fbpx
Wikipedia

Kiçik Qafqaz fiziki-coğrafi vilayətinin ekocoğrafi problemləri

September 25, 2021

Respublikamızın cənubi qərbində yerləşən bu fiziki-coğrafi vilayət Qafqazın ən böyük dağ sistemlərindən olan Kiçik Qafqazın cənub-şərq hissəsini əhatə edir.Vilayət əsasən orta dağlıq əraziləri əhatə etməklə Şahdağ, Murovdağ, Qarabağ, Mıxtökən, Şərqi Göycə və.s silsilələrdən və əsasən onlararası yaylalar, çökəkliklər və dərələrdan ibarətdir.

Relyef müxtəlifliyi ilə bərabər, dağətəyi və orta dağlıq zonada əsasən qışı quraq keçən mülayim isti, yüksək dağlıq zonada isə qışı quraq keçən soyuq iqlimi ilə seçilən vilayətin başqa landşaft ünsürləri kimi torpaq örtüyündə də özünə məxsusluq vardır. Burada hündürlük qurşaqları üzrə sıralanan şabalıdı, dağ-qəhvəyi, qonur dağ meşə, ləkələr şəklində olan dağ qara, dağ çəmən və digər torpaq tipləri ardıcıl olaraq bir birlərini əvəz edirlər. 

Kiçik Qafqaz fiziki-coğrafi vilayətinin torpaq örtüyünün ekocoğrafi problemləri

Vilayətin ümumi torpaq sahəsi təxminən 1.365 min hektara bərabər olmaqla inzibati rayonlar üzrə aşağıdakı kimi bölünmüşdür. Məlumat üçün bildiririk ki, grafikdən verilmiş Yuxarı Qarabağ bölümü keçmiş Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinə daxil olan inzibati rayonlarının göstəriciləridir.

Fiziki coğrafi vilayətin xüsusilə onun Qarabağ hissəsinin kənd təsərrüfatına yararlı olan torpaqların yarıya qədəri (245,3min ha) örüşə yararlı otlaq sahələrindan ibarətdir. Ümumilikdə isə vilayətdə örüşə yararlı otlaqların sahəsi 420 min hektardan çoxdur. Elə bu səbəbdəndir ki, bu vilayət Respublikamızın vaxtilə əsas heyvandarlıq zonalarından biri idi. Hazırda isə bu otlaqlar erməni işğalçıları tərəfindən zəbt olunmuş və müxtəlif səbəblər üzündən aramsız antropogen təsirlərə məruz qalmaqla əvvəlki biomüxtəlifliyini itirmişdir. Yaxın gələcəkdə isə onun bərpasıni mutəxəssislər müşkül məsələ kimi qeyd edirlər. Bölgənin əkinə yararlı torpaqlarının 172,6 min ha-ı suvarılan torpaqlar olmaqla əsasən aran ərazilərdə cəmləşmişdir. Bu torpaqların münbitliyinin pisləşməsinə təsir edən əsas amillərdən biri də onların meliorativ durumunun günbəgün pisləşməsidir. Vilayətin bu baxımdan ərazisi müxtəlif saciyyəlidir. Məs. Yuxarı Qarabağ, Cəbrayıl və Füzuli rayonlarında bu baxımdan suvarılan torpaqların meliorativ durumu nisbətən yaxşıdır. Ağdam və Tərtər rayonlarında isə bu vəziyyət o qədər də ürəkaçan deyildir. Məlumdur ki, ərazinin drenləşmə şəraitindən asılı olaraq baş verən şorlaşma, şorakətlaşmə, bataqlaşma və eroziya kimi proseslər torpağın təbii münbitliyinə mənfi təsir edən əsas amillərdəndir. Hazırda fiziki-coğrafi vilayətin suvarılan torpaqlarının 68,7 min hektarı və ya 39,8 faizi müxtəlif dərəcədə şorlaşmışdır. Şorlaşma dərəcəsinə görə suvarılan torpaqlar inzibati rayonlar üzrə də müxtəlifdir. Məsələn bu rəqəm (50%) Füzuli rayonunda daha çoxdur. Belə ki, rayondaki suvarılan torpaqların 50,2%-i müxtəlif dərəcədə şorlaşmaya məruz qalmışdır. Ümumiyyətlə, vilayət ərazisindəki torpaqların meliorativ durumun qeyri-kafi olmasının əsas səbəblərindən biri, ərazilərin erməni işğalçıları tərəfindən zəbt olunmasıdır. Daimi atəş qorxusu altında olan bu ərazilər müvafiq aqrotexniki qayğılar göstərilmədiyindən bu torpaqların meliorativ durumu gunbəgün pisləşir. Vilayətin torpaq ehtiyatlarının əsas ekocoğrafi problemlərindən biri də eroziya durumun pisləşməsidir. 

