fbpx
Wikipedia

Küli şəbpərəsi

Avqust 29, 2021

?
Küli şəbpərəsi
Elmi təsnifat
Aləmi: Heyvanlar
Tip: Xordalılar
Yarımtip: Onurğalılar
Sinif: Məməlilər
Dəstə: Yarasalar
Yarımdəstə : Ucan sıçanlar
Fəsilə: Hamarburunkimilər
Cins: Şəbpərə
Növ: Küli şəbpərəsi
Elmi adı
Pipistrellus kuhlii
Kuhl, 1817


Vikinnövlərdə
təsnifat


Vikianbarda
axtar

ÜTMS [1]
NCBI {{{1}}}

Küli şəbpərəsi və ya Aralıqdənizi şəbpərəsi (lat. Pipistrellus kuhlii) — Şəbpərə cinsinə aid yarasa növüdür. Xırda heyvandır (kütləsi 4,1-11,5 q, bədəninin uzunluğu 38,3-52,0 mm, bazusu 30,0-38,0 mm). Yetkin fərdlərin tükləri bel tərəfdə kürənvari-noxudu, cavanlarda isə boz-noxududur. Omaarası və qanad pərdəsinin kənarı ilə səciyyəvi ağ zolaq uzanır.

Yayılması

Cənubi Avropada, Afrikada, Asiyada yayılmışdır. Azərbaycanın 1800 m-ə qədər bütün ərazisində yaşayır. Düzənliklərdə və dağətəklərində ən çoxsaylı yarasadır. İl boyu rast gələn oturaq növdür. Xəzin rənginə və pərdənin alt kənarındakı ağ zolağın eninə görə (ortalama 5 mm) Şərqi Zaqafqaziyadan olan fərdlər lat. B.k.lepidus blyth yarımnövünə aiddir.

Yaşayış yeri və sayı

Sinantrop həyat tərzi ilə bağlı olaraq küli şəbpərəsi yarımsəhralarda, dağətəyi və 1000 m-ə qədər dağ çölləri qurşaqlarında antropogen landşaftın tipik sakinidir. Onun bütöv məskənləri Samur-Dəvəçi, Lənkəran, Kür-Araz ovalıqları, Abşeron yarımadası, Ceyrançöl və Hacınohur düzləri, Şəki yaylası üçün səciyyəvidir. Burada şəbpərələrin məskunlaşma sıxlığı tikililərin sayından asılı olaraq 1 km 2-də 300-500 heyvan təşkil edir. Kiçik Qafqazın dağüstü kserofitlər qurşağında bu göstərici bir qədər az – 100-ə yaxın, Talış Zuvandında isə 10-dan azdır. Növün ən çox sayı Kür ovalığında qeydə alınmışdır. Burada ayrı-ayrı yaşayış məntəqələrində hər km2-ə 1000-dən artıq heyvan düşür. Onların sıxlığı Qızılağac qoruğu sahəsində daha yüksəkdir. Bu isə Xəzər körfəzlərinin şirinləşmiş sahillərində ikiqanadlı cücülərin bolluğu ilə bağlıdır. Küli şəbpərələri burada demək olar ki, bütün tikililərdə məskunlaşmışdır. Aran və aşağı dağlıq meşələr vilayətində yerləşmiş qəsəbələrdə bu şəbpərələrin sıxlığı hər km2-ə 100-dən (Lənkəran təbii vilayəti) 10-20-yə qədər (Quba-Xaçmaz massivi, Alazan-Avtoran vadisi) təşkil edir. 1500 m-dən yüksəklikdə onların sayı kəskin şəkildə azalaraq hər km2-ə heyvandan da az düşür. Küli şəbpərələri bu cür böyük yayılma və saya XX yüzilliyin ikinci yarısından, respublikanın arid vilayətlərinin geniş mənimsənilməsi və urbanizasiyasından sonra çatmışdır. Onlar tikilən binalarda məskunlaşır, çay vadiləri boyunca dağ çöllərinə yayılırlar. Hazırda bu növ şimala (Ön Qafqaz, Kalmıkiya, Aşağı və Orta Volqaboyu) və şərqə doğru (Türkmənistan) xeyli hərəkət etmişdir. Bir çox göstəricilərə onların məskunlaşma ocağı Azərbaycandır.

