Anesteziologiya (yun.ἀν-an (inkar), yun.αἴσϑησις- hisiyyat, lat.logos- elm) keyləşdirmə, ağrısızlaşdırma mexanizmini, üsul və metodlarını öyrənən, tətbiq edən tibb sahəsi. Hesab edirlər ki, yunan filosofu Dioskorid ilk dəfə e.ə. I əsrdə mandraqorun narkotik təsirini təsvir etmək üçün anesteziya terminindən istifadə etmişdir.
→ Xəstəliklərin yaranma səbəb və mexanizmlərini, müalicəsini öyrənir
Anesteziologiya
→ keyləşdirmə, ağrısızlaşdırma mexanizm və üsullarını
Yarımbölmə → öyrənir
1721-ci ildə universal etimoloji ingilis lüğətində (ing.Bailey`s) anesteziya "hissiyat qüsuru", Britaniya ensiklopediyasında (1771) "hissiyatdan məhrum olma" kimi göstərilir. Cərrahi əməliyyatların aparılmasına imkan verən yuxuya bənzər hal haqqındakı Oliver Uendel Holmsin (ing.Oliver Wendell Holmes) fikirləri bu sahəni elm kimi öyrənməyə və onu anesteziologiya termini ilə adlandırmağa səbəb olmuşdur.
Müasir anesteziologiya elmi öz tədqiqat və tətbiqat dairəsini daha da genişləndirmişdir. 1989-cu ildə Amerika Anesteziologiya Şurası (ing.American Board of Anesthesiology) bu sahə üzrə mütəxəssislərin hazırlanması və onların sertifikatlaşdırılması təklifini irəli sürür. Bu ixtisas digər tibbi (cərrahiyyə, daxili xəstəliklər, pediatriya, mama-ginekologiya, kliniki farmakologiya, fiziologiya, patologiya) ixtisas biliklərini özündə cəmləşdirərək, dərin bilik tələb etdiyinə görə unikallığı ilə seçilir.
Vəzifələri
1989-cu ildə Amerika Anesteziologiya Şurası tərəfindən aşağıdakı vəzifələr təyin edilmişdir:
Anesteziya öncəsi xəstəyə baxış, məsləhət və hazırlıq;
Cərrahi, mama-ginekoloji, terapevtik və diaqnostik invaziv müdaxilələrdə ağrısızlaşdırma və ya keyləşdirməni təmin etmək;
Pasientin manitor nəzarəti, əməliyyat öncəsi hemostazların (qanaxmaların dayandırılması) aparılması, kritik şok, koma və s. kimi halların aradan qaldırılması;
Reanimasion və intensiv müalicə tədbirlərinin təşkili və icra edilməsi;
Tibb personalına ürək-ağciyər reanimasiya tədbirlərini öyrətmək;
Tənəffüs çatışmazlığının qiymətləndirilməsi və onun süni tənəffüslə idarə edilməsi;
Müalicələrin keyfiyyətini və effektivliyini artırmaq məqsədilə fundamental elmi tədqiqatların aparılması;
Xəstəxananın təşkilatçılıq işində, tibb personallarının rasional idarəçiliyində, təcili yardım sisteminin təşkilində iştirak etmək.Anstiozoloqun üzərinə düşən vəzifə böyükdür .
Tarixi
Alimlər
Avqust Bir
Ceyms Korninq
Henrix Kvinke
Kroford Lonq
Horasi Uells
Uilyam T. C. Morton
Oliver Vendel Holms
Anestezioloji tədbirlər hələ qədim zamanlardan tətbiq edilməsinə baxmayaraq bu sahə ixtisas kimi XIX əsrin ortalarından formalaşmağa başlamışdır. Qədim dövrlərdə tiryəkdən, kok yarpaqlarından, mandraqorun kökündən, spirtdən, flebotomiyadan - huşun itməsinə qədər venanın kəsilməsi ilə qanburaxma metodlarından istifadə edərək tibbi müdaxilələr aparılırdı. Maraqlıdır ki, qədim misirlilər tiryək və hiossiamus - skopolamin kombinasiyasından istifadə edirdilər. Bu kombinasiya indinin özündə də vena daxilinə premedikasiya məqsədi üçün istifadə edilməkdədir. Məqsəd tiryəkin səbəb ola biləcək arzuolunmaz halların (bradikardiyaların - ürək döyüntüsünün kəskin azalması, hypersalivasiyaların - ağız suyu ifrazının hədsiz artması) qarşısını almaq olmuşdur.
Qədimdə sinirlərin sıxaca almaqla sıxılması və ya onların buz vasitəsilə soyudulması regional anesteziyaya səbəb olurmuş. İnklər yerli anesteziya metodundan istifadə etmişlər. Belə ki, kok yarpaqlarını çeynədikdən sonra, tüpürcəklə qarışmış kütlə yaraların üzərinə məlhəm kimi qoyulurdu.
Bu üsulların kamil olmaması ağrı şokundan, ürək-damar, tənəffüs çatışmazlığından xəstələrin tələf olmaları cərrahiyyənin inkişafını ləngidirdi. Adekvat anesteziya metod və preparatlarına ehtiyac yeni axtarışlara səbəb olmuşdur.
İnhalyasion anesteziya
İlk inhalyasion anestetiklər: efir, "şənləndirici qaz" - N2O, xloroform maddələri olmuşdur.
