Bürhanlar— Buxarada XI-XIII yüzillərdə Sədr ünvanıyla hökm sürən və Hənəfi füqəhasının ən öndə gələn təmsilçiləri olan bir üləma ailəsi.
Tarixi
Həzrət Ömərin soyundan gəldiyi rəvayət edilən ailə, fərdlərinin hamısı "Bürhanüddin" və ya "Bürhanül-millə vəd-din" ləqəbini aldığı üçün Bürhan ailəsi (Bürhanoğulları) adıyla məşhur olmuşdur.
Orta çağda Türkistanın ən önəmli elm və mədəniyyət mərkəzlərindən biri olan Buxara bəzi nüfuzlu ailələrin idarəsindəydi. Bürhan ailəsindən öncə İsmaili və Səffari sülalələrinin hökm sürdüyü şəhər daha sonra Məhbubilərin əlinə keçmişdir. Buxara və bütün MavəraünnəhrdəHənəfi məzhəbinin irəli gələnlərinə "sədr" deyilirdi. Hətta Buxarada "Sədr-i Cahan" və "Sədr-i Şəriət" ləqəbini daşıyanlar belə vardı. Bürhan ailəsi və digərləri sahib olduqları sərvət və mülk sayəsində iqtisadi cəhətdən da güclü idilər. Ailənin ilk rəisi xaric, digərləri qaynaqlarda "şəhid" ünvanıyla anılırdı ki, bu onların Qaraxanlilar və Qaraxıtaylar tərəfindən öldürüldüyü şəklində yozulur.
Ailənin ilk rəisi "Sədr-i Kəbir Nüman-i Sani (İkinci Əbu Hənifə)", "Bahrül-ulum", "Bürhanül-millə vəd-din" ünvan və ləqəbləriylə tanınan Əbdüləziz ibn Ömər bin Mazə daha öncə Mərvdə otururdu. 1102-ci ildə Mavəraünnəhrdə Qaraxanlı hakimiyətinə son verən SəlcuqlularınXorasan məliyi Səncər Mərvi ona mərkəz edərək bölgəni yenidən təşkilatlandırdıqdan sonra siyasi baxımdan təhlikəli gördüyü İmam Əbu İshaq İbrahim əs-Səffarıni Mərvə gətirdi; onu burada iqamətə məcbur etmək surətiylə bərtərəf edincə, Əbdüləziz bin Ömər bin Mazəni "Nüman-i Sani" ünvanıyla Buxara sədri təyin etdi və onu bacılarından biriylə evləndirdi. Səncər bu müdaxiləsiylə Qaraxanlı hökmdarları ilə üləma arasında əmələ gələn anlaşmazlığa da son vermiş oldu. Əbdüləziz bin Ömər böyük bir Hənəfi fəqihi idi. Çağdaşlarından Zəməhşəri onun üçün bir mədhiyə yazmış, böyük Hənəfi fiqh alimi Nəsəfi də onu İslam hüququnda adil şəxs kimi qəbul etmişdir. Əbdüləziz bin Ömər bin Mazə ehtimalən XII yüzilin ilk çərəyində vəfat etmişdir.
Əbdüləzizin yerinə oğlu Sədrüşşəhid Hüsaməddin Ömər keçdi və Sultan Səncərin Qaraxıtaylara yenildiyi Katvan savaşinda 9 sentyabr1141-ci ildə öldürüldü. Bürhan ailəsi də Qaraxitaylara tabe oldu. Qaraxitayiar bu ailənin mənəvi nüfuz və hökmünü tanıdılar və onları Buxarada öz təmsilçiləri olaraq qəbul etdilər. Hüsaməddin Ömər Hənəfi fiqhinə dair bir çox əsərin müəllifi olub bəziləri bunlardır: "əl-Vakiatül-Hüsanüyyə", "Umdətül-fətava", "əl-Fətava1-kübra", "əl-Fətavaş-şuğra", "Şərhu Ədəbil-qazi".
