Ann Zielonko, Partner of Kitty Genovese, Dies at 85". New York Times. April 6, 2024. April 6, 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: April 6, 2024.
30. "The Capture of Winston Moseley". Daily News. 1964.
31. "Winston Moseley Confession".
32. Pelonero, Catherine. Kitty Genovese. 2014.
33. "Confession of Winston Moseley". The New York Times. 1964.
34. "Winston Moseley's Confession" (PDF). A Picture History of Kew Gardens, NY. February 18, 2004 tarixində arxivləşdirilib (PDF).
35. "Moseley Admits Multiple Crimes".
36. "Psychiatric Evaluation of Winston Moseley". Journal of Forensic Psychology. 1965.
37. "A Call for Help". The New York Times. 2016-04-06.
38. Pelonero, Catherine. Kitty Genovese. 2014.
39. "People v. Moseley".
40. "Judge Shapiro's Statement". Daily News. 1964-06-16.
41. "Moseley Testifies in Kralik Trial".
42. Skoller, Charles E. Twisted Confessions: The True Story Behind the Kitty Genovese and Barbara Kralik Murder Trials. Brisbane, Australia: Bridgeway Books. 2008. ISBN .
43. McFadden, Robert D. "A Model's Dying Screams Are Ignored At the Site of Kitty Genovese's Murder". The New York Times. New York City. December 27, 1974. Page 1, columns 1-3. İstifadə tarixi: April 6, 2024.
44. "Couple Is Held Captive By Escaped Murderer". Reading Eagle. March 21, 1968. səh. 22. İstifadə tarixi: February 9, 2013.
45. "Killers' Terror Rampage Retold". The Evening News. Newburgh, New York. December 3, 1969. İstifadə tarixi: February 9, 2013.
46. Dwyer, Kevin; Fiorillo, Juré. True Stories of Law & Order: The Real Crimes Behind the Best Episodes of the Hit TV Show. London: Penguin Books. 2006. səh. 58. ISBN .
47. "Fugitive Killer Gives Up". Edmonton Journal. March 22, 1968. səh. 5. İstifadə tarixi: February 9, 2013.
48. "Genovese killer's parole denied". Lakeland Ledger. Lakeland, Florida: Gannett. February 1, 1984. səh. 10A. İstifadə tarixi: February 9, 2013.
49. Barry, Dan. "Once Again, A Killer Makes His Pitch". The New York Times. New York City. May 26, 2006. səh. B1. İstifadə tarixi: March 28, 2008.
50. McShane, Larry. "Deny parole to '64 Kitty Genovese horror killer, says victim's brother". New York Daily News. New York City: Tribune Publishing. March 10, 2008. İstifadə tarixi: April 15, 2013.
51. Smith, Greg B. "Kitty Killer: I'm victim too says notoriety causes him hurt". New York Daily News. New York City: Tribune Publishing. August 5, 1995. İstifadə tarixi: February 9, 2013.
52. "Inmate Population Information Search (enter DIN=64-A-0102 or name)". New York State Department of Corrections and Community Supervision.
53. "Genovese killer's parole denied". Lakeland Ledger. Lakeland, Florida: Gannett. February 1, 1984. səh. 10A. İstifadə tarixi: February 9, 2013.
54. "Perry Mason: The Case of the Silent Six". IMDb.
55. S. Kassin (2017). The killing of Kitty Genovese: What else does this case tell us? Perspectives on Psychological Science, 12, pp. 374–381.
56. Courrier, Kevin; Green, Susan. Law & Order: The Unofficial Companion – Updated and Expanded (2). Macmillan. 1999. səh. 253. ISBN .
57. Cook, Kevin. Kitty Genovese: The Murder, The Bystanders, The Crime That Changed America. New York City: . 2014. ISBN .
58. Cornish, Audie. "All Things Considered: What Really Happened The Night Kitty Genovese Was Murdered?". NPR. March 3, 2014. İstifadə tarixi: March 14, 2014.
59. McFadden, Robert D. "A Model's Dying Screams Are Ignored At the Site of Kitty Genovese's Murder". The New York Times. New York City. December 27, 1974. Page 1, columns 1-3. İstifadə tarixi: April 6, 2024.
60. Seedman & Hellman, 1974, s. 100
61. Gansberg, Martin. "Thirty-Eight Who Saw Murder Didn't Call the Police". The New York Times. New York City. March 27, 1964. November 19, 2014 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: October 25, 2014 – Southeastern Louisiana University vasitəsilə.
62. Gansberg, Martin. "37 Who Saw Murder Didn't Call the Police; Apathy at Stabbing of Queens Woman Shocks Inspector". The New York Times. New York City. March 27, 1964. November 8, 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: December 30, 2017.
63. "Moseley obituary". The Star-Ledger. Newark, New Jersey: Advance Publications. March 12, 2013. səh. 8.
64. Ellison, Harlan. 100: March 26, 71 // The Other Glass Teat. New York City: Ace Books. 1983. səh. 383. ISBN .
65. Peltz, Jennifer. "Kitty Genovese Killer Denied Parole in Notorious 1964 Case". WSB-TV. Associated Press. November 17, 2015. December 8, 2015 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: November 30, 2015.
66. McShane, Larry. "Deny parole to '64 Kitty Genovese horror killer, says victim's brother". New York Daily News. New York City: Tribune Publishing. March 10, 2008. İstifadə tarixi: April 15, 2013.
67. "Inmate Population Information Search (enter DIN=64-A-0102 or name)". New York State Department of Corrections and Community Supervision.
68. Barry, Dan. "Once Again, A Killer Makes His Pitch". The New York Times. New York City. May 26, 2006. səh. B1. İstifadə tarixi: March 28, 2008.
69. Smith, Greg B. "Kitty Killer: I'm victim too says notoriety causes him hurt". New York Daily News. New York City: Tribune Publishing. August 5, 1995. İstifadə tarixi: February 9, 2013.