Efir ilk dəfə Valerius Kordus ing.Valerius Cordus tərəfindən 1540-cı ildə kəşf edilmişdir. Lakin 1842-ci ilə kimi ondan təbabətdə istifadə olunmamışdır. ing.William E. Clark və ing.Crawford W. Long bir-birindən xəbərsiz efirdən xəstələr üzərində işlərkən istifadə etmişlər. Dörd il sonra 16 oktyabr 1846-cı ildə Bostonda Uilyam T. C. Morton ilk dəfə ictimaiyyətə efir vasitəsilə ümumi anesteziyanı nümayiş etdirmişdir. 1960-cı illərə yeni inhalyasion anestetiklərin: etilxlorid, etilen, siklopropan, trixloretilen və fluroksenin kəşf olunmasına qədər efir yeganə alternativsiz anestetik kimi tətbiq edilmişdir.
N2O - "şənləndirici qaz" Yozef Pristli tərəfindən 1772-ci ildə analoji olaraq alınmışdır. Yalnız 1800-cü ildə Hemfri Devi , 1844-cü ildə isə Qardner Kolton və Horasi Uells N2O-dan insan üzərində ümumi anesteziya məqsədi ilə istifadə etmişlər.
Xloroform ilk dəfə bir-birindən xəbərsiz von Leybiq (ing.von Leibig), ing.Guthrie tərəfindən 1844-cü ildə və Soberian (ing.Souberian) tərəfindən 1847-ci ildə aşkar edilmişdir. Klinikada ilk olaraq xloroformdan ümumi anesteziya məqsədi ilə Holms Kut (ing.Holmes Coote) 1847 ci ildə istifadə etmişdir. Xloroformdan ilk dəfə olaraq Ceyms Simpsom (ing.James Simpsom) akuşerlikdə doğuş zamanı ağrıları azaltmaq məqsədi ilə istifadə etmişdir. Xloroform aritmogen təsirə malik olduğundan ondan uyun müddətli əməliyyatlarada istifadəsindən imtina edilir.
Siklopropan efirlə rəqabətə girəbiləcək anestetik olmuşdur. Lakin onun da efir kimi tez alışma qabiliyyəti təhlükəsiz baxımından əlverişsiz edirdi. Lakin sonralar istehsal olunan tərkibində ftor olan halotan, ftorotan (1951), enfluran (1963), izofluran (1973) inhalyasion anestetiklər efirlə və siklopropanla müqayisədə tam təhlükəsiz və xoşagəlməz təsirlərin az olmaları ilə fərqlənərək geniş tətbiqlərini tapmışdırlar.
Desfluran yeni dövr anestetiklərindən olub, 1992-ci ildən sintez olunmağa başlanılmışdır. Sələflərindən tez təsirli, bədəndən tez xaric olma, Həlim anestesiya effektliliyi, minimal toksikliyi ilə müsbət şəkildə fərqlənir.
Bu hər üç anesteik preparatlardan yalnız N2O tzəif təsirli və boğucu xüsusiyyətə malik olmağı 1868-ci ilə kimi geniş tətbiqini taomır. Lakin Edmund Anryus (ing.Edmund Andrews) N2O-nu oksigenlə qarışıq şəkildə anesteziyada tətbiq edir. Beləliklə də xoşagəlməz hal aradan qaldırılmış olunur. N2O tezliklə məşhurlaşaraq günümüzə kimi tətbiqini taomışdır. Lakin hal hazırda Avropa klinikalarında artıq N2O-dan imtina edilməyə başlanılmışdır.
İnhalyasion anestetiklər
Dimetil efir
N2O
Xloroform
Enfluran
Desfluran
Sevofluran
Yerli və regional anesteziya
Göz həkimi Karl Koller (1857-1944) öz üzərində təcrübə apararaq müəyyən etmişdir ki, kokainin dadına baxdıqda dilin ucunun keyiyir. Heyvanlar üzərində tədqiqatlarını genişləndirdikdən sonra 1884 ildə ilk dəfə olaraq insanda apardığı göz əməliyyatında kokain məhlulundan müvəffəqiyyətlə keyləşdirmə məqsədilə istifadə etmişdir. Bubunla da Carl Koller yerli keyləşdirmənin atası kimi elm tarixinə daxil olmuşdur.
1885 ildən Uliyam Halsted (1852–1922) diş əməliyyatlarında kokaindən infiltrativ anesteziya məqsədi üçün istifadə etməyə başlamışdır. 1888-ci ildə Maksimilian Oberst barmağın nəqli anesteziyasını həyata keşdir. Belə ki, Maksimilian Oberst barmaq oynağından bir qədər yuxarıda hər iki tərəfdə dəri dezinfeksiya edildikdən sonra nazik kanüle vasitəsilə 1-2 ml yerli keyləşdirici inyeksiya etməklə müvafiq sinirlərin (lat.N. digitalis palmaris proprius, N. digitalis dorsalis proprius) cavabdeh olduqları nahiyəni keyləşdirməyə nail olmuşdur.
Alman həkimi Karl Lüdviq Şlerx (1859–1922) 1892 ildə yerli keyləşdirici preparat inyeksiya etməklə keyləşmiş nahiyyədə cərrahi müdaxilə etməklə ifiltrativ anesteziyanı təqdim etmişdir.
İlk dəfə olaraq Almaniyanın Kil şəhərində Henrix İreneus Kvinke diaqnostik punktat almaq üçün 1891 ildə lumbal punksiyanı icra etmişdir. Bu məqsədlə o, itibucaqlı "Kvinke iynəsini" icad etmişdir.
İlk dəfə olaraq Avqust Bir (1861–1949) assistenti Avqust Hildebrant ilə 1898 ildə Kildə kokain məhlulunu onurğa kanalına yeridərək, regional anesteziyanın bir növü olan spinal (onurğa beyni) anesteziyasını icra etmişdir. Lakin anesteziya kəskin başağrıları, öyümə, qusma əlamətli fəsadlara səbəb olmuşdur.