Mavəraünnəhr 1215-1216-cı ildə Xərəzmşah Əlaəddin Məhəmməd tərəfindən zəbt edilincəyə qədər Qaraxitayların əlində qaldı. Ancaq Xərəzmşahın buradakı hakimiyəti çox uzun sürmədi və Buxara 1220-ci ildə Çingiz xana təslim olan ilk şəhərlərdən biri oldu.
Bu siyasi dəyişmələrə rəğmən Bürhan ailəsi dini hörmətini hər dönəmdə mühafizə etmişdir. Monqolların hər yeri ələ keçirdiyi sıralarda yalnızca dini elmlər və din alimləri inkişaf etmə imkanı tapa bilirdi. Muinülfuqəranın qeydinə görə Buxarada "Sədr-i Cahan" ünvanını daşıyan bu rəislər sarıqlı olduqları halda dərgahlarına taclılar sığınırdı. Bürhan ailəsi dini vəzifələri və elmləri ilə bərabər böyük sərvətə də sahib olduqları üçün beləsinə nüfuzluydular və adətən əmir kimiydilər.
Qaraxitaylar Sədrüşşəhid Hüsaməddin Ömərin yerinə qardaşı Tacülislam (Tacüddin) Əbülməkarim Əhməd bin Əbdüləzizi gətirdilər və dini hakimiyyətini təsdiq etdilər. Nizami-i Aruziyə görə Qarakitayların təyin etdiyi vali hər xüsusda sədrın təlimatına uymaq məcburiyyətində idi. Tacülislamın 1156-1163-cü illər arasında öldüyü təxmin edilir.
Tacülislam Əhmədə qardaşı oğlu Məhəmməd bin Ömər xələf oldu. Məhəmməd Buxarada doğulmuşdu və Qarluqlar Buxara üzərinə yürüdüklərində, 1158-ci ildə Buxara rəisiydi . Dövrin şairlərindən Məhəmməd bin Əli əs-Səmərqəndi Qarluqlar qarşısındakı bacarığından dolayı onu bir şeirində öymüşdür. Məhəmməd bin Ömər "Sədrüşşəhid", "Məlikül-üləma". "İmamüI-Harameyn" kimi ünvan və ləqəblərə sahibdi.
Məhəmməddən sonra sədr məqamına Bürhanəddin Mahmud bin Əhməd keçdi. Hənəfi fiqhinə dair bir çox əsərin müəllifi olan Mahmudun əsərlərindən bəziləri bunlardır: "əl-Muhitui-Bürhani", "Zahirətül-fətava", "Tətimmətül-fətava".
Bürhanəddin Mahmüda Əbdüləziz bin Məhəmməd bin Ömər xələf oldu . Əbdüləzizin 1196-cı ildə ölümündən sonra yerinə Ömər bin Məsud bin Əhməd keçdi. Ömər Avfinin müəllimi və Qərbi Qaraxanlı hökmdarları IV İbrahim və Osmanın çağdaşı olub onların adına şeirlər də yazmışdır. "Sədrül-kəbir", "Bürhanül-İslam", "Tacül-millə vəd-din" ünvan və ləqəblərinə sahib olan Ömər bu vəzifəsini 1206-cı ilə qədər sürdürdü.
