Azərbaycanca
Deutsch
日本語
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
United State
Avunkulat (lat. avunculus - dayı) — ana tərəfindən qardaşla ( ilə) bacıoğlu arasında hüquq və vəzifələri müəyyən edən adət. Müvafiq əlaqələr cəmiyyətdən asılı olaraq, rəsmi və ya qeyri-rəsmi ola bilər. Patriarxat dövründə bu adət uşaqların ana nəslindən olan qohumlarla əlaqələrini qoruyub saxlayırdı. Bir çox qədim və bəzi müasir xalqlara məlumdur. Avunkulat qədim almanlarda və yunanlarda, hazırda isə Afrika qitəsinin və Okeaniyanın müasir xalqlarında dayı ilə bacıoğlu arasında sıx qohumluq əlaqəsində, habelə dayının öz oğlu ilə müqayisədə bacıoğluna daha böyük qayğı ilə yanaşmasında ifadə olunur.
Avunkulat cəmiyyətlər
| ]Avunkulat cəmiyyətlərdə evli cütlüklər, ənənəvi olaraq, kişinin anasının ən böyük qardaşı ilə birlikdə yaşayırlar. Buna daha çox ana xətti üzrə qohumluq əlaqələrinin hökm sürdüyü cəmiyyətlərdə təsadüf olunur. Belə yaşayış tərzi dünyada mövcud cəmiyyətlərin cəmi 4%-də aşkar olunub.
Bu model o zaman mövcud olur ki, hər hansı bir kişi öz statusunu, işini və ya imtiyazlarını ana xətti üzrə ona ən yaxın olan kişi qohumundan əldə edir. Əgər bir qadının oğlu həmin qadının qardaşına yaxın qalırsa, o zaman ana xətti üzrə qohumluğun hökm sürdüyü cəmiyyətdə necə davranılmalı olduğunu daha asanlıqla öyrənə bilir.
Tarixən Qazaxıstanda avunkulat bacıoğlu, anasının qohumlarından üç dəfəyə qədər hər hansı bir şey götürə bilərdi. Keçmişdə qırğızlarda mövcud ənənəyə görə, bayramda bacıoğlu öz dayısının və ya ana xətti üzrə babasının ilxısından istənilən atı seçib götürə bilərdi.
Cənub-qərbi ABŞ-da apaçilər qəbiləsində mövcud praktikaya görə, irs və əsl-nəcabətin yalnız ana xətti ilə davam etdirildiyi zamanlarda dayı uşaqlara sosial dəyərlər və tərbiyəni aşılamağa görə məsuliyyət daşıyırdı. Müasir dövr onların da həyat tərzinə təsir göstərsə də, bu ənənə tamamilə sıradan çıxmayıb.
Marian adalarında Çamorro xalqı və Törks və Kaykos adalarından Tainolar avunkulat həyat tərzi sürən xalqlara nümunədir.
Antropoloji tədqiqat
| ]XX əsrin əvvəllərində avunkulatla əlaqədar aparılan tədqiqatlar avunkulatla ata və ya ana xətti üzrə qohumluğun hökm sürdüyü cəmiyyətlər arasındakı əlaqələri müəyyən etməyə əsaslanmışdır. 1922-ci ildə Frans Boas yaşayış yerlərinə əsaslanaraq avunkulatların müxtəlif təsnifatını aparmışdır.Anri-Aleksandr Cyuno iddia edirdi ki, avunkulat onu göstərir ki, cəmiyyətdə əvvəl ana xətti üzrə qohumluq hökm sürüb.1924-cü ildən etibarən Alfred Radklif-Braun Mozambikli Tsonqaları, Tonqa xalqını və Namibiyadakı xalqını avunkulat cəmiyyətlər adlandırmışdır. O, həmçinin digər ailə münasibətlərini də bura daxil etmək üçün konsepsiyasını genişləndirmişdir.
Sonrakı tədqiqatlar ana xətti üzrə qohumluq məsələsindən kənara çıxmağa başladı. Yan N. Bremmer Hind-Avropa xalqlarını müşahidə edərək belə nəticəyə gəlmişdir ki, avunkulat ailədən kənarda təhsil almaq prinsipi ilə izah edilir və ana xətti üzrə qohumluğu əks etdirmir.