Torpaq ehtiyatlarının 597,2 min hektarı və ya 43,7 faizi müxtəlif dərəcədə eroziyaya uğramış sahələrdir. Bölgədə rayonlar üzrə ən çox yuyulmuş torpaqlar Cəbrayıl rayonu ərazisindədir(70 %-ə qədər). Füzuli və Tərtər rayonlarındakı suvarılan torpaqların müvafiq olaraq 43,3 və 49,1%-ə qədəri müxtəlif növ eroziya prosesinə məruz qalmışdır. Vilayətin Kəlbəcər, Laçın hissələrində isə bu baxımdan torpaqlar qənaətbəxş hesab edilsə də, Qubadlı və Zəngilan rayonlarında suvarılan torpaqların 41%-ə qədəri müxtəlif dərəcədə eroziyaya yğramışlar. Torpaq örtüyünün mövcud təbii münbitlik xüsusiyyətlərini saxlamaq, itirilmiş münbitlikləri bərpa etmək üçün eroziyaya qarşı komleks meliorativ tədbirlərin həyata keçirilməsi vacibdir. Respublikamızın başqa fiz-coğrafi vilayətyləri kimi bu vilayətdə də kənd təsərrüfatına yararlı torpaqların uzun müddətli istifadəsi və müvafiq aqrotexniki qulluqların göstərilməməsi üzündən onların xeyli hissəsi keyfiyyət qrupları üzrə daha az keyfiyyətliyə doğru transfer etməkdədir. Fiz-coğrafi rayonda istifadə olunan kənd təsərrüfatı torpaqlarının 261,5 min hektarını və ya 35,4%-ni yüksək keyfiyyətli torpaqlar təşkil edir. Ümumilikdə isə bu torpaqların təxminən 75%-ə qədəri I və II keyyət qrupuna aid olan torpaqlardır ki, bu xeyli dərəcədə yaxşı göstəricidir. Lakin bununla bərabər yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi bir qayda olaraq bütün növ keyfiyyət qrupundakı torpaqlar daha aşağı keyfiyyətli torpaqlara transfer etməkdədir. Burada ən yüksək transferlik dinamikası, əkin və dincə qoyulmuş və qismən də çoxillik əkmələr olan torpaqlarda müşahidə olunur. Bölgənin torpaqlarının keyfiyyət qrupu üzrə dəyişilmə göstəriciləri inzibati rayonlar üzrə də müxtalifdir. Məs. Qubadlı rayonu üzrə əkin və dincə qoyulmuş və çoxillik əkmələr altında olan torpaqların 57%-ə qədəri ilkin vəziyyətdə saxlanılmışdır. Başqa rayonlarda isə bu rəqəm xeyli aşağı olub 8–42% arasında dəyişir. İşğala qədərki dövrdə bölgədə istər dağ torpaqları istərsə də aran hissədə olan torpaqlar mənimsənilsə də, ancaq onların meliorativ durumu qənaətbəxş səviyyədə idi. Lakin, hazırda bu torpaqlar müxtəlif növ təsirlər üzündən ilkin vəziyyətlərini demək olar ki, itirilmişlər. Beləliklə, kənd təsərrüfatı dövriyyəsində istifadə olunan torpaqlarda transferlik dərəcəsi aşağıya doğru intensiv dəyişilməsinin qarşısını almaq üçün əsaslı şəkildə torpaqyaxşılaşdırma tədbirlərinin həyata keçirilməsi vacib şərtlərdəndir. Təəssüf ki, işğal altında olan bu ərazilərin torpaqlarının münbitlik durumunu yaxşılaşdırmaq üçün müvafiq tədbirlərin görülməsi qeyri-mümkündür.

