Ərəb baharı

Ərəb ölkələrində etiraz dalğası — 2010-cu ilin dekabrından ərəb ölkələrində işsizlik, ərzaq qiymətlərinin yüksəlməsi, söz azadlığı, bürokratik əngəllər və aşağı həyat səviyyəsi ilə əlaqədar başlayan etiraz nümayişləridir. İlk qiyam 18 dekabrda Tunisdə başlamış və 1987-ci ildən hakimiyyətdə olan dövlət başçısı Zeynalabdin ben Əlinin ölkəni tərk etməsi və onun qurduğu siyasi sistemin çökməsi ilə nəticələnmişdir. Tunis İnqilabının qələbəsi digər ərəb ölkələrində — Misir, Yəmən, Əlcəzair və İordaniyada da nümayişlər dalğasına səbəb olmuşdur.

التورات العربية
Tarix	17 dekabr 2010-cu ildən
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Etiraz dalğasının əhatə etdiyi ölkələr

Zaman cədvəli

Siyahı

Ölkə	Başlanğıc tarixi	Etiraz növu	Dəyişikliklər	Ölü sayı	Nəticəsi
Tunis	18 dekabr 2010-cu il	Məhəmməd Buəzizi özünü yandırması, Ölkə miqyasında böyük etirazlar, dövlət binalarının tutulması	• Zeynalabdin ben Əli və Məhəmməd Qanuşi ölkəni tərk etdi  • Hökümətə tabe olan polis qüvvələri dağıdıldı  • RCD adlanan iqtidar partiyası ləğv edildi  • Siyasi məhbusların hamısı azad edildi	223	Hökümət devrilmişdir
Əlcəzair	28 dekabr 2010-cu il	Büyük etirazlar, tətillər və xalq hərəkatı	• 19 illik fövqəladə vəziyyət ləğv edildi	8	Hakimiyyət devrilməsədə, ölkə daxilində mühüm dəyişikliklər yaşandı
Livan	12 yanvar 2011-ci il	Ümumi şəkildə başlanan etirazlar, polis ilə etirazçılar arasında silahlı qarşıdurma yaşandı		17	Kiçik miqyasda etirazlar baş verdi
İordaniya	14 yanvar 2011-ci il	Ümumi şəkildə başlanan etirazlar	• Kral Abdullah bin Əbdül Əziz, başnazir Rifai və nazirlər kabinetini istefaya göndərdi.	1	Hökümət yenilənmişdir
Mavritaniya	17 yanvar 2011-ci il	Ümumi şəkildə başlanan etirazlar		1	Kiçik miqyasda etirazlar baş verdi
Sudan	17 yanvar 2011-ci il	Ümumi şəkildə başlanan etirazlar	• Başnazir Omar al-Bəşir 2015-ci ildə keçiriləcək seçkilərdə namizəd olmayaçağını elan etdi.	1	Kiçik miqyasda etirazlar baş verdi
Oman	17 yanvar 2011-ci il	Ümumi şəkildə başlanan etirazlar	• Sultan Kabus bin Seyd maaşların 2 dəfə artırılmasına göstəriş verdi;  • Bəzi nazirlər vəzifəsindən azad edildi;  • Oman parlamentinin səalahiyyətləri artırıldı	2–6	Hökümət yenilənmişdir
Yəmən	18 yanvar 2011-ci il	Ümumi şəkildə başlanan etirazlar qısa müddət ərzində genişləndi və etirazlar şiddətli qarşı-durmalarla əvəz olundu	• Hakim partiyadan olan bəzi millətvəkilləri istehfa etdi;  • Prezident Əli Abdullah Saleh 23 may tarixində toxunulmazlıq veriləcəyi təqdirdə istehfa etməyə hazır olduğunu bəyan etdi	1.784-1.870	Hökümət yenilənmişdir
Səudiyyə Ərəbistanı	21 yanvar 2011-ci il	Kiçik etirazlar baş verdi və bir neçə gündən sonra etirazlar dayandırıldı	• Kral Abdullah tərəfindən bir sıra islahatlar keçirildi;	2	Kiçik miqyasda etirazlar baş verdi