Sığınacaqları

Sığınacaqları tikililərlə sıx bağlıdır. Burada onlar demək olar ki, bütün divar boşluqlarında, qapı və pəncərə yarıqlarında, çardaqlarda və i.a. yaşayırlar. Erkəklər çox vaxt yarıqşəkilli sığınacaqlarda olurlar. Çoxalan dişilər daha geniş boşluqlara (qamış örtüklər, beton piltələr, tol, şifer, taxta və s. altındakı boşluqlar) üstünlük verir. Qış aylarında hər iki cinsdən olan heyvanların iri yığınları divarların dərin boşluqlarında tapılmışdır. Küli şəbpərəsinin sığınacaqlarında havanın temperaturu 11-36 C arasında dəyişərək, yayda 17,5-40, payızda 4-33, qışda 0-15 C olur. Qış yuxusu dövründə temperatur çox vaxt xarici temperatura bərabər, ya da ondan 0,5-7 C çox, nadir hallarda 1-4o az olur. Heyvanların yığılma yerlərində maksimal temperatur saat 12-dən 18-ə, minimal isə 24-dən 6-ya qədər olur. Sərin vaxtlarda şəbpərələr adətən çardaqların, divarların dar yerlərinə yığılırlar. Temperatur 30 C-dən yüksəyə qalxdıqda onlar sürünərək daha geniş havaçəkən sahələrə yayılırlar. Divar boşluqlarında və qamış örtüklərinin altında kəskin temperatur dəyişikləri olmadığından heyvanlar bu cür yerdəyişmələr etmirlər. Sığınacaqlarda şəbpərələr özlərini səssiz aparırlar. Balalar doğulduqdan sonra uçuşa 5-10 dəqiqə qalmış, dişilər körpələrdən ayrıldıqda və qayıdarkən balalarını axtardıqda cırıldaşırlar. Narahat edildikdə heyvanlar gizlənir və narahatlıq amili aradan qalxana qədər uçmurlar.

Populyasiyanın tərkibi

Yazdan payıza qədər dişilər erkəklərdən ayrı yaşayırlar. Ancaq cavan erkəklər bəzən az sayda (4,7-3,8%) dişilərin arasında rast gəlinir. Erkəklər çox vaxt tək-tək olaraq oktyabrın ikinci yarısından dişilərə qoşulurlar. Yay yığınlarında yaşlı dişilərin sayı bir neçə fərddən 1000-ə qədər çataraq çox vaxt 20-50 fərd təşkil edir. Yarasaların başqa növləri ilə birlikdə aşkar edilməmişdir.

