Sədr – SəfəvilərinQaraqoyunlu və Ağqoyunlu dövlətlərindən irsən mənimsədikləri əyalət bürokratiyası vəzifələrindən biridir. Qiyasəddin Məhəmməd bin Əmir Yusifi vilayət sədrinə nümunə olaraq göstərmək olar. I Şah İsmayıl hicri 916 (1510)-cı ildə Xorasanı tutduqdan sonra Əmir Qiyasəddini "şəriətin bütün işlərində vahid və müstəqil hakimiyyətlə" Xorasana qazi təyin etdi. Hicri 922 (1516)-ci ildə Təhmasib Mirzə Xorasan hakimi təyin edilərək oraya göndəriləndə, onun lələsi olan Əmir sultan (Əmir xan Türkman) əməli hakim oldu. Əmir Qiyasəddin isə şahzadəyə sədr təyin edildi.
Sədr dini idarəyə rəhbərlik edir və antifeodal bidətçi hərəkatların qarşısının alınmasıkökünün kəsilməsi, habelə hər yerdə şiəliyin mövqelərinin yayılması, möhkəmlənməsi üçün məsuliyyət daşıyırdı. İskəndər bəy Münşi ilk Səfəvilər dövründə sədrin aşağıdakı vəzifələrini göstərirdi: "Onlar seyidlərə və əmmaməlilərə himayə göstərməli və onların işlərində nümayəndələr kimi fəaliyyət göstərməlidirlər (yəni onların mənafeyini müdafiə etməlidirlər); vəqfləri (övqaf) idarə etməli və şəriət məqsədləri (məarif) üçün pul verməlidirlər"55. Sədr vəzifəsi və onun vəzifələri ilk dəfə Səfəvilərdə meydana gəlməmişdir. Teymurilər dövründə, Qaraqoyunlu və Ağqoyunlu sülalələrinin hakimiyyəti zamanı da biz sədrlərə təsadüf edirik56. Səfəvilər dövründə ilk sədr Mövlana Şəmsəddin Lahici (Gilani) olmuşdur. İsmayıl Lahicanda, Kərkiya Mirzə Əlinin sarayında olanda Mövlana Şəmsəddin İsmayılın tərbiyəçisi olmuşdur. İsmayıl Quranı onun yanında öyrənmiş, habelə fars və ərəb dillərini mənimsəmişdi57. O, hicri 906 (1501)-cı ildə sədr təyin olunmuş, "vilayətlərin vəqf idarələrini (mövqufat-i məmalik) əlinə alaraq, inam sığınacağının qapılarını açmışdır".
Hicri 909 (1503-1504)-cu ildə Qazi Məhəmməd Kaşani "sədarət"liyə irəli çəkildi. Lakin o, hicri 915 (1509-1510)-ci ildə günahsız adamların öldürülməsində və digər qəbahət işlərdə təqsirləndirilərək edam edildi. Xondəmirin hekayəsindən göründüyü kimi, Qazi Məhəmməd Kaşaninin edam edilməsinə sədrin həddən çox nüfuzuna paxıllıq edən və onun dövlətin bütün işlərinə qarışmasından narazı qalan vəkil Nəcməddin Məsudun fitnə-fəsadları səbəb olmuşdu. Sədr vəzifəsi əmir Seyid Şərifəddin Əli Şiraziyə verildi. Lakin çox keçməmiş, hicri 917 (1511-1512)-ci ildə vəkil Nəcmi Saninin düşməncəsinə münasibəti üzündən, o, istefaya çıxmağa məcbur oldu və şiələrin müqəddəs yerləri olan Kərbəlanı,Nəcəfi ziyarət etmək bəhanəsiilə sarayı tərk etdi. Boş qalmış vəzifəyə Nemətulla Kirmaninin nəslindən olan Əmir Nizaməddin Əbdülbaqi Yəzdi təyin olundu. Xondəmir yazırdı: "Əmir Nəcmin (ona) böyük iltifatı sayəsində onun mənsəb və ləyaqət ulduzu xoşbəxtlik və səadətin yüksək zirvəsinə çatdı". Mavəraünnəhrə yürüşə yola düşərkən Nəcmi-Sani onu özünə vəkil vəzifəsində müavin təyin etmişdi. Nəcmin ölüm xəbərini alan kimi, Şah İsmayıl əmir Nizaməddini rəsmi olaraq vəkil kimi tanıdı. Bu zaman sədr vəzifəsinə bərpa edilmiş Əmir Şərifəddin Əli Şirazi yenidən sarayda peyda oldu63 Hər ikisi (vəkil və sədr) Çaldıran vuruşmasında hicri 920 (1514)-ci il64 həlak olana qədər öz vəzifələrində qaldılar.