1885 ildə amerikalı Ceyms Leonard Korninq eini sınağı – onurğa kanalına kokain inyeksiyasını icra etmişdir. Lakin müdaxiləlin Korinq tərəfindən nə dərəcədə düzgün icra edildiyi hələdə şübhə doğursa da onu metodun ilk icraçısı sayırlar.
1908 ildə isə avqust bir regional anesteziyahın bir növü olan venadaxili regional anesteziyanı sınaqdan keçirdmişdir.
XX əsrin əvvəllərindən sinal anesteziya sezar kəsiyində istifadə edilmişdir. 1930 ildə spinal anestiziya zamanı ilk ölüm halı qeydə alınmasından sonra bu metoddan istifadə edilmir. lakin 1950 ci illərdən başlayaraq bu metoda daim müraziət edilmiş və inkişaf etdirilmişdir. Günümüzdə bu metod demək olar ki, sezar əməliyyatları üçün anesteziyanın ən məğbul metodu sayılır. *
1931 ildə Doqliotti peridural boşluğu əldə etməyin "müqavimətin itməsi" metodunu tətbiq etmişdir.
1933 ildə isə Qutierrez peridural boşluğu əldə etməyin "asılmış damcı" metodunu tətbiq etmişdir.
1945 ildən peridual boşluğun kateterizasiyası üçün Tuohy – iynəsi tətbiq edilməyə başlanılmışdır.
1949 ildə Çurbelo ilk dəfə olaraq fasiləsiz peridural anesteziya metodunu tətbiq etmişdir.
Anestiziyanın bu üsulu 1855-ci ildə Aleksandr Vud (ing.Alexander Wood) tərəfindən şprist və iynə icad edildikdən sonra tətbiqini tapmağa başlamışdır. Vena daxili anestetiklərdən barbituratların sintezinə 1916-cı ildən Fişer alm.Fischer və fon Merinq ing.Nering tərəfindən başlanılmışdır. Anesteziya üçün istifadə olunan ilk barbiturat dietilbarbitur turşusu (barbital) olmuşdur. 1927-ci ildə heksobarbital sintez edildikdən sonra onların tətbiqi geniş vüsət alır.
Tiopental 1932-ci ildə Volviler (yun.Volwiler) və Tabern tərəfindən sintez edilmiş, ilk dəfə Con Landi (ing.John Lundy) və Ralf Uoters (yun.Ralph Waters) tərəfindən 1934-cü ildə klinikada giriş narkozu - induksiya məqsədi ilə tətbiq edilmişdir. Bu preparat günümüzdə də giriş narkozu - induksiya üçün geniş tətbiq olunmaqdadır.
Metoheksital ilk dəfə 1957 ci ildə V.K.Steltinq (ing.V.K. Stoelting) tərəfindən klinikada tətbiq edilmişdir. Bu preparat da günümüzdə giriş narkozu - induksiya üçün geniş tətbiq olunmaqdadır.
Midazolam 1976-cı ildə sintez olunmuş, premedikasiya, induksiya, potensiya edici anesteziyalarda geniş istifadə olunur.
Ketamin 1962-ci ildə Stivenson tərəfindən sintez olunmuş, klinikada 1965-ci ildə Korssen (ing.Corssen) və Domino tərəfindən tətbiq edilmişdir. 1970-ci ildən geniş tətbiqini tapmışdır. Ketamin ilk vena daxili anestetikdir ki onun qan dövranı və tənəffüs sistemlərinə neqativ təsiri demək olarki yox dərəcəsindədir.
Etomidat 1972-ci ildə sintez edilmişdir. Etomidatın qan dövranı və tənəffüs sistemlərinə neqativ təsiri minimaldır.
Propofol 1989 cu ildən isə demək olar ki, kütləvi tətbiqini tapır. Preparatın həlimliliyi ambulator anesteziya üçün onu əvəzsiz etmişdir.
Miorelaksantlar
1942 ci ildə Harold Qriffit tərəfindən aktiv elementi tubokurarin olan kurare preparatlarının tətbiqi anesteziologiyada yeni inkişaf mərhələsi kimi sayılır. Beləliklə də anesteziya monokomponentli mərhələdən polikomponentli mərhələyə qədəm qoymuş olur. Əvvəllər müvafiq anestezioloji effekt bir komponent vasitəsi ilə təmin olunurdusa indi bir neçə preparatların tətbiq olunması onların toksik təsirlərini minuma endirmiş olur. Miorelaksantlara qədər əzələləri süst etmək, boşaltmaq üçün xəstəyə yüksək dozada, toksiki həddə qədər anestetiklər yeritmək lazım gəlinirdi ki, bu da ürək-damar, tənəffüs çatmamazlıqlarına səbəb olurdu. Çox vaxt ağır xəstələr yüksək dozaya tab gətirməyib elə əməliyyat masası üzərində tələf olurdular. Miorelaksantlar anesteyiza törətmir, lakin əzələ süstlüyü törədəbilmə qabiliyyətinə görə anesteziyanın vacib komponentidir. Miorelaksantlar anestetiklərin dozalarını terapevtik həddə qədər endirilməsinə və anesteziyanın keyfiyyət baxımında yaxşılaşdırılmasına, tənəffüsün süni olaraq idarə olunmasını təmin etməyə səbəb oldu. 1949-cu ildə qısa müddətli təsirə malik relaksantların nümayəndəsi suksinilxolun sintez olunur və 1951-ci ildən klinikada təbiqini tapır.
