fbpx
Wikipedia

Məməlilər

Avqust 12, 2021

Məməlilər (lat. Mammalia) — xordalılar tipinin onurğalılar yarımtipinə aid heyvan sinfidir.

?Məməlilər
Mammalia
Elmi təsnifat
Elmi adı
Mammalia Linnaeus, 1758
Yarımsinifləri
İlk məməlilər (Prototheria)
Vəhşi heyvanlar (Theria)

Vikinövlərdə
sistematika
Şəkil
axtarışı
ITIS  179913
NCBI  40674
EOL  1642
PBDB  36651

Məməlilərin sinfinə aid iki - İlk məməlilər (Prototheria) və Vəhşi heyvanlar (Theria) yarımsinifləri var.

Xarakterik xüsusiyyətləri bunlardır: körpə balalarını südlə bəsləyirlər, bədənləri tüklə örtülüdür. İnsan, Fil, inək, at, camış, keçi, şir və s. məməlilərə aiddir. Suda yaşayan balinalar da bu qrupa daxil olsa da, onların bədənlərindəki tüklər təkamül nəticəsində yox olmuşdur.

Məməlilər onurğalı heyvanların ən ali sinfidir. Məməli heyvanlar üçün bədənin tükİə örtülü olması, onların bala doğub südlə bəsləməsi, dodaqların əmələ gəlməsi, qulaq seyvanı və ya xarici qulağın olması, alt çənədə əlavə oynağın əmələ gəlməsi və beyin yarımkürələrində yeni qabığın əmələ gəlməsi, ürəkdən təkcə sol aorta qövsünün çıxması, bədən boşluğunun diafraqma pərdəsi ilə qarın və köks (sinə) boşluqlarına ayrılması və s. səciyyəvi əlamətlərdir.

Dünyada 4500-ə qədər məməli növü vardır. Məməlilərin balaları əsasən, müəyyən bir inkişaf dövrünü tamamlayana qədər analarının qarnında saxlanılır. Doğum zamanı balanın formalaşması məməli növünə görə dəyişir. Kor (və əsasən çılpaq) doğulan və bəzən illərlə anası tərəfindən böyüdülən məməli növləri olduğu kim, doğulduqdan qısa müddət sonra yeriməyə və ya üzməyə başlayan məməl növləri də var. Ancaq ümumilikdə balaların müəyyən müddət ana tərəfindən baxılması məcburidir. Dişi məməlilər balalarını zəngin tərkibli süd ilə qidalandırır.

Məməlilər müxtəlif böyüklükdə olur. Ən balaca məməli böcəklərlə qidalanan yarasa (Craseonycteris thonglongyai-3 sm, 1 qr); ən böyük məməli isə mavi balinadır (Balaenoptera musculus -35 m, 120ton). Məməlilərin bədəni isti və ya soyuq iqlimdə yaşamaq üçün fərqli xüsusiyətlərə sahibdir. Quru məməliləri qalın bir qış kürkünə , dəniz məməliləri isə dəri altında qalın bir yağ təbəqəsi və ya yağlanmış bir kürkə sahibdir. Bəi məməlilər qış yuxusuna yataraq bu dövrdə enerjiyə qənaət etmiş olurlar. Qidanın bol olduğu dövrdə yığdığı kaloriləri, qidanın az olduğu dövrdə yuxu zamanı sərf edirlər (sincablar, ayılar və porsuqlar kimi).

Ümumi xarakteristika

Məməlilər onurğalı heyvanların ən ali sinfidir. Dünyada bu sinfin 1229 cins, 153 fəsilə,29 dəstəyə aid. 31. Reqemi məlumdur (Mammal Species of the World, 2006).