Ömərdən sonra ailənin başına Məhəmməd bin Əhməd keçdi. "Bürhanəddin Sədr-i Cahan" ünvanını daşıyan Məhəmməd Qaraxitaylar adına xərac toplayaraq hakimiyətini sürdürdü. 1206-cı ildə həccə getdi. Məkkədə hacılara qarşı mənfi tövr və hərəkətlərindən dolayı ilgi görmədi. Çox kibirli olduğundan hacılar ona "Sədr-i Cəhənnəm" adını verdilər . Sədr Bürhanəddin Məhəmməd daha sonra Buxaraya geri döndü və orada bir müddət daha hənəfilərin rəis və xətibi oldu. Öncəki kimi böyük bir ehtişam içində yaşadı. Ondan 6000 fəqih maaş alırdı. Daha sonra Xarəzmşah Əlaəddin Məhəmməd onu rəislikdən çıxardı və Xarəzmə gətirtdi. Xarəzmşahm anası Tərkən xatun monqolların önündən qaçmaq məcburiyyətində qalınca Sədr Məhəmmədin qardaşı "İftixar-i Cahan" və oğulları Məlikül-İslam və Əzizül-İslam ilə birlikdə Amu-dərya (Cəyhun) çayına atdırdı (1220).
Məhəmməd bin Əhməddən sonra Məhəmməd bin Əbdüləziz 1220-ci ildə sədr məqamına keçdi. "Sədr-i Cahan Bürhanəddin". "Seyfül-millə vəddin", "İmamüI-Harameyn" ünvan və ləqəbləriylə anılırdı. Avfinin "Lübabul-əlbab"əsərini qələmə aldığı sıralarda 1221-ci ildə həyatda idi. Bunun xaricində həyatı haqqında bilgi yoxdur. "Tacliqa li-hilal" adlı bir əsəri vardır. Kitab-i Mollazadədəki şəcərəyə görə Bürhan ailəsinin son sədrı "Sədrüşşəhid", "Seyfəddin", "Məlikül-İslam", "Əbül-Məali" ünvan və ləqəbləriylə tanınan Əhməd bin Məhəmməd bin Əbdülazizdir (1221-1238). Əslən Buxaranın Tərab kəndinndən olan Mahmud Tərabi adlı bir sənətkar Buxarada monqollara və Buxara əyanlarına qarşı tamamilə xalqa dayalı bir üsyana başladı. Hənəfi fiqh alimi Şəmsəddin Mahmud bin Əhməd Məhbubi də bu üsyanı dəstəkləyirdi. Tərabi ətrafına toplanan böyük bir dəstə ilə Buxaraya daxil oldu. Sədrlərin rəisi ehtiyatlı davranaraq üsyana qarşı çıxmadı. Tərabi Buxarada hakimiyətini qüvvətləndirdikdən sonra Mavəraünnəhrin ən böyük dini rütbəsini daşıyan Bürhan ailəsindən Əhmədin yerinə Şəmsəddin əl-Mahbubini sədr olaraq təyin etdi (1238). Bundan sonra Bürhan ailəsi mənəvi və siyasi nüfuzunu itirdi. Əhməd Qaraxitaylardan dəstək alaraq Buxaraya təkrar hakim olmaq istədiysə də, istəyinə nail ola bilmədı. 1238-ci ildəki olaylardan sonra Buxarada sədr ünvanını daşıyanlara rastlanması isə Məhbubi sülaləsi sədrləri ilə ilgili olmalıdır. Çünkü Bürhan sülaləsinin yerinə keçən Məhbubi sülaləsi sədrlərində də Bürhan ailəsinə aid bilinən ünvan və ləqəblər görünür. Mahmud bin Əhməd əl-Məhbübi "Tacüş-şəria" deyə anılırkən atası Əhməd bin İbrahim "Sədrüş-şəria əl-Əvvəl", nəvəsi Übeydullah bin Məsud bin Mahmud da "Sədrüş-şəria əs-Sani" olaraq tanınmışdır.
Soyun tanınmış nümayəndələri
Qaraxanlılar tərəfindən Buxara valiləri:
Bürhanəddin Əbdüləziz bin Ömər bin Mazə (1059 - 1106).
Bürhanəddin Ömər bin Əbdüləziz (1106 - 1141)
Bürhanəddin Əbülməkarim I Əhməd (1141 - 1165).
Bürhanəddin I Məhəmməd bin Ömər (1165 - 1170).
Bürhanəddin II Məhəmməd (1170 - 1178).