İxtisasın formalaşması
Anesteziya
Ceyms Simpsom və dostları xloroformun təsiri altında
Həkim anestezioloq (1922)
XIX əsrdə anesteziya ləvazimatları
Morton inhalyatoru
ABŞ-da efir vasitəsi ilə ümumi anesteziyanın nümayişindən sonra, onun İngiltərədə tətbiqinə başlanılır. Anesteziologiyanın atası Con Snou ing.John Snow bu sahədə özünü tədqiqtlara həsr etmiş ilk həkim sayılırdı. Con Snou ilk dəfə efir əsasında ümumi anesteziyanın fiziologiyasını tədqiq etmişdir. 1847-ci ildə Con Snou ümumi anesteziya - "Efir inhalyasiyası haqqında" (ing.On the Inhalation of Ether) ilk kitab nəşr etmişdir. Xloroform kəşf edildikdən sonra o, xloroform inhalyatorunu icad edir. Onun ikinci kitabı "xloroform və digər anestetiklər" (ing.On Chloroform and Other Anestheticus) 1858-ci ildə nəşr edilmişdir. Onun vəfatından sonra həkim-anestezioloq kimi yerini Cozef T. Klover (ing.Joseph T. Clover) tutur. Klover ilk dəfə anesteziya zamanı xəstənin nəbzini nəzarətə götürmüşdür. O, tənəffüs yollarının obstruksiyası (tutulması) zamanı ilk punksion konikotomiya müdaxiləsini icra etmişdir. XIX əsrin aparıcı ingilis anestezioloqlarından olan Ser Fredrix Hyuitt (ing.Friederick Hewitt) yuxarı tənəffüs yolunu sərbəst keçiriciliyini təmin etmək üçün ağız-udlaq hava borusunu icad etmişdir. İlk anesteziologiya dərsliyi məhz onun qələmindən çıxmışdır. 1893-cü ildə C.F. Silk (ing.J.F.Silk) İngiltərədə ilk dəfə həkim-anestezioloqlar assosiyasiyasını (ing.the Society of Anesthesists) təsis etmişdir.
İxtisas hazırlığı
Almaniya - Anesteziologiya ixtisasına yiyələnmək və mütəxəssis olmaq üçün ümumi 6 illik tibbi təhsildən sonra xəstəxananın klinikasının müvafiq şöbəsində daha 5 il tam ştatla işləyərək fəaliyyət göstərməli, bütün anesteziya metodlarına və intensiv terapiya tədbirlərinə səlis yiyələnməli və tələb olunan sayda bütün anesteziya (1800 dəfə) və reanimatoloji tədbirləri, intensiv terapiya metodlarını sərbəst icra etməlidir. Bundan sonra mütəxəssisliyə iddiaçı müsbət xasiyyətnamə əsaasında Həkimlər palatasında imtahan vermək üçün qeydiyatdan keçərək imtahanı müvəffəqiyyətlə verən iddiaçı mütəxəssis diplomuna layiq görülür. Almaniyada ilk həkim-mütəxəssis anestezioloq adına 27 may 1952-ci ildə Saarlanddan Verner Zaurvayn layiq görülmüşdür.
Avstriya - ali tibbi təhsildən sonra daha 6 il davam edir. Bu müddətin 6 ayını terapiya - daxili xəstəliklər, 6 ayını cərrahiyyə, 1 ilini intensiv terapiya - reanimatologiya, 3 ilini isə anesteziyalogiya bölmələri üzrə xəstəkananın klinikasında çalışdıqdan və imtahanı müvəffəqiyyətlə verən iddiaçı mütəxəssis diplomuna layiq görülür.
ABŞ - ali tibbi təhsildən sonra daha 4 il davam edir və rezidentura adlanır. Müddət bitdikdən, şifahi və yazılı imtahan müvəffəqiyyətlə verildikdən sonra 10 il müddətinə sertifikat verilir. 10 ildən sonra "ağrı müalicəsi", "uşaq anesteziologiyası", "ürək-damar anesteziologiyası" üzrə təkmilləşmə keçməsi tövsiyə olunur.
İstinadlar
C. Koller: Vorläufige Mittheilung über locale Anästhesirung am Auge. Beilageheft zu den Klinischen Wochenblättern für Augenheilkunde, 1884; 22: 60-63
H. A. Adams, E. Kochs, C. Krier: Heutige Anästhesieverfahren – Versuch einer Systematik. Anästhesiol Intensivmed Notfallmed Schmerzther 2001; 36: 262-267. DOI 10.1055/s-2001-14470 PMID 11413694
C.-L. Schleich: Die Infiltrationsanästhesie (lokale Anästhesie) und ihr Verhältnis zur allgemeinen Narkose (Inhalationsanästhesie). Verhdlg. dtsch. Ges. Chir. 1892; 1: 121-127
Quincke HI: Die Lumbalpunktion des Hydrocephalus. Berl Med Wochenschr 1891;28:929–33
A. Bier: Versuche über die Cocainisierung des Rückenmarks. Dtsch Z Chir 51 (1899): 361-368
↑ Oehme, Peter: Rückenmarksanästhesie mit Kokain: Die Prioritätskontroverse zur Lumbalanästhesie. Dtsch Arztebl 1998;95(41):A-2556–8
A. Bier: Ueber einen neuen Weg Localanästhesie an den Gliedmassen zu erzeugen. Arch. klin. Chir. 1908; 86: 1007–1016
Gogarten W, Van Aken H: A century of regional analgesia in obstetrics. Anesth Analg. 2000 Oct;91(4):773–5. PMID 11004024
↑ M. Heck, M. Fresenius, Repetitorium Anaesthesiologie. Vorbereitung auf die anästhesiologische Facharztprüfung und das Europäische Diplom für Anästhesiologie, səh. 173 ISNB 3-540-67331-8 Springer 2001
Mənbə
Cheng E.Y., Kay J. (eds) manual of Anesthesia and the Medically Compromised Patient. Lippincott 1990. (ing.)