Məməlilər üçün bir sıra xüsusiyyətlər xarakterikdir. Onlar balalarını süd vəzilərindən ifraz olunan südlə bəsləyir. Məməlilər balalıqda inkişaf edən diri bala doğur. Kloakalılar isə yumurta qoyur. Bədən temperaturu sabit olub, ətraf mühitin temperaturundan asılı deyil. Bu da onların bütün iqlimlərdə aktivliyini təmin edir. Bədənləri tüklə örtülüdür. Məməlilərin çəkiləri 2 q-dan (сırtdan ağdiş: Suncus etruscus) 150 t-a kimi (göy balina: Balaenoptera musculus), uzunluqları isə 3 sm-dən (сirtdan aqdiş: Suncus etruscus) 33 m-ə qədər olur. Bədənləri çoxqatlı epidermisdən ibarət dəri ilə örtülüb. Dəridə çoxlu tər və piy vəziləri yerləşir. Tüklər, pulcuqlar (qunduzun quyruğu, kələzəoxşarların pulcuqları), dırnaqlar, caynaqlar və buynuzlar dərinin buynuz törəmələridir. Məməlilər insanda parazitlik edən bir çox helmintlərin aralıq, bəzən isə definitiv (son) sahibidir.

Skelet və ətrafların quruluşu

Məməlilərdə skelet, əsasən, daxili, bəzi növlərdə isə (armadil: Chaetophractus vellerosus) xaricidir. Onurğa boyun, döş, bel, oma və quyruq şöbələrinə bölünür. Boyun fəqərələri bütün məməlilərdə eyni saydadır (7 ədəd). Ətrafların sayı, adətən, iki cüt olur. Balinakimilərdə arxa ətraflar və çanaq reduksiyaya uğramışdır. Ətrafların skeleti çox davamlıdır. Bud sümükləri çox böyük yükə davam gətirə bilir (bəzi növlərdə 1500 - 2000 kq). Əzələ sistemi yaxşı inkişaf etmiş xüsusi əzələlər qrupundan ibarətdir.

Daxili quruluşu

Həzm sistemi bütün şöbələrdən ibarətdir və anal dəliklə bitir. Dişlər inkişaf edib (bəzi növlər, həmçinin dişsiz balinalar istisna olmaqla). Dişlər kəsici, köpək və azı dişlərinə bölünür. Qidalanmasına görə məməlilər otyeyənlər və ətyeyənlərə ayrılır. Tənəffüs sistemi ağciyərlər, traxeya, bronx, bronxiol və alveollardan ibarətdir. Qan-damar sistemi çox təkmilləşib. Ürək dörd kameralıdır. İki qan dövranı, sol aorta qövsü vardır. Yetkin eritrositlər nüvəsizdir. İfrazat sistemi bir cüt böyrəkdən, onlardan çıxan və sidik kisəsinə açılan axarlardan, sidik kanalından ibarətdir. Sinir sistemi yaxşı inkişaf etmiş beyin yarımkürələrindən, qırışlı və büküşlü beyin qabığından, beyincikdən ibarətdir. Hissiyyat orqanları da çox yaxşı inkişaf edib. Eşitmə orqanı xarici qulaq, xarici keçəcək, üç eşitmə sümüyü və səs qəbul edən aparatdan ibarətdir. Qoxu hissiyyatı da inkişaf edib. Lövhəcikli quruluşa malik burun boşluğu və burun labirinti vardır. Görmə və dadbilmə qabiliyyəti inkişaf edib. Daxili sekresiya vəziləri inkişaf edib. Cinsi yolla çoxalırlar. Cinsiyyət vəziləri dişilərdə və erkəklərdə cütdür. Mayalanma daxilidir və cinsi dimorfizm nəzərə çarpır.

Təsnifatı

Maraqlı məlumatlar

Məməlilərin çoxu 45°S-yə qədər şaxtaya davam gətirir. Qütbdə yaşayan ağ ayılar 80°S –yə qədər soyuğa dözür.qəribə olsa da ev pişikləri bu sahədə rekord qazanırlar — 110°S. Qazlar 100°S şaxtaya dözür.Fillər tullana bilməyən tək məməlidir. Dəvəquşunun gözləri beynindən böyükdür.

Həyat fəaliyyəti

Məməlilərin əksəriyyətinin bədəni baş,boyun,gövdə,quyruq və ətraflardan ibarətdir.Möhkəm və elastik dəridə tüklər,tər,piy,qoxu və süd vəziləri olur.

Həzm sistemi.Ağızda yerləşən dişlər qidanın tutulmasında və xırdalanmasında iştirak edir.Qida ağızdan udlağa,qida borusuna,mədəyə,əvvəl nazik və sonra yoğun bağırsağa keçir.Həzm olunmayan qalıqlar anusla xaric edilir.