Kiçik Qafqaz fiziki-coğrafi vilayətinin meşə örtüyünün ekocoğrafi problemləri

Meşələrinin sahəsinə görə vilayət Böyük Qafqaz regionundan sonra ikinci yerdə durur. Burada meşələrin ümumi sahəsinin 340min ha-dır ki, bunun da 3/2 hissəsi (230min ha) qonşu Ermənistan respublikası tərəfinfən işğal olunmuş ərazilərdədir. Keçmiş DQMV ərazisində olan 150 min ha meşə sahəsinin təxminən yarıya qədəri (70min ha) meşə sahəsinə görə ölkəmizdə birinci yeri tutan Ağdərə inzibati rayonunun payına düşür. Qalan sahələr isə işğal altında olan digər inzibati rayonların ərazisindədir. Keçmiş Muxtar Respublika ərazisindəki meşə sərvətlərimizin işğalçılar tərəfindən kütləvi şəkildə talan olunması faktı bir cox mənbələrdə qeyd edilir. Həmçinin əldə olunmuş bu məlumatlara əsasən işğal altında olan Zəngilan rayonundakı Bəsitçay Dövlət Qoruğundakı Şərq çinarı meşəliyi, Laçın rayonu ərazisindəki qiymətli palıd növlərindən olan qırmızı palıd meşəlikləri kütləvi qırılmaya məruz qalmışdır. Ümumilikdə isə işğal altında olan meşələr qırılaraq onlardan yanacaq, tikinti materialları, mebel istehsalı və.s məqsədlər üçün istifadə edilir. Təəssüfləndirici haldır ki, vilayətin işğal altında olmayan digər rayonlarında da meşələrimizin ekoloji vəziyyəti o qədər də ürəkaçan deyildir. Son dövrlər Respublikamızda yaşanan enerji böhranının nəticəsində fiz-coğrafi vilayət ərazisindəki Daşkəsən, Şəmkir, Gədəbəy, Qazax, Tovuz və Ağstafa rayonlarında meşələrimizin qırılması halları ciddi narahatlıq doğurur. Yuxarıda qeyd edildiyi kimi Vilayətin Yuxarı Qarabağ hissəsində kənd təsərüfatında istifadə olunmayan və ətraf mühitə əhəmiyyətli dərəcədə qoruyucu təsir göstərən meşə torpaqlarının sahəsi 150 min ha-dan artıq olmaqla, buranın ümumi torpaq fondunun 18,5%-ni təşkil edir. Təəssif ki, əsasən dağ yamaclarını sıx örtük kimi örtən bu meşələr hazırda bir çox yerlərdə qırılmış və bozqır sahəyə çevrilmişdir. İşğalçılar tərəfindən vəhşicəsinə mütamadi olaraq qırılan bu meşələrin əvvəlki biomüxtəlifliyinin tam bərpası təbii ki, gələcəkdə çətin olacaqdır. 

Kiçik Qafqaz fiziki-coğrafi vilayətinin su ehtiyatlarının ekoloji problemləri

Vilayətin ekoloji vəziyyətinin gərginləşməsində qonşu ölkələrdən gələn tranzit çayların da rolu böyükdür. Bu çaylardan ən ciddi çirklənməyə məruz qalanlar Ermənistan ərazisindən vilayətin cənub- qərb hissəsinə daxil olan Zəngi (Razdan), Oxçuçay şimali-şərq hissədə isə Debet çayıdır. Xrami çayının sağ qolu olan bu çay Spitaq, Alaverdi, Stepanavan şəhərlərinin bir sıra kimya, əlvan və yüngül sənaye müəssisələrinin zəhərli tullantılarını və bir xeyli iri yaşayış məntəqələrinin kommunal-məişət çirkablarını Debet çayı vasitəsilə Xramı çayına gətirir. Bu çayın Kür çayına töküldüyü yerdə aparılmış müşahidələr göstərir ki, burada zərərli maddələrin miqdarı qəbul edilmiş normadan 100 dəfədən başlamış, 1000–1500 dəfəyə qədər artıq olur. Azərbaycanın Ermənistanla və işğal olunmuş ərazilərimizlə həmsərhəd olan bölgələrin hamısında erməni təcavüzkarları Respublikamıza daxil olan su mənbələrinə bu və ya digər şəkildə müdaxilə edir. Ən gərgin vəziyyət isə 1976-cı ildə Azərbaycan Respublikasının təşəbbüsü və maliyyəsi ilə tikilmiş Sərsəng su anbarı üzərindədir. Belə ki, Respublikamız tərəfdən burada istehsal edilən elektrik enerjisinin istifadə imkanları ilə bərabər, həm də onun suyunun tənzimlənməsi qeyri-mümkündür. Goranboy, Tərtər, Bərdə, Ağdam rayonlarında 10 min hektarlarla torpaq sahələrinin suvarılması üçün çəkilən suvarma kanallarına su verilmədiyindən həmin rayonlarların əkin sahələri susuzluqdan böyük əziyyət çəkirlər. Qış aylarında isə əksinə, anbarın suyu qəsdən açılaraq bu əraziləri su alrında qoyur. Nəticədə buradakı təsərrüfatlara böyük ziyan vurulur.