Misir	25 yanvar 2011-ci il	Ümumi şəkildə başlanan etirazlar qısa müddət ərzində genişləndi və etirazlar şiddətli qarşı-durmalarla əvəz olundu, nazirlik binaları etirazçıların nəzarətinə keçdi, Qahirə şəhərində yerləşən onlarla polis bölməsi yandırıldı	• Hüsnü Mübarək ve Əhməd Şəfiq istehfa etdi;  • Silahlı qüvvələr nəzarəti ələ keçirdi;  • Parlamentin fəaliyyətinə son qoyuldu və yeni seçkilərin keçirilməsinə qərar verildi;  • Dövlət Təhlükəsizlik İdarəsinin fəaliyyəti dayandırıldı;  • Hakim partiyanın fəaliyyəti qadağan edildi	875	Hökümət devrilmişdir
Suriya	26 yanvar 2011-ci il	Ümumi şəkildə başlanan etirazlar və dövlət binalarına hücumların başlanması	• Siyasi məhbuslar azad edildi;  • End of Emergency Law;  • Bütün vilayət rəhbərləri işdən azad edildi;  • Etirazlar yaşanan şəhərlərə silahlı müdaxilə edildi və etirazçıların üzərinə atəş açıldı;  • Parlamentdə hakim partiyanı təmsil edən bəzi millətvəkilləri istehfa etdi;  • Hökümətdə təmsil olunan bir çox yüksək rütbəli şəxs isehfa etdi	5,600-7,100	Ölkə daxilində şiddətli döyüşlər davam edir
Cibuti	28 yanvar 2011-ci il	Ümumi şəkildə başlanan etirazlar, dövlət binaları zəbt edildi	• Müxalifət rəhbərləri həbs edildi  • Beynəlxalq müşahidə qrupu ölkədən qovuldu	2	Kiçik miqyasda etirazlar baş verdi
Mərakeş	30 yanvar 2011-ci il	Ümumi şəkildə başlanan etirazlar, mağazalar dağıdıldı	• Kral VI Məhəmməd xalqa bəzi iqtisadi imtiyazlar verdi;  • Referendumun keçirilməsi barədə qərar qəbul edildi;  • Rüşvətxorluğun qarşısını almaq üçün sərt qərarlar qəbul edildi və bir çox məmurlar işlərindən azad edildi	7	Böyük miqyasda etirazlar baş verdi
İraq	10 fevral 2011-ci il	Ümumi şəkildə başlanan etirazlar, dövlət binalarına hücumlarla müşahidə olundu	• Başnazir Maliki növbəti seçkilərdə namizəd olmayaçağını elan etdi;  • Vilayət rəhbərləri istehfa etdi	35	Böyük miqyasda etirazlar baş verdi
Bəhreyn	14 fevral 2011-ci il	Qarşıdurmalarla müşahidə olunan etirazlar, dövlət binalarının zəbt olunması	• Kral Hamad ibn İsa iqtisadi yöndə islahatlar keçirdi;  • Siyasi məhbusların hamısı azad edildi;  • Bəzi nazirlər həbs edildi;	51	Böyük miqyasda etirazlar baş verdi
İran	14 fevral 2011-ci il	Kiçik miqyaslı etirazlar qısa zamanda böyük miqyaslı etirazlara çevrildi	• Müxalifət rəhbərləri ölkəni qarışdırmaqda günahlandırılıb, həbs edildi	3	Böyük miqyasda etirazlar baş verdi
Liviya	17 fevral 2011-ci il	Ümumi şəkildə başlanan etirazların gözlənilmədən silah gücü ilə yatırılması, vətəndaş müharibəsinin başlanmasına səbəb oldu	• Müxalifət rəhbərləri ölkədə hakimiyyəti ələ keçirdilər  • Xalq Şurası yaradıldı  • NATO-ya məxsus hərbi təyyarələr Müəmmər əl-Qəzzafiyə tabe olan birləşmələri hava zərbələri ilə bir neçə günə zərərsizləşdirdi	25,000–30,000  • Liviyanın devrilmiş rəhbəri Müəmmər əl-Qəzzafi, anadan olduğu Sirt şəhərində kütlə tərəfindən linç edilərək öldürüldü	Hökümət devrilmişdir
Küveyt	18 fevral 2011-ci il	Ümumi şəkildə başlanan etirazlar, polis və Bədəvilər arasında silahlı qarşı-durma yaşandı	• Bir sıra dövlət məmurları istehfa etdi	Yaralananlar olsada, heç kəs ölməmişdir	Hökümət yenilənmişdir
Qərbi Sahara	20 fevral 2011-ci il	Ümumi şəkildə başlanan etirazlar		1	Kiçik miqyasda etirazlar baş verdi
Ümumi ölü sayı:	32.652-39.852+ (davam edir)

