fbpx
Wikipedia

Dersim qətliamı

Avqust 12, 2021

Dersim qətliamı və ya Dersim üsyanı 1937-1938-ci illərdə Dersimdə, mərkəzi Türk hökuməti ilə bəzi Dersim tayfaları arasında bölgənin hakimiyyəti ilə əlaqədar mübahisələr nəticəsində baş verən hadisələr. Dersimdə (Tunceli, Erzincan, Elazığ, Sivas, Malatya və Bingöl illərinin bir hissəsi) qəbilə üsyanı nəticəsində mütləq dövlət hakimiyyətini təmin etmək üçün Türk Silahlı Qüvvələri tərəfindən tayfalara qarşı əməliyyat təşkil edildi. Üsyançıların əksəriyyəti 1920-ci ildə Sivasın Zara və İmranlı bölgələrinə sığınan üsyançılardan ibarət idi. Əməliyyat nəticəsində bəzi mənbələrə görə bölgədə yaşayan 13.160 nəfər və 110 əsgər öldü və təxminən 12 min nəfər məcburən köçməli oldu.

Dersim qətliamı
Əsas münaqişə: Zaza üsyanları
Tarix 20 mart 1937 - noyabr 1937
2 yanvar 1938 - dekabr 1938
Yeri Dersim (bugün Tuncəli, Kəmax, Kəmaliyə, Rəfahiyə, Ərzincanın mərkəzi, Kığı, Ərəbgir and Keban )
Nəticəsi Üsyan yatırıldı.
Türk Silahlı Qüvvələri Dersimdə yenidən hakimiyyətini bərpa etdi. Seyid Rza da daxil olmaqla altı nəfər edam edildi.
Dersimlilərin bir qismi məcburi köçürüldü.
Münaqişə tərəfləri

Türkiyə Türkiyə

Dersim tayfaları

Komandan(lar)

Mustafa Kamal Atatürk
İsmət İnönü
Cəlal Bayar
Fevzi Çaxmaq
Kazım Orbay
Abdullah Alpdoğan
Qalib Dəniz
Kamal Ərgüdan
İsmayıl Haqqı Tekçə
Şəmsi Ərkuş

Seyid Rza  
Əlişir 
Kamər Ağa (Yusufan)
Cəbrayıl Ağa
Kamər Ağa (Haydaran)

Tərəflərin qüvvəsi

50.000 əsgər

6.000-7.500
Ölənlər və yaralananlar

110

İtənlər:
13.160
Məcburi köçürülənlər:
11.818
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Arxa plan

Koçkiri üsyanı yatırıldıqdan sonra Sivasın Zara və İmranlı bölgələrindən Dersimə çəkilən üsyançılar bölgədə təşkilatlanmaya başladılar. Bəzi Dersim tayfalarının təşkilatlanması qəbul olunsa da, Koçkiri üsyanının liderlərinə verilən əfv nəticəsində, Əlişir xaricində digər təşkilat üzvləri təslim oldular, Dersim bölgəsində qalanların əhəmiyyətli üsyan hərəkatına qarışmadığı bildirildi. Ancaq əvvəllər hökumətlə əlaqələr quran Seyid Rıza, Koçkirlilərin ona sığınması nəticəsində hökumətlə arası pozulmuşdu.