Yuxarıda deyilənlərlə bərabər bölgənin olduqca gözəl təbiəti və balneloji kurortlarının, rekreasiya və turizm imkanları çox böyükdür. Təəssüf ki, vilayətin əsas hissəsinin erməni işğalçıları tərəfindən zəbt olunması nəticəsində bu təbii imkanlardan istifadə etmək mümkünsüz olmuşdur. Dünya şöhrətli Naftalan kurortu (Dünyada yeganə müalicəvi əhəmiyyətli neftin çıxarıldığı yer) keçmiş SSRİ dövründə sümük oynaq, sinir-əzələ, dəri, ginekoloji xəstəliklərin müalicəsi mümkün olan bura ildə 50 mindən çox xəstə gəlirdi. Onu da qeyd edək ki, Naftalan neftinin bu möcüzəli xüsusiyyəti hələ X–XI əsrdə məlum idi. Şərqin böyük mütəfəkkiri N.Gəncəvi atasının da bu neftlə müalicə olunduğu barədə yazırdı. Bundan başqa, Kiçik Qafqaz ərazisindəki İstisu mineral suları keçmiş SSRİ ərazisində çox məşhur idi. Eyni adlı kurortun termal sularında mədə-bağırsaq, qaraciyər, öd kisəsi, uroloji xəstəliklər, sinir və.s kimi xəstəliklərin müayinəsi uğurla həyata keçirdi. Hazırda isə bu sular Avropa, ABŞ və Kanada kimi ölkələrə "Ermenistan mineral suları" adı altında satılaraq düşmənlərimizin büdcəsinə hər il milyonlarla vəsait gətirir.

İşğaldan əvvəl Respublikamızın bir çox aran rayonlarının qoyun sürüləri bu bölgənin yay otlaqlarından istifadə edər, bu rayonların sürüləri isə həmin rayonların qış otlaqlarında qışlayardılar. Hazırda isə çox yüklənmə nəticəsində bu qışlaqların təbii mühiti ciddi şəkildə pozulmuş, yay otlaqlarımız isə işğalçıların amansız istismarı nəticəsində yararsız hala düşmüşdür. Bir çox Beynəlxalq Konvensiyalara zidd olmasına baxmayaraq erməni işğalçıları yeraltı sərvətlərimizi də talan eləməkdən də çəkinmirlər. Belə ki, Kəlbəcər rayonunun Söyüdlü qızıl yataqlarını (Zod aşırımı yaxınlığında), Ağdərə rayonunun Qızılbulaq, Zəngilan rayonunun isə Vejnəli qızıl yataqlarını istismar etməklə bu yataqlardan külli miqdarda gəlir əldə etməklə bərabər, həm də təbiədtimizə ciddi ziyan vururlar. Əldə olunan məlumatlara əsasən, təkcə 2006-cı ilin əvvəlinə qədər bu yataqlardan 400 tona qədər qızıl çıxarılmışdır. BMT-nin Ermənistan dövlətini işğalçı bir dövlət kimi tanımasına baxmayaraq təəssüf, ki bu yataqların istismaında ABŞ və Kanada kimi bu təşkilatın nüfuzlu üzvlərinə məxsus olan firmalar yaxından iştirak edirlər. 