Çoxalması

Cütləşmə payızda baş verir (oktyabrın ortalarından). Qış aylarında tədqiq edilmiş fərdlərin toxumluqlarının böyüməsi müşahidə edilməmişdir. Cütləşmə dövründə fəal heyvanların generativ orqanları və ağızlarının küncü sekretlə sarı-narıncı rəngə boyanır. Erkəklər bu zaman özlərini səs-küylü apararaq özünəməxsus cəhcəhlə dişiləri cəlb edirlər. Dişilər həyatlarının birinci, erkəklər isə payızında cütləşmədə iştirak edirlər. Balalıqda sperma yaza qədər qalır. Mayalanma və rüşeymlərin inkişafı çox vaxt aprelin ortalarında (soyuq yazda daha gec) baş verir. Mayın ikinci yarısında rüşeymlər artıq formalaşmış olur. Balavermə iyun ayında, ən qızğın çağı isə ayın ikinci yarısında baş verir. Bu proses eyni yığınlarda 20-30 gün çəkə bilər. Azərbaycanda yaşayan küli şəbpərələri üçün yüksək məhsuldarlıq qabiliyyəti səciyyəvidir. Çoxalmada iştirak etməyən dişilərin sayı az olub 0-10,5% (ortalama 280 tədqiq edilmiş fərd üçün 3,2%) təşkil edir. Bir yaşlı dişiyə 1,6-2 rüşeym və ya bala düşür. Çılpaq, kor doğulmuş balaların inkişafı sürətlə gedir: ikinci, üçüncü gün gözləri açılır, 10-cu gün bütün bədənlərini tük örtür, əvvəlcə alt (10-15-ci gün), sonra üst (13-20-ci gün ) çənələrində dişlər çıxır. 25 gündən sonra cavanların tam inkişaf etmiş dişləri olur və onlar parıldaya bilir. 30 günə yaxın yaşda uçmağa və yem əldə etməyə başlayırlar. Bir aylıq cavanlar yaşlılardan tutqun boz xəzləri və kiçik ölçüləri ilə fərqlənirlər. Bu dövrdə ən yüksək böyümə sürətinə traqus (yaşlılardakının 100%-ə qədəri), qulaq (95,5%), bədəninin uzunluğu (94,6%), bazunun uzunluğu (90,5%) malik olur. Bədəninin kütləsi daha ləng artaraq 65%-ə yaxın (ortalama 4,7±0,08 q) təşkil edir. Balalar böyüdükdən və süddən kəsildikdən sonra heyvanlar tükdəyişməyə başlayır. Yaşlı erkəklər iyulun ortalarında artıq yeni xəz örtüyünə malik olur. Tük dəyişilməsi başdan başlayaraq, sonra beldə, ən axırda isə qarında baş verir. Rüşeymlər və yeni doğulmuşlar arasında cinslərin nisbəti bərabər, qanadlanana qədər cavanların arasında ya bərabər, ya da cüzi fərqli, yarım yaşlıların arasında bərabər və ya dişilərin cüzi üstünlüyü ilədir (1:0,3). Bu sonuncu, balaçıxarma koloniyalarının dağılması ilə bağlı olub erkəklərin köçüb gedərək özlərinəməxsus yalqız həyat keçirməsi ilə bağlıdır. Yaş tərkibinə görə dişilər arasında 1-2 yaşlı fərdlərin sayı 30,0-94,0% (ortalama 73,6%), erkəklər arasında isə 43,7-88,8 % (67,3%) təşkil edir. 5 yaşından böyük heyvaların sayı azdır. Uyğun olaraq 2,87 və 6,0%. Diş kəsiklərinə görə dişilərin maksimal yaşı 8, erkəklərinki 7 ildir.

Qidalanması

Əvvəlcə sığınacaqların yaxınlığında yemlənərək, sonra bərabər şəkildə 2-3 km məsafəyə qədər müxtəlif tərəflərə uçuşurlar. Həm yaşayış məntəqələri hüdudlarında, həm də onlardan kənarda (əkinlərin, plantasiyaların üzərində, çöl və yarımsəhrada) ov edirlər. Bu şəbpərələrin uçuşu sürətli, səssiz olub yanlara və aşağı kəskin atılmalarla baş verir. Həzm sistemi orqanlarında və ifrazatında ağcaqanadlar, milçəklər, sikadkimilər, xırda kəpənəklər (atəşböcəkləri, qarışçılar) taxtabitilər, böcəklər (stafilinlər, vizilçəklər) hörümçəklər, qarışqalar aşkar edilmişdir. Həmişə cücü komponentləri xırda kəpənəklər, böcəklər üstünlük təşkil edir. Bu növün qidasında 20 dəstədən və fəsilədən cücülər qeydə alınmışdır. Küli şəbpərələrin məskunlaşma sıxlığı çox yüksək olan aran və dağətəyi rayonlarının ayrı-ayrı qəsəbələrində onlar gecə ərzində 7,5-10 kq cücü yeməlidirlər ki, bu da onların bütün fəal həyat dövrü ərzində (7-8 ay) 1,8-2,4 ton təşkil edir.

İstinadlar

  1. Рахматулина И.К. Экология средиземноморского нетопыря в Азербайджане // Бюлл. МОИП (сер. биол.), 1983, № 3, 33-42.

