Azərbaycanca
සිංහල
Türkçe
Birinci Vyana arbitrajı (alm. Erste Wiener Schiedsspruch, mac. Első bécsi döntés) — 2 noyabr 1938-ci ildə Avstriyanın paytaxtı Vyanada Almaniya və İtaliya nümayəndələrinin vasitəçiliyi ilə qəbul edilmiş beynəlxalq qərar. Bu arbitrajın nəticəsində Çexoslovakiya öz cənub ərazilərinin bir hissəsini – əsasən macarların yaşadığı bölgələri – Macarıstana güzəştə getmişdir.
| Birinci Vyana arbitrajı | |
|---|---|
 | |
| İmzalanma tarixi | 2 noyabr 1938 |
| İmzalanma yeri | |
| İmzalayanlar | İmzalamayan tərəflərin iştirakı: |
| Tərəflər | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Tarixi
1938-ci ildə Münhen sazişindən sonra Çexoslovakiya ciddi siyasi və ərazi təzyiqlərlə üzləşmişdir. Almaniya Sudet bölgəsini ələ keçirdikdən sonra Macarıstan və Polşa da öz tarixi torpaqları saydıqları əraziləri tələb etməyə başladılar. Macarıstan, əsasən, 1920-ci il Trianon sülh müqaviləsi ilə itirdiyi əraziləri bərpa etmək istəyirdi. Çexoslovakiya ilə Macarıstan arasında danışıqlar nəticə vermədiyi üçün məsələ Almaniya və İtaliyanın vasitəçiliyi ilə beynəlxalq arbitraja çıxarıldı. Arbitraj 1938-ci il noyabrın 2-də Vyanada keçirilmişdir. Qərar Almaniyanın xarici işlər naziri İoahim fon Ribbentrop və İtaliyanın xarici işlər naziri Qaleatsso Çiano tərəfindən qəbul edilmişdir. Arbitraj qərarına əsasən, Çexoslovakiya 11 min kvadrat kilometr ərazini və 1 milyondan çox əhalisi olan bölgəni Macarıstana güzəştə getmişdir. Bu ərazilər əsasən Slovakiyanın cənub hissəsini və Karpat-Ukraynanın bəzi bölgələrini əhatə edirdi. Birinci Vyana arbitrajı Çexoslovakiyanın zəifləməsinə və ölkədə daxili parçalanmanın dərinləşməsinə səbəb olmuşdur. Bu hadisə həmçinin İkinci Dünya müharibəsi ərəfəsində Avropada güc balansının Almaniyanın xeyrinə dəyişdiyini göstərdi. Arbitraj qərarı yerli əhali arasında etnik qarşıdurmaları artırmışdır və regionda sabitliyi daha da pozmuşdur. 1939-cu ilin martında Almaniya Çexoslovakiyanı tam işğal etmiş, Macarıstan isə Karpat-Ukraynanı ilhaq etmişdir. 1940-cı ildə isə ilə Macarıstan Rumıniyadan da bəzi əraziləri geri almışdır.
Arbitraj
Arbitraj qərarı 1938-ci il noyabrın 2-də Avstriyanın paytaxtı Vyanada qəbul edildi. Qərar Almaniyanın xarici işlər naziri İoahim fon Ribbentrop və İtaliyanın xarici işlər naziri Qaleatsso Çiano tərəfindən elan olundu. Macarıstan nümayəndə heyətinə xarici işlər naziri rəhbərlik edirdi və onu təhsil naziri Pal Teleki müşayiət edirdi. Çexoslovakiya nümayəndə heyətinə isə xarici işlər naziri başçılıq edirdi; onu diplomat İvan Krno müşayiət edirdi. Çexoslovakiya nümayəndə heyətinin mühüm üzvləri arasında Subkarpat Rusiyasının baş naziri Avqustin Voloşın, Slovakiyanın baş naziri Yozef Tiso və ədliyyə naziri Ferdinand Dyurçanski də yer alırdı. Arbitrajda nasist Almaniyasının yüksək vəzifəli şəxsi, Hermann Görinq də iştirak edirdi. Arbitrajdan bir neçə gün əvvəl Budapeştə sərhəd kəndlərindən bəzi mesajlar daxil olmuşdu ki, həmin kəndlərin əhalisi Macarıstana birləşmək istəmədiyini bildirirdi: “Orada qalın, bizi azad etməyin. Burada vəziyyətimiz yaxşıdır, sizdən də yaxşı yaşayırıq, özünüzü azad edin”.
