fbpx
Wikipedia

Finikiya

Finikiya (yun. Φοίνικες, foynikes, "al-qırmızılar ölkəsi") — Suriya, Livanİsraili əhatə edən, Aralıq dənizi sahilində qədim ölkə idi. Ən böyük şəhərləri Bibl, Sidon və Tir şəhərləri idi.

Yaşıl rəngli ərazi Finikiyadır

Tarixi

Qədim Finikiya təxminən müasir Livan dövlətinə uyğun bir ölkə idi. Şərqi Aralıq dənizi sahilindən şərqə doğru uzanan ərazini Suriya, Finikiya və Fələstin tuturdu. Finikiyalılar semitdilli tayfalardan idi, onların dili yəhudilərin dilinə çox bənzəyirdi. Ölkə Aralıq dənizinin sahillərində yerləşdiyi üçün buranın əhalisi dənizçilik sahəsində böyük nailiyyətlər əldə edərək qədim dünyanın ilk ticarətçi xalqına çevrilmişdi. Çox da böyük olmayan bu xalq sonralar Avropa mədəniyyətinin formalaşmasına əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərmişdi. Bu prosesə ticarət əlaqələri, həmçinin geniş şəkildə yayılmış müstəmləkələr kömək edirdi. Digər Asiya ölkələrindən fərqli olaraq, Finikiya şəhər-dövlətlərin (Tir, Sidon, Palmira və s.) federasiyasını təşkil edirdi. Bu şəhərlərin başında şah dururdu. Onların hakimiyyəti kahinlər, adlı-sanlı və zəngin tayfalar şurası xalq yığıncağı (veçe). tərəfindən məhdudlaşdırılırdı. Buna görə də, həmin şəhər-dövlətlərə aristokratiya və ya plutokratik (dövlət hakimiyyətinin varlı adamların əlində olduğu siyasi quruluş) respublika səciyyəvidir. Şəhərlərdə köhnə və yeni vətəndaşlar, həmçinin şəhər və kəndlər arasında ziddiyyətlər mövcud idi: kəndlilər böyük mükəlləfiyyət daşıyır, qulların vəziyyəti daha ağır idi. Ümumilikdə götürdükdə isə, finikiyalılar çox ciddi, zirək, tədbirli, inadkar və çox ideal olmasa da, praktik bir xalq idi.

Mədəniyyəti

Qədim finikiyalıların mədəniyyəti haqqında danışarkən onların dini təsəvvürlərini qeyd etmək vacibdir. Bütün Suriya xalqlarında olduğu kimi, finikiyalıların da dini xalis hissi xarakter daşıyır, təbiəti ilahiləşdirirdi. Onun mahiyyətini yaradıcı və artım gətirən təbiət qüvvələrinə sitayiş və etiqad təşkil edirdi.

Baş allah Günəşin təmsilçisi olan Vaar, digər şəhərlərin allahları Vaal-Peor, Vaalsev və başqaları hesab olunurdu. Bununla yanaşı, məhəbbət ilahəsi Vaaltis (Əşşəra) da mövcud idi. Dağıntı allahı Molox öküzbaşlı görkəmə malik idi, qadın allahı Astarta da dini obrazlardan birini təmsil edirdi. Tir şəhərinin yerli himayəedici allahı Melkartda – (yəni səyyar günəşdə təmsil olunan), həm yaradar, həm də dağıdardı. Adonis, qürub edən Günəş, Daqon isə dəniz allahı idi. Finikiyalıların sitayişi, həm sərt (belə ki, Molox və Astartanın şərəfinə insanlar qurban verilərdi), həm də hisslərlə (ilahə Vaaltisin şərəfinə məbədlərdə qızlar insan ehtiraslarını coşdururdular) müşayiət olunan idi. Bu xalqda sünnət də dini səciyyə kəsb edirdi. Ulduz allahlarına ithaf olunan mərasimlər də çox geniş vüsət tapmışdır.