Mənbə

  • 1. Рахматулина И. К. Рукокрылые Азербайджана (Фауна, Экология, Зоогеография) // Баку, 2005, сс. 67-75;
  • 2. Рахматулина И. К. Azərbaycan yarasalarının mühafizəsi üzrə hərəkət planı // Bakı, 2008, 51-53.
  • 3. AMEA. Zoologiya İnstitutu. Məməlilər 2015-05-08 at the Wayback Machine

Xarici keçidlər

Avqust 29, 2021
küli, şəbpərəsi, elmi, təsnifataləmi, heyvanlartip, xordalılaryarımtip, onurğalılarsinif, məməlilərdəstə, yarasalaryarımdəstə, ucan, sıçanlarfəsilə, hamarburunkimilərcins, şəbpərənöv, elmi, adıpipistrellus, kuhlii, kuhl, 1817vikinnövlərdətəsnifatvikianbardaaxt. Kuli sebperesiElmi tesnifatAlemi HeyvanlarTip XordalilarYarimtip OnurgalilarSinif MemelilerDeste YarasalarYarimdeste Ucan sicanlarFesile HamarburunkimilerCins SebpereNov Kuli sebperesiElmi adiPipistrellus kuhlii Kuhl 1817VikinnovlerdetesnifatVikianbardaaxtarUTMS 1 NCBI 1 Kuli sebperesi ve ya Araliqdenizi sebperesi lat Pipistrellus kuhlii Sebpere cinsine aid yarasa novudur Xirda heyvandir kutlesi 4 1 11 5 q bedeninin uzunlugu 38 3 52 0 mm bazusu 30 0 38 0 mm Yetkin ferdlerin tukleri bel terefde kurenvari noxudu cavanlarda ise boz noxududur Omaarasi ve qanad perdesinin kenari ile seciyyevi ag zolaq uzanir Mundericat 1 Yayilmasi 2 Yasayis yeri ve sayi 3 Siginacaqlari 4 Populyasiyanin terkibi 5 Coxalmasi 6 Qidalanmasi 7 Istinadlar 8 Menbe 9 Xarici kecidlerYayilmasi RedakteCenubi Avropada Afrikada Asiyada yayilmisdir Azerbaycanin 1800 m e qeder butun erazisinde yasayir Duzenliklerde ve dageteklerinde en coxsayli yarasadir Il boyu rast gelen oturaq novdur Xezin rengine ve perdenin alt kenarindaki ag zolagin enine gore ortalama 5 mm Serqi Zaqafqaziyadan olan ferdler lat B k lepidus blyth yarimnovune aiddir Yasayis yeri ve sayi RedakteSinantrop heyat terzi ile bagli olaraq kuli sebperesi yarimsehralarda dageteyi ve 1000 m e qeder dag colleri qursaqlarinda antropogen landsaftin tipik sakinidir Onun butov meskenleri Samur Deveci Lenkeran Kur Araz ovaliqlari Abseron yarimadasi Ceyrancol ve Hacinohur duzleri Seki yaylasi ucun seciyyevidir Burada sebperelerin meskunlasma sixligi tikililerin sayindan asili olaraq 1 km 2 de 300 500 heyvan teskil edir Kicik Qafqazin dagustu kserofitler qursaginda bu gosterici bir qeder az 100 e yaxin Talis Zuvandinda ise 10 dan azdir Novun en cox sayi Kur ovaliginda qeyde alinmisdir Burada ayri ayri yasayis menteqelerinde her km2 e 1000 den artiq heyvan dusur Onlarin sixligi Qizilagac qorugu sahesinde daha yuksekdir Bu ise Xezer korfezlerinin sirinlesmis sahillerinde ikiqanadli cuculerin bollugu ile baglidir Kuli sebpereleri burada demek olar ki butun tikililerde meskunlasmisdir Aran ve asagi dagliq meseler vilayetinde yerlesmis qesebelerde bu sebperelerin sixligi her km2 e 100 den Lenkeran tebii vilayeti 10 20 ye qeder Quba Xacmaz massivi Alazan Avtoran vadisi teskil edir 1500 m den yukseklikde onlarin sayi keskin sekilde azalaraq her km2 e heyvandan da az dusur Kuli sebpereleri bu cur boyuk yayilma ve saya XX yuzilliyin ikinci yarisindan respublikanin arid vilayetlerinin genis menimsenilmesi ve urbanizasiyasindan sonra catmisdir