Qıcıqlanmış bağırsaq sindromu QBS bağırsaq və beyin arasındakı əlaqənin xroniki pozulması nəticəsində əmələ gələn və gen

Qıcıqlanmış bağırsaq sindromu (QBS) bağırsaq və beyin arasındakı əlaqənin xroniki pozulması nəticəsində əmələ gələn və geniş yayılmış xəstəlikdir. Klinik praktikada QBS-nin simptomlarına tez-tez baş veren qarın ağrısı və bağırsaq hərəkəti pozğunluqları aid edilir.

Qıcıqlanmış bağırsaq sindromu

XBT-10-KM	K58, K58.9
XBT-9-KM	564.1
DiseasesDB	30638
MedlinePlus	000246
MeSH	D043183
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

"Qıcıqlanmış bağırsaq sindromu" termini bağırsaq hərəkətlərinin dəyişməsi nəticəsində, xroniki qarın ağrısı olan xəstələrin anekdotik, simptomatik məlumatlarından yaranmışdır.

Tarixi

Osler və Hurst 1892-ci ildə selikli qişanın (mukorreya), hüceyrə detritusunun və bağırsaq qumunun ifrazı nəticəsində əmələ gələn selikli koliti təsvir etdilər. Bu xəstələrin çoxunda isterik, hipokondriakal və ya depressiv formada olan qarın kolikinə rast gəlinirdi. "Spastik kolon" və ya "qıcıqlanan kolon" termini 1928-ci ildə Rule və 1929-cu ildə Jordan və Kiefer tərəfindən defekasiyanı təsvir etmək üçün istifadə edilmişdir. Sonrakı dövrlərdə isə tibb ədəbiyyatında müxtəlif terminlər (funksional ishal, sinir diareyası, vegetativ nevroz, kolon disnerjisi, kolon spazmları, spastik kolon, enterospazm, selikli kolit, selikli qişalı kolit, irritabl bağırsaq sindromu) istifadə olunmuşdur. Çaudharu və Trulav bu xəstəliyin 2 fərqli kliniki alt tipini təsvir etmişdirlər. Bunlardan birincisi qarın ağrısı, qəbizlik və ya diareya ilə, digəri isə ağrısız ishal ilə müşayiət olunmuşdur.

QBS-nin diaqnostikası və müalicəsi məsələlərinə önəm verən Ümumdünya Qastroenterologiya Təşkilatı 2009-cu ili "Qıcıqlanmış bağırsaq sindromu ili" elan etmişdir.

Risk faktorları

Tədqiqatçıların fikrincə, qadınlar arasında bu xəstəlik daha geniş yayılmışdır. Daimi narahatlıq, depressiya və qastroenterit də risk faktorları arasındadır.

Patofiziologiya

Genetika və epigenetik dəyişikliklər, infeksiya və mənfi həyati hadisələr insanda İBS-nin inkişafına səbəb ola bilər. Xroniki stress, psixoloji simptomlar, xəstəliklər haqqında mənfi inanclar və xəstəliklərlə mübarizə aparmamaq simptomların tezliyini və şiddətini artırır. QBS zamanı xəstələrdə müalicə ilə birlikdə psixoloji dəstəkdə aparılmalıdır. QBS bağırsaq və beyin arasında (bağırsaq-beyin oxu vasitəsilə) iki istiqamətli əlaqənin pozulmasıdır və biopsixososial etiologiyaya malikdir.

Diaqnostika

Roma kriteriyaları

Bağırsaq-beyin interfeysinin pozğunluqları sahəsində çoxmillətli ekspertlər qrupunun konsensusu ilə hazırlanmış IV Roma meyarları həm klinik, həm də tədqiqat şəraitində diaqnostika üçün istifadə edilir.