Çaldıran döyüşündən sonra vəkil və sədr vəzifələri boş qaldı. Əvvəlcə sədr təyin edilən, Azərbaycanın tanınmış seyidlərindən olan Şəhabəddin Abdulla Lalə öz vəzifəsinin öhdəsindən gələ bilmədi və tezliklə işdən kənar edildi. Əmir Cəmaləddinh Məhəmməd Astrabadi bu vəzifəyə təsdiq olundu65 O, "böyük hakimiyyət və qüvvə" sahibinə çevrildi və 11 il ərzində – hicri 931 (1524-1525)-ci ildə vəfat edənədək sədr vəzifəsini yerinə yetirdi. Vəkil Mirzə Şah Hüseyn ona həsəd aparır və ondan qorxurdu. Buna görə də, Əmir Qiyasəddin Mənsuru saraya çağırdı ki, o, sədr vəzifəsini Cəmaləddin Astrabadi ilə bölüşdürsün. Lakin bu kələkdən nəticə hasil olmadı.
Həsən bəy Rumlunun məlumatına görə, hicri 935 (1528-1529)-ci ildə "I Şah Təhmasib Əmir Nemətulla Hillini Əmir Qəvaməddin Hüseynlə birgə sədarət vəzifəsinə qoydu". Lakin elə həmin tarixçi yazır ki, çox keçmədən, sonrakı hicri 936 (1529-1530)-cı ildə Əmir Nemətulla Hilli ilə birgə Əmir Qiyasəddin Mənsur da sədr təyin olundu O dövrdə tanınmış astronom olan əmir Qiyasəddin Mənsur hicri 938 (1531-1532)- ci ildə vəzifədən azad edildi. Onun yerinə əmir Müizzəddin Məhəmməd İsfahani təyin olundu. Sonuncu hicri 943 (1536-1537)-cü ildə vəzifədən kənar olundu, Əmir Şəmsəddin Əsədulla Məraşi Şüştəri) ilə əvəz edildi. O vəfat edəndən, yəni hicri 963 (1555-1556)-cü ilədək öz vəzifəsini yerinə yetirdi. Onun yerini Mir Zeynəddin Seyid Əli tutdu. Qəffarininməlumatına görə, hicri 964 (1556-1557)-cü ildə keçmiş sədr Müizzəddin Məhəmmədin oğlu Mir Təqiəddin sədr təyin olundu. Əmir Təqiəddin sədr vəzifəsini hicri 970 (1562-1563)-ci ildə tərk etdi. Həsən bəy Rumlunun məlumatlarına görə, sədarət Əmir Məhəmməd Yusif və Əmir Zeynəddin Əli Şüştəri arasında bölüşdürüldü (ərazi üzrə). Salnaməçi xəbər verirdi: "Zülqədədə (iyun, iyul 1563-cü il) İraq, Fars və Xuzistanın sədarəti Astrabadın üləma seyidlərindən olan Əmir Məhəmməd Yusifə həvalə olundu. Zülhiccənin (iyul-avqust 1563-cü il) ortalarında isə Xorasan, Azərbaycan və Şirvanın sədarəti Əmir Şəmsəddin Əsədulla Məraşinin oğlu Əmir Zeynəddin Əliyə verildi". Sədr vəzifəsinə sonrakı təyinat II Şah İsmayılın dövründə rəbbi