Bölgə istər coğrafi qurluşuna görə,istərsə mərkəzdən uzaqlığına görə mərkəzi hakimiyyətin tam qurula bilmədiyi və feodal əlaqələrinin güclü olduğu quruluşda idi. Bu baxımdan Osmanlı dövründə bölgədə bir çox qiyam baş vermişdir. Bölgədəki Dersim qiyamları adlanan qiyamlar arasında Osmanlı dövründəki son üsyan 1916-cı ildə Birinci dünya müharibəsi dövründə baş vermişdi. Dövrün daxili işlər nazirlərindən biri Şükrü Kaya, 1876-cı ildən bəri bölgədə 11 hərbi əməliyyat həyata keçirildiyini;Bölge gerek coğrafi yapısı, gerekse merkeze uzaklığı nedeniyle merkezî otoritenin tam sağlanamadığı, ağalık tarzı feodal bağların kuvvetli olduğu bir yapıdaydı. Bunun üzərinə, bir həll yolu əldə edilmədiyini bildirərək bölgənin bu sahədəki tarixini ortaya qoyur. Ayrıca Kaya tərəfindən hazırlanan hesabata görə; Dersim 91 tayfa arasında bölünür. Bölgənin vəziyyətindən xəbərdar olan Türkiyə hökuməti, bölgənin, xüsusilə Dersim bölgəsinin inkişafı və sosial-iqtisadi inkişafı üçün axtarışlara başladı. Bu vəsiləylə İsmət İnönü 1935-ci ildə Şərqi Anadolu bölgəsinə səyahət etdi və bu səfərdən sonra "Şərq Səyahəti hesabatı, 1935" adlı hesabat hazırladı. Bu hesabata görə; Suriyadakı Fransız qəyyumluq idarəsi Türkiyəyə qarşı siyasət yürüdür və müxtəlif bölgələrdəki tayfaları silahlandırırdı. 10 dekabr 1936-cı ildə, dövrün İqtisadiyyat naziri Cəlal Bayar, Şərq əyalətlərinin yetərincə dövlət nəzarəti altında olmadığını, bölgədə böyük iqtisadi problemlərin olduğunu və keçmiş hökumətlərin yalnız ağalar və şeyxlər vasitəsi ilə insanlara təsir edə biləcəyini bildirən şərq hesabatı hazırladı. Baş Qərargah rəisi Fevzi Çaxmaq və mülki müfəttişlər oxşar hesabatlar hazırladılar. Bunun üzərinə 8. Türkiyə hökuməti; həm bölgədə təsirli ictimai asayişi təmin etməyə, həm də insanların inkişafı üçün səylərə başlamağa qərar verdi. Digər tərəfdən, xüsusən Seyid Rızanın təsiri altında olan tayfalar hökumətin cəhdindən narahat oldular və 21 mart 1937-ci il gecəsində Harçiq dərəsi üzərindəki körpünü yandırdılar və üsyan etdilər.

Bəzi rəvayətlərə görə Dersimin Yusufan tayfasından silahlarını toplamağa gələn bir qrup əsgər orada bir qadına təcavüz edir. Keçmiş milis komandiri Kamər Ağa, hadisədə iştirak edən əsgərin ona təhvil verilməsini və ya cəzalandırılmasını tələb etdi. Təslim edilməyincə, bir qrup Harçiq körpüsünü yandırdı. Polkovnik İsmayıl Haqqı Tekçə körpünün vəziyyətini görmək üçün gəldi. İddialara görə, Fındıq Ağa İsmayıl Haqqı Tekçenin üstünə sıçrayaraq onu yaraladı. Üzərinə atıldıqdan sonra "Mən Fındıq Ağayam,insanı belə yıxarlar" dedi. Bəzi iddialara görə, vuran edən Fındıq Ağa deyil, Milan adlı bir yunan kəndlisi idi. Qəsdən adından istifadə edərək hadisələri böyütməyə və təhrik etməyə çalışılmışdı. Fındıq Ağanın adı bundan başqa heç bir hadisədə çəkilmir. Kamər Ağa ifadəsində dövlətə qarşı qiyam qaldırmadıqlarını bildirdi. Kamər Ağa, kəndi mühasirəyə alan və üsyançıların təslim edilməsini istəyən polkovnikə cavab olaraq; "Komandir, bu namusa təcavüz cəhdidir. Dövlətə qarşı üsyan deyil. Sizdə onun yerində olsaydınız, eyni şeyi edərdiniz. Körpüdəki ziyanı düzəltməyə hazırıq, amma arvadını qoruyan və arvadını müdafiə edən bir gənci təhvil vermək mənim üçün mümkün deyil." Kamər Ağa lazımlı şəxsin qaçmasından sonra təslim oldu və daha sonra Fındıq Ağadan təslim olmasını istədi. Fındıq Ağa (və ya Fındıq Hafiz) təslim olduqdan sonra İsmayıl Haqqı Tekçə onu vurmasınsəbəbiylə edam edildi.