İstinadlar

1. . BBC News. 17 January 2011 http://www.bbc.co.uk/news/world-africa-12209621 (#bare_url_missing_title). (#parameter_ignored)
2. Al-Jazeera English (9 March 2011). http://english.aljazeera.net/news/africa/2011/03/20113985941974579.html (#bare_url_missing_title). İstifadə tarixi: 9 March 2011. (#parameter_ignored)
3. . BBC News. 1 February 2011 http://www.bbc.co.uk/news/world-africa-12335692 (#bare_url_missing_title). (#parameter_ignored)
4. . CTV News. 27 February 2011. 28 February 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 February 2012. (#parameter_ignored)
5. . Bloomberg L.P. 2011-02-24 http://www.bloomberg.com/news/2011-02-24/algeria-s-state-of-emergency-is-officially-lifted.html (#bare_url_missing_title). İstifadə tarixi: 2011-02-25. (#parameter_ignored)
6. . Al Jazeera English http://english.aljazeera.net/news/middleeast/2011/02/2011223686267301.html (#bare_url_missing_title). İstifadə tarixi: 2011-02-23. (#parameter_ignored)
7. Obama Poised to Step Up Criticism of Mubarak If Crackdown Is Intensified - Bloomberg
8. "Calm returns to Lebanon after days of protests over Hezbollah power play". 2011-01-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-01-29.
9. . The Telegraph. 1 February 2011 http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/middleeast/jordan/8296589/King-Abdullah-II-of-Jordan-sacks-government-amid-street-protests.html (#bare_url_missing_title). (#parameter_ignored)
10. Jordan protest turns violent
11. By Mohamed Yahya Abdel Wedoud, For CNN. Cnn.com http://www.cnn.com/2011/WORLD/africa/02/26/mauritania.protest/index.html?hpt=T2 (#bare_url_missing_title). İstifadə tarixi: 2011-02-27. (#parameter_ignored)
12. Mauritania's Bouazizi died today
13. Sudan's Bashir will not stand in next election: party official, AFP, 21 February 2011.
14. . 2011-02-09 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-02-22.
15. . En.news.maktoob.com. 2011-07-14 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-02-27. (#parameter_ignored)
16. . gulfnews http://gulfnews.com/news/gulf/oman/sit-in-in-sohar-town-forces-hypermarkets-to-close-down-1.768284 (#bare_url_missing_title). İstifadə tarixi: 2011-02-27. (#parameter_ignored)
17. . Khaleejtimes.com. 2011-02-27 http://www.khaleejtimes.com/DisplayArticle08.asp?xfile=data/middleeast/2011/February/middleeast_February780.xml&section=middleeast (#bare_url_missing_title). İstifadə tarixi: 2011-03-06. (#parameter_ignored)
18. (AFP) – 1 day ago. "Arxivlənmiş surət". Google.com. 2011-12-22 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-02-27. (#parameter_ignored)
19. . Al Jazeera English http://english.aljazeera.net/news/middleeast/2011/02/201122620711831600.html (#bare_url_missing_title). İstifadə tarixi: 2011-02-27. (#parameter_ignored)
20. Al-Jazeera English (5 March 2011). http://english.aljazeera.net/video/middleeast/2011/03/20113565533194678.html (#bare_url_missing_title). İstifadə tarixi: 5 March 2011. (#parameter_ignored)
21. Oman's Sultan Granting Lawmaking Powers to Councils | Middle East | English
22. Surk, Barbara. "Arxivlənmiş surət". Google.com. 2011-03-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-02-27. (#parameter_ignored)
23. . Al Jazeera English http://english.aljazeera.net/news/middleeast/2011/02/2011227112850852905.html (#bare_url_missing_title). İstifadə tarixi: 2011-02-27. (#parameter_ignored)
24. . BBC News. 2011-02-08 http://www.bbc.co.uk/news/world-middle-east-12590588 (#bare_url_missing_title). İstifadə tarixi: 2011-02-27. (#parameter_ignored)
25. Yemen MPs resign over violence, Al Jazeera, 23 February 2011.
26. killed in the protests [1] and 150 killed in the ammo dump explosion [2]