Tənəffüs sistemi. burun boşluğu,burun-udlaq,qırtlaq,nəfəs borusu(traxeya),bronxlar və ağciyərlərdən təşkil olunmuşdur.

Qan-damar sistemi.Məməlilərin ürəyi dördkameralı olub,2 qulaqcıq və 2 mədəcikdən ibarətdir.Ürəyin sağ və sol hissələri bir-birindən tamamilə ayrıldığından arterial və venoz qanlar qarışmır.İstiqanlı heyvanlardır,bədən temperaturları sabitdir.

İfrazat sistemi.Paxlaşəkilli bir cüt böyrəkdən,bir cüt sidik axarı,sisik kisəsi və sidik kanalından ibarətdir.

Sinir sistemi.Məməlilərdə baş-beyin, digər onurğalılarda olduğu kimi, beşşöbəlidir. Beyin yarımkürələrinin üzəri boz maddədən ibarət qırışlı qabıqla örtülmüşdür.Boz maddəni sinir hüceyrələri əmələ gətirir. Məməlilərdə sinir sisteminin yaxşı inkişaf etməsi ilə əlaqədar mürəkkəb davranış hərəkətləri müşahidə edilir.

Hiss orqanları. Məməlilərdə eşitmə,görmə,qoxubilmə,lamisə,dadbilmə hissiyatı olur. Əksəriyyətində eşitmə orqanı yaxşı inkişaf etmişdir.Görmə orqanı 2 göz qapağına malik gözlərdən ibarətdir. Əksər məməlilərdə üçüncü göz qapağı qalıq halındadır.Həyat tərzindən və yaşadığı mühit şəraitindən asılı olaraq hiss orqanlarının inkişaf səviyyəsi müxtəlif məməlilərdə fərqlidir. Qoxubilmə hissiyatı su heyvanlarında zəif, quru həyat tərzi keçirən heyvanlarda isə daha güclüdür. Məməlilər üçün lamisə funksiyasını burunun və gözlərin kənarında olan uzun və sərt tüklər yerinə yetirir.