Arbitraj prosesi 2 noyabr 1938-ci ildə, günorta saatlarında Vyanadakı Belvedere sarayında başlandı. Çexoslovakiya və Macarıstan nümayəndə heyətləri arqumentlərini irəli sürmək imkanı əldə etdilər. Xvalkovski qısa çıxış etmişdir və Çexoslovakiya tərəfinin mövqeyinin əsas təqdimatını Krno həyata keçirmişdir. Çexoslovakiya nümayəndələri Tiso və Voloşının da prosesdə iştirak etməsi üçün israrlı tələblər irəli sürsələr də, Ribbentrop və Çiano bu tələbi rədd etdilər. Onlar bildirdilər ki, yalnız mərkəzi hökumətlərin nümayəndələri (yəni vahid Çexoslovakiya dövlətinin, qismən muxtar Slovakiya və ya Karpat-Rusiyanın deyil) arbitrajda iştirak edə bilər. Bu qərar, həm də, Tisonun danışıqları çətinləşdirəcəyinə və Xvalkovskinin daha tabe olacağına dair qənaətdən irəli gəlirdi. Danışıqlar formal xarakter daşıyırdı və cəmi yarım gün ərzində yeni sərhəd xətti müəyyənləşdirildi. Axşam saat 7 radələrində Ribbentrop arbitraj qərarını elan etdikdə, Çexoslovakiya nümayəndə heyəti o qədər şoka düşmüşdü ki, Yozef Tisonu sənədi imzalamağa inandırmaq üçün Ribbentrop və Xvalkovski onunla ayrıca söhbət aparmalı oldular.
Arbitrajın etibarsız elan edilməsi
Beynəlxalq hüquq baxımından, Birinci Vyana arbitrajı sonradan etibarsız elan edildi. Arbitraj formal olaraq iki suveren dövlətin – Çexoslovakiya və Macarıstanın – könüllü razılığı əsasında həyata keçirilmiş kimi təqdim olunsa da, əslində Çexoslovakiya hökuməti bu arbitraja Nasist Almaniyası və Faşist İtaliyanın təzyiqi altında razı olmuşdu. Arbitraj qərarı həmçinin Macarıstanın ciddi tələbləri və siyasi təzyiqləri fonunda baş vermişdi. Tarixçilərin fikrinə görə, beynəlxalq hüquq normalarına əsasən, bu qərar qanunsuz hesab olunur və onun nəticələri hüquqi cəhətdən keçərli sayılmır. Münhen sazişində olduğu kimi, bu arbitrajda da Çexoslovakiyanın maraqları əsasən nəzərə alınmamış, arbitrlər isə hərbi güclərindən istifadə edərək qarşı tərəfi təzyiqlə razı salmışdılar. İkinci Dünya müharibəsinin sonunda Vyana arbitrajı beynəlxalq hüquq baxımından etibarsız elan edildi. Hüquqi nöqteyi-nəzərdən, bu arbitraj heç vaxt qanuni hüquqi akt hesab edilməmişdir. 1940-cı il dekabrın 11-də Böyük Britaniya Xarici İşlər Nazirliyi Çexoslovakiya hökumətinə rəsmi şəkildə bildirdi ki, Münhen sazişi Çexoslovakiya sərhədlərinə dair öhdəlik yaratmır. Britaniya sazişi formal baxımdan düzgün imzalanmış sayırdı, lakin onun 1939-cu il martın 15-dən etibarən etibarsız olduğunu bəyan etmişdir. Bu məsələyə dair danışıqlar 1942-ci ilin ortalarına qədər davam etmişdir.
1942-ci il iyunun 9-da, SSRİ-nin xarici işlər naziri Vyaçeslav Molotov, Çexoslovakiyanın Münhen sazişindən əvvəlki sərhədlərinə qaytarıldığını təsdiqlədi. 1944-cü il sentyabrın 26-da, İtaliyanın xarici işlər naziri Karlo Sforza Çexoslovakiya nümayəndəsinə bildirdi ki, İtaliya Münhen sazişi və Birinci Vyana arbitrajını əvvəldən etibarsız hesab edib. Bu mövqe 1947-ci il fevralın 10-da imzalanmış Paris sülh müqaviləsində rəsmi şəkildə təsdiqləndi. Müqavilənin 1-ci maddəsinin 4a bəndində qeyd olunurdu:
1938-ci il noyabrın 2-də qəbul edilmiş Vyana arbitrajının qərarları etibarsız elan edilir.
Müqavilədə həmçinin bildirilirdi ki, Macarıstan ilə Çexoslovakiya arasındakı sərhəd 1938-ci il yanvarın 1-də mövcud olan xətt üzrə bərpa olunacaq, yalnız Bratislavanın cənubundakı üç kənd istisna olmaqla, hansı ki Çexoslovakiyaya körpübaşı kimi verilmişdi.
Müharibədən sonrakı təqiblər
Münhen sazişi, Birinci Vyana arbitrajı və azlıq partiyalarının Çexoslovakiyanın parçalanmasında iştirakı, müharibədən sonrakı dövrdə Çexoslovakiyada azlıqlara münasibətin yenidən müəyyənləşdirilməsinə səbəb olmuşdur. Müharibədən əvvəlki Çexoslovakiya, azlıqlar – xüsusilə macarlar üçün – nisbətən geniş vətəndaş və sosial hüquqlar təmin edirdi. Hətta bir çox hallarda macarlar Macarıstanla müqayisədə daha çox hüquqlara malik idilər. Lakin müharibədən sonra macar azlığı ciddi diskriminasiyaya məruz qaldı. Çexoslovakiya–Macarıstan əhali mübadiləsi, slovaklaşdırma siyasəti və macarların deportasiyası (xüsusilə Sudet bölgəsinə) bu problemin "həll yolları" kimi həyata keçirildi.