Xarici keçid

    Həmçinin bax

    İstinad

    1. Məmmədov Q.Ş. Azərbaycan torpaqlarının ekoloji qiymətləndirilməsi. Bakı, "Elm", 1998.
    2. Məmmədov Q.Ş., Xəlilov M.Y. Ekologiya və ətraf mühitin mühafizəsi. Bakı, "Elm", 2005. 
    3. Xəlilov Ş.B. Azərbaycanın ekocoğrafi problemləri, Bakı, "Nafta-Press" nəşriyyatı, 2006

    September 25, 2021
    kiçik, qafqaz, fiziki, coğrafi, vilayətinin, ekocoğrafi, problemləri, respublikamızın, cənubi, qərbində, yerləşən, fiziki, coğrafi, vilayət, qafqazın, böyük, dağ, sistemlərindən, olan, kiçik, qafqazın, cənub, şərq, hissəsini, əhatə, edir, vilayət, əsasən, orta. Respublikamizin cenubi qerbinde yerlesen bu fiziki cografi vilayet Qafqazin en boyuk dag sistemlerinden olan Kicik Qafqazin cenub serq hissesini ehate edir Vilayet esasen orta dagliq erazileri ehate etmekle Sahdag Murovdag Qarabag Mixtoken Serqi Goyce ve s silsilelerden ve esasen onlararasi yaylalar cokeklikler ve derelerdan ibaretdir Relyef muxtelifliyi ile beraber dageteyi ve orta dagliq zonada esasen qisi quraq kecen mulayim isti yuksek dagliq zonada ise qisi quraq kecen soyuq iqlimi ile secilen vilayetin basqa landsaft unsurleri kimi torpaq ortuyunde de ozune mexsusluq vardir Burada hundurluk qursaqlari uzre siralanan sabalidi dag qehveyi qonur dag mese lekeler seklinde olan dag qara dag cemen ve diger torpaq tipleri ardicil olaraq bir birlerini evez edirler 1 Mundericat 1 Kicik Qafqaz fiziki cografi vilayetinin torpaq ortuyunun ekocografi problemleri 2 Kicik Qafqaz fiziki cografi vilayetinin mese ortuyunun ekocografi problemleri 3 Kicik Qafqaz fiziki cografi vilayetinin su ehtiyatlarinin ekoloji problemleri 4 Xarici kecid 5 Hemcinin bax 6 IstinadKicik Qafqaz fiziki cografi vilayetinin torpaq ortuyunun ekocografi problemleri RedakteVilayetin umumi torpaq sahesi texminen 1 365 min hektara beraber olmaqla inzibati rayonlar uzre asagidaki kimi bolunmusdur Melumat ucun bildiririk ki grafikden verilmis Yuxari Qarabag bolumu kecmis Dagliq Qarabag Muxtar Vilayetine daxil olan inzibati rayonlarinin gostericileridir Fiziki cografi vilayetin xususile onun Qarabag hissesinin kend teserrufatina yararli olan torpaqlarin yariya qederi 245 3min ha oruse yararli otlaq sahelerindan ibaretdir Umumilikde ise vilayetde oruse yararli otlaqlarin sahesi 420 min hektardan coxdur Ele bu sebebdendir ki bu vilayet Respublikamizin vaxtile esas heyvandarliq zonalarindan biri idi Hazirda ise bu otlaqlar ermeni isgalcilari terefinden zebt olunmus ve muxtelif sebebler uzunden aramsiz antropogen tesirlere meruz qalmaqla evvelki biomuxtelifliyini itirmisdir Yaxin gelecekde ise onun berpasini mutexessisler muskul mesele kimi qeyd edirler Bolgenin ekine yararli torpaqlarinin 172 6 min ha i suvarilan torpaqlar olmaqla esasen aran erazilerde cemlesmisdir Bu torpaqlarin munbitliyinin pislesmesine tesir eden esas amillerden biri de onlarin meliorativ durumunun gunbegun pislesmesidir Vilayetin bu baximdan erazisi muxtelif saciyyelidir Mes Yuxari Qarabag Cebrayil ve Fuzuli rayonlarinda bu baximdan suvarilan torpaqlarin meliorativ durumu nisbeten yaxsidir Agdam ve Terter rayonlarinda ise bu veziyyet o qeder de urekacan deyildir Melumdur ki erazinin drenlesme seraitinden asili olaraq bas veren sorlasma soraketlasme bataqlasma ve eroziya kimi prosesler