Little D.M.Jr. Classical Anesthesia Files. Wood Library -Museum os Anesthesiology, 1985. (ing.)
Tibb ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin.
Avqust 12, 2021
anesteziologiya, ἀν, inkar, αἴσϑησις, hisiyyat, logos, keyləşdirmə, ağrısızlaşdırma, mexanizmini, üsul, metodlarını, öyrənən, tətbiq, edən, tibb, sahəsi, hesab, edirlər, yunan, filosofu, dioskorid, dəfə, əsrdə, mandraqorun, narkotik, təsirini, təsvir, etmək, ü. Anesteziologiya yun ἀn an inkar yun aἴsϑhsis hisiyyat lat logos elm keylesdirme agrisizlasdirma mexanizmini usul ve metodlarini oyrenen tetbiq eden tibb sahesi Hesab edirler ki yunan filosofu Dioskorid ilk defe e e I esrde mandraqorun narkotik tesirini tesvir etmek ucun anesteziya termininden istifade etmisdir AnesteziologiyaElm sahesi oyrenirTebiet elmleri TebietiTebabet Xesteliklerin yaranma sebeb ve mexanizmlerini mualicesini oyrenirAnesteziologiya keylesdirme agrisizlasdirma mexanizm ve usullariniYarimbolme oyrenir1721 ci ilde universal etimoloji ingilis lugetinde ing Bailey s anesteziya hissiyat qusuru Britaniya ensiklopediyasinda 1771 hissiyatdan mehrum olma kimi gosterilir Cerrahi emeliyyatlarin aparilmasina imkan veren yuxuya benzer hal haqqindaki Oliver Uendel Holmsin ing Oliver Wendell Holmes fikirleri bu saheni elm kimi oyrenmeye ve onu anesteziologiya termini ile adlandirmaga sebeb olmusdur Muasir anesteziologiya elmi oz tedqiqat ve tetbiqat dairesini daha da genislendirmisdir 1989 cu ilde Amerika Anesteziologiya Surasi ing American Board of Anesthesiology bu sahe uzre mutexessislerin hazirlanmasi ve onlarin sertifikatlasdirilmasi teklifini ireli surur Bu ixtisas diger tibbi cerrahiyye daxili xestelikler pediatriya mama ginekologiya kliniki farmakologiya fiziologiya patologiya ixtisas biliklerini ozunde cemlesdirerek derin bilik teleb etdiyine gore unikalligi ile secilir Mundericat 1 Vezifeleri 2 Tarixi 2 1 Inhalyasion anesteziya 2 2 Yerli ve regional anesteziya 2 3 Vena daxili anesteziya 2 4 Miorelaksantlar 3 Ixtisasin formalasmasi 3 1 Ixtisas hazirligi 4 Istinadlar 5 Menbe 6 Xarici kecidler 7 Hemcinin baxVezifeleri Redakte1989 cu ilde Amerika Anesteziologiya Surasi terefinden asagidaki vezifeler teyin edilmisdir Anesteziya oncesi xesteye baxis meslehet ve hazirliq Cerrahi mama ginekoloji terapevtik ve diaqnostik invaziv mudaxilelerde agrisizlasdirma ve ya keylesdirmeni temin etmek Pasientin manitor nezareti emeliyyat oncesi hemostazlarin qanaxmalarin dayandirilmasi aparilmasi kritik sok koma ve s kimi hallarin aradan qaldirilmasi Reanimasion ve intensiv mualice tedbirlerinin teskili ve icra edilmesi Tibb personalina urek agciyer reanimasiya tedbirlerini oyretmek Teneffus catismazliginin qiymetlendirilmesi ve onun suni teneffusle idare edilmesi Mualicelerin keyfiyyetini ve effektivliyini artirmaq meqsedile fundamental elmi tedqiqatlarin aparilmasi Xestexananin teskilatciliq isinde tibb personallarinin rasional idareciliyinde tecili yardim sisteminin teskilinde istirak etmek Anstiozoloqun uzerine dusen vezife boyukdur Tarixi RedakteAlimler Avqust Bir Ceyms Korninq Henrix Kvinke Kroford Lonq Horasi Uells Uilyam T C Morton Oliver Vendel Holms Anestezioloji tedbirler hele qedim zamanlardan tetbiq edilmesine baxmayaraq bu sahe ixtisas kimi XIX esrin ortalarindan formalasmaga baslamisdir Qedim dovrlerde tiryekden kok yarpaqlarindan mandraqorun kokunden spirtden flebotomiyadan husun itmesine qeder venanin kesilmesi ile qanburaxma metodlarindan istifade ederek tibbi mudaxileler aparilirdi Maraqlidir ki qedim misirliler tiryek ve hiossiamus skopolamin kombinasiyasindan istifade edirdiler Bu kombinasiya indinin ozunde de vena daxiline premedikasiya meqsedi ucun istifade edilmekdedir Meqsed tiryekin sebeb ola bilecek arzuolunmaz hallarin bradikardiyalarin urek doyuntusunun keskin azalmasi hypersalivasiyalarin agiz suyu ifrazinin hedsiz artmasi qarsisini almaq olmusdur Qedimde sinirlerin sixaca almaqla sixilmasi ve ya onlarin buz vasitesile soyudulmasi regional anesteziyaya sebeb olurmus Inkler yerli anesteziya metodundan istifade etmisler Bele ki kok yarpaqlarini ceynedikden sonra tupurcekle qarismis kutle yaralarin uzerine melhem kimi qoyulurdu Bu usullarin kamil olmamasi agri sokundan urek damar teneffus catismazligindan xestelerin telef olmalari cerrahiyyenin inkisafini lengidirdi Adekvat anesteziya metod ve preparatlarina ehtiyac yeni axtarislara sebeb olmusdur Inhalyasion anesteziya Redakte