1945-ci il aprelin 5-də qəbul edilmiş Koşitse hökumət proqramı, alman və macar azlıqlarına qarşı kollektiv məsuliyyət prinsipini əsas götürdü. Bu proqramın X və XI maddələri onların mülklərinin müsadirəsini, XV maddəsi isə azlıq məktəblərinin bağlanmasını nəzərdə tuturdu. Bu tədbirlər Çex və Slovakların, alman və macar azlıqları ilə olan “acı təcrübəsi” ilə əsaslandırılırdı. Hökumətin izahına görə, bu azlıqlar xarici təcavüzkar siyasətin “istəkli alətlərinə” çevrilmişdilər və xüsusilə Çexoslovakiya almanları nasistlərin milli qırğın kampaniyasında fəal iştirak etmişdilər. Bu proqram əsasında bir sıra hüquqi aktlar qəbul olunmuşdur. 1945-ci il avqustun 2-də prezident fərmanı ilə antifaşist mübarizədə iştirak etməyən macarlar Çexoslovakiya vətəndaşlığından məhrum edildi. Bundan əlavə, “Antifaşist mübarizə çərçivəsində görülmüş əməllərə amnistiya haqqında” qərar, macar azlığına qarşı törədilmiş ən ağır cinayətlərin belə cəzasız qalmasına şərait yaratmışdır. Çexoslovakiya və Macarıstan arasında əhali mübadiləsi həyata keçirilmişdir – 68,407 macar və 59,774 slovak yer dəyişmişdir. Bundan əlavə, 31,780 macar isə yalnız Vyana arbitrajından sonra bölgəyə köçdüyü üçün ölkədən çıxarılmışdır.
1948-ci ilin fevralında Çexoslovakiyada kommunist çevrilişi macarların statusunu dərhal yaxşılaşdırmasa da, 1948-ci ilin ikinci yarısından etibarən münasibətlər normallaşmağa başladı. 1948-ci il martın 15-də, Budapeştə səfəri zamanı Çexoslovakiya Konstitusiya Milli Assambleyasının sədri bəyan etdi ki, Macar xalqı keçmişdə slovaklara qarşı təzyiqlərə, macar zadəganlarının cinayətlərinə və Mikloş Horti rejiminə görə məsuliyyət daşımır. 1948-ci ilin oktyabrında, Çexoslovakiya parlamenti 1938-ci il noyabrın 1-də Slovakiyada yaşamış və cinayət törətməmiş macarların vətəndaşlığını bərpa etmişdir. Mülkiyyət məsələsi isə kommunist kollektivləşməsi fonunda aktuallığını itirdi.
1949-cu il aprelin 16-da Çexoslovakiya və Macarıstan dostluq və əməkdaşlıq haqqında saziş imzaladılar. 1949-cu il iyulun 25-də, Macarıstan hökuməti Birinci Vyana arbitrajından sonra ələ keçirilmiş bədii və tarixi əşyaların geri qaytarılması öhdəliyini üzərinə götürdü. Nəhayət, 1951-ci il noyabrın 11-də yekun saziş imzalandı. On il müddətinə qüvvədə qalmalı olan bu saziş tam şəkildə yerinə yetirilməmişdir.
İstinadlar
- Bystrický, Valerián. Vnútropolitický ohlas na zmeny hraníc v roku 1938 // Šmihula, Daniel (redaktor). Viedenská arbitráž v roku 1938 a jej európske súvislosti [Vienna Award in 1938 and its European context] (slovak). Bratislava: Ševt. 2008. ISBN .
- Čaplovič, Miloslav. Čs. branná moc po Mníchove: náčrt problematiky (október 1938 - marec 1939) // Viedenská arbitráž v roku 1938 a jej európske súvislosti : zborník príspevkov z vedeckej konferencie konanej v Bratislave 10. novembra 2008. Bratislava: Vojenský historický ústav. 2008. ISBN .
- Chorvát, Peter. "Maďarské kráľovské hovédskto vs. československé opevnenia – k problémom interacie" [Royal Hungarian Army vs. Czechoslovak fortifications – about interaction problems]. Vojenská história (slovak). Vojenský historický ústav. 1. 2008.
- Deák, Ladislav. Hra o Slovensko [The Game for Slovakia] (slovak). Bratislava: Slovak Academy of Sciences. 1991. ISBN .
- Deák, Ladislav. Viedenská arbitráž 2. November 1938. Dokumenty, zv. 1 (20. september – 2. november 1938) [Vienna Award of November 2, 1938: Documents, volume 1 (September 20 – November 2, 1938)] (slovak). Martin: Matica Slovenská. 2002.
- Deák, Ladislav. Viedenská arbitráž – "Mníchov pre Slovensko" [Vienna Award – "Munich for Slovakia"] (slovak). Bratislava: Korene. 1998. ISBN .
- Deák, Ladislav. Viedenská arbitráž 2. November 1938. Dokumenty, Okupácia, zv. 2 (2. november 1938 – 14. marec 1939) [Vienna Award of November 2, 1938: Documents, Occupation, volume 2 (November 2, 1938 – March 14, 1939)] (slovak). Martin: Matica Slovenská. 2003.
- Deák, Ladislav. Medzinárodno-politické súvislosti Viedenskej arbitráže a dôsledky pre južné SLovensko // Viedenská arbitráž v roku 1938 a jej európske súvislosti : zborník príspevkov z vedeckej konferencie konanej v Bratislave 10. novembra 2008. Bratislava: Vojenský historický ústav. 2008. 9–23. ISBN .
