fbpx
Wikipedia

Azərbaycan əlifbası

Avqust 01, 2021

Azərbaycan əlifbası (azərb-ərəb. آذربایجان الفباسی‎, azərb-kiril: Азəрбајҹан әлифбасы) Azərbaycan dilinin əlifbası. Azərbaycan Respublikasında latın qrafikalı, Cənubi Azərbaycanda ərəb qrafikalı, Dağıstanda isə kiril qrafikalı əlifbadan istifadə olunur.

Tarixi

Türk yazı tarixi uyğurların əlifbaleonsıyla başlasa da, Azərbaycan dilinin yazılması ərəb əlifbasının bir variantı ila başlanıb. Səlcuq və Səfəvi Türkləri X əsrdən başlayaraq ərəb əlifbasını əsas tutmuş və ərəb-fars əlifbası vasitəsilə çoxlu əsərlər yaratmışlar.

Ərəb əlifbası Azərbaycan dilinə kamilən uyğun olmasa da, keçmiş dövrlərdə bu əlifba vasitəsilə çox sayda dəyərli ədəbi və elmi əsərlər yaradılmışdır.

Cənubi Azərbaycanda isə bu gün də azərbaycanlılar təkcə fars dilində təhsil aldıqlarına görə ərəb əlifbasını öyrənirlər. İranda Azərbaycan dilini latın alifbası ilə yazma, heç bir qanun keçmədən, bir curm kimi sayılır. İran azərbaycanlıları öz dillərində təhsil almadıqları üçün, yalnız Azərbaycan dilində danışıq ədəbiyyatı ilə tanışdırlar.

Latın qrafikalı əlifbaya keçid

 
19-cu əsrin ortalarında Mirzə Fətəli Axundzadə tərəfindən tərtib olunan yeni əlifba layihəsi. Milli Azərbaycan Tarixi Muzeyi (Bakı)

Azərbaycan dilində yazının latın qrafikasına keçirilməsi üçün ilkin layihələr 19-cu əsrin ortalarında meydana çıxdı. Bu layihələrdən biri Mirzə Fətəli Axundzadə tərəfindən tərtib edilmişdi, amma bu layihə elə kağız üzərində də qaldı. Beləliklə, 1857-ci ildə Axundov ərəb əlifbasının islahatı ilə bağlı ilk layihəsini fars dilində yazdı, burada ərəb yazısının çatışmazlıqlarına işarə etdi və həll yollarını təklif etdi. 1863-cü ildə Axundov öz layihəsinə dəstək tapmaq məqsədilə İstanbula səfər etdi. Lakin Axundovun layihəsinin bəyənilməsinə baxmayaraq, "Əncüməni Daniş" Elmi Cəmiyyəti tərəfindən layihə rədd edildi. Cavabında Axundov “İslam əlifbasını tamamilə rədd etməyi, Avropa yazı sistemini qəbul etməyi və buna görə soldan sağa yazmağı” təklif etdi ... və s. Yeni bir layihə üzərində işləmə nəticəsində Axundov yeni bir əlifba tərtib etdi, əlifba Avropa sisteminə əsaslanırdı və 42 hərf (32 samit və 10 sait) daxildir. Axundov yeni layihədə həm ərəb əlifbasında mövcud olan hərfləri qorudu, həm də əskik saitləri əlavə etdi.

20-ci əsrin əvvəllərində Latın əlifbasına keçid məsələsi Azərbaycan ziyalıları tərəfindən dəfələrlə gündəmə gətirildi. Cəlil Məmmədquluzadə, Həsən bəy Zərdabi, Nəriman Nərimanov və başqaları ərəb əlifbasının dəyişdirilməsini müdafiə etdilər [6] . 1919-cu ildə yeni əlifba hazırlamaq üçün Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Təhsil Nazirliyinin nəzdində bir komissiya yaradıldı. Abdulla bəy Əfəndizadənin təqdim etdiyi layihələrdən biri təsdiqlənərək çap olundu.

Əfəndizadənin əlifba layihəsi: a ä b c ç d e ë f g h i j k l m n n̈ o ö p q ƣ r s t u v w x y z ƶ '(apostrof)

Vətəndaş müharibəsi bu layihənin həyata keçirilməsinə mane oldu. Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikası elan olunduqdan sonra Azərbaycan yazılarının latınlaşdırılması məsələsi yenidən aktuallaşdı. Uzun müzakirələrdən sonra 1922-ci ildə yeni əlifba təsdiqləndi və 1925-ci ildə ərəb əlifbası ilə paralel olaraq rəsmi istifadəyə verildi.