27. Voice of America. 23 February 2011 http://www.voanews.com/english/news/middle-east/Saudi-King-Boosts-Spending-Returns-to-Country-116739074.html (#bare_url_missing_title). İstifadə tarixi: 23 February 2011. (#parameter_ignored)
28. Arab News. 28 February 2011 http://arabnews.com/saudiarabia/article289334.ece (#bare_url_missing_title). İstifadə tarixi: 28 February 2011. (#parameter_ignored)
29. . Forexyard.com. 2012-11-23 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-03-05. (#parameter_ignored)
30. Egypt's Mubarak Steps Down; Military Takes Over, The Wall Street Journal, 11 February 2011.
31. Reuters (2010-11-29). "Arxivlənmiş surət". Haaretz. 2011-02-15 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-02-24. (#parameter_ignored)
32. Al Jazeera. 15 Mar 2011 http://english.aljazeera.net/news/middleeast/2011/03/20113151885983516.html (#bare_url_missing_title). İstifadə tarixi: 15 March 2011. (#parameter_ignored)
33. Egypt dissolves former ruling party http://english.aljazeera.net/news/middleeast/2011/04/2011416125051889315.html
34. "Arxivlənmiş surət". 20 April 2011. 20 April 2011 tarixində . İstifadə tarixi: 20 April 2011. (#parameter_ignored)
35. . BBC News http://www.bbc.co.uk/news/world-middle-east-12679902 (#bare_url_missing_title). İstifadə tarixi: 2011-03-08. (#parameter_ignored)
36. . Reuters. 2015-10-14 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-03-08. (#parameter_ignored)
37. . Al Bawaba. 2011-03-23 http://www1.albawaba.com/main-headlines/unrest-continues-syria (#bare_url_missing_title). İstifadə tarixi: 2011-03-24. (#parameter_ignored)
38. . Al Jazeera. 2011-04-08 http://english.aljazeera.net/news/middleeast/2011/04/20114711251531744.html (#bare_url_missing_title). İstifadə tarixi: 2011-04-24. (#parameter_ignored)
39. . bbc.co.uk. 2011 http://www.bbc.co.uk/news/world-middle-east-13185185 (#bare_url_missing_title). İstifadə tarixi: 2011-04-25. (#parameter_ignored)
40. . BBC News http://www.bbc.co.uk/news/world-middle-east-13175677 (#bare_url_missing_title). İstifadə tarixi: 2011-04-23. (#parameter_ignored)
41. . 29 March 2011 http://english.aljazeera.net/news/middleeast/2011/03/201132975114399138.html (#bare_url_missing_title). (#parameter_ignored)
42. http://abcnews.go.com/International/wireStory?id=13475523 (#bare_url_missing_title). İstifadə tarixi: 28 April 2011. (#parameter_ignored)
43. http://www.timeslive.co.za/africa/article973245.ece/Djibouti-evicts-US-vote-group-ahead-of-election
44. . 2011-03-05 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-02-22.
45. Abend, Lisa. . TIME. 2011-06-29 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-02-23. (#parameter_ignored)
46. Region's Protests Spread to Morocco, The Wall Street Journal, 20 February 2011.
47. Moroccan king to make reforms with constitutional body, Middle East Online, 22 February 2011;
48. http://www.independent.co.uk/news/world/africa/thousands-in-morocco-march-for-rights-2247511.html
49. "Arxivlənmiş surət". 2011-04-30 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-04-30.
50. . 2011-02-23 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-02-22.
51. http://lawyers-law.com/man-beaten-to-death-by-police-at-teachers-protest-in-rabat-morocco-march-26th-2011/
52. Iraqis protest in Kurdish region, capital 2015-09-24 at the Wayback Machine, Reuters, 19 February 2011.
53. Iraqi prime minister won't run for third term, msnbc.com, 5 February 2001.
54. Governor of third Iraqi province quits over protests, The Gulf Today, 27 February 2011.
55. McCrummen, Stephanie (26 February 2011). The Washington Post http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2011/02/26/AR2011022601854.html (#bare_url_missing_title). (#parameter_ignored)
