Aralıqdənizi tısbağası və ya Yunan tısbağası (lat.Testudo graeca) — Quru tısbağaları (lat.Testudinidae) fəsilləsinə olan tısbağanövüdür.
Qısa təsviri
Aralıqdənizi qurutısbağasının karapaksının uzunluğu orta hesabla 25 sm-ə çatır. Karapaks plastronla hərəkətsiz birləşmişdir.Ön pəncəsində 5 caynaq var. Çanağı hündür olub, arxa hissəsi dişlidir. Açıq zeytuni və ya sarımtıl - qonur rəngdə olan karapaksın üzərində qara xallar yerləşir. Ön və arxa ətrafların üzəri bir neçə sırada yerləşən kirəmitşəkilli buynuz qalxancıqlarla örtülmüşdür. Budun arxa tərəfində bir qərni qabarıq var. Müxtəlif yarımnövlərdə karapaksın uzunluğu:
T. g. graeca – 30 sm-ə qədər.
T. g. anamurensis – 27 sm-ə qədər.
T. g. antakyensis – 16 sm-ə qədər.
T. g. armeniaca – 26 sm-ə qədər.
T. g. buxtoni – 27 sm-ə qədər.
T. g. cyrenaica – 20,5 sm-ə qədər.
T. g. floweri – 15 sm-ə qədər.
T. g. ibera – 26 sm-ə qədər.
T. g. nabeulensis – 18 sm-ə qədər.
T. g. nikolskii – 30 sm-ə qədər.
T. g. pallasi – 25 sm-ə qədər.
T. g. perses – 19 sm-ə qədər.
T. g. soussensis – 25 sm-ə qədər.
T. g. terrestris – 25 sm-ə qədər.
T. g. zarudnyi – 28 sm-ə qədər.
Yayılması
Növün arealı Şimali İspaniya, İtaliya (daxil olub), Sardiniya və Siciliya (introduksiya olunub), Fransa (introduksiya olunub), keçmiş Yuqoslaviya: Serbiya, Monteneqro, Şimali Yunanıstan (Egey adalarına daxil olub, məs. Limnos, Lesbos, Xios, Samos, Samotrakiya), Albaniya, Ruminiya, Bolqaristan, Türkiyə,Mərakeş, Əlcəzair, Tunis, Liviya, İzrail, Suriya, İran, Şimali İraq və Rusiyanın ərazisini (Cənubi Qafqazın şərqi: Dağıstan) əhatə edir [4].
Azərbaycan ərazisində bir neçə yarımnövü yayılmışdır; Cənub-şərqdə T.g.buxtoni, Şərqdə (Abşeron yarımadası və şimal-şərqdə) T.g.armeniaca, şimal-qərbdə (Qazax-Gəncə) T.g.ibera. Azərbaycanın digər ərazilərində yayılan populyasiyaların təsnifat statusu məlum deyil.
Yaşayışına yararlı olan bütün sahələrdə rast gəlir. Quru səhra və yarımsəhralar, kolluq bitkisi olan dağətəyi təpəlik sahələr, eləcə də ovalıq meşə və bağlar. Dağlarda dəniz səviyyəsindən 1200 m hündürlükdə qeyd edilmişdir. Respublikada sayı nisbətən yüksəkdir – hər 1 km marşruta 10 – 16 fərd düşür.
Aralıqdənizi tısbağası Səngəçal yarımsəhrasının təbii məskunlarıdırlar. Onlar gələcəkdə yenidən təbiətə buraxılmaq şərtilə, Səngəçal terminalının inşası zamanı yığılmışlar. Aralıqdənizi tısbağası dünyada nəsli kəsilmək üzrə olan heyvan növlərinə aiddir və Beynəlxalq Təbiəti Mühafizə İttifaqının "Qırmızı kitab"ına daxil olunub. Azərbaycan bu heyvan növünün təsadüf olunduğu 25 ölkədən biridir. Aralıqdənizi tısbağası təbiətdə 30-35 il, zooparklarda isə 150 ilədək ömür sürə bilir. Hazırda elmə məlum olan ən qoca tısbağanın 40 yaşı var.