torpagin tebii munbitliyine menfi tesir eden esas amillerdendir Hazirda fiziki cografi vilayetin suvarilan torpaqlarinin 68 7 min hektari ve ya 39 8 faizi muxtelif derecede sorlasmisdir Sorlasma derecesine gore suvarilan torpaqlar inzibati rayonlar uzre de muxtelifdir Meselen bu reqem 50 Fuzuli rayonunda daha coxdur Bele ki rayondaki suvarilan torpaqlarin 50 2 i muxtelif derecede sorlasmaya meruz qalmisdir Umumiyyetle vilayet erazisindeki torpaqlarin meliorativ durumun qeyri kafi olmasinin esas sebeblerinden biri erazilerin ermeni isgalcilari terefinden zebt olunmasidir Daimi ates qorxusu altinda olan bu eraziler muvafiq aqrotexniki qaygilar gosterilmediyinden bu torpaqlarin meliorativ durumu gunbegun pislesir Vilayetin torpaq ehtiyatlarinin esas ekocografi problemlerinden biri de eroziya durumun pislesmesidir Torpaq ehtiyatlarinin 597 2 min hektari ve ya 43 7 faizi muxtelif derecede eroziyaya ugramis sahelerdir Bolgede rayonlar uzre en cox yuyulmus torpaqlar Cebrayil rayonu erazisindedir 70 e qeder Fuzuli ve Terter rayonlarindaki suvarilan torpaqlarin muvafiq olaraq 43 3 ve 49 1 e qederi muxtelif nov eroziya prosesine meruz qalmisdir Vilayetin Kelbecer Lacin hisselerinde ise bu baximdan torpaqlar qenaetbexs hesab edilse de Qubadli ve Zengilan rayonlarinda suvarilan torpaqlarin 41 e qederi muxtelif derecede eroziyaya ygramislar Torpaq ortuyunun movcud tebii munbitlik xususiyyetlerini saxlamaq itirilmis munbitlikleri berpa etmek ucun eroziyaya qarsi komleks meliorativ tedbirlerin heyata kecirilmesi vacibdir Respublikamizin basqa fiz cografi vilayetyleri kimi bu vilayetde de kend teserrufatina yararli torpaqlarin uzun muddetli istifadesi ve muvafiq aqrotexniki qulluqlarin gosterilmemesi uzunden onlarin xeyli hissesi keyfiyyet qruplari uzre daha az keyfiyyetliye dogru transfer etmekdedir Fiz cografi rayonda istifade olunan kend teserrufati torpaqlarinin 261 5 min hektarini ve ya 35 4 ni yuksek keyfiyyetli torpaqlar teskil edir Umumilikde ise bu torpaqlarin texminen 75 e qederi I ve II keyyet qrupuna aid olan torpaqlardir ki bu xeyli derecede yaxsi gostericidir Lakin bununla beraber yuxarida qeyd etdiyimiz kimi bir qayda olaraq butun nov keyfiyyet qrupundaki torpaqlar daha asagi keyfiyyetli torpaqlara transfer etmekdedir Burada en yuksek transferlik dinamikasi ekin ve dince qoyulmus ve qismen de coxillik ekmeler olan torpaqlarda musahide olunur Bolgenin torpaqlarinin keyfiyyet qrupu uzre deyisilme gostericileri inzibati rayonlar uzre de muxtalifdir Mes Qubadli rayonu uzre ekin ve dince qoyulmus ve coxillik ekmeler altinda olan torpaqlarin 57 e qederi ilkin veziyyetde saxlanilmisdir Basqa rayonlarda ise bu reqem xeyli asagi olub 8 42 arasinda deyisir Isgala qederki dovrde bolgede ister dag torpaqlari isterse de aran hissede olan torpaqlar menimsenilse de ancaq onlarin meliorativ durumu qenaetbexs seviyyede idi Lakin hazirda bu torpaqlar muxtelif nov tesirler uzunden ilkin veziyyetlerini demek olar ki itirilmisler Belelikle kend teserrufati dovriyyesinde istifade olunan torpaqlarda transferlik derecesi asagiya dogru intensiv deyisilmesinin qarsisini almaq ucun esasli sekilde torpaqyaxsilasdirma tedbirlerinin heyata kecirilmesi vacib sertlerdendir Teessuf ki isgal altinda olan bu erazilerin torpaqlarinin munbitlik