Bürhanəddin Əbdüləziz (1178 - 1185).
Seyfəddin II Əhməd Bürhan (1185 - 1190).
Bürhanəddin Məsud (1190).
Bürhanəddin Məhəmməd (1190 - 1206).
İstinadlar
Kitab-i Mollazadə, I, 169
Çahar Məqalə, s. 22
İA, VI, 268
Mutnül-fukara, i, 45
Bartold, Türkistan, s. 439-440
I, 44-45
Xarici keçidlər
Avqust 08, 2021
bürhanlar, buxarada, xiii, yüzillərdə, sədr, ünvanıyla, hökm, sürən, hənəfi, füqəhasının, öndə, gələn, təmsilçiləri, olan, üləma, ailəsi, mündəricat, tarixi, soyun, tanınmış, nümayəndələri, istinadlar, xarici, keçidlərtarixi, redaktəhəzrət, ömərin, soyundan, g. Burhanlar Buxarada XI XIII yuzillerde Sedr unvaniyla hokm suren ve Henefi fuqehasinin en onde gelen temsilcileri olan bir ulema ailesi Mundericat 1 Tarixi 2 Soyun taninmis numayendeleri 3 Istinadlar 4 Xarici kecidlerTarixi RedakteHezret Omerin soyundan geldiyi revayet edilen aile ferdlerinin hamisi Burhanuddin ve ya Burhanul mille ved din leqebini aldigi ucun Burhan ailesi Burhanogullari adiyla meshur olmusdur Orta cagda Turkistanin en onemli elm ve medeniyyet merkezlerinden biri olan Buxara bezi nufuzlu ailelerin idaresindeydi Burhan ailesinden once Ismaili ve Seffari sulalelerinin hokm surduyu seher daha sonra Mehbubilerin eline kecmisdir Buxara ve butun Maveraunnehrde Henefi mezhebinin ireli gelenlerine sedr deyilirdi Hetta Buxarada Sedr i Cahan ve Sedr i Seriet leqebini dasiyanlar bele vardi Burhan ailesi ve digerleri sahib olduqlari servet ve mulk sayesinde iqtisadi cehetden da guclu idiler Ailenin ilk reisi xaric digerleri qaynaqlarda sehid unvaniyla anilirdi ki bu onlarin Qaraxanlilar ve Qaraxitaylar terefinden oldurulduyu seklinde yozulur Ailenin ilk reisi Sedr i Kebir Numan i Sani Ikinci Ebu Henife Bahrul ulum Burhanul mille ved din unvan ve leqebleriyle taninan Ebduleziz ibn Omer bin Maze daha once Mervde otururdu 1102 ci ilde Maveraunnehrde Qaraxanli hakimiyetine son veren Selcuqlularin Xorasan meliyi Sencer Mervi ona merkez ederek bolgeni yeniden teskilatlandirdiqdan sonra siyasi baximdan tehlikeli gorduyu Imam Ebu Ishaq Ibrahim es Seffarini Merve getirdi onu burada iqamete mecbur etmek suretiyle berteref edince Ebduleziz bin Omer bin Mazeni Numan i Sani unvaniyla Buxara sedri teyin etdi ve onu bacilarindan biriyle evlendirdi Sencer bu mudaxilesiyle Qaraxanli hokmdarlari ile ulema arasinda emele gelen anlasmazliga da son vermis oldu Ebduleziz bin Omer boyuk bir Henefi feqihi idi Cagdaslarindan Zemehseri onun ucun bir medhiye yazmis boyuk Henefi fiqh alimi Nesefi de onu Islam huququnda adil sexs kimi qebul etmisdir Ebduleziz bin Omer bin Maze ehtimalen XII yuzilin ilk cereyinde vefat etmisdir Ebdulezizin yerine oglu Sedrussehid Husameddin Omer kecdi ve Sultan Sencerin Qaraxitaylara yenildiyi Katvan savasinda 9 sentyabr 1141 ci ilde olduruldu Burhan