56. Bahrain's king gives out cash ahead of protests 2011-02-16 at the Wayback Machine, Reuters, 11 February 2011.
57. Bahrain's king to free political prisoners as protests continue, Monsters and Critics, 22 February 2011.
58. Bahrain sacks ministers amid protests, Press TV, 26 February 2011.
59. 31 protestors killed,[3] four policemen killed,[4][5] 1 Saudi soldier killed,[6] total of 36 people reported killed
60. The Guardian. 14 February 2011 http://www.guardian.co.uk/world/2011/feb/14/iran-protests-reinvigorated-activists (#bare_url_missing_title). İstifadə tarixi: 14 February 2011. (#parameter_ignored)
61. Farnaz Fassihi (February 21, 2011). Wall Street Journal http://online.wsj.com/article/SB10001424052748703498804576156041487406056.html (#bare_url_missing_title). İstifadə tarixi: February 21, 2011. (#parameter_ignored)
62. Farangis Najibullah (February 22, 2011). Radio Free Europe/Radio Liberty http://www.rferl.org/content/iran_student_killed/2317385.html (#bare_url_missing_title). İstifadə tarixi: February 22, 2011. (#parameter_ignored)
63. "Arxivlənmiş surət". Haaretz. 20 February 2011. 22 February 2011 tarixində . İstifadə tarixi: 22 February 2012. (#parameter_ignored)
64. . Los Angeles Times. 23 February 2011. 24 February 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 February 2012. (#parameter_ignored)
65. . Los Angele Times. 23 February 2011 http://www.latimes.com/news/politics/la-fg-0224-libya-mideast-protests-20110224,0,431198.story (#bare_url_missing_title). (#parameter_ignored)
66. . World Bulletin. 27 February 2011 http://www.worldbulletin.net/?aType=haber&ArticleID=70409 (#bare_url_missing_title). (#parameter_ignored)
67. . 6 March 2011 http://www.news.com.au/breaking-news/ferocious-battles-in-libya-as-national-council-meets-for-first-time/story-e6frfku0-1226016536676 (#bare_url_missing_title). İstifadə tarixi: 6 March 2011. (#parameter_ignored)
68. . BBC News http://www.bbc.co.uk/news/world-africa-12796972 (#bare_url_missing_title). İstifadə tarixi: 19 March 2011. (#parameter_ignored)
69. Staff writer (2 March 2011). RT http://rt.com/news/line/2011-03-02/ (#bare_url_missing_title). İstifadə tarixi: 15 March 2011. (#parameter_ignored)
70. . Al Jazeera English. 19 April 2011 http://english.aljazeera.net/news/africa/2011/04/2011419114217768868.html (#bare_url_missing_title). İstifadə tarixi: 25 April 2011. (#parameter_ignored)
71. . Al Jazeera. 19 April 2011 http://english.aljazeera.net/news/africa/2011/04/2011419114217768868.html (#bare_url_missing_title). İstifadə tarixi: 23 April 2011. (#parameter_ignored)
72. "Arxivlənmiş surət". Forbes. 27 April 2011. 1 May 2011 tarixində . İstifadə tarixi: 28 April 2011. (#parameter_ignored)
73. . CNN. 31 March 2011. 2012-01-14 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-02-22. (#parameter_ignored)
74. . MSN http://www.msnbc.msn.com/id/41676934/ns/world_news-mideast/n_africa (#bare_url_missing_title). (#parameter_ignored)
75. http://www.english.rfi.fr/node/78044 (#bare_url_missing_title). İstifadə tarixi: 2011-02-27. (#parameter_ignored)
76. Europapress.es. 20 February 2011 http://www.europapress.es/nacional/noticia-jimenez-saluda-manifestaciones-marruecos-sido-pacificas-20110220222648.html (#bare_url_missing_title). (#parameter_ignored)
77. Peaceful Western Sahara anti-government protests Afrol News, 5 March 2011
78. Donald Payne Expresses Concern over Killing of 14 -year-old Boy in Western Sahara by Moroccan Soldiers

Xarici keçidlər

• Арабский переворот — портал РИА Новости
• Арабская революция 2011-08-12 at the Wayback Machine /Рабкор.ру
• Египетская революция 2011 г.: структурно-демографический анализ //cliodynamics.ru