ələvvəlin 26-da (1577-ci il iyunun 13-də) Mövlana Şah İnayətulla İsfahaninin simasında oldu. Sonrakı ildə Məhəmməd Xudabəndə Mir Şəmsəddin Məhəmməd Xəbisi Kirmanini sədr təyin etdi. Mənbələrdən götürdüyümüz yuxarıdakı misallar onu təsdiq edir ki, İsmayıl və Təhmasibin şahlığı zamanı vəzir və sədr vəzifələri tez-tez iki əyan tərəfindən, eyni vaxtda yerinə yetirilirdi. Biz artıq əmin olduq ki, vəzifənin ərazi əlaməti üzrə iki şəxs arasında bölünməsi yalnız sıdarıtı deyil, həm də vəzarətə aid idi. Göstərilən iki vəzifənin maraqlı xüsusiyyətlərini qeyd edərək R.Seyvori belə hesab edirdi ki, onların ərazi üzrə bölgüsü təsadüfi, müvəqqəti idi. Həm də bu iki şəxsdən hər biri bərabər hüququlara malik olub oxşar vəzifələri yerinə yetirirdi. İngilis tədqiqatçısının fikrincə, bu, onların hakimiyyətini məhdudlaşdıprmaq məqsədilə edilirdi. Bu faktlara izah tapmağa cəhd göstərən R.Seyvori, fikrimizcə, yeganə mümkün olan fərziyyədən imtina edir. O da bundan ibarətdir ki, sədr və vəkilin ikili olması məmalik və xassə vilayətlərinin mövcudluğu (bu barədə mənbələrdə bilavasitə müvafiq göstərişə rast gəlməsək də) ilə bağlı idi. V.F.Minorski Şardenə əsaslanaraq göstərirdi ki, xassə idarəsi ilk dəfə Şah I Səfinin (1629-1642) dövründə tətbiq edilmişdi. Fikrimizcə, bu barədə aşağıdakıları yazan A.Lembton həqiqətə daha yaxındır: "Şarden dövlət və səltənət torpaqları arasında fərqin I Şah Səfinin hökmranlığına qədər məlum olmadığını qeyd edir.
Həqiqətən, onun bölgüsü I Şah Səfinin dövründə dəqiqləşmişdir. Lakin divani (dövlət) və xassə (səltənət) torpaqları arasında bir qədər geniş, daha ümumi fərq mövcud idi. Bununla belə, R.Seyvori XVI əsrdə ilk Səfəvilər dövründə dövlətin ərazisinin məmalik və xassələrə bölünməsinin mümkünlüyünü yolverilməz hesab edir. Bizə elə gəlir ki, bu mənada "Təzkirət əlmülükün" mətnində olan göstəriş çox mühümdür. Öz əsərini təqribən 1726-cı ildə bitirmiş naməlum müəllifin fikrincə, sədarət vəzifəsinin xassə və əmmaya (məmalikə) görə bölgüsü adi təcrübədən irəli gəlirdi. O yazırdı: "Bəzi hökmdarların vaxtında sədr-i xassə və əmma (vəzifələri) təkcə bir şəxsə tapşırılırdı".