- Fabricius, Miroslav. Jozef Tiso – Prejavy a články (1938–1944) [Jozef Tiso – Speeches and articles (1938–1944)] (slovak). Bratislava: AEPress. 2007. ISBN .
- Janek, István. "János Esterházy v histórii stredovýchodnej Európy" [János Esterházy in the history of central-eastern Europe]. Historická revue (slovak). 3. March 2012.
- Jablonický, Viliam. Represie na nemaďarskom obyvateľstve na okupovanom južnom Slovensku po roku 1938 a ich odraz v spoločenskom a kultúrnom povedomí [Repressions against non-Hungarian population in occupied southern Slovakia after 1938 and their reflection in social and cultural awareness] // Mitáč, Ján (redaktor). Juh Slovenska po Viedeňskej arbitráži 1938–1945 [Southern Slovakia after the First Vienna Award 1938–1945] (slovak). Bratislava: Ústav pamäti národa. 2011. ISBN .
- Jesenský, Marcel. The Slovak–Polish Border, 1918–1947. Palgrave Macmillan. 2014. ISBN .
- Klimko, Jozef. Viedenská arbitráž a súčasnosť [Vienna Award and presence] // Šmihula, Daniel (redaktor). Viedenská arbitráž v roku 1938 a jej európske súvislosti [Vienna Award in 1938 and its European context] (slovak). Bratislava: Ševt. 2008. ISBN .
- Lacko, Martin. Slovenská republika 1939–1945 (slovak). Bratislava: Perfekt. 2008. ISBN .
- Mitáč, Ján. Krvavý incident v Šuranoch na Vianoce 1938 v spomienkach obyvateľov mesta Šurany [Bloody incident in Šurany on Christmas 1938 in the memories of citizens of Šurany] // Mitáč, Ján (redaktor). Juh Slovenska po Viedeňskej arbitráži 1938–1945 [Southern Slovakia after the First Vienna Award 1938–1945] (slovak). Bratislava: Ústav pamäti národa. 2011. ISBN .
- Mitáč, Ján; Štofková, Denisa. "Udalosti v Lučenci po Viedenskej arbitráži a ich dopad na obyvateľstvo mesta a blízkeho okolia" [Events in Lučenec after the Vienna Award, and their impact on the population of the town and surrounding area] (PDF). Pamäť národa (slovak). Ústav pamäti národa. 1. 2012.
- Nižňanský, Eduard. Prvé deportácie židov z územia Slovenska v novembri 1938 a úloha Jozefa Falátha a Adolfa Eichmanna [The first deportation of Jews from territory of Slovakia in November 1938 and role of Jozef Faláth and Adolf Eichmann] (slovak). Bratislava: Zing Print. 2000. ISBN .
- Pástor, Zoltán. Slováci a Maďari [Slovaks and Hungarians] (slovak). Martin: Matica Slovenská. 2011. ISBN .
- Šutaj, Štefan. Nútené presídlenie Maďarov do Čiech [Forced transfer of Hungarians to the Czech Lands] (slovak). Prešov: Univerzum. 2005. ISBN .
- Tilkovszky, Loránt. Južné Slovensko v rokoch 1938–1945 [Southern Slovakia during the years 1938–1945] (slovak). Bratislava: Vydavateľstvo Slovenskej akadémie vied. 1972.
- Janics, Kálmán. A hontalanság évei (macar). Madách Kiadó. 1979.
- Vrábel, Ferdinad. Náprava "krív" z Trianonu? Niekoľko epizód z obsadzovania južného Slovenska maďarským vojskom z v novembri 1938 [Correction od "injustices" of Trianon? Several episodes from occupation by southern SLovakia by Hungarian army in November 1938] // Mitáč, Ján (redaktor). Juh Slovenska po Viedeňskej arbitráži 1938–1945 [Southern Slovakia after the First Vienna Award 1938–1945] (slovak). Bratislava: Ústav pamäti národa. 2011. ISBN .
- Deák, Ladislav, Hungary's game for Slovakia, Slovak Academy of Sciences, 1996. (translation of Hra o Slovensko)
- Encyklopédia Slovenska (Encyclopedia of Slovakia), vol. VI, Slovak Academy of Sciences, 1982. Jerzy Kupliński, "Polskie działania dywersyjne na Ukrainie Zakarpackiej w 1938 r." ("Polish 1938 Covert Operations in Transcarpathian Ukraine"), Wojskowy Przegląd Historyczny (Military Historical Review), no. 4, 1996.
- Józef Kasparek, Przepust karpacki: tajna akcja polskiego wywiadu (The Carpathian Bridge: a Covert Polish Intelligence Operation), Warszawa, Wydawnictwo Czasopism i Książek Technicznych SIGMA NOT, 1992, ISBN .