Avunkulat nikah
| ]Tarixi (antropoloji yox) terminologiyada avunkulat nikah dedikdə kişinin öz bacısı qızı ilə nikahı nəzərdə tutulurdu (Levit 18 siyahılarında açıqca qadağan edilməmişdir). Antropoloqların istifadə etdiyi mənada avunkulat adətinin mövcud olduğu əksər mədəniyyətlərdə belə nikah, ana xətti üzrə qohumluğun olduğu eyni ailədə ailə üzvləri arasında əlaqəni tənzim edən tabuları pozurdu.
Ədəbiyyat
| ]- Aqşin Quliyev. Hüquq ensiklopediyası. Bakı, Qanun, 2007. 1108 s.
- Kosven, M. O. "Avunkulat [The Avunculate]". Sovietskaya Etnografiya. 1. 1948: 3–46.
İstinadlar
| ]- Rosman, Abraham and Rubel, Paula G. The Tapestry of Culture: An Introduction to Cultural Anthropology. Mcgraw-Hill College, 1995. (ISBN )
- Yu.Zuev, "Early Türks: Sketches of history and ideology", Almaty, Daik-Press, 2002, p. 30
- Cunningham, Lawarence J. Ancient Chamorro Society. Bess Press, 1992. (ISBN )
- Keegan, William F. Before Columbus: Caonabo’s Homeland Arxivləşdirilib 2016-08-26 at the Wayback Machine, Middle Caicos Earthwatch Report, 1999.
- Boas, Franz. "The Avunculate among the Vandau". American Anthropologist. 24 (1). 1 yanvar 1922: 95–97. doi:10.1525/aa.1922.24.1.02a00150. JSTOR 660075.
- Ryder, J. W.; Blackman, M. B. "The Avunculate: A Cross-Cultural Critique of Claude Levi-Strauss". Cross-Cultural Research (ingilis). 5 (2). 14 sentyabr 2016: 97–115. doi:10.1177/106939717000500202. 28 iyun 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 oktyabr 2018.
- Radcliffe-Brown, Alfred. Structure and Function in Primitive Society (PDF). London: Routledge & Kegan Paul. 1952. 15–31. 26 aprel 2022 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 11 oktyabr 2018.
- Bremmer, Jan. "EPRINTS-BOOK-TITLE" (English). 1 yanvar 1976. 2 fevral 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 oktyabr 2018.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Vikipediya azad ensiklopediya Avunkulat lat avunculus dayi ana terefinden qardasla ile bacioglu arasinda huquq ve vezifeleri mueyyen eden adet Muvafiq elaqeler cemiyyetden asili olaraq resmi ve ya qeyri resmi ola biler Patriarxat dovrunde bu adet usaqlarin ana neslinden olan qohumlarla elaqelerini qoruyub saxlayirdi Bir cox qedim ve bezi muasir xalqlara melumdur Avunkulat qedim almanlarda ve yunanlarda hazirda ise Afrika qitesinin ve Okeaniyanin muasir xalqlarinda dayi ile bacioglu arasinda six qohumluq elaqesinde habele dayinin oz oglu ile muqayisede baciogluna daha boyuk qaygi ile yanasmasinda ifade olunur Avunkulat cemiyyetler span Avunkulat cemiyyetlerde evli cutlukler enenevi olaraq kisinin anasinin en boyuk qardasi ile birlikde yasayirlar Buna daha cox ana xetti uzre qohumluq elaqelerinin hokm surduyu cemiyyetlerde tesaduf olunur Bele yasayis terzi dunyada movcud cemiyyetlerin cemi 4 de askar olunub Bu model o zaman movcud olur ki her hansi bir kisi oz statusunu isini ve ya imtiyazlarini ana xetti uzre ona en yaxin olan kisi qohumundan elde edir Eger bir qadinin oglu hemin qadinin qardasina yaxin qalirsa o zaman ana xetti uzre qohumlugun hokm surduyu cemiyyetde nece davranilmali oldugunu daha asanliqla oyrene bilir Tarixen Qazaxistanda avunkulat bacioglu anasinin qohumlarindan uc defeye qeder her hansi bir sey goture bilerdi Kecmisde qirgizlarda movcud eneneye gore