Tədqiqatçılar son 3 ay ərzində həftədə orta hesabla ən azı 1 gün təkrarlanan qarın ağrısının aşağıdakı kriteriyalardan ikisi və ya daha çoxu ilə əlaqəli olduğunu müəyyən etmişdirlər. Bu kriteriyalar aşağıdakılardır:

Defekasiya ilə əlaqəli
Nəcis ifrazındakı dəyişikliklərlə əlaqəli
Nəcisin formasının (görünüşünün) dəyişməsi ilə əlaqəli

Bu simptomlar xəstədə son 3 ay ərzində müşahidə olunmalı və ən azı 6 ay davam etməlidir.

Laboratoriya tədqiqatları

Klinik qan testi, C-reaktiv protein üçün qan testi.
Çölyak xəstəliyini istisna etmək üçün ishal və xəstəliyin qarışıq variantları olan xəstələrdə qanda toxuma transqlutaminazına (AT-dan tTG) IgA-ya və ya IgA-nın selektiv immun çatışmazlığı halında IgG-yə qarşı antikorların miqdarının təyini.
İltihabi bağırsaq xəstəliklərini istisna etmək üçün ishal və xəstəliyin qarışıq variantları olan xəstələrdə nəcisli kalprotektin səviyyələrinin öyrənilməsi.

Instrumental tədqiqatlar

Digər orqan xəstəliklərini istisna etmək üçün kolonoskopiyanın aparılması.

Müalicəsi

Qeyri-dərman müalicəsi

Qıcıqlanmış bağırsaq sindromu olan xəstənin pəhrizi və qidalanması

Fermentasiya edilə bilən oliqosakaridlərin, disaxaridlərin, monosaxaridlərin və poliolların (FODMAP) qida rasionundan xaric edilməsi İBS xəstələri üçün geniş yayılmış müalicə üsuludur. FODMAP-lar mədə-bağırsaq traktında su sekresiyasının və kolon fermentasiyasının artmasına səbəb olur. Bu isə öz növbəsində İBS xəstələrində yağ turşuları və qazların əmələ gəlməsi ilə nəticələnən luminal distansiyaya səbəb olur.

İspaghula psullium kimi həll olunan liflər ümumi simptomların və qarın ağrısının müalicəsində effektiv bir vasitə hesab edilir. Həll olunmayan liflərdən (məsələn, buğda kəpəyindən) isə qaçınmaq lazımdır. Belə liflər simptomları daha da ağırlaşdırırlar.

Psixoloji terapiya

Koqnitiv davranış terapiyası
Hipnoterapiya

Dərman müalicəsi

Ağrıları azaltmaq üçün antispazmodiklər.
İshalın aradan qaldırılması üçün loperamid.
Diareyanı aradan qaldırmaq üçün rifaximin.
Qarın ağrısını aradan qaldırmaq və nəcisin tezliyini və konsistensiyasını normallaşdırmaq üçün probiyotiklər.
Nəcisin konsistensiyasını, ümumi simptomları və həyat keyfiyyətini yaxşılaşdırmaq üçün enterosorbentlər.
Qəbizliyi müalicə etmək üçün bağırsaq həcmini artıran laksatiflər.
Qəbizliyin müalicəsi üçün ozmotik laksatiflər.
Qəbizliyin müalicəsi üçün laksatiflər.
Ümumi İBS simptomlarını müalicə etmək üçün nanə yağı.
Qarın ağrısını azaltmaq üçün antidepresanlar.
Qarın ağrısını azaltmaq üçün neyroleptiklər.
İshalın aradan qaldırılması üçün eluxadoline.
Digər dərmanlar: tenapanor.