durumunu yaxsilasdirmaq ucun muvafiq tedbirlerin gorulmesi qeyri mumkundur Kicik Qafqaz fiziki cografi vilayetinin mese ortuyunun ekocografi problemleri RedakteMeselerinin sahesine gore vilayet Boyuk Qafqaz regionundan sonra ikinci yerde durur Burada meselerin umumi sahesinin 340min ha dir ki bunun da 3 2 hissesi 230min ha qonsu Ermenistan respublikasi terefinfen isgal olunmus erazilerdedir 2 Kecmis DQMV erazisinde olan 150 min ha mese sahesinin texminen yariya qederi 70min ha mese sahesine gore olkemizde birinci yeri tutan Agdere inzibati rayonunun payina dusur Qalan saheler ise isgal altinda olan diger inzibati rayonlarin erazisindedir Kecmis Muxtar Respublika erazisindeki mese servetlerimizin isgalcilar terefinden kutlevi sekilde talan olunmasi fakti bir cox menbelerde qeyd edilir Hemcinin elde olunmus bu melumatlara esasen isgal altinda olan Zengilan rayonundaki Besitcay Dovlet Qorugundaki Serq cinari meseliyi Lacin rayonu erazisindeki qiymetli palid novlerinden olan qirmizi palid meselikleri kutlevi qirilmaya meruz qalmisdir Umumilikde ise isgal altinda olan meseler qirilaraq onlardan yanacaq tikinti materiallari mebel istehsali ve s meqsedler ucun istifade edilir Teessuflendirici haldir ki vilayetin isgal altinda olmayan diger rayonlarinda da meselerimizin ekoloji veziyyeti o qeder de urekacan deyildir Son dovrler Respublikamizda yasanan enerji bohraninin neticesinde fiz cografi vilayet erazisindeki Daskesen Semkir Gedebey Qazax Tovuz ve Agstafa rayonlarinda meselerimizin qirilmasi hallari ciddi narahatliq dogurur Yuxarida qeyd edildiyi kimi Vilayetin Yuxari Qarabag hissesinde kend teserufatinda istifade olunmayan ve etraf muhite ehemiyyetli derecede qoruyucu tesir gosteren mese torpaqlarinin sahesi 150 min ha dan artiq olmaqla buranin umumi torpaq fondunun 18 5 ni teskil edir Teessif ki esasen dag yamaclarini six ortuk kimi orten bu meseler hazirda bir cox yerlerde qirilmis ve bozqir saheye cevrilmisdir Isgalcilar terefinden vehsicesine mutamadi olaraq qirilan bu meselerin evvelki biomuxtelifliyinin tam berpasi tebii ki gelecekde cetin olacaqdir Kicik Qafqaz fiziki cografi vilayetinin su ehtiyatlarinin ekoloji problemleri RedakteVilayetin ekoloji veziyyetinin gerginlesmesinde qonsu olkelerden gelen tranzit caylarin da rolu boyukdur Bu caylardan en ciddi cirklenmeye meruz qalanlar Ermenistan erazisinden vilayetin cenub qerb hissesine daxil olan Zengi Razdan Oxcucay simali serq hissede ise Debet cayidir Xrami cayinin sag qolu olan bu cay Spitaq Alaverdi Stepanavan seherlerinin bir sira kimya elvan ve yungul senaye muessiselerinin zeherli tullantilarini ve bir xeyli iri yasayis menteqelerinin kommunal meiset cirkablarini Debet cayi vasitesile Xrami cayina getirir Bu cayin Kur cayina tokulduyu yerde aparilmis musahideler gosterir ki burada zererli maddelerin miqdari qebul edilmis normadan 100 defeden baslamis 1000 1500 defeye qeder artiq olur Azerbaycanin Ermenistanla ve isgal olunmus erazilerimizle hemserhed olan bolgelerin hamisinda ermeni tecavuzkarlari Respublikamiza daxil olan su menbelerine bu ve ya diger sekilde mudaxile edir En gergin veziyyet ise 1976 ci ilde Azerbaycan Respublikasinin tesebbusu ve maliyyesi ile tikilmis Serseng su anbari uzerindedir Bele ki Respublikamiz terefden burada istehsal edilen