bayramda bacioglu oz dayisinin ve ya ana xetti uzre babasinin ilxisindan istenilen ati secib goture bilerdi Cenub qerbi ABS da apaciler qebilesinde movcud praktikaya gore irs ve esl necabetin yalniz ana xetti ile davam etdirildiyi zamanlarda dayi usaqlara sosial deyerler ve terbiyeni asilamaga gore mesuliyyet dasiyirdi Muasir dovr onlarin da heyat terzine tesir gosterse de bu enene tamamile siradan cixmayib Marian adalarinda Camorro xalqi ve Torks ve Kaykos adalarindan Tainolar avunkulat heyat terzi suren xalqlara numunedir Antropoloji tedqiqat span XX esrin evvellerinde avunkulatla elaqedar aparilan tedqiqatlar avunkulatla ata ve ya ana xetti uzre qohumlugun hokm surduyu cemiyyetler arasindaki elaqeleri mueyyen etmeye esaslanmisdir 1922 ci ilde Frans Boas yasayis yerlerine esaslanaraq avunkulatlarin muxtelif tesnifatini aparmisdir Anri Aleksandr Cyuno iddia edirdi ki avunkulat onu gosterir ki cemiyyetde evvel ana xetti uzre qohumluq hokm surub 1924 cu ilden etibaren Alfred Radklif Braun Mozambikli Tsonqalari Tonqa xalqini ve Namibiyadaki xalqini avunkulat cemiyyetler adlandirmisdir O hemcinin diger aile munasibetlerini de bura daxil etmek ucun konsepsiyasini genislendirmisdir Sonraki tedqiqatlar ana xetti uzre qohumluq meselesinden kenara cixmaga basladi Yan N Bremmer Hind Avropa xalqlarini musahide ederek bele neticeye gelmisdir ki avunkulat aileden kenarda tehsil almaq prinsipi ile izah edilir ve ana xetti uzre qohumlugu eks etdirmir Avunkulat nikah span Tarixi antropoloji yox terminologiyada avunkulat nikah dedikde kisinin oz bacisi qizi ile nikahi nezerde tutulurdu Levit 18 siyahilarinda aciqca qadagan edilmemisdir Antropoloqlarin istifade etdiyi menada avunkulat adetinin movcud oldugu ekser medeniyyetlerde bele nikah ana xetti uzre qohumlugun oldugu eyni ailede aile uzvleri arasinda elaqeni tenzim eden tabulari pozurdu Edebiyyat span Aqsin Quliyev Huquq ensiklopediyasi Baki Qanun 2007 1108 s Kosven M O Avunkulat The Avunculate Sovietskaya Etnografiya 1 1948 3 46 Istinadlar span Rosman Abraham and Rubel Paula G The Tapestry of Culture An Introduction to Cultural Anthropology Mcgraw Hill College 1995 ISBN 0 07 053955 3 Yu Zuev Early Turks Sketches of history and ideology Almaty Daik Press 2002 p 30 Cunningham Lawarence J Ancient Chamorro Society Bess Press 1992 ISBN 1 880188 05 8 Keegan William F Before Columbus Caonabo s Homeland Arxivlesdirilib 2016 08 26 at the Wayback Machine Middle Caicos Earthwatch Report 1999 Boas Franz The Avunculate among the Vandau American Anthropologist 24 1 1 yanvar 1922 95 97 doi 10 1525 aa 1922 24 1 02a00150 JSTOR 660075 Ryder J W Blackman M B The Avunculate A Cross Cultural Critique of Claude Levi Strauss Cross Cultural Research ingilis 5 2 14 sentyabr 2016 97 115 doi 10 1177 106939717000500202 28 iyun 2023 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 11 oktyabr 2018 Radcliffe Brown Alfred Structure and Function in Primitive Society PDF London Routledge amp Kegan Paul 1952 15 31 26 aprel 2022 tarixinde arxivlesdirilib PDF Istifade tarixi 11 oktyabr 2018 Bremmer Jan EPRINTS BOOK TITLE English 1 yanvar 1976 2 fevral 2017 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 11 oktyabr 2018 Kateqoriyalar HuquqAntropologiyaMedeni antropologiyaNikahAileSosiobiologiya