İstinadlar

Avqust 12, 2021
məməlilər, məqalənin, bəzi, məlumatlarının, mənbəsi, göstərilməmişdir, daha, ətraflı, məlumat, üçün, məqalənin, müzakirə, səhifəsinə, baxa, məqaləyə, uyğun, formada, mənbələr, əlavə, edib, vikipediyanı, zənginləşdirə, bilərsiniz, avqust, 2021, mammalia, xordal. Bu meqalenin bezi melumatlarinin menbesi gosterilmemisdir Daha etrafli melumat ucun meqalenin muzakire sehifesine baxa ve meqaleye uygun formada menbeler elave edib Vikipediyani zenginlesdire bilersiniz avqust 2021 Memeliler lat Mammalia xordalilar tipinin onurgalilar yarimtipine aid heyvan sinfidir MemelilerMammaliaElmi tesnifatAlemi HeyvanlarYarimalem EumetazoylarBolme IkitereflisimmetriyalilarYarimbolme SonagizlilarTip XordalilarYarimtip OnurgalilarInfratip AgizcenelilerSinifustu DordayaqlilarSinif MemelilerElmi adiMammalia Linnaeus 1758YarimsinifleriIlk memeliler Prototheria Vehsi heyvanlar Theria VikinovlerdesistematikaSekilaxtarisiITIS 179913NCBI 40674EOL 1642PBDB 36651Memelilerin sinfine aid iki Ilk memeliler Prototheria ve Vehsi heyvanlar Theria yarimsinifleri var Xarakterik xususiyyetleri bunlardir korpe balalarini sudle besleyirler bedenleri tukle ortuludur Insan Fil inek at camis keci sir ve s memelilere aiddir Suda yasayan balinalar da bu qrupa daxil olsa da onlarin bedenlerindeki tukler tekamul neticesinde yox olmusdur Memeliler onurgali heyvanlarin en ali sinfidir Memeli heyvanlar ucun bedenin tukIe ortulu olmasi onlarin bala dogub sudle beslemesi dodaqlarin emele gelmesi qulaq seyvani ve ya xarici qulagin olmasi alt cenede elave oynagin emele gelmesi ve beyin yarimkurelerinde yeni qabigin emele gelmesi urekden tekce sol aorta qovsunun cixmasi beden boslugunun diafraqma perdesi ile qarin ve koks sine bosluqlarina ayrilmasi ve s seciyyevi elametlerdir Dunyada 4500 e qeder memeli novu vardir Memelilerin balalari esasen mueyyen bir inkisaf dovrunu tamamlayana qeder analarinin qarninda saxlanilir Dogum zamani balanin formalasmasi memeli novune gore deyisir Kor ve esasen cilpaq dogulan ve bezen illerle anasi terefinden boyudulen memeli novleri oldugu kim dogulduqdan qisa muddet sonra yerimeye ve ya uzmeye baslayan memel novleri de var Ancaq umumilikde balalarin mueyyen muddet ana terefinden baxilmasi mecburidir Disi memeliler balalarini zengin terkibli sud ile qidalandirir Memeliler muxtelif boyuklukde olur En balaca memeli boceklerle qidalanan yarasa Craseonycteris thonglongyai 3 sm 1 qr en boyuk memeli ise mavi balinadir Balaenoptera musculus 35 m 120ton Memelilerin bedeni isti ve ya soyuq iqlimde yasamaq ucun ferqli xususiyetlere sahibdir Quru memelileri qalin bir qis kurkune deniz memelileri ise deri altinda qalin bir yag tebeqesi ve ya yaglanmis bir kurke sahibdir Bei memeliler qis yuxusuna yataraq bu dovrde enerjiye qenaet etmis olurlar Qidanin bol oldugu dovrde yigdigi kalorileri qidanin az oldugu dovrde yuxu zamani serf edirler sincablar ayilar ve porsuqlar kimi Mundericat 1 Umumi xarakteristika 2 Skelet ve etraflarin qurulusu 3 Daxili qurulusu 4 Tesnifati 5 Maraqli melumatlar 6 Heyat fealiyyeti 7 IstinadlarUmumi xarakteristika RedakteMemeliler onurgali heyvanlarin en ali sinfidir Dunyada bu sinfin 1229 cins 153 fesile 29 desteye aid 31 Reqemi melumdur Mammal Species of the World 2006 Memeliler ucun bir sira xususiyyetler xarakterikdir Onlar balalarini sud vezilerinden ifraz olunan sudle besleyir Memeliler balaliqda inkisaf eden diri bala dogur Kloakalilar ise yumurta qoyur Beden temperaturu sabit olub etraf muhitin temperaturundan asili deyil Bu da onlarin butun iqlimlerde aktivliyini temin edir Bedenleri tukle ortuludur Memelilerin cekileri 2 q dan sirtdan agdis Suncus etruscus 150 t a kimi goy balina Balaenoptera musculus uzunluqlari ise 3 sm den sirtdan aqdis Suncus etruscus 33 m e qeder olur Bedenleri coxqatli epidermisden ibaret deri ile ortulub Deride coxlu ter ve piy vezileri yerlesir Tukler pulcuqlar qunduzun quyrugu kelezeoxsarlarin pulcuqlari dirnaqlar caynaqlar ve buynuzlar derinin buynuz toremeleridir Memeliler insanda parazitlik eden bir cox helmintlerin araliq bezen ise