ailesi de Qaraxitaylara tabe oldu Qaraxitayiar bu ailenin menevi nufuz ve hokmunu tanidilar ve onlari Buxarada oz temsilcileri olaraq qebul etdiler Husameddin Omer Henefi fiqhine dair bir cox eserin muellifi olub bezileri bunlardir el Vakiatul Husanuyye Umdetul fetava el Fetava1 kubra el Fetavas sugra Serhu Edebil qazi Maveraunnehr 1215 1216 ci ilde Xerezmsah Elaeddin Mehemmed terefinden zebt edilinceye qeder Qaraxitaylarin elinde qaldi Ancaq Xerezmsahin buradaki hakimiyeti cox uzun surmedi ve Buxara 1220 ci ilde Cingiz xana teslim olan ilk seherlerden biri oldu Bu siyasi deyismelere regmen Burhan ailesi dini hormetini her donemde muhafize etmisdir Monqollarin her yeri ele kecirdiyi siralarda yalnizca dini elmler ve din alimleri inkisaf etme imkani tapa bilirdi Muinulfuqeranin qeydine gore 1 Buxarada Sedr i Cahan unvanini dasiyan bu reisler sariqli olduqlari halda dergahlarina taclilar siginirdi Burhan ailesi dini vezifeleri ve elmleri ile beraber boyuk servete de sahib olduqlari ucun belesine nufuzluydular ve adeten emir kimiydiler Qaraxitaylar Sedrussehid Husameddin Omerin yerine qardasi Taculislam Tacuddin Ebulmekarim Ehmed bin Ebdulezizi getirdiler ve dini hakimiyyetini tesdiq etdiler Nizami i Aruziye gore 2 Qarakitaylarin teyin etdiyi vali her xususda sedrin telimatina uymaq mecburiyyetinde idi Taculislamin 1156 1163 cu iller arasinda olduyu texmin edilir Taculislam Ehmede qardasi oglu Mehemmed bin Omer xelef oldu Mehemmed Buxarada dogulmusdu ve Qarluqlar Buxara uzerine yuruduklerinde 1158 ci ilde Buxara reisiydi 3 Dovrin sairlerinden Mehemmed bin Eli es Semerqendi Qarluqlar qarsisindaki bacarigindan dolayi onu bir seirinde oymusdur Mehemmed bin Omer Sedrussehid Melikul ulema ImamuI Harameyn kimi unvan ve leqeblere sahibdi Mehemmedden sonra sedr meqamina Burhaneddin Mahmud bin Ehmed kecdi Henefi fiqhine dair bir cox eserin muellifi olan Mahmudun eserlerinden bezileri bunlardir el Muhitui Burhani Zahiretul fetava Tetimmetul fetava Burhaneddin Mahmuda Ebduleziz bin Mehemmed bin Omer xelef oldu 4 Ebdulezizin 1196 ci ilde olumunden sonra yerine Omer bin Mesud bin Ehmed kecdi Omer Avfinin muellimi ve Qerbi Qaraxanli hokmdarlari IV Ibrahim ve Osmanin cagdasi olub onlarin adina seirler de yazmisdir Sedrul kebir Burhanul Islam Tacul mille ved din unvan ve leqeblerine sahib olan Omer bu vezifesini 1206 ci ile qeder surdurdu Omerden sonra ailenin basina Mehemmed bin Ehmed kecdi Burhaneddin Sedr i Cahan unvanini dasiyan Mehemmed Qaraxitaylar adina xerac toplayaraq hakimiyetini surdurdu 1206 ci ilde hecce getdi Mekkede hacilara qarsi menfi tovr ve hereketlerinden dolayi ilgi gormedi Cox kibirli oldugundan hacilar ona Sedr i Cehennem adini verdiler 5 Sedr Burhaneddin Mehemmed daha sonra Buxaraya geri dondu ve orada bir muddet