1922 əlifbası: Aa Bb Cc Çç Dd Ee Əə Ff Gg Ƣƣ Hh Ii    Jj Kk Ll Mm Nn ​​Ŋŋ Oo Ɵɵ Pp Qq Rr Ss Tt Uu Vv Xx Yy Zz Ƶƶ    '(apostrof)

 
1944-cü ilin aprelində Mehdi Hüseynzadənin latın qrafikalı əlifba yazdığı bir şeir

1926-cı ildən etibarən yeni əlifbanın təkmilləşdirilməsi ilə bağlı müzakirələr başlayır. 1926-cı ilin mayında Azərbaycan Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin sədri Səməd ağa Ağamalıoğlu latın qrafikasına keçidi Şərqdəki inqilabın mərkəzi məsələsi elan edir. Nəticədə, 1933-cü ildə bəzi hərflərin stilini və bəzilərinin fonetik qarşılığını dəyişdirən yeni bir əlifba qəbul edildi. 1938-ci ildə latın qrafikalı Azərbaycan əlifbasında daha bir dəqiqləşdirilmə edildi (N̡n hərfi ləğv edildi).

1938 əlifbası: Aa Bʙ Cc Çç Dd Ee Əə Ff Gg Ƣƣ Hh Ii    Jj Kk Qq Ll Mm Nn ​​Oo Ɵɵ Pp Rr Ss Şş Tt Uu Vv Xx Yy Zz Ƶƶ '(apostrof)

Yeni əlifbanın tətbiqi kəndlilərin etirazına tuş gəldi. 1928-1929-cu illərdə və yenidən 1931-1932-ci illərdə bütün Azərbaycanda kəndlərə yeni əlifba əsasında oxumaq və yazmağı öyrətmək üçün gələn müəllimlərə, komsomolçulara və qadınlar şöbəsinin fəallarına qarşı kəndlilər tərəfindən zorakılıq halları mövcud idi.

Kirilləşdirmə

1939-cu ilin mayında Azərbaycan əlifbasının kiril qrafikasına keçirilməsi ilə bağlı müzakirələr başladı. Bir çox fərqli layihə irəli sürüldü və dərc olundu. İlk layihə belə idi: Аа, Бб, Вв, Гг, Ƣƣ, Дд, Ее, Әә, Жж, Зз, Ии, Йй, Кк, Ққ, Лл, Мм, Нн, Оо, Өө, Пп, Рр, Сс, Тт, Уу, Ўў, Фф, Хх, Һһ, Чч, Ҷҷ, Шш, Ыы, ’ (apostrof). 1939-cu ilin avqustunda təklif olunan başqa bir layihə: Аа, Бб, Вв, Гг, Gg, Һһ, Ƣƣ, Дд, Ее, Әә, Жж, Зз, Ии, Јј, Кк, Лл, Мм, Нн, Оо, Өө, Пп, Рр, Сс, Тт, Уу, Үү, Фф, Хх, Чч, Шш, Ыы, ’ (apostrof). Nəticədə, 15 noyabr 1939-cu ildə Azərbaycan SSR Xalq Komissarları Soveti yanında əlifba komissiyası tərəfindən hazırlanmış yeni bir kiril qrafikalı əlifba layihəsi rəsmi olaraq təsdiq edildi. 1939-cu ilin rəsmi təsdiqli əlifbası: Аа, Бб, Вв, Гг, Ғғ, Дд, Ее, Әә, Жж, Зз, Ии, Йй, Кк, Ҝҝ, Лл, Мм, Нн, Оо, Өө, Пп, Рр, Сс, Тт, Уу, Үү, Фф, Хх, Һһ, Цц, Чч, Ҹҹ, Шш, Ыы, Ээ, Юю, Яя, ’ (apostrof)


1947-ci ildə Rus dilindən alınma sözlərdə istifadə olunan Цц hərfi əlifbadan çıxarıldı. 1958-ci ildə Ээ, Юю, Яя hərfləri də əlifbadan çıxarıldı və Йй hərfi Јј ilə əvəzləndi. Bu əlifba rəsmi olaraq 2001-ci ilədək etibarlı idi. Dağıstanda yaşayan azərbaycanlılar məktəblərdə Azərbaycan dili dərslərində latın qrafikasından istifadə olunmasına baxmayaraq, kiril əsaslı əlifbadan istifadə etməyə davam edirlər. Azərbaycan dilində nəşr olunan Dərbənd qəzeti materialları əsasən kiril qrafikasında yayımlayır, amma bəzi məqalələr latın qrafikasında çap olunur. Azərbaycan kiril əlifbasının fərqləndirici xüsusiyyəti digər dillərin əlifbalarında mövcud olmayan Ҝ və Ҹ hərflərinin daxil olması idi.