- Text of the first arbitral award of Vienna Edward Chaszar: The Czechoslovak-Hungarian Border Dispute of 1938
- Bill Tarkulich, Additional Annexation of Eastern Slovakia by Hungary, 23–26 March 1939. Sources: Edward Chaszar: The Czechoslovak-Hungarian Border Dispute of 1938 Veress, Laura-Louis: Clear the Line – Hungary's Struggle to Leave the Axis During the Second World War League of Nations Archives, Chronology 1939: Slovakian and Carpatho-Ukrainian Independence Arxivləşdirilib sentyabr 27, 2011, at the Wayback Machine Palais des Nations, CH-1211, Geneva 10, Switzerland; Center for the Study of Global Change, 201 N. Indiana Avenue, Bloomington, Indiana Text of the first arbitral award of Vienna, from a UN website
Ədəbiyyat
- Komjathy, Anthony. "The First Vienna Award (November 2, 1938)." Austrian History Yearbook 15 (1979): 130-156.
- Ward, James Mace. "The 1938 First Vienna Award and the Holocaust in Slovakia." Holocaust and Genocide Studies 29.1 (2015): 76–108.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Birinci Vyana arbitraji alm Erste Wiener Schiedsspruch mac Elso becsi dontes 2 noyabr 1938 ci ilde Avstriyanin paytaxti Vyanada Almaniya ve Italiya numayendelerinin vasiteciliyi ile qebul edilmis beynelxalq qerar Bu arbitrajin neticesinde Cexoslovakiya oz cenub erazilerinin bir hissesini esasen macarlarin yasadigi bolgeleri Macaristana guzeste getmisdir Birinci Vyana arbitrajiImzalanma tarixi 2 noyabr 1938Imzalanma yeri VyanaBelveder sarayiImzalayanlar Macaristan Almaniya Italiya Imzalamayan tereflerin istiraki PolsaTerefler Macaristan Vikianbarda elaqeli mediafayllarTarixi1938 ci ilde Munhen sazisinden sonra Cexoslovakiya ciddi siyasi ve erazi tezyiqlerle uzlesmisdir Almaniya Sudet bolgesini ele kecirdikden sonra Macaristan ve Polsa da oz tarixi torpaqlari saydiqlari erazileri teleb etmeye basladilar Macaristan esasen 1920 ci il Trianon sulh muqavilesi ile itirdiyi erazileri berpa etmek isteyirdi Cexoslovakiya ile Macaristan arasinda danisiqlar netice vermediyi ucun mesele Almaniya ve Italiyanin vasiteciliyi ile beynelxalq arbitraja cixarildi Arbitraj 1938 ci il noyabrin 2 de Vyanada kecirilmisdir Qerar Almaniyanin xarici isler naziri Ioahim fon Ribbentrop ve Italiyanin xarici isler naziri Qaleatsso Ciano terefinden qebul edilmisdir Arbitraj qerarina esasen Cexoslovakiya 11 min kvadrat kilometr erazini ve 1 milyondan cox ehalisi olan bolgeni Macaristana guzeste getmisdir Bu eraziler esasen Slovakiyanin cenub hissesini ve Karpat Ukraynanin bezi bolgelerini ehate edirdi Birinci Vyana arbitraji Cexoslovakiyanin zeiflemesine ve olkede daxili parcalanmanin derinlesmesine sebeb olmusdur Bu hadise hemcinin Ikinci Dunya muharibesi erefesinde Avropada guc balansinin Almaniyanin xeyrine deyisdiyini gosterdi Arbitraj qerari yerli ehali arasinda etnik qarsidurmalari artirmisdir ve regionda sabitliyi daha da pozmusdur 1939 cu ilin martinda Almaniya Cexoslovakiyani tam isgal etmis Macaristan ise Karpat Ukraynani ilhaq etmisdir 1940 ci ilde ise ile Macaristan Ruminiyadan da bezi erazileri geri almisdir Arbitraj Qaleatsso Ciano Ioahim fon Ribbentrop Arbitraj qerari 1938 ci il noyabrin 2 de Avstriyanin paytaxti Vyanada qebul edildi Qerar Almaniyanin xarici isler naziri Ioahim fon Ribbentrop ve Italiyanin xarici isler naziri Qaleatsso Ciano terefinden elan olundu Macaristan numayende heyetine xarici isler naziri rehberlik edirdi ve onu tehsil naziri Pal Teleki musayiet edirdi Cexoslovakiya numayende heyetine ise xarici isler naziri basciliq edirdi onu diplomat Ivan Krno musayiet edirdi Cexoslovakiya numayende heyetinin muhum uzvleri arasinda Subkarpat Rusiyasinin bas naziri Avqustin Volosin Slovakiyanin bas naziri Yozef Tiso ve edliyye naziri Ferdinand Dyurcanski de yer alirdi Arbitrajda nasist Almaniyasinin yuksek vezifeli sexsi Her mann Gorinq de istirak edirdi Arbitrajdan bir nece gun evvel Budapeste serhed kendlerinden bezi mesajlar daxil olmusdu ki hemin kendlerin ehalisi Macaristana birlesmek istemediyini bildirirdi Orada qalin bizi azad etmeyin Burada veziyyetimiz yaxsidir sizden de yaxsi yasayiriq ozunuzu azad edin Arbitraj prosesi 2 noyabr 1938 ci ilde gunorta saatlarinda Vyanadaki Belvedere sarayinda