İstinadlar

Disease Ontology (ing.). 2016.
Monarch Disease Ontology release 2018-06-29. 2018-06-29 2018.
Brian E. Lacy, Mark Pimentel, Darren M. Brenner, William D. Chey, Laurie A. Keefer. ACG Clinical Guideline: Management of Irritable Bowel Syndrome // American Journal of Gastroenterology . 116(ingilis) (1). 2020-12-14. 17–44. doi:10.14309/ajg.0000000000001036. ISSN 1572-0241 0002-9270, 1572-0241 (#bad_issn). 2021-04-01 tarixində arxivləşdirilib.
Dipesh H. Vasant, Peter A. Paine, Christopher J. Black, Lesley A. Houghton, Hazel A. Everitt. British Society of Gastroenterology guidelines on the management of irritable bowel syndrome // Gut (ingilis). 2021-04-26. doi:10.1136/gutjnl-2021-324598. ISSN 1468-3288 0017-5749, 1468-3288 (#bad_issn). 2021-05-14 tarixində arxivləşdirilib.
P. Layer, V. Andresen, H. Allescher, S. C. Bischoff, M. Claßen. Update S3-Leitlinie Reizdarmsyndrom: Definition, Pathophysiologie, Diagnostik und Therapie. Gemeinsame Leitlinie der Deutschen Gesellschaft für Gastroenterologie, Verdauungs- und Stoffwechselkrankheiten (DGVS) und der Deutschen Gesellschaft für Neurogastroenterologie und Motilität (DGNM) – Juni 2021 – AWMF-Registriernummer: 021/016 // Zeitschrift für Gastroenterologie . 59(alman) (12). 2021-12. 1323–1415. doi:10.1055/a-1591-4794. ISSN 1439-7803 0044-2771, 1439-7803 (#bad_issn).
"Dr. Evan Kane dies of pneumonia at 71". The New York Times. 1932-04-02. səh. 23.
Рогозов Л. И. Операция на себе // Бюллетень советской антарктической экспедиции. Москва, 1962. Вып. 37. Стр. 42–44.
Официальный сайт Всемирной организации гастроэнтерологов Arxiv surəti 15 noyabr 2012 tarixindən (Wayback Machine) saytında (ing.)
Wangensteen O.H., Bowers W.F. Significance of the obstructive factor in the genesis of acute appendicitis // Arch Surg . 34 (journal) (ingilis). 1937. 496—526.
Pieper R., Kager L., Tidefeldt U. Obstruction of appendix vermiformis causing acute appendicitis. An experimental study in the rabbit // Acta Chir Scand . 148 (journal) (ingilis). № 1. 1982. 63—72. PMID 7136413.
Sulaimi F. et al. Risk factors for developing irritable bowel syndrome: systematic umbrella review of reviews //BMC Medicine. – 2025. – Т. 23. – С. 103.
Jones B.A., Demetriades D., Segal I., Burkitt D.P. The prevalence of appendiceal fecaliths in patients with and without appendicitis. A comparative study from Canada and South Africa // Ann. Surg . 202 (journal) (ingilis). № 1. 1985. 80—2. doi:10.1097/00000658-198507000-00013. PMID 2990360.
"Rome IV Criteria". Rome Foundation (ingilis). 2022-01-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-02-06.
Edoardo Savarino, Fabiana Zingone, Brigida Barberio, Giovanni Marasco, Filiz Akyuz, Hale Akpinar, Oana Barboi, Giorgia Bodini, Serhat Bor, Giuseppe Chiarioni, Gheorghe Cristian, Maura Corsetti, Antonio Di Sabatino, Anca Mirela Dimitriu, Vasile Drug, Dan L. Dumitrascu, Alexander C. Ford, Goran Hauser, Radislav Nakov, Nisha Patel, Daniel Pohl, Cătălin Sfarti, Jordi Serra, Magnus Simrén, Alina Suciu, Jan Tack, Murat Toruner, Julian Walters, Cesare Cremon, Giovanni Barbara. Functional bowel disorders with diarrhoea: Clinical guidelines of the United European Gastroenterology and European Society for Neurogastroenterology and Motility // United European Gastroenterology Journal . 10(ingilis) (6). 2022-07. 556–584. doi:10.1002/ueg2.12259. ISSN 2050-6414 2050-6406, 2050-6414 (#bad_issn). 2022-12-28 tarixində arxivləşdirilib.
Shin Fukudo, Toshikatsu Okumura, Masahiko Inamori, Yusuke Okuyama, Motoyori Kanazawa. Evidence-based clinical practice guidelines for irritable bowel syndrome 2020 // Journal of Gastroenterology . 56(ingilis) (3). 2021-03-01. 193–217. doi:10.1007/s00535-020-01746-z. ISSN 1435-5922.
Anthony Lembo, Shahnaz Sultan, Lin Chang, Joel J. Heidelbaugh, Walter Smalley. AGA Clinical Practice Guideline on the Pharmacological Management of Irritable Bowel Syndrome With Diarrhea // Gastroenterology . 163 (1). 2022-07. 137–151. doi:10.1053/j.gastro.2022.04.017. ISSN 0016-5085.
Christopher J Black, Alexander C Ford. Personalisation of therapy in irritable bowel syndrome: a hypothesis // The Lancet Gastroenterology & Hepatology . 9(ingilis) (12). 2024-12. 1162–1176. doi:10.1016/S2468-1253(24)00245-0.
Carol Angela Howell, Anu Kemppinen, Victoria Allgar, Matthew Dodd, Charles H Knowles, John McLaughlin, Preeti Pandya, Peter Whorwell, Elena Markaryan, Yan Yiannakou. Double-blinded randomised placebo controlled trial of enterosgel (polymethylsiloxane polyhydrate) for the treatment of IBS with diarrhoea (IBS-D) // Gut . 71(ingilis) (12). 2022-12. 2430–2438. doi:10.1136/gutjnl-2022-327293. ISSN 0017-5749.