Azərbaycan dilində əlifba dəyişikləri və qarşılıqları

Transliterasiya cədvəli
Ərəb Latın Latın Kirill Latın IPA
Cənubi Azərbaycan və 1929-cu ilə qədər Şimali Azərbaycan 1929–1933 1933–1939 1958–1991 1991-ci ildən
آ،ﺍ A a A a А а A a [ɑ̞/ɑ̞ː]
ﺏ B b B b Б б B b [b]
ﺝ C c Ç ç Ҹ ҹ C c [d͡ʑ]
چ Ç ç C c Ч ч Ç ç [t͡ɕ/t͡ɕʰ]
ﺩ D d D d Д д D d [d]
ائ E e E e Е е E e [e/e̞]
ه/اَ Ə ə Ə ə Ә ә Ə ə [æ]
ﻑ F f F f Ф ф F f [f]
گ Ƣ ƣ G g Ҝ ҝ G g [ɟ]
ﻍ G g Ƣ ƣ Ғ ғ Ğ ğ [ɣ/ʁ (ʕ/ʢ)]
ﺡ H h H h Һ һ H h [h/hˁ]
ﺥ X x X x Х х X x [x/χ]
ایٛ I̡ ı̡ Ь ь Ы ы I ı [ə]
ای I i I i И и İ i [i/ɪ]
ژ Ƶ ƶ Ƶ ƶ Ж ж J j [ʒ]
ك Q q K k К к K k [c/cʰ/k (ç)]
ق K k Q q Г г Q q [g/ɢ]
ل L l L l Л л L l [l/ɫ]
م M m M m М м M m [m]
ن N n N n Н н N n [n]
ڭ N̡ n̡ N̡ n̡ [ŋ/ɴ]
اوْ O o O o О о O o [ɔ]
اؤ Ɵ ɵ Ɵ ɵ Ө ө Ö ö [œ]
پ P p P p П п P p [p/pʰ]
ﺭ R r R r Р р R r [ɾ/r]
ﺙ,ﺱ,ﺹ S s S s С с S s [s]
ﺵ З з Ş ş Ш ш Ş ş [ʃ/ʂ/ɕ]
ﺕ,ﻁ T t T t Т т T t [t/tʰ]
اوُ Y y U u У у U u [u]
اﻭٚ U u Y y Ү ү Ü ü [y]
و V v V v В в V v [v]
ي J j J j Ј ј Y y [j]
ﺫ,ﺯ,ﺽ,ﻅ Z z Z z З з Z z [z]
ع,ء ' ' ' ' [ʔ/ː]

Misal

 
Bir rəsmi sənəddə eyni vaxtda latın və kiril əlifbalarının işlənməsi. (Bəhmənyar Azərbaycaninin anadan olmasının 1000 illik yubileyinin keçirilməsi barədə Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarı (Bakı, 5 noyabr, 1992))
Ərəb əlifbası بۆتون اینسانلار لیاقت و حۆقوقلارینا گؤره آزاد و برابر دوْغولورلار. اوْنلارین شۆعورلاری و ویجدانلاری وار و بیر-بیرلرینه مۆناسیبتده قارداشلیق روحوندا داورانمالیدیرلار.
Latın 1929–1933 Butun insanlar ləjakət və hukykları̡na ƣɵrə azad və bərabər dogylyrlar. Onları̡n зuyrları̡ və vicdanları̡ var və bir-birlərinə munasibətdə kardaзlı̡k ryhynda davranmalı̡dı̡rlar.
Latın 1933–1939 (Yanalif) Bytyn insanlar ləjaqət və hyquqlarьna gɵrə azad və bərabər doƣulurlar. Onlarьn şyurlarь və viçdanlarь var və вir-вirlərinə mynasiвətdə qardaşlьq ruhunda davranmalьdьrlar.
Kiril 1939–1958 Бүтүн инсанлар ләягәт вә һүгугларына ҝөрә азад вә бәрабәр доғулурлар. Онларын шүурлары вә виҹданлары вар вә бир-бирләринә мүнасибәтдә гардашлыг руһунда давранмалыдырлар.
Kiril 1958–1991 Бүтүн инсанлар ләјагәт вә һүгугларына ҝөрә азад вә бәрабәр доғулурлар. Онларын шүурлары вә виҹданлары вар вә бир-бирләринә мүнасибәтдә гардашлыг руһунда давранмалыдырлар.
Latın 1991–1992 Bütün insanlar läyaqät vä hüquqlarına görä azad vä bärabär doğulurlar. Onların şüurları vä vicdanları var vä bir-birlärinä münasibätdä qardaşlıq ruhunda davranmalıdırlar.
Müasir latın (1992) Bütün insanlar ləyaqət və hüquqlarına görə azad və bərabər doğulurlar. Onların şüurları və vicdanları var və bir-birlərinə münasibətdə qardaşlıq ruhunda davranmalıdırlar.
BFƏ byt̪yn̪ in̪s̪ɑ̝n̪ɫ̪ɑ̝ɾ l̪æjɑ̝ːɢæt̪ væ hygugl̪ɑ̝ɾən̪ɑ̝ ɟœɾæ ʔɑ̞ːz̪ɑ̝d̪ væ bæɾɑ̝ːbæɾ d̪ɔʁuɫ̪uɾl̪ˤɑ̝ɾ ɔn̪l̪ɑ̝ɾən̪ ɕyʔuɾl̪ɑ̝ɾə væ vid͡ʑd̪ɑ̝n̪l̪ɑ̝ɾə vɑ̝ɾ væ biɾbiɾlæɾin̪æ myn̪ɑ̝ːs̪ibæt̪̊d̪æ gɑ̝ɾd̪ɑ̝ʃləg ɾuːhun̪d̪ɑ̝ d̪ɑ̝vɾɑ̝n̪mɑ̝lˤəd̪əlɑ̝ɾ