baslandi Cexoslovakiya ve Macaristan numayende heyetleri arqumentlerini ireli surmek imkani elde etdiler Xvalkovski qisa cixis etmisdir ve Cexoslovakiya terefinin movqeyinin esas teqdimatini Krno heyata kecirmisdir Cexoslovakiya numayendeleri Tiso ve Volosinin da prosesde istirak etmesi ucun israrli telebler ireli surseler de Ribbentrop ve Ciano bu telebi redd etdiler Onlar bildirdiler ki yalniz merkezi hokumetlerin numayendeleri yeni vahid Cexoslovakiya dovletinin qismen muxtar Slovakiya ve ya Karpat Rusiyanin deyil arbitrajda istirak ede biler Bu qerar hem de Tisonun danisiqlari cetinlesdireceyine ve Xvalkovskinin daha tabe olacagina dair qenaetden ireli gelirdi Danisiqlar formal xarakter dasiyirdi ve cemi yarim gun erzinde yeni serhed xetti mueyyenlesdirildi Axsam saat 7 radelerinde Ribbentrop arbitraj qerarini elan etdikde Cexoslovakiya numayende heyeti o qeder soka dusmusdu ki Yozef Tisonu senedi imzalamaga inandirmaq ucun Ribbentrop ve Xvalkovski onunla ayrica sohbet aparmali oldular Arbitrajin etibarsiz elan edilmesiBeynelxalq huquq baximindan Birinci Vyana arbitraji sonradan etibarsiz elan edildi Arbitraj formal olaraq iki suveren dovletin Cexoslovakiya ve Macaristanin konullu raziligi esasinda heyata kecirilmis kimi teqdim olunsa da eslinde Cexoslovakiya hokumeti bu arbitraja Nasist Almaniyasi ve Fasist Italiyanin tezyiqi altinda razi olmusdu Arbitraj qerari hemcinin Macaristanin ciddi telebleri ve siyasi tezyiqleri fonunda bas vermisdi Tarixcilerin fikrine gore beynelxalq huquq normalarina esasen bu qerar qanunsuz hesab olunur ve onun neticeleri huquqi cehetden kecerli sayilmir Munhen sazisinde oldugu kimi bu arbitrajda da Cexoslovakiyanin maraqlari esasen nezere alinmamis arbitrler ise herbi guclerinden istifade ederek qarsi terefi tezyiqle razi salmisdilar Ikinci Dunya muharibesinin sonunda Vyana arbitraji beynelxalq huquq baximindan etibarsiz elan edildi Huquqi noqteyi nezerden bu arbitraj hec vaxt qanuni huquqi akt hesab edilmemisdir 1940 ci il dekabrin 11 de Boyuk Britaniya Xarici Isler Nazirliyi Cexoslovakiya hokumetine resmi sekilde bildirdi ki Munhen sazisi Cexoslovakiya serhedlerine dair ohdelik yaratmir Britaniya sazisi formal baximdan duzgun imzalanmis sayirdi lakin onun 1939 cu il martin 15 den etibaren etibarsiz oldugunu beyan etmisdir Bu meseleye dair danisiqlar 1942 ci ilin ortalarina qeder davam etmisdir 1942 ci il iyunun 9 da SSRI nin xarici isler naziri Vyaceslav Molotov Cexoslovakiyanin Munhen sazisinden evvelki serhedlerine qaytarildigini tesdiqledi 1944 cu il sentyabrin 26 da Italiyanin xarici isler naziri Karlo Sforza Cexoslovakiya numayendesine bildirdi ki Italiya Munhen sazisi ve Birinci Vyana arbitrajini evvelden etibarsiz hesab edib Bu movqe 1947 ci il fevralin 10 da imzalanmis Paris sulh muqavilesinde resmi sekilde tesdiqlendi Muqavilenin 1 ci maddesinin 4a bendinde qeyd olunurdu 1938 ci il noyabrin 2 de qebul edilmis Vyana arbitrajinin qerarlari etibarsiz elan edilir Muqavilede hemcinin bildirilirdi ki Macaristan ile Cexoslovakiya arasindaki serhed 1938 ci il yanvarin 1 de movcud olan xett uzre berpa olunacaq yalniz Bratislavanin cenubundaki uc kend istisna olmaqla hansi ki Cexoslovakiyaya korpubasi kimi verilmisdi Muharibeden sonraki teqiblerMunhen sazisi Birinci Vyana arbitraji ve azliq partiyalarinin Cexoslovakiyanin parcalanmasinda istiraki muharibeden sonraki dovrde Cexoslovakiyada azliqlara munasibetin yeniden mueyyenlesdirilmesine sebeb olmusdur Muharibeden evvelki Cexoslovakiya azliqlar xususile macarlar ucun nisbeten genis vetendas ve sosial huquqlar temin edirdi Hetta bir cox hallarda macarlar Macaristanla muqayisede daha cox huquqlara malik idiler Lakin muharibeden sonra macar azligi ciddi diskriminasiyaya meruz qaldi Cexoslovakiya Macaristan ehali mubadilesi slovaklasdirma siyaseti ve macarlarin deportasiyasi xususile Sudet bolgesine bu problemin hell yollari kimi heyata kecirildi 1945 ci il aprelin 5 de qebul edilmis Kositse hokumet proqrami alman ve macar azliqlarina qarsi kollektiv mesuliyyet prinsipini esas goturdu Bu proqramin X ve XI maddeleri onlarin mulklerinin musadiresini XV maddesi ise azliq mekteblerinin baglanmasini nezerde tuturdu Bu