Onlar tikilen binalarda meskunlasir cay vadileri boyunca dag collerine yayilirlar Hazirda bu nov simala On Qafqaz Kalmikiya Asagi ve Orta Volqaboyu ve serqe dogru Turkmenistan xeyli hereket etmisdir Bir cox gostericilere onlarin meskunlasma ocagi Azerbaycandir Siginacaqlari RedakteSiginacaqlari tikililerle six baglidir Burada onlar demek olar ki butun divar bosluqlarinda qapi ve pencere yariqlarinda cardaqlarda ve i a yasayirlar Erkekler cox vaxt yariqsekilli siginacaqlarda olurlar Coxalan disiler daha genis bosluqlara qamis ortukler beton pilteler tol sifer taxta ve s altindaki bosluqlar ustunluk verir Qis aylarinda her iki cinsden olan heyvanlarin iri yiginlari divarlarin derin bosluqlarinda tapilmisdir Kuli sebperesinin siginacaqlarinda havanin temperaturu 11 36 C arasinda deyiserek yayda 17 5 40 payizda 4 33 qisda 0 15 C olur Qis yuxusu dovrunde temperatur cox vaxt xarici temperatura beraber ya da ondan 0 5 7 C cox nadir hallarda 1 4o az olur Heyvanlarin yigilma yerlerinde maksimal temperatur saat 12 den 18 e minimal ise 24 den 6 ya qeder olur Serin vaxtlarda sebpereler adeten cardaqlarin divarlarin dar yerlerine yigilirlar Temperatur 30 C den yukseye qalxdiqda onlar surunerek daha genis havaceken sahelere yayilirlar Divar bosluqlarinda ve qamis ortuklerinin altinda keskin temperatur deyisikleri olmadigindan heyvanlar bu cur yerdeyismeler etmirler Siginacaqlarda sebpereler ozlerini sessiz aparirlar Balalar dogulduqdan sonra ucusa 5 10 deqiqe qalmis disiler korpelerden ayrildiqda ve qayidarken balalarini axtardiqda cirildasirlar Narahat edildikde heyvanlar gizlenir ve narahatliq amili aradan qalxana qeder ucmurlar Populyasiyanin terkibi RedakteYazdan payiza qeder disiler erkeklerden ayri yasayirlar Ancaq cavan erkekler bezen az sayda 4 7 3 8 disilerin arasinda rast gelinir Erkekler cox vaxt tek tek olaraq oktyabrin ikinci yarisindan disilere qosulurlar Yay yiginlarinda yasli disilerin sayi bir nece ferdden 1000 e qeder cataraq cox vaxt 20 50 ferd teskil edir Yarasalarin basqa novleri ile birlikde askar edilmemisdir Coxalmasi RedakteCutlesme payizda bas verir oktyabrin ortalarindan Qis aylarinda tedqiq edilmis ferdlerin toxumluqlarinin boyumesi musahide edilmemisdir Cutlesme dovrunde feal heyvanlarin generativ orqanlari ve agizlarinin kuncu sekretle sari narinci renge boyanir Erkekler bu zaman ozlerini ses kuylu apararaq ozunemexsus cehcehle disileri celb edirler Disiler heyatlarinin birinci erkekler ise payizinda cutlesmede istirak edirler Balaliqda sperma yaza qeder qalir Mayalanma ve ruseymlerin inkisafi cox vaxt aprelin ortalarinda soyuq yazda daha gec bas verir Mayin ikinci yarisinda ruseymler artiq formalasmis olur Balaverme iyun ayinda en qizgin cagi ise ayin ikinci yarisinda bas verir Bu proses eyni yiginlarda 20 30 gun ceke biler Azerbaycanda yasayan kuli sebpereleri ucun yuksek mehsuldarliq qabiliyyeti seciyyevidir Coxalmada istirak etmeyen disilerin sayi az olub 0 10 5 ortalama 280 tedqiq edilmis ferd ucun 3 2 teskil edir Bir yasli disiye 1 6 2 ruseym ve ya bala dusur 1 Cilpaq kor dogulmus balalarin inkisafi