Ilk inhalyasion anestetikler efir senlendirici qaz N2O xloroform maddeleri olmusdur Efir ilk defe Valerius Kordus ing Valerius Cordus terefinden 1540 ci ilde kesf edilmisdir Lakin 1842 ci ile kimi ondan tebabetde istifade olunmamisdir ing William E Clark ve ing Crawford W Long bir birinden xebersiz efirden xesteler uzerinde islerken istifade etmisler Dord il sonra 16 oktyabr 1846 ci ilde Bostonda Uilyam T C Morton ilk defe ictimaiyyete efir vasitesile umumi anesteziyani numayis etdirmisdir 1960 ci illere yeni inhalyasion anestetiklerin etilxlorid etilen siklopropan trixloretilen ve fluroksenin kesf olunmasina qeder efir yegane alternativsiz anestetik kimi tetbiq edilmisdir N2O senlendirici qaz Yozef Pristli terefinden 1772 ci ilde analoji olaraq alinmisdir Yalniz 1800 cu ilde Hemfri Devi 1844 cu ilde ise Qardner Kolton ve Horasi Uells N2O dan insan uzerinde umumi anesteziya meqsedi ile istifade etmisler Xloroform ilk defe bir birinden xebersiz von Leybiq ing von Leibig ing Guthrie terefinden 1844 cu ilde ve Soberian ing Souberian terefinden 1847 ci ilde askar edilmisdir Klinikada ilk olaraq xloroformdan umumi anesteziya meqsedi ile Holms Kut ing Holmes Coote 1847 ci ilde istifade etmisdir Xloroformdan ilk defe olaraq Ceyms Simpsom ing James Simpsom akuserlikde dogus zamani agrilari azaltmaq meqsedi ile istifade etmisdir Xloroform aritmogen tesire malik oldugundan ondan uyun muddetli emeliyyatlarada istifadesinden imtina edilir Siklopropan efirle reqabete girebilecek anestetik olmusdur Lakin onun da efir kimi tez alisma qabiliyyeti tehlukesiz baximindan elverissiz edirdi Lakin sonralar istehsal olunan terkibinde ftor olan halotan ftorotan 1951 enfluran 1963 izofluran 1973 inhalyasion anestetikler efirle ve siklopropanla muqayisede tam tehlukesiz ve xosagelmez tesirlerin az olmalari ile ferqlenerek genis tetbiqlerini tapmisdirlar Desfluran yeni dovr anestetiklerinden olub 1992 ci ilden sintez olunmaga baslanilmisdir Seleflerinden tez tesirli bedenden tez xaric olma Helim anestesiya effektliliyi minimal toksikliyi ile musbet sekilde ferqlenir Bu her uc anesteik preparatlardan yalniz N2O tzeif tesirli ve bogucu xususiyyete malik olmagi 1868 ci ile kimi genis tetbiqini taomir Lakin Edmund Anryus ing Edmund Andrews N2O nu oksigenle qarisiq sekilde anesteziyada tetbiq edir Belelikle de xosagelmez hal aradan qaldirilmis olunur N2O tezlikle meshurlasaraq gunumuze kimi tetbiqini taomisdir Lakin hal hazirda Avropa klinikalarinda artiq N2O dan imtina edilmeye baslanilmisdir Inhalyasion anestetikler Dimetil efir N2O Xloroform Enfluran Desfluran Sevofluran Yerli ve regional anesteziya Redakte Goz hekimi Karl Koller 1857 1944 oz uzerinde tecrube apararaq mueyyen etmisdir ki kokainin dadina baxdiqda dilin ucunun keyiyir Heyvanlar uzerinde tedqiqatlarini genislendirdikden sonra 1884 ilde ilk defe olaraq insanda apardigi goz emeliyyatinda kokain mehlulundan muveffeqiyyetle keylesdirme meqsedile istifade etmisdir Bubunla da Carl Koller yerli keylesdirmenin atasi kimi elm tarixine daxil olmusdur 1 1885 ilden Uliyam Halsted 1852 1922 dis emeliyyatlarinda kokainden infiltrativ anesteziya meqsedi ucun istifade etmeye baslamisdir 1888 ci ilde Maksimilian Oberst barmagin neqli anesteziyasini heyata kesdir 2 Bele ki Maksimilian Oberst barmaq oynagindan bir qeder yuxarida her iki terefde deri dezinfeksiya edildikden sonra nazik kanule vasitesile 1 2 ml yerli keylesdirici inyeksiya etmekle muvafiq sinirlerin lat N digitalis palmaris proprius N digitalis dorsalis proprius cavabdeh olduqlari nahiyeni keylesdirmeye nail olmusdur Alman hekimi Karl Ludviq Slerx 1859 1922 1892 ilde yerli keylesdirici preparat inyeksiya etmekle keylesmis nahiyyede cerrahi mudaxile etmekle ifiltrativ anesteziyani teqdim etmisdir 3 Ilk defe olaraq Almaniyanin Kil seherinde Henrix Ireneus Kvinke diaqnostik punktat almaq ucun 1891 ilde lumbal punksiyani icra etmisdir Bu meqsedle o itibucaqli Kvinke iynesini icad etmisdir 4 Yerli keylesdiriciler Kokain Lidokain Benzokain Bupivakain Ilk defe olaraq Avqust Bir 1861 1949 assistenti Avqust Hildebrant ile 1898 ilde Kilde kokain mehlulunu onurga kanalina yeriderek regional anesteziyanin bir novu olan spinal onurga beyni anesteziyasini icra etmisdir 5 Lakin anesteziya keskin basagrilari oyume qusma elametli fesadlara sebeb olmusdur 6 1885 ilde amerikali Ceyms Leonard Korninq eini sinagi onurga kanalina kokain inyeksiyasini icra etmisdir