definitiv son sahibidir Skelet ve etraflarin qurulusu RedakteMemelilerde skelet esasen daxili bezi novlerde ise armadil Chaetophractus vellerosus xaricidir Onurga boyun dos bel oma ve quyruq sobelerine bolunur Boyun feqereleri butun memelilerde eyni saydadir 7 eded Etraflarin sayi adeten iki cut olur Balinakimilerde arxa etraflar ve canaq reduksiyaya ugramisdir Etraflarin skeleti cox davamlidir Bud sumukleri cox boyuk yuke davam getire bilir bezi novlerde 1500 2000 kq Ezele sistemi yaxsi inkisaf etmis xususi ezeleler qrupundan ibaretdir Daxili qurulusu RedakteHezm sistemi butun sobelerden ibaretdir ve anal delikle bitir Disler inkisaf edib bezi novler hemcinin dissiz balinalar istisna olmaqla Disler kesici kopek ve azi dislerine bolunur Qidalanmasina gore memeliler otyeyenler ve etyeyenlere ayrilir Teneffus sistemi agciyerler traxeya bronx bronxiol ve alveollardan ibaretdir Qan damar sistemi cox tekmillesib Urek dord kameralidir Iki qan dovrani sol aorta qovsu vardir Yetkin eritrositler nuvesizdir Ifrazat sistemi bir cut boyrekden onlardan cixan ve sidik kisesine acilan axarlardan sidik kanalindan ibaretdir Sinir sistemi yaxsi inkisaf etmis beyin yarimkurelerinden qirisli ve bukuslu beyin qabigindan beyincikden ibaretdir Hissiyyat orqanlari da cox yaxsi inkisaf edib Esitme orqani xarici qulaq xarici kececek uc esitme sumuyu ve ses qebul eden aparatdan ibaretdir Qoxu hissiyyati da inkisaf edib Lovhecikli qurulusa malik burun boslugu ve burun labirinti vardir Gorme ve dadbilme qabiliyyeti inkisaf edib Daxili sekresiya vezileri inkisaf edib Cinsi yolla coxalirlar Cinsiyyet vezileri disilerde ve erkeklerde cutdur Mayalanma daxilidir ve cinsi dimorfizm nezere carpir Tesnifati RedakteIlk memeliler Prototheria yarimsinfi Birdelikliler Prototheria infrasinfi Vehsi heyvanlar Theria yarimsinfi Kiseliler Metatheria infrasinfi Plasentalilar Eutheria infrasinfiMaraqli melumatlar RedakteMemelilerin coxu 45 S ye qeder saxtaya davam getirir Qutbde yasayan ag ayilar 80 S ye qeder soyuga dozur qeribe olsa da ev pisikleri bu sahede rekord qazanirlar 110 S Qazlar 100 S saxtaya dozur Filler tullana bilmeyen tek memelidir Devequsunun gozleri beyninden boyukdur Heyat fealiyyeti RedakteMemelilerin ekseriyyetinin bedeni bas boyun govde quyruq ve etraflardan ibaretdir Mohkem ve elastik deride tukler ter piy qoxu ve sud vezileri olur Hezm sistemi Agizda yerlesen disler qidanin tutulmasinda ve xirdalanmasinda istirak edir Qida agizdan udlaga qida borusuna medeye evvel nazik ve sonra yogun bagirsaga kecir Hezm olunmayan qaliqlar anusla xaric edilir Teneffus sistemi burun boslugu burun udlaq qirtlaq nefes borusu traxeya bronxlar ve agciyerlerden teskil olunmusdur Qan damar sistemi Memelilerin ureyi dordkamerali olub 2 qulaqciq ve 2 medecikden ibaretdir Ureyin sag ve sol hisseleri bir birinden tamamile ayrildigindan arterial ve venoz qanlar qarismir Istiqanli heyvanlardir beden temperaturlari sabitdir Ifrazat sistemi Paxlasekilli bir cut boyrekden bir cut sidik axari sisik kisesi ve sidik kanalindan ibaretdir Sinir sistemi Memelilerde bas beyin diger onurgalilarda oldugu kimi bessobelidir Beyin yarimkurelerinin uzeri boz maddeden ibaret qirisli qabiqla ortulmusdur Boz maddeni sinir huceyreleri emele getirir Memelilerde sinir sisteminin yaxsi inkisaf etmesi ile elaqedar murekkeb davranis hereketleri musahide edilir Hiss orqanlari Memelilerde esitme gorme qoxubilme lamise dadbilme hissiyati olur Ekseriyyetinde esitme orqani yaxsi inkisaf etmisdir Gorme orqani 2 goz qapagina malik gozlerden ibaretdir Ekser memelilerde ucuncu goz qapagi qaliq halindadir Heyat terzinden ve yasadigi muhit seraitinden asili olaraq hiss orqanlarinin inkisaf seviyyesi muxtelif memelilerde ferqlidir Qoxubilme hissiyati su heyvanlarinda zeif quru heyat terzi keciren heyvanlarda ise daha gucludur Memeliler ucun lamise funksiyasini burunun ve gozlerin kenarinda olan uzun ve sert tukler yerine yetirir Istinadlar RedakteMenbe https az wikipedia org w index php title Memeliler amp oldid 5962549, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.