Biblioqrafiya

• Aggrawal, Anil. Necrophilia: Forensic and Medico-Legal Aspects. New York City: CRC Press. 2010. ISBN .
• Cook, Kevin. Kitty Genovese: The Murder, The Bystanders, The Crime That Changed America. New York City: W. W. Norton & Company. 2014. ISBN .
• Darley, John; Latané, Bibb. "Bystander Intervention in Emergencies: Diffusion of Responsibility". Journal of Personality and Social Psychology. Washington, D.C.: American Psychological Association. 8 (4). 1968: 377–383. doi:10.1037/h0025589. PMID 5645600. May 7, 2013 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: November 13, 2009 – Wadsworth.com vasitəsilə.
• Gado, Mark. "The Kitty Genovese Murder". TruTV. November 2008. March 22, 2013 tarixində arxivləşdirilib.
• Gallo, Marcia M. "No One Helped": Kitty Genovese, New York City, and the Myth of Urban Apathy. Ithaca, NY: Cornell University Press. 2015. ISBN .
• Ochs, Phil. "'Outside of a Small Circle of Friends' lyrics". Trent A. Fisher. July 5, 1998 – Portland State University vasitəsilə.
• Ozog, Matthew; Isay, David; Ticktin, Jessica. "Remembering Kitty Genovese". Sound Portraits. March 24, 2004 tarixində arxivləşdirilib. Includes interview with Mary Ann Zielonko and crime scene photographs.
• Pelonero, Catherine. Kitty Genovese: A True Account of a Public Murder and Its Private Consequences. New York City: Skyhorse Publishing. 2016. ISBN .
• Rosenthal, A. M. Thirty-Eight Witnesses: The Kitty Genovese Case. Berkeley: University of California Press. 1964. ISBN .
• Seedman, Albert A.; Hellman, Peter. Chief!: Classic Cases from the Files of the Chief of Detectives. New York City: Authors Guild. 2011. ISBN .
• Skoller, Charles E. Twisted Confessions: The True Story Behind the Kitty Genovese and Barbara Kralik Murder Trials. Brisbane, Australia: Bridgeway Books. 2008. ISBN .
• "Winston Moseley's Confession" (PDF). A Picture History of Kew Gardens, NY. February 18, 2004 tarixində arxivləşdirilib (PDF).

Əlavə ədəbiyyat

• De May Jr., Joseph. "Kitty Genovese: What you think you know about the case might not be true. A reinvestigation by a member of the Richmond Hill Historical Society". A Picture History of Kew Gardens, NY. Richmond Hill, NY. May 13, 2006. June 16, 2006 tarixində arxivləşdirilib.
• Getlen, Larry. "Debunking the Myth of Kitty Genovese". The New York Post. February 16, 2014.
• "Kitty Genovese, Revised". Wilson Quarterly. Winter 2007. May 6, 2007 tarixində arxivləşdirilib.
• Merry, Stephanie. "Her shocking murder became the stuff of legend. But everyone got the story wrong". The Washington Post. June 29, 2016.