Keçmişdə bu iki vəzifənin (sədr-i xassə, sədr-i əmma) bəzən bir şəxsin simasında birləşdirilməsinə dair sitat gətiddiyimiz göstəriş, nəzərdən keçirilən və Səfəvilər dövlətinin bütün tədqiqatçılarının sərfnəzər etdikləri məsələni aydınlaşdırmağa da kömək edir. Əks təqdirdə, əgər onların arasında vəzifə bölgüsü yox idisə, bu vəzifəyə iki şəxsin təyin olunmasını nə ilə izah etmək olardı. R.Seyvorinin iddia etdiyi kimi, iki sədrin, iki vəzirin Səfəvilər dövlətinin bütün ərazisində bərabər hüquqlarla, eyni vəzifələri yerinə yetirdiyini söyləmək məntiqi cəhətdən ağlasığmazdır. Deməli, vəzifə bölgüsü olmalı idi və bu bölgünün dövlət, şah vilayətləri əlamətləri üzrə olmadığını söyləmək üçün əlimizdə əsaslar yoxdur.
sədr, səfəvilərin, qaraqoyunlu, ağqoyunlu, dövlətlərindən, irsən, mənimsədikləri, əyalət, bürokratiyası, vəzifələrindən, biridir, qiyasəddin, məhəmməd, əmir, yusifi, vilayət, sədrinə, nümunə, olaraq, göstərmək, olar, şah, ismayıl, hicri, 1510, ildə, xorasanı, . Sedr Sefevilerin Qaraqoyunlu ve Agqoyunlu dovletlerinden irsen menimsedikleri eyalet burokratiyasi vezifelerinden biridir Qiyaseddin Mehemmed bin Emir Yusifi vilayet sedrine numune olaraq gostermek olar I Sah Ismayil hicri 916 1510 ci ilde Xorasani tutduqdan sonra Emir Qiyaseddini serietin butun islerinde vahid ve musteqil hakimiyyetle Xorasana qazi teyin etdi Hicri 922 1516 ci ilde Tehmasib Mirze Xorasan hakimi teyin edilerek oraya gonderilende onun lelesi olan Emir sultan Emir xan Turkman emeli hakim oldu Emir Qiyaseddin ise sahzadeye sedr teyin edildi Sedr dini idareye rehberlik edir ve antifeodal bidetci herekatlarin qarsisinin alinmasikokunun kesilmesi habele her yerde sieliyin movqelerinin yayilmasi mohkemlenmesi ucun mesuliyyet dasiyirdi Iskender bey Munsi ilk Sefeviler dovrunde sedrin asagidaki vezifelerini gosterirdi Onlar seyidlere ve emmamelilere himaye gostermeli ve onlarin islerinde numayendeler kimi fealiyyet gostermelidirler yeni onlarin menafeyini mudafie etmelidirler veqfleri ovqaf idare etmeli ve seriet meqsedleri mearif ucun pul vermelidirler 55 Sedr vezifesi ve onun vezifeleri ilk defe Sefevilerde meydana gelmemisdir Teymuriler dovrunde Qaraqoyunlu ve Agqoyunlu sulalelerinin hakimiyyeti zamani da biz sedrlere tesaduf edirik56 Sefeviler dovrunde ilk sedr Movlana Semseddin Lahici Gilani olmusdur Ismayil Lahicanda Kerkiya Mirze Elinin sarayinda olanda Movlana Semseddin Ismayilin terbiyecisi olmusdur Ismayil Qurani onun yaninda oyrenmis habele fars ve ereb dillerini menimsemisdi57 O hicri 906 1501 ci ilde sedr teyin olunmus vilayetlerin veqf idarelerini movqufat i memalik eline alaraq inam siginacaginin qapilarini acmisdir Hicri 909 1503 1504 cu ilde Qazi Mehemmed Kasani sedaret liye ireli cekildi Lakin o hicri 915 1509 1510 ci ilde gunahsiz adamlarin oldurulmesinde ve diger qebahet islerde teqsirlendirilerek edam edildi Xondemirin hekayesinden gorunduyu kimi Qazi Mehemmed Kasaninin edam edilmesine sedrin hedden cox nufuzuna paxilliq eden ve onun dovletin