Qədim finikiyalıların ədəbiyyatı haqqında məlumatların mədəniyyət tarixində azlıq təşkil etməsinə baxmayaraq bu xalqın ədəbi fəaliyyəti haqqında da fikir yürütmək olar. Finikiyalıların özlərinin kəşf etdikləri və ya onların daha qədim yazıdan iqtibas etdikləri yazı sistemi (b.e.ə. XI-X əsr) Yunan əlifbasının və eyni zamanda müasir əlifbanın sələfidir.

Qədim Finikiya incəsənəti haqqında biliklər yeganə yunan tərcüməsindən bəllidir. Bu tərcümədə e.ə. 500-cü ildə Afrikanın cənub sahillərinədək gedib çıxmış Hənnanın səyahəti haqqında təsəvvürlərin mövcud olması qeyd edilir. Finikiyalıların incəsənəti o qədər də orijinal deyil. Bu incəsənətdə Babil-Misir təsiri də duyulmaqdadır. Lakin finikiyalılar gözəl memarlıq nümunələri yaratmışlar. Bu memarlar Suriya ərazisində olan bütün semit dövlətlərinin işlərində yaxından iştirak etmişlər. Tir şəhərinin yetirməsi olan memar Kiram, Yerusəlim məbədini inşa etmişdir.İlk dəfə şəffaf şüşə də Finikiyada icad olunmuşdur.

Finikiyalı sənətkarlar öz məharətləri ilə, nəinki Ön Asiya ölkələrində, ümumiyyətlə, dünyada tanınmışlar. Bunlar – zərgər və heykəltəraşlar müxtəlif incəsənət ənənələrini ustalıqla birləşdirərək fil sümüyündən, qızıl, gümüş və qiymətli metallardan, rəngli şüşələrdən heyrətamiz əsərlər yaradırdılar. Uqarit, Tir, Sidon və digər Finikiya şəhərlərində zəngin çoxmərtəbəli möhtəşəm və bəzəkli binaların tikintisində kedr və bürüncün tətbiqi xüsusi yer tuturdu.

Ümumiyyətlə, Finikiya mədəniyyəti nümunələrinin dünya mədəniyyət tarixində qismən azlıq təşkil etməsinə baxmayaraq sənətkarlıq aspektindən o, öz unikal üslub tərzinə görə bəşər sivilizasiyasında özünəməxsus yer tutan mədəniyyətlərdən biri ola bilmişdir.

İqtisadiyyatı

Qədim finikiyalılar balıqçılıqla, sənaye və ticarətlə məşğul idilər. Bu ölkədə dağ-mədən sənayesi də inkişaf etdirilirdi. Ölkənin dənizin kənarında yerləşməsi Finikiyada dənizçiliyin inkişafına səbəb olmuşdur. Finikiyalılar gözəl sənətkar idi. Onların çox nəhəng gəmiləri mövcud idi. Bu sahədə finikiyalılar dünyanın digər xalqlarına güclü təsir göstərirdi.

Dənizçilik ticarəti inkişaf edirdi. Onun marşrutları Şərqdə Hindistan, Qərbdə isə Yunanıstan, İtaliya, İspaniya və hətta Böyük Britaniya adalarınadək, Şimal dənizinin sahillərinədək uzanırdı. İskəndəriyyənin şöhrəti yüksələndən sonra (b.e.ə. 330-cu illərdən) Finikiya özünün əvvəlki kommersiya əhəmiyyətini tamamilə itirdi. Bu xalq dünyada şüşə istehsalı sahəsində də çox məşhurlaşmış və böyük təcrübə əldə etmişdi. Parçanın qırmızı rəngə boyanması da ilk dəfə Finikiyada kəşf olunmuşdur. Dünyada ilk dəfə burada gümüş pul zərb edildi. Metal emalı, toxuculuq istehsalı və oymaçılıq sənəti sahəsində böyük nailiyyətlər əldə edildi.

Ədəbiyyat

Волков А.В. Загадки Финикии. М., 2004. – 320 с.