Sait və samitlər haqqında

Saitlər

Saitlər ağız boşluğunda sərbəst və maneəsiz tələffüz olunur. Buna görə də onlar aydın şəkildə və avazla səslənir. Saitlərin daha bir xüsusiyyəti heca əmələ gətirməsidir.

Dilimizdə 9 sait var: [a], [e], [ə], [i], [ı], [o], [ö], [u], [ü]. Yaranma vəziyyətinə görə saitlərin aşağıdakı üç bölgüsü var:

  • Qalın və incə saitlər

Dilin arxa və ön hissəsində deyilməsinə (dilin üfüqü vəziyyətinə) görə:

  1. Qalın saitlər (dil arxası): [a], [ı], [o], [u].
  2. İncə saitlər (dil önü): [e], [ə], [i], [ö], [ü].
  • Qapalı və acıq saitlər

Dilin üst damağa doğru yuxarı qalxması və nisbətən aşağı enməsi vəziyyətinə (dilin şaquli vəziyyətinə) görə:

  1. Qapalı saitlər (dar saitlər): [i], [ı], [u], [ü] Qapalı saitlərin tələffüzündə alt çənə yuxarıya doğru qalxır.
  2. Açıq saitlər (gen saitlər): [a], [e], [ə], [o], [ö].
  • Dodaqlanan və dodaqlanmayan saitlər
  1. Dodaqlanan saitlər: [o], [ö], [u], [ü]. Dodaqlanan saitlərin tələffüzündə dodaqlar bir qədər irəliyə gəlir və dairəvi şəkil alır.
  2. Dodaqlanmayan saitlər: [a], [e], [ə], [i], [ı].

Samitlər

Dilimizdə 25 samit səs var ki, onlar 23 hərflə ifadə olunur. Əlifbamızda komandir, tank, klub sözlərində [k'] səsini, ipək, çiçək, məktəb sözlərindəki [x'] səsini ifadə etmək üçün xüsusi hərf yoxdur. Bu iki səs əlifbamızda kənd, tük, şəkil sözlərindəki [k] səsini ifadə edən "k" hərfi ilə göstərilir.

Samitlər səs tellərinin iştirakına görə iki növə bölünür:

  • Kar samitlər. Kar samitlər təkcə küydən əmələ gəlir və onların tələffüzündə səs telləri iştirak etmir.
Kar samitlər:[p], [k'], [f], [x], [t], [ş], [s], [x'], [k], [ç], [h].
  • Cingiltili samitlər. Cingiltili samitlərin tələffüzündə isə səs telləri iştirak edir və onlar küydən və avazdan ibarət olur.
Cingiltili samitlər [b], [q], [v], [ğ], [d], [j], [z], [y], [g], [c], [l], [m], [n], [r]

Dilimizdə cingiltili və kar samitlərin çoxu cütlük təşkil edir:

[l], [m], [n], [r] cingiltili samitlərin kar qarışığı, [h] kar samitinin cingiltili qarışığı yoxdur.
[n] və [m] səslərinin əmələ gəlməsində hava axını əsasən burun boşluğundan çıxır. Buna görə də həmin samitlərə burun samitlər deyilir.
[l], [m], [n], [r] samitləri sonor samitlər adlanır.