butun islerine qarismasindan narazi qalan vekil Necmeddin Mesudun fitne fesadlari sebeb olmusdu Sedr vezifesi emir Seyid Serifeddin Eli Siraziye verildi Lakin cox kecmemis hicri 917 1511 1512 ci ilde vekil Necmi Saninin dusmencesine munasibeti uzunden o istefaya cixmaga mecbur oldu ve sielerin muqeddes yerleri olan Kerbelani Necefi ziyaret etmek behanesiile sarayi terk etdi Bos qalmis vezifeye Nemetulla Kirmaninin neslinden olan Emir Nizameddin Ebdulbaqi Yezdi teyin olundu Xondemir yazirdi Emir Necmin ona boyuk iltifati sayesinde onun menseb ve leyaqet ulduzu xosbextlik ve seadetin yuksek zirvesine catdi Maveraunnehre yuruse yola duserken Necmi Sani onu ozune vekil vezifesinde muavin teyin etmisdi Necmin olum xeberini alan kimi Sah Ismayil emir Nizameddini resmi olaraq vekil kimi tanidi Bu zaman sedr vezifesine berpa edilmis Emir Serifeddin Eli Sirazi yeniden sarayda peyda oldu63 Her ikisi vekil ve sedr Caldiran vurusmasinda hicri 920 1514 ci il64 helak olana qeder oz vezifelerinde qaldilar Caldiran doyusunden sonra vekil ve sedr vezifeleri bos qaldi Evvelce sedr teyin edilen Azerbaycanin taninmis seyidlerinden olan Sehabeddin Abdulla Lale oz vezifesinin ohdesinden gele bilmedi ve tezlikle isden kenar edildi Emir Cemaleddinh Mehemmed Astrabadi bu vezifeye tesdiq olundu65 O boyuk hakimiyyet ve quvve sahibine cevrildi ve 11 il erzinde hicri 931 1524 1525 ci ilde vefat edenedek sedr vezifesini yerine yetirdi Vekil Mirze Sah Huseyn ona hesed aparir ve ondan qorxurdu Buna gore de Emir Qiyaseddin Mensuru saraya cagirdi ki o sedr vezifesini Cemaleddin Astrabadi ile bolusdursun Lakin bu kelekden netice hasil olmadi Hesen bey Rumlunun melumatina gore hicri 935 1528 1529 ci ilde I Sah Tehmasib Emir Nemetulla Hillini Emir Qevameddin Huseynle birge sedaret vezifesine qoydu Lakin ele hemin tarixci yazir ki cox kecmeden sonraki hicri 936 1529 1530 ci ilde Emir Nemetulla Hilli ile birge Emir Qiyaseddin Mensur da sedr teyin olundu O dovrde taninmis astronom olan emir Qiyaseddin Mensur hicri 938 1531 1532 ci ilde vezifeden azad edildi Onun yerine emir Muizzeddin Mehemmed Isfahani teyin olundu Sonuncu hicri 943 1536 1537 cu ilde vezifeden kenar olundu Emir Semseddin Esedulla Merasi Susteri ile evez edildi O vefat edenden yeni hicri 963 1555 1556 cu iledek oz vezifesini yerine yetirdi Onun yerini Mir Zeyneddin Seyid Eli tutdu Qeffarininmelumatina gore hicri 964 1556 1557 cu ilde kecmis sedr Muizzeddin Mehemmedin oglu Mir Teqieddin sedr teyin olundu Emir Teqieddin sedr vezifesini hicri 970 1562 1563 ci ilde terk etdi Hesen bey Rumlunun melumatlarina gore sedaret Emir Mehemmed Yusif ve Emir Zeyneddin Eli Susteri arasinda bolusduruldu erazi uzre Salnameci xeber verirdi Zulqedede iyun iyul 1563 cu il Iraq Fars ve Xuzistanin sedareti Astrabadin ulema seyidlerinden olan Emir Mehemmed Yusife hevale olundu Zulhiccenin iyul avqust 1563 cu il ortalarinda ise Xorasan Azerbaycan ve Sirvanin sedareti Emir Semseddin Esedulla Merasinin oglu Emir Zeyneddin Eliye