İstinadlar

Həmçinin bax

Xarici keçidlər

  • "Финикийцы: наследство морских царей"

finikiya, Φοίνικες, foynikes, qırmızılar, ölkəsi, suriya, livan, israili, əhatə, edən, aralıq, dənizi, sahilində, qədim, ölkə, böyük, şəhərləri, bibl, sidon, şəhərləri, yaşıl, rəngli, ərazi, dır, mündəricat, tarixi, mədəniyyəti, iqtisadiyyatı, ədəbiyyat, istin. Finikiya yun Foinikes foynikes al qirmizilar olkesi Suriya Livan ve Israili ehate eden Araliq denizi sahilinde qedim olke idi En boyuk seherleri Bibl Sidon ve Tir seherleri idi Yasil rengli erazi Finikiyadir Mundericat 1 Tarixi 2 Medeniyyeti 3 Iqtisadiyyati 4 Edebiyyat 5 Istinadlar 6 Hemcinin bax 7 Xarici kecidlerTarixi RedakteQedim Finikiya texminen muasir Livan dovletine uygun bir olke idi Serqi Araliq denizi sahilinden serqe dogru uzanan erazini Suriya Finikiya ve Felestin tuturdu Finikiyalilar semitdilli tayfalardan idi onlarin dili yehudilerin diline cox benzeyirdi Olke Araliq denizinin sahillerinde yerlesdiyi ucun buranin ehalisi denizcilik sahesinde boyuk nailiyyetler elde ederek qedim dunyanin ilk ticaretci xalqina cevrilmisdi Cox da boyuk olmayan bu xalq sonralar Avropa medeniyyetinin formalasmasina ehemiyyetli derecede tesir gostermisdi Bu prosese ticaret elaqeleri hemcinin genis sekilde yayilmis mustemlekeler komek edirdi Diger Asiya olkelerinden ferqli olaraq Finikiya seher dovletlerin Tir Sidon Palmira ve s federasiyasini teskil edirdi Bu seherlerin basinda sah dururdu Onlarin hakimiyyeti kahinler adli sanli ve zengin tayfalar surasi xalq yigincagi vece terefinden mehdudlasdirilirdi Buna gore de hemin seher dovletlere aristokratiya ve ya plutokratik dovlet hakimiyyetinin varli adamlarin elinde oldugu siyasi qurulus respublika seciyyevidir Seherlerde kohne ve yeni vetendaslar hemcinin seher ve kendler arasinda ziddiyyetler movcud idi kendliler boyuk mukellefiyyet dasiyir qullarin veziyyeti daha agir idi Umumilikde goturdukde ise finikiyalilar cox ciddi zirek tedbirli inadkar ve cox ideal olmasa da praktik bir xalq idi Medeniyyeti RedakteQedim finikiyalilarin medeniyyeti haqqinda danisarken onlarin dini tesevvurlerini qeyd etmek vacibdir Butun Suriya xalqlarinda oldugu kimi finikiyalilarin da dini xalis hissi xarakter dasiyir tebieti ilahilesdirirdi Onun mahiyyetini yaradici ve artim getiren tebiet quvvelerine sitayis ve etiqad teskil edirdi Bas allah Gunesin temsilcisi olan Vaar diger seherlerin allahlari Vaal Peor Vaalsev ve basqalari hesab olunurdu Bununla yanasi mehebbet ilahesi Vaaltis Essera da movcud idi Daginti allahi Molox okuzbasli gorkeme malik idi qadin allahi Astarta da dini obrazlardan birini temsil edirdi Tir seherinin yerli himayeedici allahi Melkartda yeni seyyar gunesde temsil olunan hem yaradar hem de dagidardi Adonis qurub eden Gunes Daqon ise deniz allahi idi Finikiyalilarin sitayisi hem sert bele ki Molox ve Astartanin serefine insanlar qurban verilerdi hem de hisslerle ilahe Vaaltisin serefine mebedlerde qizlar insan ehtiraslarini cosdururdular musayiet olunan idi Bu xalqda sunnet de dini