İstinadlar

  1. Ёbdyllah bëj Ёfёndi Zadë. Son̈ Tyrq elifbasw. Baqu, 1919
  2. Агазаде, Ф. Очерк по истории развития движения нового алфавита. Казань, 1928
  3. "Әdәвijjat ƣәzeti 23.05.1939". 2013-06-16 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-05-01. (#parameter_ignored_suggest)
  4. "Әdәвijjat ƣәzeti 22.08.1939". 2013-06-16 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-05-01. (#parameter_ignored_suggest)
  5. 1938-ci ildə əlifbadan çıxarılıb

Həmçinin bax

Xarici keçidlər

  • Azərbaycan yazısı (film, 2012)

Avqust 01, 2021
azərbaycan, əlifbası, azərb, ərəb, آذربایجان, الفباسی, azərb, kiril, Азəрбајҹан, әлифбасы, azərbaycan, dilinin, əlifbası, azərbaycan, respublikasında, latın, qrafikalı, cənubi, azərbaycanda, ərəb, qrafikalı, dağıstanda, isə, kiril, qrafikalı, əlifbadan, istifa. Azerbaycan elifbasi azerb ereb آذربایجان الفباسی azerb kiril Azerbaјҹan әlifbasy Azerbaycan dilinin elifbasi Azerbaycan Respublikasinda latin qrafikali Cenubi Azerbaycanda ereb qrafikali Dagistanda ise kiril qrafikali elifbadan istifade olunur Mundericat 1 Tarixi 1 1 Latin qrafikali elifbaya kecid 1 2 Kirillesdirme 2 Azerbaycan dilinde elifba deyisikleri ve qarsiliqlari 3 Misal 4 Sait ve samitler haqqinda 4 1 Saitler 4 2 Samitler 5 Istinadlar 6 Hemcinin bax 7 Xarici kecidlerTarixi RedakteTurk yazi tarixi uygurlarin elifbaleonsiyla baslasa da Azerbaycan dilinin yazilmasi ereb elifbasinin bir varianti ila baslanib Selcuq ve Sefevi Turkleri X esrden baslayaraq ereb elifbasini esas tutmus ve ereb fars elifbasi vasitesile coxlu eserler yaratmislar Ereb elifbasi Azerbaycan diline kamilen uygun olmasa da kecmis dovrlerde bu elifba vasitesile cox sayda deyerli edebi ve elmi eserler yaradilmisdir Cenubi Azerbaycanda ise bu gun de azerbaycanlilar tekce fars dilinde tehsil aldiqlarina gore ereb elifbasini oyrenirler Iranda Azerbaycan dilini latin alifbasi ile yazma hec bir qanun kecmeden bir curm kimi sayilir Iran azerbaycanlilari oz dillerinde tehsil almadiqlari ucun yalniz Azerbaycan dilinde danisiq edebiyyati ile tanisdirlar Latin qrafikali elifbaya kecid Redakte 19 cu esrin ortalarinda Mirze Feteli Axundzade terefinden tertib olunan yeni elifba layihesi Milli Azerbaycan Tarixi Muzeyi Baki Azerbaycan dilinde yazinin latin qrafikasina kecirilmesi ucun ilkin layiheler 19 cu esrin ortalarinda meydana cixdi Bu layihelerden biri Mirze Feteli Axundzade terefinden tertib edilmisdi amma bu layihe ele kagiz uzerinde de qaldi Belelikle 1857 ci ilde Axundov ereb elifbasinin islahati ile bagli ilk layihesini fars dilinde yazdi burada ereb yazisinin catismazliqlarina isare etdi ve hell yollarini teklif etdi 1863 cu ilde Axundov oz layihesine destek tapmaq meqsedile Istanbula sefer etdi Lakin Axundovun layihesinin beyenilmesine baxmayaraq Encumeni Danis Elmi Cemiyyeti terefinden layihe redd edildi Cavabinda Axundov Islam elifbasini tamamile redd etmeyi Avropa yazi sistemini qebul etmeyi ve buna gore soldan saga yazmagi teklif etdi ve s Yeni bir layihe uzerinde isleme neticesinde Axundov yeni bir elifba