verildi Sedr vezifesine sonraki teyinat II Sah Ismayilin dovrunde rebbi elevvelin 26 da 1577 ci il iyunun 13 de Movlana Sah Inayetulla Isfahaninin simasinda oldu Sonraki ilde Mehemmed Xudabende Mir Semseddin Mehemmed Xebisi Kirmanini sedr teyin etdi Menbelerden goturduyumuz yuxaridaki misallar onu tesdiq edir ki Ismayil ve Tehmasibin sahligi zamani vezir ve sedr vezifeleri tez tez iki eyan terefinden eyni vaxtda yerine yetirilirdi Biz artiq emin olduq ki vezifenin erazi elameti uzre iki sexs arasinda bolunmesi yalniz sidariti deyil hem de vezarete aid idi Gosterilen iki vezifenin maraqli xususiyyetlerini qeyd ederek R Seyvori bele hesab edirdi ki onlarin erazi uzre bolgusu tesadufi muveqqeti idi Hem de bu iki sexsden her biri beraber huququlara malik olub oxsar vezifeleri yerine yetirirdi Ingilis tedqiqatcisinin fikrince bu onlarin hakimiyyetini mehdudlasdiprmaq meqsedile edilirdi Bu faktlara izah tapmaga cehd gosteren R Seyvori fikrimizce yegane mumkun olan ferziyyeden imtina edir O da bundan ibaretdir ki sedr ve vekilin ikili olmasi memalik ve xasse vilayetlerinin movcudlugu bu barede menbelerde bilavasite muvafiq gosterise rast gelmesek de ile bagli idi V F Minorski Sardene esaslanaraq gosterirdi ki xasse idaresi ilk defe Sah I Sefinin 1629 1642 dovrunde tetbiq edilmisdi Fikrimizce bu barede asagidakilari yazan A Lembton heqiqete daha yaxindir Sarden dovlet ve seltenet torpaqlari arasinda ferqin I Sah Sefinin hokmranligina qeder melum olmadigini qeyd edir Heqiqeten onun bolgusu I Sah Sefinin dovrunde deqiqlesmisdir Lakin divani dovlet ve xasse seltenet torpaqlari arasinda bir qeder genis daha umumi ferq movcud idi Bununla bele R Seyvori XVI esrde ilk Sefeviler dovrunde dovletin erazisinin memalik ve xasselere bolunmesinin mumkunluyunu yolverilmez hesab edir Bize ele gelir ki bu menada Tezkiret elmulukun metninde olan gosteris cox muhumdur Oz eserini teqriben 1726 ci ilde bitirmis namelum muellifin fikrince sedaret vezifesinin xasse ve emmaya memalike gore bolgusu adi tecrubeden ireli gelirdi O yazirdi Bezi hokmdarlarin vaxtinda sedr i xasse ve emma vezifeleri tekce bir sexse tapsirilirdi Kecmisde bu iki vezifenin sedr i xasse sedr i emma bezen bir sexsin simasinda birlesdirilmesine dair sitat getiddiyimiz gosteris nezerden kecirilen ve Sefeviler dovletinin butun tedqiqatcilarinin serfnezer etdikleri meseleni aydinlasdirmaga da komek edir Eks teqdirde eger onlarin arasinda vezife bolgusu yox idise bu vezifeye iki sexsin teyin olunmasini ne ile izah etmek olardi R Seyvorinin iddia etdiyi kimi iki sedrin iki vezirin Sefeviler dovletinin butun erazisinde beraber huquqlarla eyni vezifeleri yerine yetirdiyini soylemek mentiqi cehetden aglasigmazdir Demeli vezife bolgusu olmali idi ve bu bolgunun dovlet sah vilayetleri elametleri uzre olmadigini soylemek ucun elimizde esaslar yoxdur Hemcinin bax RedakteQazi Isa SaveciMenbe https az wikipedia org w index php title Sedr amp oldid 5141820, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