suretle gedir ikinci ucuncu gun gozleri acilir 10 cu gun butun bedenlerini tuk ortur evvelce alt 10 15 ci gun sonra ust 13 20 ci gun cenelerinde disler cixir 25 gunden sonra cavanlarin tam inkisaf etmis disleri olur ve onlar parildaya bilir 30 gune yaxin yasda ucmaga ve yem elde etmeye baslayirlar Bir ayliq cavanlar yaslilardan tutqun boz xezleri ve kicik olculeri ile ferqlenirler Bu dovrde en yuksek boyume suretine traqus yaslilardakinin 100 e qederi qulaq 95 5 bedeninin uzunlugu 94 6 bazunun uzunlugu 90 5 malik olur Bedeninin kutlesi daha leng artaraq 65 e yaxin ortalama 4 7 0 08 q teskil edir Balalar boyudukden ve sudden kesildikden sonra heyvanlar tukdeyismeye baslayir Yasli erkekler iyulun ortalarinda artiq yeni xez ortuyune malik olur Tuk deyisilmesi basdan baslayaraq sonra belde en axirda ise qarinda bas verir Ruseymler ve yeni dogulmuslar arasinda cinslerin nisbeti beraber qanadlanana qeder cavanlarin arasinda ya beraber ya da cuzi ferqli yarim yaslilarin arasinda beraber ve ya disilerin cuzi ustunluyu iledir 1 0 3 Bu sonuncu balacixarma koloniyalarinin dagilmasi ile bagli olub erkeklerin kocub gederek ozlerinemexsus yalqiz heyat kecirmesi ile baglidir Yas terkibine gore disiler arasinda 1 2 yasli ferdlerin sayi 30 0 94 0 ortalama 73 6 erkekler arasinda ise 43 7 88 8 67 3 teskil edir 5 yasindan boyuk heyvalarin sayi azdir Uygun olaraq 2 87 ve 6 0 Dis kesiklerine gore disilerin maksimal yasi 8 erkeklerinki 7 ildir Qidalanmasi RedakteEvvelce siginacaqlarin yaxinliginda yemlenerek sonra beraber sekilde 2 3 km mesafeye qeder muxtelif tereflere ucusurlar Hem yasayis menteqeleri hududlarinda hem de onlardan kenarda ekinlerin plantasiyalarin uzerinde col ve yarimsehrada ov edirler Bu sebperelerin ucusu suretli sessiz olub yanlara ve asagi keskin atilmalarla bas verir Hezm sistemi orqanlarinda ve ifrazatinda agcaqanadlar milcekler sikadkimiler xirda kepenekler atesbocekleri qariscilar taxtabitiler bocekler stafilinler vizilcekler horumcekler qarisqalar askar edilmisdir Hemise cucu komponentleri xirda kepenekler bocekler ustunluk teskil edir Bu novun qidasinda 20 desteden ve fesileden cuculer qeyde alinmisdir Kuli sebperelerin meskunlasma sixligi cox yuksek olan aran ve dageteyi rayonlarinin ayri ayri qesebelerinde onlar gece erzinde 7 5 10 kq cucu yemelidirler ki bu da onlarin butun feal heyat dovru erzinde 7 8 ay 1 8 2 4 ton teskil edir Istinadlar Redakte Rahmatulina I K Ekologiya sredizemnomorskogo netopyrya v Azerbajdzhane Byull MOIP ser biol 1983 3 33 42 Menbe Redakte1 Rahmatulina I K Rukokrylye Azerbajdzhana Fauna Ekologiya Zoogeografiya Baku 2005 ss 67 75 2 Rahmatulina I K Azerbaycan yarasalarinin muhafizesi uzre hereket plani Baki 2008 51 53 3 AMEA Zoologiya Institutu Memeliler Arxivlesdirilib 2015 05 08 at the Wayback MachineXarici kecidler Redaktehttp www eurobats org about eurobats protected bat species pipistrellus kuhlii http www iucnredlist org details 17314 0 Pipistrellus kuhliiMenbe https az wikipedia org w index php title Kuli sebperesi amp oldid 5732444, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.