tertib etdi elifba Avropa sistemine esaslanirdi ve 42 herf 32 samit ve 10 sait daxildir Axundov yeni layihede hem ereb elifbasinda movcud olan herfleri qorudu hem de eskik saitleri elave etdi 20 ci esrin evvellerinde Latin elifbasina kecid meselesi Azerbaycan ziyalilari terefinden defelerle gundeme getirildi Celil Memmedquluzade Hesen bey Zerdabi Neriman Nerimanov ve basqalari ereb elifbasinin deyisdirilmesini mudafie etdiler 6 1919 cu ilde yeni elifba hazirlamaq ucun Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Tehsil Nazirliyinin nezdinde bir komissiya yaradildi Abdulla bey Efendizadenin teqdim etdiyi layihelerden biri tesdiqlenerek cap olundu Efendizadenin elifba layihesi a a b c c d e e f g h i j k l m n n o o p q ƣ r s t u v w x y z ƶ apostrof 1 Vetendas muharibesi bu layihenin heyata kecirilmesine mane oldu Azerbaycan Sovet Sosialist Respublikasi elan olunduqdan sonra Azerbaycan yazilarinin latinlasdirilmasi meselesi yeniden aktuallasdi Uzun muzakirelerden sonra 1922 ci ilde yeni elifba tesdiqlendi ve 1925 ci ilde ereb elifbasi ile paralel olaraq resmi istifadeye verildi 1922 elifbasi Aa Bb Cc Cc Dd Ee Ee Ff Gg Ƣƣ Hh Ii Jj Kk Ll Mm Nn Ŋŋ Oo Ɵɵ Pp Qq Rr Ss Tt Uu Vv Xx Yy Zz Ƶƶ apostrof 2 1944 cu ilin aprelinde Mehdi Huseynzadenin latin qrafikali elifba yazdigi bir seir 1926 ci ilden etibaren yeni elifbanin tekmillesdirilmesi ile bagli muzakireler baslayir 1926 ci ilin mayinda Azerbaycan Merkezi Icraiyye Komitesinin sedri Semed aga Agamalioglu latin qrafikasina kecidi Serqdeki inqilabin merkezi meselesi elan edir Neticede 1933 cu ilde bezi herflerin stilini ve bezilerinin fonetik qarsiligini deyisdiren yeni bir elifba qebul edildi 1938 ci ilde latin qrafikali Azerbaycan elifbasinda daha bir deqiqlesdirilme edildi N n herfi legv edildi 1938 elifbasi Aa Bʙ Cc Cc Dd Ee Ee Ff Gg Ƣƣ Hh Ii Jj Kk Qq Ll Mm Nn Oo Ɵɵ Pp Rr Ss Ss Tt Uu Vv Xx Yy Zz Ƶƶ apostrof Yeni elifbanin tetbiqi kendlilerin etirazina tus geldi 1928 1929 cu illerde ve yeniden 1931 1932 ci illerde butun Azerbaycanda kendlere yeni elifba esasinda oxumaq ve yazmagi oyretmek ucun gelen muellimlere komsomolculara ve qadinlar sobesinin feallarina qarsi kendliler terefinden zorakiliq hallari movcud idi Kirillesdirme Redakte 1939 cu ilin mayinda Azerbaycan elifbasinin kiril qrafikasina kecirilmesi ile bagli muzakireler basladi Bir cox ferqli layihe ireli suruldu ve derc olundu Ilk layihe bele idi Aa Bb Vv Gg Ƣƣ Dd Ee Әә Zhzh Zz Ii Jj Kk Қk Ll Mm Nn Oo Өo Pp Rr Ss Tt Uu Ўy Ff Hh Һһ Chch Ҷҷ Shsh Yy apostrof 3 1939 cu ilin avqustunda teklif olunan basqa bir layihe Aa Bb Vv Gg Gg Һһ Ƣƣ Dd Ee Әә Zhzh Zz Ii Јј Kk Ll Mm Nn Oo Өo Pp Rr Ss Tt Uu Үү Ff Hh Chch Shsh Yy apostrof 4 Neticede 15 noyabr 1939 cu ilde Azerbaycan SSR Xalq Komissarlari Soveti yaninda elifba komissiyasi terefinden hazirlanmis yeni bir kiril qrafikali elifba layihesi resmi olaraq tesdiq edildi 1939 cu ilin resmi tesdiqli elifbasi Aa Bb Vv Gg Ғg Dd Ee Әә Zhzh Zz Ii Jj Kk Ҝҝ Ll Mm Nn Oo Өo Pp Rr Ss Tt Uu Үү Ff Hh Һһ Cc Chch Ҹҹ Shsh Yy Ee Yuyu Yaya apostrof 1947 