Mühafizə statusu
Beynəlxalq Təbiəti Mühafizə İttifaqın (IUCN – International Union for Conservation of Nature) təsnifatına əsasən, 1996-cı ildə Vulnerable (Təhlükə altında) A1cd kateqoriyasına daxil edilmişdir (ver 2.3). Növün arealı məhdudlaşır, miqdarı isə sürətlə azalır [5]. Həssas növ statusu ilə Azərbaycan Respublikasının Qırmızı kitabının II nəşrinə daxil edilmişdir.
Ədəbiyyat
Алекперов А.М. Земноводные и пресмыкающиеся Азербайджана. Изд-во «Элм». Баку, 1978, 264 с.
Azərbaycan heyvanlar aləmi, III Onurğalılar, Bakı: Elm, 2004, 619 s.
Azərbaycan Respublikasının Qırmızı kitabı, II hissə, Bakı, «Şərq-Qərb nəşriyyatı, 2013, 517 s.
Cəfərova S.Q., Əhmədov S.B., Bünyatova S.N., Əsgərova S.Ə. Azərbaycanda yayılan suda-quruda yaşayanların və sürünənlərin təyinedicisi, ADTU nəşriyyatı, Bakı, 2013.
aralıqdənizi, tısbağası, aralıq, dənizi, tısbağasıelmi, təsnifataləmi, heyvanlartip, xordalılarsinif, sürünənlərdəstə, tısbağalaryarımdəstə, gizliboyun, tısbağalarfəsilə, quru, tısbağalarıcins, aralıq, dənizi, tısbağalarınöv, elmi, adıtestudo, graeca, linnaeus. Araliqdenizi tisbagasiAraliq denizi tisbagasiElmi tesnifatAlemi HeyvanlarTip XordalilarSinif SurunenlerDeste TisbagalarYarimdeste Gizliboyun tisbagalarFesile Quru tisbagalariCins Araliq denizi tisbagalariNov Araliqdenizi tisbagasiElmi adiTestudo graeca LINNAEUS 1758ArealVikinnovlerdetesnifatVikianbardaaxtarUTMS 3 NCBI 1 Araliqdenizi tisbagasi ve ya Yunan tisbagasi lat Testudo graeca Quru tisbagalari lat Testudinidae fesillesine olan tisbaga novudur 1 2 3 Mundericat 1 Qisa tesviri 2 Yayilmasi 3 Yarimnovleri 4 Yasayis yeri 5 Muhafize statusu 6 Edebiyyat 7 IstinadlarQisa tesviri RedakteAraliqdenizi qurutisbagasinin karapaksinin uzunlugu orta hesabla 25 sm e catir Karapaks plastronla hereketsiz birlesmisdir On pencesinde 5 caynaq var Canagi hundur olub arxa hissesi dislidir Aciq zeytuni ve ya sarimtil qonur rengde olan karapaksin uzerinde qara xallar yerlesir On ve arxa etraflarin uzeri bir nece sirada yerlesen kiremitsekilli buynuz qalxanciqlarla ortulmusdur Budun arxa terefinde bir qerni qabariq var Muxtelif yarimnovlerde karapaksin uzunlugu T g graeca 30 sm e qeder T g anamurensis 27 sm e qeder T g antakyensis 16 sm e qeder T g armeniaca 26 sm e qeder T g buxtoni 27 sm e qeder T g cyrenaica 20 5 sm e qeder T g floweri 15 sm e qeder T g ibera 26 sm e qeder T g nabeulensis 18 sm e qeder T g nikolskii 30 sm e qeder T g pallasi 25 sm e qeder T g perses 19 sm e qeder T g soussensis 25 sm e qeder T g terrestris 25 sm e qeder T g zarudnyi 28 sm e qeder Yayilmasi RedakteNovun areali Simali Ispaniya Italiya daxil olub Sardiniya ve Siciliya introduksiya olunub Fransa introduksiya olunub kecmis Yuqoslaviya Serbiya Monteneqro Simali Yunanistan Egey adalarina daxil olub mes Limnos Lesbos Xios Samos Samotrakiya Albaniya Ruminiya Bolqaristan Turkiye Merakes Elcezair Tunis Liviya Izrail Suriya Iran Simali