Lakin mudaxilelin Korinq terefinden ne derecede duzgun icra edildiyi helede subhe dogursa da onu metodun ilk icracisi sayirlar 6 1908 ilde ise avqust bir regional anesteziyahin bir novu olan venadaxili regional anesteziyani 7 sinaqdan kecirdmisdir XX esrin evvellerinden sinal anesteziya sezar kesiyinde istifade edilmisdir 1930 ilde spinal anestiziya zamani ilk olum hali qeyde alinmasindan sonra bu metoddan istifade edilmir lakin 1950 ci illerden baslayaraq bu metoda daim muraziet edilmis ve inkisaf etdirilmisdir Gunumuzde bu metod demek olar ki sezar emeliyyatlari ucun anesteziyanin en megbul metodu sayilir 8 1931 ilde Doqliotti peridural boslugu elde etmeyin muqavimetin itmesi metodunu tetbiq etmisdir 9 1933 ilde ise Qutierrez peridural boslugu elde etmeyin asilmis damci metodunu tetbiq etmisdir 9 1945 ilden peridual boslugun kateterizasiyasi ucun Tuohy iynesi tetbiq edilmeye baslanilmisdir 9 1949 ilde Curbelo ilk defe olaraq fasilesiz peridural anesteziya metodunu tetbiq etmisdir 9 Vena daxili anesteziya Redakte Vena daxili anestetikler Propofol Tiopental Na Ketamin Midazolam Anestiziyanin bu usulu 1855 ci ilde Aleksandr Vud ing Alexander Wood terefinden sprist ve iyne icad edildikden sonra tetbiqini tapmaga baslamisdir Vena daxili anestetiklerden barbituratlarin sintezine 1916 ci ilden Fiser alm Fischer ve fon Merinq ing Nering terefinden baslanilmisdir Anesteziya ucun istifade olunan ilk barbiturat dietilbarbitur tursusu barbital olmusdur 1927 ci ilde heksobarbital sintez edildikden sonra onlarin tetbiqi genis vuset alir Tiopental 1932 ci ilde Volviler yun Volwiler ve Tabern terefinden sintez edilmis ilk defe Con Landi ing John Lundy ve Ralf Uoters yun Ralph Waters terefinden 1934 cu ilde klinikada giris narkozu induksiya meqsedi ile tetbiq edilmisdir Bu preparat gunumuzde de giris narkozu induksiya ucun genis tetbiq olunmaqdadir Metoheksital ilk defe 1957 ci ilde V K Steltinq ing V K Stoelting terefinden klinikada tetbiq edilmisdir Bu preparat da gunumuzde giris narkozu induksiya ucun genis tetbiq olunmaqdadir Midazolam 1976 ci ilde sintez olunmus premedikasiya induksiya potensiya edici anesteziyalarda genis istifade olunur Ketamin 1962 ci ilde Stivenson terefinden sintez olunmus klinikada 1965 ci ilde Korssen ing Corssen ve Domino terefinden tetbiq edilmisdir 1970 ci ilden genis tetbiqini tapmisdir Ketamin ilk vena daxili anestetikdir ki onun qan dovrani ve teneffus sistemlerine neqativ tesiri demek olarki yox derecesindedir Etomidat 1972 ci ilde sintez edilmisdir Etomidatin qan dovrani ve teneffus sistemlerine neqativ tesiri minimaldir Propofol 1989 cu ilden ise demek olar ki kutlevi tetbiqini tapir Preparatin helimliliyi ambulator anesteziya ucun onu evezsiz etmisdir Miorelaksantlar Redakte 1942 ci ilde Harold Qriffit terefinden aktiv elementi tubokurarin olan kurare preparatlarinin tetbiqi anesteziologiyada yeni inkisaf merhelesi kimi sayilir Belelikle de anesteziya monokomponentli merheleden polikomponentli merheleye qedem qoymus olur Evveller muvafiq anestezioloji effekt bir komponent vasitesi ile temin olunurdusa indi bir nece preparatlarin tetbiq olunmasi onlarin toksik tesirlerini minuma endirmis olur Miorelaksantlara qeder ezeleleri sust etmek bosaltmaq ucun xesteye yuksek dozada toksiki hedde qeder anestetikler yeritmek lazim gelinirdi ki bu da urek damar teneffus catmamazliqlarina sebeb olurdu Cox vaxt agir xesteler yuksek dozaya tab getirmeyib ele emeliyyat masasi uzerinde telef olurdular Miorelaksantlar anesteyiza toretmir lakin ezele sustluyu toredebilme qabiliyyetine gore anesteziyanin vacib komponentidir Miorelaksantlar anestetiklerin dozalarini terapevtik hedde qeder endirilmesine ve anesteziyanin keyfiyyet baximinda yaxsilasdirilmasina teneffusun suni olaraq idare olunmasini temin etmeye sebeb oldu 1949 cu ilde qisa muddetli tesire malik relaksantlarin numayendesi suksinilxolun sintez olunur ve 1951 ci ilden klinikada tebiqini tapir Ixtisasin formalasmasi RedakteAnesteziya Ceyms Simpsom ve dostlari xloroformun tesiri altinda Hekim anestezioloq 1922 XIX esrde anesteziya levazimatlari Morton inhalyatoru ABS da efir vasitesi ile umumi anesteziyanin numayisinden sonra onun Ingilterede tetbiqine baslanilir Anesteziologiyanin atasi Con Snou ing John Snow bu sahede ozunu tedqiqtlara hesr etmis ilk hekim sayilirdi Con Snou ilk defe efir esasinda umumi anesteziyanin fiziologiyasini tedqiq etmisdir 1847 ci