ci ilde Rus dilinden alinma sozlerde istifade olunan Cc herfi elifbadan cixarildi 1958 ci ilde Ee Yuyu Yaya herfleri de elifbadan cixarildi ve Jj herfi Јј ile evezlendi Bu elifba resmi olaraq 2001 ci iledek etibarli idi Dagistanda yasayan azerbaycanlilar mekteblerde Azerbaycan dili derslerinde latin qrafikasindan istifade olunmasina baxmayaraq kiril esasli elifbadan istifade etmeye davam edirler Azerbaycan dilinde nesr olunan Derbend qezeti materiallari esasen kiril qrafikasinda yayimlayir amma bezi meqaleler latin qrafikasinda cap olunur Azerbaycan kiril elifbasinin ferqlendirici xususiyyeti diger dillerin elifbalarinda movcud olmayan Ҝ ve Ҹ herflerinin daxil olmasi idi Azerbaycan dilinde elifba deyisikleri ve qarsiliqlari RedakteTransliterasiya cedveliEreb Latin Latin Kirill Latin IPACenubi Azerbaycan ve 1929 cu ile qeder Simali Azerbaycan 1929 1933 1933 1939 1958 1991 1991 ci ildenآ ﺍ A a A a A a A a ɑ ɑ ː ﺏ B b B b B b B b b ﺝ C c C c Ҹ ҹ C c d ʑ چ C c C c Ch ch C c t ɕ t ɕʰ ﺩ D d D d D d D d d ائ E e E e E e E e e e ه ا E e E e Ә ә E e ae ﻑ F f F f F f F f f گ Ƣ ƣ G g Ҝ ҝ G g ɟ ﻍ G g Ƣ ƣ Ғ g G g ɣ ʁ ʕ ʢ ﺡ H h H h Һ һ H h h hˁ ﺥ X x X x H h X x x x ای I i Y y I i e ای I i I i I i I i i ɪ ژ Ƶ ƶ Ƶ ƶ Zh zh J j ʒ ك Q q K k K k K k c cʰ k c ق K k Q q G g Q q g ɢ ل L l L l L l L l l ɫ م M m M m M m M m m ن N n N n N n N n n ڭ N n N n 5 ŋ ɴ او O o O o O o O o ɔ اؤ Ɵ ɵ Ɵ ɵ Ө o O o œ پ P p P p P p P p p pʰ ﺭ R r R r R r R r ɾ r ﺙ ﺱ ﺹ S s S s S s S s s ﺵ Z z S s Sh sh S s ʃ ʂ ɕ ﺕ ﻁ T t T t T t T t t tʰ او Y y U u U u U u u اﻭ U u Y y Ү ү U u y و V v V v V v V v v ي J j J j Ј ј Y y j ﺫ ﺯ ﺽ ﻅ Z z Z z Z z Z z z ع ء ʔ ː Misal Redakte Bir resmi senedde eyni vaxtda latin ve kiril elifbalarinin islenmesi Behmenyar Azerbaycaninin anadan olmasinin 1000 illik yubileyinin kecirilmesi barede Azerbaycan Respublikasi Nazirler Kabinetinin qerari Baki 5 noyabr 1992 Ereb elifbasi بۆتون اینسانلار لیاقت و حۆقوقلارینا گؤره آزاد و برابر دو غولورلار او نلارین شۆعورلاری و ویجدانلاری وار و بیر بیرلرینه مۆناسیبتده قارداشلیق روحوندا داورانمالیدیرلار Latin 1929 1933 Butun insanlar lejaket ve hukyklari na ƣɵre azad ve beraber dogylyrlar Onlari n zuyrlari ve vicdanlari var ve bir birlerine munasibetde kardazli k ryhynda davranmali di rlar Latin 1933 1939 Yanalif Bytyn insanlar lejaqet ve hyquqlarna gɵre azad ve beraber doƣulurlar Onlarn syurlar ve vicdanlar var ve vir virlerine mynasivetde qardaslq ruhunda davranmaldrlar Kiril 1939 1958 Bүtүn insanlar lәyagәt vә һүguglaryna ҝorә azad vә bәrabәr dogulurlar Onlaryn shүurlary vә viҹdanlary var vә bir birlәrinә mүnasibәtdә gardashlyg ruһunda davranmalydyrlar Kiril 1958 1991 Bүtүn insanlar lәјagәt vә һүguglaryna ҝorә azad vә bәrabәr dogulurlar Onlaryn shүurlary vә viҹdanlary var vә bir birlәrinә mүnasibәtdә gardashlyg ruһunda davranmalydyrlar Latin 1991 1992 Butun insanlar layaqat va huquqlarina gora azad va barabar dogulurlar Onlarin suurlari va vicdanlari var va bir birlarina munasibatda qardasliq ruhunda davranmalidirlar Muasir latin 1992 Butun insanlar leyaqet ve