seciyye kesb edirdi Ulduz allahlarina ithaf olunan merasimler de cox genis vuset tapmisdir Qedim finikiyalilarin edebiyyati haqqinda melumatlarin medeniyyet tarixinde azliq teskil etmesine baxmayaraq bu xalqin edebi fealiyyeti haqqinda da fikir yurutmek olar Finikiyalilarin ozlerinin kesf etdikleri ve ya onlarin daha qedim yazidan iqtibas etdikleri yazi sistemi b e e XI X esr Yunan elifbasinin ve eyni zamanda muasir elifbanin selefidir Qedim Finikiya inceseneti haqqinda bilikler yegane yunan tercumesinden bellidir Bu tercumede e e 500 cu ilde Afrikanin cenub sahillerinedek gedib cixmis Hennanin seyaheti haqqinda tesevvurlerin movcud olmasi qeyd edilir Finikiyalilarin inceseneti o qeder de orijinal deyil Bu incesenetde Babil Misir tesiri de duyulmaqdadir Lakin finikiyalilar gozel memarliq numuneleri yaratmislar Bu memarlar Suriya erazisinde olan butun semit dovletlerinin islerinde yaxindan istirak etmisler Tir seherinin yetirmesi olan memar Kiram Yeruselim mebedini insa etmisdir Ilk defe seffaf suse de Finikiyada icad olunmusdur Finikiyali senetkarlar oz meharetleri ile neinki On Asiya olkelerinde umumiyyetle dunyada taninmislar Bunlar zerger ve heykelteraslar muxtelif incesenet enenelerini ustaliqla birlesdirerek fil sumuyunden qizil gumus ve qiymetli metallardan rengli suselerden heyretamiz eserler yaradirdilar Uqarit Tir Sidon ve diger Finikiya seherlerinde zengin coxmertebeli mohtesem ve bezekli binalarin tikintisinde kedr ve buruncun tetbiqi xususi yer tuturdu Umumiyyetle Finikiya medeniyyeti numunelerinin dunya medeniyyet tarixinde qismen azliq teskil etmesine baxmayaraq senetkarliq aspektinden o oz unikal uslub terzine gore beser sivilizasiyasinda ozunemexsus yer tutan medeniyyetlerden biri ola bilmisdir Iqtisadiyyati RedakteQedim finikiyalilar baliqciliqla senaye ve ticaretle mesgul idiler Bu olkede dag meden senayesi de inkisaf etdirilirdi Olkenin denizin kenarinda yerlesmesi Finikiyada denizciliyin inkisafina sebeb olmusdur Finikiyalilar gozel senetkar idi Onlarin cox neheng gemileri movcud idi Bu sahede finikiyalilar dunyanin diger xalqlarina guclu tesir gosterirdi Denizcilik ticareti inkisaf edirdi Onun marsrutlari Serqde Hindistan Qerbde ise Yunanistan Italiya Ispaniya ve hetta Boyuk Britaniya adalarinadek Simal denizinin sahillerinedek uzanirdi Iskenderiyyenin sohreti yukselenden sonra b e e 330 cu illerden Finikiya ozunun evvelki kommersiya ehemiyyetini tamamile itirdi Bu xalq dunyada suse istehsali sahesinde de cox meshurlasmis ve boyuk tecrube elde etmisdi Parcanin qirmizi renge boyanmasi da ilk defe Finikiyada kesf olunmusdur Dunyada ilk defe burada gumus pul zerb edildi Metal emali toxuculuq istehsali ve oymaciliq seneti sahesinde boyuk nailiyyetler elde edildi Edebiyyat RedakteVolkov A V Zagadki Finikii M 2004 320 s Istinadlar RedakteHemcinin bax RedakteXarici kecidler Redakte Finikijcy nasledstvo morskih carej MifologiyaMenbe https az wikipedia org w index php title Finikiya amp oldid 5925565, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.