[_9a46ef4465985db4-1] Disease Ontology (ing.). 2016.

[_f3a5adcaae0a5924-2] Monarch Disease Ontology release 2018-06-29. 2018-06-29 2018.

[:1-3] Brian E. Lacy, Mark Pimentel, Darren M. Brenner, William D. Chey, Laurie A. Keefer. ACG Clinical Guideline: Management of Irritable Bowel Syndrome // American Journal of Gastroenterology . 116(ingilis) (1). 2020-12-14. 17–44. doi:10.14309/ajg.0000000000001036. ISSN 1572-0241 0002-9270, 1572-0241 (#bad_issn). 2021-04-01 tarixində arxivləşdirilib.

[:3-4] Dipesh H. Vasant, Peter A. Paine, Christopher J. Black, Lesley A. Houghton, Hazel A. Everitt. British Society of Gastroenterology guidelines on the management of irritable bowel syndrome // Gut (ingilis). 2021-04-26. doi:10.1136/gutjnl-2021-324598. ISSN 1468-3288 0017-5749, 1468-3288 (#bad_issn). 2021-05-14 tarixində arxivləşdirilib.

[:6-5] P. Layer, V. Andresen, H. Allescher, S. C. Bischoff, M. Claßen. Update S3-Leitlinie Reizdarmsyndrom: Definition, Pathophysiologie, Diagnostik und Therapie. Gemeinsame Leitlinie der Deutschen Gesellschaft für Gastroenterologie, Verdauungs- und Stoffwechselkrankheiten (DGVS) und der Deutschen Gesellschaft für Neurogastroenterologie und Motilität (DGNM) – Juni 2021 – AWMF-Registriernummer: 021/016 // Zeitschrift für Gastroenterologie . 59(alman) (12). 2021-12. 1323–1415. doi:10.1055/a-1591-4794. ISSN 1439-7803 0044-2771, 1439-7803 (#bad_issn).

[NYT1932-6] "Dr. Evan Kane dies of pneumonia at 71". The New York Times. 1932-04-02. səh. 23.

[7] Рогозов Л. И. Операция на себе // Бюллетень советской антарктической экспедиции. Москва, 1962. Вып. 37. Стр. 42–44.

[8] Официальный сайт Всемирной организации гастроэнтерологов Arxiv surəti 15 noyabr 2012 tarixindən (Wayback Machine) saytında (ing.)