Iraq ve Rusiyanin erazisini Cenubi Qafqazin serqi Dagistan ehate edir 4 Azerbaycan erazisinde bir nece yarimnovu yayilmisdir Cenub serqde T g buxtoni Serqde Abseron yarimadasi ve simal serqde T g armeniaca simal qerbde Qazax Gence T g ibera Azerbaycanin diger erazilerinde yayilan populyasiyalarin tesnifat statusu melum deyil Yarimnovleri RedakteEn taninmis yarimnovleri Testudo graeca graeca Simali Afrika Ispaniyanin cenubu Sardiniya Balear adalari Testudo graeca ibera Turkiye Yunanistan Makedoniya Bolqaristan Ruminiya Azerbaycan Testudo graeca anamurensis Turkiye Testudo graeca terrestris Israil Testudo graeca armeniaca Azerbaycan Ermenistan Testudo graeca nikolskii Qafqazin Qara deniz sahillerinde Testudo graeca buxtoni Xezer denizi sahili erazilerde Testudo graeca pallasi Dagistan Testudo graeca marokkensis Merakes Testudo graeca lamberti Merakes Testudo graeca soussensis Merakes Testudo graeca nabeulensis Tunis Testudo graeca floweri Testudo graeca antakyensis Testudo graeca flavominimaralis Liviya Yasayis yeri RedakteYasayisina yararli olan butun sahelerde rast gelir Quru sehra ve yarimsehralar kolluq bitkisi olan dageteyi tepelik saheler elece de ovaliq mese ve baglar Daglarda deniz seviyyesinden 1200 m hundurlukde qeyd edilmisdir Respublikada sayi nisbeten yuksekdir her 1 km marsruta 10 16 ferd dusur Araliqdenizi tisbagasi Sengecal yarimsehrasinin tebii meskunlaridirlar Onlar gelecekde yeniden tebiete buraxilmaq sertile Sengecal terminalinin insasi zamani yigilmislar Araliqdenizi tisbagasi dunyada nesli kesilmek uzre olan heyvan novlerine aiddir ve Beynelxalq Tebieti Muhafize Ittifaqinin Qirmizi kitab ina daxil olunub Azerbaycan bu heyvan novunun tesaduf olundugu 25 olkeden biridir Araliqdenizi tisbagasi tebietde 30 35 il zooparklarda ise 150 iledek omur sure bilir Hazirda elme melum olan en qoca tisbaganin 40 yasi var Muhafize statusu RedakteBeynelxalq Tebieti Muhafize Ittifaqin IUCN International Union for Conservation of Nature tesnifatina esasen 1996 ci ilde Vulnerable Tehluke altinda A1cd kateqoriyasina daxil edilmisdir ver 2 3 Novun areali mehdudlasir miqdari ise suretle azalir 5 Hessas nov statusu ile Azerbaycan Respublikasinin Qirmizi kitabinin II nesrine daxil edilmisdir Edebiyyat RedakteAlekperov A M Zemnovodnye i presmykayushiesya Azerbajdzhana Izd vo Elm Baku 1978 264 s Azerbaycan heyvanlar alemi III Onurgalilar Baki Elm 2004 619 s Azerbaycan Respublikasinin Qirmizi kitabi II hisse Baki Serq Qerb nesriyyati 2013 517 s Ceferova S Q Ehmedov S B Bunyatova S N Esgerova S E Azerbaycanda yayilan suda quruda yasayanlarin ve surunenlerin teyinedicisi ADTU nesriyyati Baki 2013 Istinadlar Redakte 1 Arxivlenmis suret 2009 05 05 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2009 08 28 2 Menbe https az wikipedia org w index php title Araliqdenizi tisbagasi amp oldid 5718343, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