daha henefilerin reis ve xetibi oldu Onceki kimi boyuk bir ehtisam icinde yasadi Ondan 6000 feqih maas alirdi Daha sonra Xarezmsah Elaeddin Mehemmed onu reislikden cixardi ve Xarezme getirtdi Xarezmsahm anasi Terken xatun monqollarin onunden qacmaq mecburiyyetinde qalinca Sedr Mehemmedin qardasi Iftixar i Cahan ve ogullari Melikul Islam ve Ezizul Islam ile birlikde Amu derya Ceyhun cayina atdirdi 1220 Mehemmed bin Ehmedden sonra Mehemmed bin Ebduleziz 1220 ci ilde sedr meqamina kecdi Sedr i Cahan Burhaneddin Seyful mille veddin ImamuI Harameyn unvan ve leqebleriyle anilirdi Avfinin Lubabul elbab eserini qeleme aldigi siralarda 1221 ci ilde heyatda idi Bunun xaricinde heyati haqqinda bilgi yoxdur Tacliqa li hilal adli bir eseri vardir Kitab i Mollazadedeki secereye gore 6 Burhan ailesinin son sedri Sedrussehid Seyfeddin Melikul Islam Ebul Meali unvan ve leqebleriyle taninan Ehmed bin Mehemmed bin Ebdulazizdir 1221 1238 Eslen Buxaranin Terab kendinnden olan Mahmud Terabi adli bir senetkar Buxarada monqollara ve Buxara eyanlarina qarsi tamamile xalqa dayali bir usyana basladi Henefi fiqh alimi Semseddin Mahmud bin Ehmed Mehbubi de bu usyani destekleyirdi Terabi etrafina toplanan boyuk bir deste ile Buxaraya daxil oldu Sedrlerin reisi ehtiyatli davranaraq usyana qarsi cixmadi Terabi Buxarada hakimiyetini quvvetlendirdikden sonra Maveraunnehrin en boyuk dini rutbesini dasiyan Burhan ailesinden Ehmedin yerine Semseddin el Mahbubini sedr olaraq teyin etdi 1238 Bundan sonra Burhan ailesi menevi ve siyasi nufuzunu itirdi Ehmed Qaraxitaylardan destek alaraq Buxaraya tekrar hakim olmaq istediyse de isteyine nail ola bilmedi 1238 ci ildeki olaylardan sonra Buxarada sedr unvanini dasiyanlara rastlanmasi ise Mehbubi sulalesi sedrleri ile ilgili olmalidir Cunku Burhan sulalesinin yerine kecen Mehbubi sulalesi sedrlerinde de Burhan ailesine aid bilinen unvan ve leqebler gorunur Mahmud bin Ehmed el Mehbubi Tacus seria deye anilirken atasi Ehmed bin Ibrahim Sedrus seria el Evvel nevesi Ubeydullah bin Mesud bin Mahmud da Sedrus seria es Sani olaraq taninmisdir Soyun taninmis numayendeleri RedakteQaraxanlilar terefinden Buxara valileri Burhaneddin Ebduleziz bin Omer bin Maze 1059 1106 Burhaneddin Omer bin Ebduleziz 1106 1141 Burhaneddin Ebulmekarim I Ehmed 1141 1165 Burhaneddin I Mehemmed bin Omer 1165 1170 Burhaneddin II Mehemmed 1170 1178 Burhaneddin Ebduleziz 1178 1185 Seyfeddin II Ehmed Burhan 1185 1190 Burhaneddin Mesud 1190 Burhaneddin Mehemmed 1190 1206 Istinadlar Redakte Kitab i Mollazade I 169 Cahar Meqale s 22 IA VI 268 Mutnul fukara i 45 Bartold Turkistan s 439 440 I 44 45Xarici kecidler RedakteMenbe https az wikipedia org w index php title Burhanlar amp oldid 4433684, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