tedbirler Cex ve Slovaklarin alman ve macar azliqlari ile olan aci tecrubesi ile esaslandirilirdi Hokumetin izahina gore bu azliqlar xarici tecavuzkar siyasetin istekli aletlerine cevrilmisdiler ve xususile Cexoslovakiya almanlari nasistlerin milli qirgin kampaniyasinda feal istirak etmisdiler Bu proqram esasinda bir sira huquqi aktlar qebul olunmusdur 1945 ci il avqustun 2 de prezident fermani ile antifasist mubarizede istirak etmeyen macarlar Cexoslovakiya vetendasligindan mehrum edildi Bundan elave Antifasist mubarize cercivesinde gorulmus emellere amnistiya haqqinda qerar macar azligina qarsi toredilmis en agir cinayetlerin bele cezasiz qalmasina serait yaratmisdir Cexoslovakiya ve Macaristan arasinda ehali mubadilesi heyata kecirilmisdir 68 407 macar ve 59 774 slovak yer deyismisdir Bundan elave 31 780 macar ise yalniz Vyana arbitrajindan sonra bolgeye kocduyu ucun olkeden cixarilmisdir 1948 ci ilin fevralinda Cexoslovakiyada kommunist cevrilisi macarlarin statusunu derhal yaxsilasdirmasa da 1948 ci ilin ikinci yarisindan etibaren munasibetler normallasmaga basladi 1948 ci il martin 15 de Budapeste seferi zamani Cexoslovakiya Konstitusiya Milli Assambleyasinin sedri beyan etdi ki Macar xalqi kecmisde slovaklara qarsi tezyiqlere macar zadeganlarinin cinayetlerine ve Miklos Horti rejimine gore mesuliyyet dasimir 1948 ci ilin oktyabrinda Cexoslovakiya parlamenti 1938 ci il noyabrin 1 de Slovakiyada yasamis ve cinayet toretmemis macarlarin vetendasligini berpa etmisdir Mulkiyyet meselesi ise kommunist kollektivlesmesi fonunda aktualligini itirdi 1949 cu il aprelin 16 da Cexoslovakiya ve Macaristan dostluq ve emekdasliq haqqinda sazis imzaladilar 1949 cu il iyulun 25 de Macaristan hokumeti Birinci Vyana arbitrajindan sonra ele kecirilmis bedii ve tarixi esyalarin geri qaytarilmasi ohdeliyini uzerine goturdu Nehayet 1951 ci il noyabrin 11 de yekun sazis imzalandi On il muddetine quvvede qalmali olan bu sazis tam sekilde yerine yetirilmemisdir IstinadlarBystricky Valerian Vnutropoliticky ohlas na zmeny hranic v roku 1938 Smihula Daniel redaktor Viedenska arbitraz v roku 1938 a jej europske suvislosti Vienna Award in 1938 and its European context slovak Bratislava Sevt 2008 ISBN 978 80 8106 009 0 Caplovic Miloslav Cs branna moc po Mnichove nacrt problematiky oktober 1938 marec 1939 Viedenska arbitraz v roku 1938 a jej europske suvislosti zbornik prispevkov z vedeckej konferencie konanej v Bratislave 10 novembra 2008 Bratislava Vojensky historicky ustav 2008 ISBN 978 80 8106 009 0 Chorvat Peter Madarske kraľovske hovedskto vs ceskoslovenske opevnenia k problemom interacie Royal Hungarian Army vs Czechoslovak fortifications about interaction problems Vojenska historia slovak Vojensky historicky ustav 1 2008 Deak Ladislav Hra o Slovensko The Game for Slovakia slovak Bratislava Slovak Academy of Sciences 1991 ISBN 80 224 0370 9 Deak Ladislav Viedenska arbitraz 2 November 1938 Dokumenty zv 1 20 september 2 november 1938 Vienna Award of November 2 1938 Documents volume 1 September 20 November 2 1938 slovak Martin Matica Slovenska 2002 Deak Ladislav Viedenska arbitraz Mnichov pre Slovensko Vienna Award Munich for Slovakia slovak Bratislava Korene 1998 ISBN 80 967587 7 2 Deak Ladislav Viedenska arbitraz 2 November 1938 Dokumenty Okupacia zv 2 2 november 1938 14 marec 1939 Vienna Award of November 2 1938 Documents Occupation volume 2 November 2 1938 March 14 1939 slovak Martin Matica Slovenska 2003 Deak Ladislav Medzinarodno politicke suvislosti Viedenskej arbitraze a dosledky pre juzne SLovensko Viedenska arbitraz v roku 1938 a jej europske suvislosti zbornik prispevkov z vedeckej konferencie konanej v Bratislave 10 novembra 2008 Bratislava Vojensky historicky ustav 2008 9 23 ISBN 978 80 8106 009 0 Fabricius Miroslav Jozef Tiso Prejavy a clanky 1938 1944 Jozef Tiso Speeches and articles 1938 1944 slovak Bratislava AEPress 2007 ISBN 978 80 88880 46 2 Janek Istvan Janos Esterhazy v historii stredovychodnej Europy Janos Esterhazy in the history of central eastern Europe Historicka revue slovak 3 March 2012 Jablonicky Viliam Represie na nemadarskom obyvateľstve na okupovanom juznom Slovensku po roku 1938 a ich odraz v