Dersimlilərlə bağlı hesabatlar

Tuncəli Qanunu

Dördüncü Ümumi Müfəttişlik

Üsyan

Uhundu kəndi

Hərəkatı tətikləyən hadisələr

İstinadlar

  1. Sitat səhvi: Yanlış <ref> teqi; Sevgen adlı istinad üçün mətn göstərilməyib
  2. Faik Öztrak, 07.07.1939 tarihli Millet Meclisi konuşması, Dersim bilgilendirmesi
  3. Osman Pamukoğlu, Unutulanlar dışında yeni bir şey yok: Hakkari ve Kuzey Irak dağlarındaki askerler, Harmoni Yayıncılık, 2003, ISBN 975-6340-00-2, s. 16.
  4. ↑ (#empty_citation)
  5. Birinci Genel Müfettişlik Bölgesi, Güney Doğu , İstanbul, s. 66, 194. (Türkçe olarak)
  6. ↑ Sitat səhvi: Yanlış <ref> teqi; Nuri Dersimi adlı istinad üçün mətn göstərilməyib
  7. ↑ https://m.turkiyegazetesi.com.tr/yazarlar/prof-dr-ekrem-bugra-ekinci/425683.aspx (#bare_url_missing_title). (#parameter_ignored); (#parameter_ignored); (#parameter_ignored); (#parameter_ignored); (#parameter_ignored); (#parameter_ignored)
  8. Sitat səhvi: Yanlış <ref> teqi; :6 adlı istinad üçün mətn göstərilməyib
  9. NTV Tarih dergisi, 11. sayı, Kapak konusu
  10. . ISBN 9789751417190. (#parameter_ignored); (#parameter_ignored); (#parameter_ignored); (#parameter_ignored); (#parameter_ignored); (#parameter_ignored); (#parameter_ignored); (#parameter_ignored)
  11. . ISBN 9789757115182. (#parameter_ignored); (#parameter_ignored); (#parameter_ignored); (#parameter_ignored); (#parameter_ignored); (#parameter_ignored); (#parameter_ignored)
  12. https://www.sciencespo.fr/mass-violence-war-massacre-resistance/en/document/dersim-massacre-1937-1938.html (#bare_url_missing_title). (#parameter_ignored); (#parameter_ignored); (#parameter_ignored); (#parameter_ignored); (#parameter_ignored); (#parameter_ignored); (#parameter_ignored); (#parameter_ignored)