elektrik enerjisinin istifade imkanlari ile beraber hem de onun suyunun tenzimlenmesi qeyri mumkundur Goranboy Terter Berde Agdam rayonlarinda 10 min hektarlarla torpaq sahelerinin suvarilmasi ucun cekilen suvarma kanallarina su verilmediyinden hemin rayonlarlarin ekin saheleri susuzluqdan boyuk eziyyet cekirler Qis aylarinda ise eksine anbarin suyu qesden acilaraq bu erazileri su alrinda qoyur 3 Neticede buradaki teserrufatlara boyuk ziyan vurulur Yuxarida deyilenlerle beraber bolgenin olduqca gozel tebieti ve balneloji kurortlarinin rekreasiya ve turizm imkanlari cox boyukdur Teessuf ki vilayetin esas hissesinin ermeni isgalcilari terefinden zebt olunmasi neticesinde bu tebii imkanlardan istifade etmek mumkunsuz olmusdur Dunya sohretli Naftalan kurortu Dunyada yegane mualicevi ehemiyyetli neftin cixarildigi yer kecmis SSRI dovrunde sumuk oynaq sinir ezele deri ginekoloji xesteliklerin mualicesi mumkun olan bura ilde 50 minden cox xeste gelirdi Onu da qeyd edek ki Naftalan neftinin bu mocuzeli xususiyyeti hele X XI esrde melum idi Serqin boyuk mutefekkiri N Gencevi atasinin da bu neftle mualice olundugu barede yazirdi Bundan basqa Kicik Qafqaz erazisindeki Istisu mineral sulari kecmis SSRI erazisinde cox meshur idi Eyni adli kurortun termal sularinda mede bagirsaq qaraciyer od kisesi uroloji xestelikler sinir ve s kimi xesteliklerin muayinesi ugurla heyata kecirdi Hazirda ise bu sular Avropa ABS ve Kanada kimi olkelere Ermenistan mineral sulari adi altinda satilaraq dusmenlerimizin budcesine her il milyonlarla vesait getirir Isgaldan evvel Respublikamizin bir cox aran rayonlarinin qoyun suruleri bu bolgenin yay otlaqlarindan istifade eder bu rayonlarin suruleri ise hemin rayonlarin qis otlaqlarinda qislayardilar Hazirda ise cox yuklenme neticesinde bu qislaqlarin tebii muhiti ciddi sekilde pozulmus yay otlaqlarimiz ise isgalcilarin amansiz istismari neticesinde yararsiz hala dusmusdur Bir cox Beynelxalq Konvensiyalara zidd olmasina baxmayaraq ermeni isgalcilari yeralti servetlerimizi de talan elemekden de cekinmirler Bele ki Kelbecer rayonunun Soyudlu qizil yataqlarini Zod asirimi yaxinliginda Agdere rayonunun Qizilbulaq Zengilan rayonunun ise Vejneli qizil yataqlarini istismar etmekle bu yataqlardan kulli miqdarda gelir elde etmekle beraber hem de tebiedtimize ciddi ziyan vururlar Elde olunan melumatlara esasen tekce 2006 ci ilin evveline qeder bu yataqlardan 400 tona qeder qizil cixarilmisdir BMT nin Ermenistan dovletini isgalci bir dovlet kimi tanimasina baxmayaraq teessuf ki bu yataqlarin istismainda ABS ve Kanada kimi bu teskilatin nufuzlu uzvlerine mexsus olan firmalar yaxindan istirak edirler Xarici kecid RedakteFIZIKI COGRAFI RAYONLASMAHemcinin bax RedakteKicik Qafqaz fiziki cografi vilayetiIstinad Redakte Memmedov Q S Azerbaycan torpaqlarinin ekoloji qiymetlendirilmesi Baki Elm 1998 Memmedov Q S Xelilov M Y Ekologiya ve etraf muhitin muhafizesi Baki Elm 2005 Xelilov S B Azerbaycanin ekocografi problemleri Baki Nafta Press nesriyyati 2006Menbe https az wikipedia org w index php title Kicik Qafqaz fiziki cografi vilayetinin ekocografi problemleri amp oldid 5962224, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

    ne axtarsan burda

    , en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.