spolocenskom a kulturnom povedomi Repressions against non Hungarian population in occupied southern Slovakia after 1938 and their reflection in social and cultural awareness Mitac Jan redaktor Juh Slovenska po Viedenskej arbitrazi 1938 1945 Southern Slovakia after the First Vienna Award 1938 1945 slovak Bratislava Ustav pamati naroda 2011 ISBN 978 80 89335 45 9 Jesensky Marcel The Slovak Polish Border 1918 1947 Palgrave Macmillan 2014 ISBN 978 1 137 44964 1 Klimko Jozef Viedenska arbitraz a sucasnost Vienna Award and presence Smihula Daniel redaktor Viedenska arbitraz v roku 1938 a jej europske suvislosti Vienna Award in 1938 and its European context slovak Bratislava Sevt 2008 ISBN 978 80 8106 009 0 Lacko Martin Slovenska republika 1939 1945 slovak Bratislava Perfekt 2008 ISBN 978 80 8046 408 0 Mitac Jan Krvavy incident v Suranoch na Vianoce 1938 v spomienkach obyvateľov mesta Surany Bloody incident in Surany on Christmas 1938 in the memories of citizens of Surany Mitac Jan redaktor Juh Slovenska po Viedenskej arbitrazi 1938 1945 Southern Slovakia after the First Vienna Award 1938 1945 slovak Bratislava Ustav pamati naroda 2011 ISBN 978 80 89335 45 9 Mitac Jan Stofkova Denisa Udalosti v Lucenci po Viedenskej arbitrazi a ich dopad na obyvateľstvo mesta a blizkeho okolia Events in Lucenec after the Vienna Award and their impact on the population of the town and surrounding area PDF Pamat naroda slovak Ustav pamati naroda 1 2012 Niznansky Eduard Prve deportacie zidov z uzemia Slovenska v novembri 1938 a uloha Jozefa Falatha a Adolfa Eichmanna The first deportation of Jews from territory of Slovakia in November 1938 and role of Jozef Falath and Adolf Eichmann slovak Bratislava Zing Print 2000 ISBN 80 88997 03 8 Pastor Zoltan Slovaci a Madari Slovaks and Hungarians slovak Martin Matica Slovenska 2011 ISBN 978 80 8128 004 7 Sutaj Stefan Nutene presidlenie Madarov do Ciech Forced transfer of Hungarians to the Czech Lands slovak Presov Univerzum 2005 ISBN 80 89046 29 0 Tilkovszky Lorant Juzne Slovensko v rokoch 1938 1945 Southern Slovakia during the years 1938 1945 slovak Bratislava Vydavateľstvo Slovenskej akademie vied 1972 Janics Kalman A hontalansag evei macar Madach Kiado 1979 Vrabel Ferdinad Naprava kriv z Trianonu Niekoľko epizod z obsadzovania juzneho Slovenska madarskym vojskom z v novembri 1938 Correction od injustices of Trianon Several episodes from occupation by southern SLovakia by Hungarian army in November 1938 Mitac Jan redaktor Juh Slovenska po Viedenskej arbitrazi 1938 1945 Southern Slovakia after the First Vienna Award 1938 1945 slovak Bratislava Ustav pamati naroda 2011 ISBN 978 80 89335 45 9 Deak Ladislav Hungary s game for Slovakia Slovak Academy of Sciences 1996 translation of Hra o Slovensko Encyklopedia Slovenska Encyclopedia of Slovakia vol VI Slovak Academy of Sciences 1982 Jerzy Kuplinski Polskie dzialania dywersyjne na Ukrainie Zakarpackiej w 1938 r Polish 1938 Covert Operations in Transcarpathian Ukraine Wojskowy Przeglad Historyczny Military Historical Review no 4 1996 Jozef Kasparek Przepust karpacki tajna akcja polskiego wywiadu The Carpathian Bridge a Covert Polish Intelligence Operation Warszawa Wydawnictwo Czasopism i Ksiazek Technicznych SIGMA NOT 1992 ISBN 83 85001 96 4 Text of the first arbitral award of Vienna Edward Chaszar The Czechoslovak Hungarian Border Dispute of 1938 Bill Tarkulich Additional Annexation of Eastern Slovakia by Hungary 23 26 March 1939 Sources Edward Chaszar The Czechoslovak Hungarian Border Dispute of 1938 Veress Laura Louis Clear the Line Hungary s Struggle to Leave the Axis During the Second World War League of Nations Archives Chronology 1939 Slovakian and Carpatho Ukrainian Independence Arxivlesdirilib sentyabr 27 2011 at the Wayback Machine Palais des Nations CH 1211 Geneva 10 Switzerland Center for the Study of Global Change 201 N Indiana Avenue Bloomington Indiana Text of the first arbitral award of Vienna from a UN websiteEdebiyyatKomjathy Anthony The First Vienna Award November 2 1938 Austrian History Yearbook 15 1979 130 156 Ward James Mace The 1938 First Vienna Award and the Holocaust in Slovakia Holocaust and Genocide Studies 29 1 2015 76 108