huquqlarina gore azad ve beraber dogulurlar Onlarin suurlari ve vicdanlari var ve bir birlerine munasibetde qardasliq ruhunda davranmalidirlar BFE byt yn in s ɑ n ɫ ɑ ɾ l aejɑ ːɢaet vae hygugl ɑ ɾen ɑ ɟœɾae ʔɑ ːz ɑ d vae baeɾɑ ːbaeɾ d ɔʁuɫ uɾl ˤɑ ɾ ɔn l ɑ ɾen ɕyʔuɾl ɑ ɾe vae vid ʑd ɑ n l ɑ ɾe vɑ ɾ vae biɾbiɾlaeɾin ae myn ɑ ːs ibaet d ae gɑ ɾd ɑ ʃleg ɾuːhun d ɑ d ɑ vɾɑ n mɑ lˤed elɑ ɾSait ve samitler haqqinda RedakteSaitler Redakte Saitler agiz boslugunda serbest ve maneesiz teleffuz olunur Buna gore de onlar aydin sekilde ve avazla seslenir Saitlerin daha bir xususiyyeti heca emele getirmesidir Dilimizde 9 sait var a e e i i o o u u Yaranma veziyyetine gore saitlerin asagidaki uc bolgusu var Qalin ve ince saitlerDilin arxa ve on hissesinde deyilmesine dilin ufuqu veziyyetine gore Qalin saitler dil arxasi a i o u Ince saitler dil onu e e i o u Qapali ve aciq saitlerDilin ust damaga dogru yuxari qalxmasi ve nisbeten asagi enmesi veziyyetine dilin saquli veziyyetine gore Qapali saitler dar saitler i i u u Qapali saitlerin teleffuzunde alt cene yuxariya dogru qalxir Aciq saitler gen saitler a e e o o Dodaqlanan ve dodaqlanmayan saitlerDodaqlanan saitler o o u u Dodaqlanan saitlerin teleffuzunde dodaqlar bir qeder ireliye gelir ve dairevi sekil alir Dodaqlanmayan saitler a e e i i Samitler Redakte Dilimizde 25 samit ses var ki onlar 23 herfle ifade olunur Elifbamizda komandir tank klub sozlerinde k sesini ipek cicek mekteb sozlerindeki x sesini ifade etmek ucun xususi herf yoxdur Bu iki ses elifbamizda kend tuk sekil sozlerindeki k sesini ifade eden k herfi ile gosterilir Samitler ses tellerinin istirakina gore iki nove bolunur Kar samitler Kar samitler tekce kuyden emele gelir ve onlarin teleffuzunde ses telleri istirak etmir Kar samitler p k f x t s s x k c h Cingiltili samitler Cingiltili samitlerin teleffuzunde ise ses telleri istirak edir ve onlar kuyden ve avazdan ibaret olur Cingiltili samitler b q v g d j z y g c l m n r Dilimizde cingiltili ve kar samitlerin coxu cutluk teskil edir l m n r cingiltili samitlerin kar qarisigi h kar samitinin cingiltili qarisigi yoxdur n ve m seslerinin emele gelmesinde hava axini esasen burun boslugundan cixir Buna gore de hemin samitlere burun samitler deyilir l m n r samitleri sonor samitler adlanir Istinadlar Redakte Yobdyllah bej Yofyondi Zade Son Tyrq elifbasw Baqu 1919 Agazade F Ocherk po istorii razvitiya dvizheniya novogo alfavita Kazan 1928 Әdәvijjat ƣәzeti 23 05 1939 2013 06 16 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2020 05 01 parameter ignored suggest Әdәvijjat ƣәzeti 22 08 1939 2013 06 16 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2020 05 01 parameter ignored suggest 1938 ci ilde elifbadan cixarilibHemcinin bax RedakteLatin qrafikali Azerbaycan elifbasi Kiril qrafikali Azerbaycan elifbasi Ereb qrafikali Azerbaycan elifbasiXarici kecidler RedakteAzerbaycan yazisi film 2012 Menbe https az wikipedia org w index php title Azerbaycan elifbasi amp oldid 6060371, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.