Avqust 12, 2021
dersim, qətliamı, dersim, üsyanı, 1937, 1938, illərdə, dersimdə, mərkəzi, türk, hökuməti, ilə, bəzi, dersim, tayfaları, arasında, bölgənin, hakimiyyəti, ilə, əlaqədar, mübahisələr, nəticəsində, baş, verən, hadisələr, dersimdə, tunceli, erzincan, elazığ, sivas,. Dersim qetliami ve ya Dersim usyani 1937 1938 ci illerde Dersimde merkezi Turk hokumeti ile bezi Dersim tayfalari arasinda bolgenin hakimiyyeti ile elaqedar mubahiseler neticesinde bas veren hadiseler Dersimde Tunceli Erzincan Elazig Sivas Malatya ve Bingol illerinin bir hissesi 5 qebile usyani neticesinde mutleq dovlet hakimiyyetini temin etmek ucun Turk Silahli Quvveleri terefinden tayfalara qarsi emeliyyat teskil edildi Usyancilarin ekseriyyeti 1920 ci ilde Sivasin Zara ve Imranli bolgelerine siginan usyancilardan ibaret idi 6 7 8 Emeliyyat neticesinde bezi menbelere gore bolgede yasayan 13 160 nefer ve 110 esger oldu ve texminen 12 min nefer mecburen kocmeli oldu 4 Dersim qetliamiEsas munaqise Zaza usyanlariTarix 20 mart 1937 noyabr 19372 yanvar 1938 dekabr 1938Yeri Dersim bugun Tunceli Kemax Kemaliye Refahiye Erzincanin merkezi Kigi Erebgir and Keban 1 Neticesi Usyan yatirildi Turk Silahli Quvveleri Dersimde yeniden hakimiyyetini berpa etdi Seyid Rza da daxil olmaqla alti nefer edam edildi Dersimlilerin bir qismi mecburi kocuruldu Munaqise terefleriTurkiye Turkiye Dersim tayfalariKomandan lar Mustafa Kamal AtaturkIsmet InonuCelal BayarFevzi CaxmaqKazim OrbayAbdullah AlpdoganQalib DenizKamal ErgudanIsmayil Haqqi TekceSemsi Erkus Seyid Rza Elisir Kamer Aga Yusufan Cebrayil Aga Kamer Aga Haydaran Tereflerin quvvesi50 000 esger 6 000 7 500 2 3 Olenler ve yaralananlar110 4 Itenler 13 160 4 Mecburi kocurulenler 11 818 4 Vikianbarda elaqeli mediafayllar Mundericat 1 Arxa plan 2 Dersimlilerle bagli hesabatlar 2 1 Tunceli Qanunu 2 2 Dorduncu Umumi Mufettislik 3 Usyan 3 1 Uhundu kendi 3 2 Herekati tetikleyen hadiseler 4 IstinadlarArxa plan RedakteKockiri usyani yatirildiqdan sonra Sivasin Zara ve Imranli bolgelerinden Dersime cekilen usyancilar bolgede teskilatlanmaya basladilar 6 7 Bezi Dersim tayfalarinin teskilatlanmasi qebul olunsa da Kockiri usyaninin liderlerine verilen efv neticesinde Elisir xaricinde diger teskilat uzvleri teslim oldular Dersim bolgesinde qalanlarin ehemiyyetli usyan herekatina qarismadigi bildirildi 7 Ancaq evveller hokumetle elaqeler quran Seyid Riza Kockirlilerin ona siginmasi neticesinde hokumetle arasi pozulmusdu 7 Bolge ister cografi qurlusuna gore isterse merkezden uzaqligina gore merkezi hakimiyyetin tam qurula bilmediyi ve feodal elaqelerinin guclu oldugu qurulusda idi Bu baximdan Osmanli dovrunde bolgede bir cox qiyam bas vermisdir Bolgedeki Dersim qiyamlari adlanan qiyamlar arasinda Osmanli dovrundeki son usyan 1916 ci ilde Birinci dunya muharibesi dovrunde bas vermisdi Dovrun daxili isler nazirlerinden biri Sukru Kaya 1876 ci ilden beri bolgede 11 herbi emeliyyat heyata kecirildiyini Bolge gerek cografi yapisi gerekse merkeze uzakligi nedeniyle merkezi otoritenin tam saglanamadigi agalik tarzi feodal baglarin kuvvetli oldugu bir yapidaydi 9 Bunun uzerine bir hell yolu elde edilmediyini bildirerek bolgenin bu sahedeki tarixini ortaya qoyur Ayrica Kaya terefinden hazirlanan hesabata gore Dersim 91 tayfa arasinda bolunur Bolgenin veziyyetinden xeberdar olan Turkiye hokumeti bolgenin xususile Dersim bolgesinin inkisafi ve sosial iqtisadi inkisafi ucun axtarislara basladi Bu vesileyle Ismet Inonu 1935 ci ilde Serqi Anadolu bolgesine seyahet etdi ve bu seferden sonra Serq Seyaheti hesabati 1935 adli hesabat hazirladi Bu hesabata gore Suriyadaki Fransiz qeyyumluq idaresi Turkiyeye qarsi siyaset yurudur ve muxtelif bolgelerdeki tayfalari silahlandirirdi 10 dekabr 1936 ci ilde dovrun Iqtisadiyyat