ilde Con Snou umumi anesteziya Efir inhalyasiyasi haqqinda ing On the Inhalation of Ether ilk kitab nesr etmisdir Xloroform kesf edildikden sonra o xloroform inhalyatorunu icad edir Onun ikinci kitabi xloroform ve diger anestetikler ing On Chloroform and Other Anestheticus 1858 ci ilde nesr edilmisdir Onun vefatindan sonra hekim anestezioloq kimi yerini Cozef T Klover ing Joseph T Clover tutur Klover ilk defe anesteziya zamani xestenin nebzini nezarete goturmusdur O teneffus yollarinin obstruksiyasi tutulmasi zamani ilk punksion konikotomiya mudaxilesini icra etmisdir XIX esrin aparici ingilis anestezioloqlarindan olan Ser Fredrix Hyuitt ing Friederick Hewitt yuxari teneffus yolunu serbest keciriciliyini temin etmek ucun agiz udlaq hava borusunu icad etmisdir Ilk anesteziologiya dersliyi mehz onun qeleminden cixmisdir 1893 cu ilde C F Silk ing J F Silk Ingilterede ilk defe hekim anestezioloqlar assosiyasiyasini ing the Society of Anesthesists tesis etmisdir Ixtisas hazirligi Redakte Almaniya Anesteziologiya ixtisasina yiyelenmek ve mutexessis olmaq ucun umumi 6 illik tibbi tehsilden sonra xestexananin klinikasinin muvafiq sobesinde daha 5 il tam statla isleyerek fealiyyet gostermeli butun anesteziya metodlarina ve intensiv terapiya tedbirlerine selis yiyelenmeli ve teleb olunan sayda butun anesteziya 1800 defe ve reanimatoloji tedbirleri intensiv terapiya metodlarini serbest icra etmelidir Bundan sonra mutexessisliye iddiaci musbet xasiyyetname esaasinda Hekimler palatasinda imtahan vermek ucun qeydiyatdan kecerek imtahani muveffeqiyyetle veren iddiaci mutexessis diplomuna layiq gorulur Almaniyada ilk hekim mutexessis anestezioloq adina 27 may 1952 ci ilde Saarlanddan Verner Zaurvayn layiq gorulmusdur Avstriya ali tibbi tehsilden sonra daha 6 il davam edir Bu muddetin 6 ayini terapiya daxili xestelikler 6 ayini cerrahiyye 1 ilini intensiv terapiya reanimatologiya 3 ilini ise anesteziyalogiya bolmeleri uzre xestekananin klinikasinda calisdiqdan ve imtahani muveffeqiyyetle veren iddiaci mutexessis diplomuna layiq gorulur ABS ali tibbi tehsilden sonra daha 4 il davam edir ve rezidentura adlanir Muddet bitdikden sifahi ve yazili imtahan muveffeqiyyetle verildikden sonra 10 il muddetine sertifikat verilir 10 ilden sonra agri mualicesi usaq anesteziologiyasi urek damar anesteziologiyasi uzre tekmillesme kecmesi tovsiye olunur Istinadlar Redakte C Koller Vorlaufige Mittheilung uber locale Anasthesirung am Auge Beilageheft zu den Klinischen Wochenblattern fur Augenheilkunde 1884 22 60 63 H A Adams E Kochs C Krier Heutige Anasthesieverfahren Versuch einer Systematik Anasthesiol Intensivmed Notfallmed Schmerzther 2001 36 262 267 DOI 10 1055 s 2001 14470 PMID 11413694 C L Schleich Die Infiltrationsanasthesie lokale Anasthesie und ihr Verhaltnis zur allgemeinen Narkose Inhalationsanasthesie Verhdlg dtsch Ges Chir 1892 1 121 127 Quincke HI Die Lumbalpunktion des Hydrocephalus Berl Med Wochenschr 1891 28 929 33 A Bier Versuche uber die Cocainisierung des Ruckenmarks Dtsch Z Chir 51 1899 361 368 1 2 Oehme Peter Ruckenmarksanasthesie mit Kokain Die Prioritatskontroverse zur Lumbalanasthesie Dtsch Arztebl 1998 95 41 A 2556 8 A Bier Ueber einen neuen Weg Localanasthesie an den Gliedmassen zu erzeugen Arch klin Chir 1908 86 1007 1016 Gogarten W Van Aken H A century of regional analgesia in obstetrics Anesth Analg 2000 Oct 91 4 773 5 PMID 11004024 1 2 3 4 M Heck M Fresenius Repetitorium Anaesthesiologie Vorbereitung auf die anasthesiologische Facharztprufung und das Europaische Diplom fur Anasthesiologie seh 173 ISNB 3 540 67331 8 Springer 2001Menbe RedakteCheng E Y Kay J eds manual of Anesthesia and the Medically Compromised Patient Lippincott 1990 ing Little D M Jr Classical Anesthesia Files Wood Library Museum os Anesthesiology 1985 ing Lyons A S Petrucelli R J Medicine An Illustrated Hystory Abrams 1978 ing Xarici kecidler RedakteTurk Anestezioloji ve Reanimasyon Dernegi Arxivlesdirilib 2013 07 05 at the Wayback Machine European Society of Anesthesiology American Society of AnesthesiologistsHemcinin bax RedakteRegional anesteziya Spinal anesteziya Peridural anesteziya Suni teneffus Traxeyanin intubasiyasi Seldinger texnikasi Tibb ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin Menbe https az wikipedia org w index php title Anesteziologiya amp oldid 6050053, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
-3.jpg.html){kind=link}