[9] Wangensteen O.H., Bowers W.F. Significance of the obstructive factor in the genesis of acute appendicitis // Arch Surg . 34 (journal) (ingilis). 1937. 496—526.

[10] Pieper R., Kager L., Tidefeldt U. Obstruction of appendix vermiformis causing acute appendicitis. An experimental study in the rabbit // Acta Chir Scand . 148 (journal) (ingilis). № 1. 1982. 63—72. PMID 7136413.

[11] Sulaimi F. et al. Risk factors for developing irritable bowel syndrome: systematic umbrella review of reviews //BMC Medicine. – 2025. – Т. 23. – С. 103.

[12] Jones B.A., Demetriades D., Segal I., Burkitt D.P. The prevalence of appendiceal fecaliths in patients with and without appendicitis. A comparative study from Canada and South Africa // Ann. Surg . 202 (journal) (ingilis). № 1. 1985. 80—2. doi:10.1097/00000658-198507000-00013. PMID 2990360.

[13] "Rome IV Criteria". Rome Foundation (ingilis). 2022-01-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-02-06.

[:4-14] Edoardo Savarino, Fabiana Zingone, Brigida Barberio, Giovanni Marasco, Filiz Akyuz, Hale Akpinar, Oana Barboi, Giorgia Bodini, Serhat Bor, Giuseppe Chiarioni, Gheorghe Cristian, Maura Corsetti, Antonio Di Sabatino, Anca Mirela Dimitriu, Vasile Drug, Dan L. Dumitrascu, Alexander C. Ford, Goran Hauser, Radislav Nakov, Nisha Patel, Daniel Pohl, Cătălin Sfarti, Jordi Serra, Magnus Simrén, Alina Suciu, Jan Tack, Murat Toruner, Julian Walters, Cesare Cremon, Giovanni Barbara. Functional bowel disorders with diarrhoea: Clinical guidelines of the United European Gastroenterology and European Society for Neurogastroenterology and Motility // United European Gastroenterology Journal . 10(ingilis) (6). 2022-07. 556–584. doi:10.1002/ueg2.12259. ISSN 2050-6414 2050-6406, 2050-6414 (#bad_issn). 2022-12-28 tarixində arxivləşdirilib.

[:2-15] Shin Fukudo, Toshikatsu Okumura, Masahiko Inamori, Yusuke Okuyama, Motoyori Kanazawa. Evidence-based clinical practice guidelines for irritable bowel syndrome 2020 // Journal of Gastroenterology . 56(ingilis) (3). 2021-03-01. 193–217. doi:10.1007/s00535-020-01746-z. ISSN 1435-5922.

[:5-16] Anthony Lembo, Shahnaz Sultan, Lin Chang, Joel J. Heidelbaugh, Walter Smalley. AGA Clinical Practice Guideline on the Pharmacological Management of Irritable Bowel Syndrome With Diarrhea // Gastroenterology . 163 (1). 2022-07. 137–151. doi:10.1053/j.gastro.2022.04.017. ISSN 0016-5085.

[17] Christopher J Black, Alexander C Ford. Personalisation of therapy in irritable bowel syndrome: a hypothesis // The Lancet Gastroenterology & Hepatology . 9(ingilis) (12). 2024-12. 1162–1176. doi:10.1016/S2468-1253(24)00245-0.

[18] Carol Angela Howell, Anu Kemppinen, Victoria Allgar, Matthew Dodd, Charles H Knowles, John McLaughlin, Preeti Pandya, Peter Whorwell, Elena Markaryan, Yan Yiannakou. Double-blinded randomised placebo controlled trial of enterosgel (polymethylsiloxane polyhydrate) for the treatment of IBS with diarrhoea (IBS-D) // Gut . 71(ingilis) (12). 2022-12. 2430–2438. doi:10.1136/gutjnl-2022-327293. ISSN 0017-5749.