naziri Celal Bayar Serq eyaletlerinin yeterince dovlet nezareti altinda olmadigini bolgede boyuk iqtisadi problemlerin oldugunu ve kecmis hokumetlerin yalniz agalar ve seyxler vasitesi ile insanlara tesir ede bileceyini bildiren serq hesabati hazirladi Bas Qerargah reisi Fevzi Caxmaq ve mulki mufettisler oxsar hesabatlar hazirladilar Bunun uzerine 8 Turkiye hokumeti hem bolgede tesirli ictimai asayisi temin etmeye hem de insanlarin inkisafi ucun seylere baslamaga qerar verdi Diger terefden xususen Seyid Rizanin tesiri altinda olan tayfalar hokumetin cehdinden narahat oldular ve 21 mart 1937 ci il gecesinde Harciq deresi uzerindeki korpunu yandirdilar ve usyan etdiler 10 11 12 Bezi revayetlere gore Dersimin Yusufan tayfasindan silahlarini toplamaga gelen bir qrup esger orada bir qadina tecavuz edir Kecmis milis komandiri Kamer Aga hadisede istirak eden esgerin ona tehvil verilmesini ve ya cezalandirilmasini teleb etdi Teslim edilmeyince bir qrup Harciq korpusunu yandirdi Polkovnik Ismayil Haqqi Tekce korpunun veziyyetini gormek ucun geldi Iddialara gore Findiq Aga Ismayil Haqqi Tekcenin ustune sicrayaraq onu yaraladi Uzerine atildiqdan sonra Men Findiq Agayam insani bele yixarlar dedi Bezi iddialara gore vuran eden Findiq Aga deyil Milan adli bir yunan kendlisi idi Qesden adindan istifade ederek hadiseleri boyutmeye ve tehrik etmeye calisilmisdi Findiq Aganin adi bundan basqa hec bir hadisede cekilmir Kamer Aga ifadesinde dovlete qarsi qiyam qaldirmadiqlarini bildirdi Kamer Aga kendi muhasireye alan ve usyancilarin teslim edilmesini isteyen polkovnike cavab olaraq Komandir bu namusa tecavuz cehdidir Dovlete qarsi usyan deyil Sizde onun yerinde olsaydiniz eyni seyi ederdiniz Korpudeki ziyani duzeltmeye haziriq amma arvadini qoruyan ve arvadini mudafie eden bir genci tehvil vermek menim ucun mumkun deyil Kamer Aga lazimli sexsin qacmasindan sonra teslim oldu ve daha sonra Findiq Agadan teslim olmasini istedi Findiq Aga ve ya Findiq Hafiz teslim olduqdan sonra Ismayil Haqqi Tekce onu vurmasinsebebiyle edam edildi Dersimlilerle bagli hesabatlar RedakteTunceli Qanunu Redakte Dorduncu Umumi Mufettislik RedakteUsyan RedakteUhundu kendi Redakte Herekati tetikleyen hadiseler RedakteIstinadlar Redakte Sitat sehvi Yanlis lt ref gt teqi Sevgen adli istinad ucun metn gosterilmeyib Faik Oztrak 07 07 1939 tarihli Millet Meclisi konusmasi Dersim bilgilendirmesi Osman Pamukoglu Unutulanlar disinda yeni bir sey yok Hakkari ve Kuzey Irak daglarindaki askerler Harmoni Yayincilik 2003 ISBN 975 6340 00 2 s 16 1 2 3 4 empty citation Birinci Genel Mufettislik Bolgesi Guney Dogu Istanbul s 66 194 Turkce olarak 1 2 Sitat sehvi Yanlis lt ref gt teqi Nuri Dersimi adli istinad ucun metn gosterilmeyib 1 2 3 4 https m turkiyegazetesi com tr yazarlar prof dr ekrem bugra ekinci 425683 aspx bare url missing title parameter ignored parameter ignored parameter ignored parameter ignored parameter ignored parameter ignored Sitat sehvi Yanlis lt ref gt teqi 6 adli istinad ucun metn gosterilmeyib NTV Tarih dergisi 11 sayi Kapak konusu ISBN 9789751417190 parameter ignored parameter ignored parameter ignored parameter ignored parameter ignored parameter ignored parameter ignored parameter ignored ISBN 9789757115182 parameter ignored parameter ignored parameter ignored parameter ignored parameter ignored parameter ignored parameter ignored https www sciencespo fr mass violence war massacre resistance en document dersim massacre 1937 1938 html bare url missing title parameter ignored parameter ignored parameter ignored parameter ignored parameter ignored parameter ignored parameter ignored parameter ignored Menbe https az wikipedia org w index php title Dersim qetliami amp oldid 5981786, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.