fbpx
Wikipedia

Əbrəqunus

Avqust 05, 2021

Əbrəqunus (əvvəlki adı: Əbrəqunis, digər qədim adı: Qarakilsə) — Azərbaycan Respublikası, Naxçıvan Muxtar Respublikasının Culfa rayonunda kənddir.

Əbrəqunus
39°08′06″ şm. e. 45°38′13″ ş. u.
Ölkə Azərbaycan Azərbaycan
Rayon Culfa rayonu
Tarixi və coğrafiyası
Saat qurşağı
Əbrəqunus
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Kənd rayon mərkəzindən 25 km şimalda, İlandağın ətəyində, Əlincə çayının sağ sahilində yerləşir.

Tarix və etimologiyası

Əbrəqunus Azərbaycanın ən qədim yaşayış məntəqələrindən biridir. Arxeoloqların Əbrəqunusda aşkar etdiyi, Naxçıvan mədəniyyəti üçün xarakterik olan maddi-mədəniyyət nümunələri kəndin tarixinin qədim dövrlərə aid olduğunu sübut edir.

Tədiqatlar zamanı Əbrəqunus ərazisindən qədim dövrə, o cümlədən orta əsrlərə aid edilən xeyli sayda abidələr aşkar edilmişdir ki, bu abidələr də, əsasən, qoç heykəlləri və qəbirüstü abidələrdir. Qeyd edilən abidələrin vaxtilə Azərbaycan ərazisində mövcud olmuş Qafqaz Albaniyası və Qaraqoyunlu dövlətlərinə aid olduqları qeyd edilir.

Qədim və orta əsrlərdə Əlincə qalası və ətraf ərazilərə gedən yol Əbrəqunusdan keçirdi. Əbrəqunus XIV əsrin 80-90-cı illərində Azərbaycan xalqının Əmir Teymura qarşı apardığı mübarizənin və digər tarixi hadisələrin şahidi olmuşdur. Kənd 1590-cı ildə elə həmin il yaradılan Naxçıvan sancağının Əlincə nahiyəsinin tərkibinə daxil edilmişdir.

 
1800-cü ilə aid Əbrəqunus xovlu xalçası. Xalça üzərində təsvir edilən güllər cənnətin simvolu hesab edilir.

1905 və 1918-ci illərdə Cənubi Qafqazda azərbaycanlı qırğınları dövründə bölgənin digər kəndləri də daxil olmaqla Əbrəqunusda da Andranikin rəhbərliyi ilə erməni quldur dəstələri azərbaycanlı əhaliyə qarşı qırğınlar həyata keçirmişlər. 1918-ci il may ayının 29-dan iyun ayının 20-dək Əbrəqunusda Andranikin dəstəsi ilə yerli əhali arasında şiddətli döyüşlər gedir. Andranik xeyli itki versə də, əhalini soyqırıma məruz qoya bilir. Lakin həmin ilin yayında Naxçıvanda azərbaycanlı əhalini erməni quldurlarından qorumaq və Naxçıvanın ermənilər tərəfindən tutulmasına yol verməmək məqsədilə Kazım Qarabəkir paşanın rəhbərliyi altında Naxçıvana türk qoşunları gəlir. 1918-ci il iyulun sonu, avqustun əvvəllərində Andranikin quldur dəstələri Əbrəqunusda türk qoşunları və yerli əhalinin müdafiə dəstələri ilə döyüşə girərək məğlub olurlar. Bu ağır məğlubiyyətdən sonra Andranik Ordubadın Bist və Nəsirvaz kəndlərindən keçərək Zəngəzura gedir.

Kənd 1925-1930-cu illər ərzində 30 kəndi əhatə edən dairə mərkəzi, 1930-1948-ci illər ərzində isə Əbrəqunis rayonunun mərkəzi olmuşdur. Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyev ilk dəfə Əbrəqunis seçki dairəsindən millət vəkili seçilmişdir.

1948-ci ildə Əbrəqunis rayonu Culfa rayonu ilə birləşdirildikdən sonra Naxçıvan MSSR inzibati cəhətdən beş rayona (Naxçıvan (1978-ci ildən Babək), Şərur, Şahbuz, Culfa və Ordubad) bölünmüşdür.

Əvvəlki adı Əbrəqunis olmuş və 1 mart 2003-cü ildən dəyişdirilərək Əbrəqunus adlandırılmışdır.

Kəndin adı D.D.Paqirevin 1913-cü ildə tərtib etdiyi “Qafqazın beşverstlik xəritəsinin adlar göstəricisi” toplusunda Əbrəkunus şəklində yazılmışdır.

Kəndin adının mənası barədə bir sıra mülahizələr mövcuddur, lakin ən tutarlı və həqiqətə uyğun mülahizə kimi Adil Bağırovun fikirlərini qəbul etmək olar:

"Azərbaycan onomastikasında mübahisəli toponim kimi diqqəti cəlb edən coğrafi adlardan biri də “Əbrəqunus” adıdır. Kəndin adı orta əsr mənbələrində “Abraqanus”, “Qarakilsə” (başqa adı “Əbrəqunis”) şəkillərində qeyd olunmuşdur.

“Əbrəqunus” coğrafi adı əsaslı kameral təhlilə cəlb olunmadığından adın mənşəyi ilə bağlı bir-birindən fərqli fikirlər, əsası olmayan şifahi mülahizələr yaranmışdır. Məsələn, bəzi fikirlərə görə, “Əbrəqunus” xüsusi adı “əbrə”+“kunis” komponent­lərinə ayrılır. Adın “əbrə” hissəsi ərəbcə “binalar, tikililər” mənasında işlənən “əbniyə” sözündən, “kunus” hissəsi isə adı məşhur Əshabi-Kəhf əfsanəsində çəkilən müqəddəs “Qurani-Kərim”in “Əl-kəhf” surəsində “Rum qeysəri, bütpərəst Diqyanus” kimi təqdim edilən, əfsanəyə görə, eradan əvvəl Naxçıvanda hökmranlıq etmiş Dağ Yunusun adı ilə bağlı yaranmışdır. Fikrimizcə, adın məna açımına bu cür yanaşma komponent­lərin zahiri səslənişi, oxşarlığı, bənzəyişindən başqa bir şey deyil. Çünki bu mülahizə adın etimoloji təhlilinə heç bir material vermir, əksinə, düşüncələri başqa səmtə yönəldir. 

“Əbrəqunus” adının mənşəyi ilə bağlı fikirlər elmi ədəbiyyatda da birmənalı deyil. Məsələn, XIX əsrdə rus tədqiqatçıları səhv olaraq bu xüsusi ada ermənipərəst mövqedən yanaşmış, ancaq adın kökü ilə bağlı tutarlı söz deyə bilməmişlər. Azərbaycan dilində “Əbrəqunus” coğrafi adı XX əsrin II yarısında tədqiqatçıların diqqətini cəlb etmiş, bu haqda müxtəlif versiyalar yaranmışdır.  “Əbrəqunus” adının mənşəyinə ayrıca məqalə həsr edən M.Elli bu toponimi “Avesta”da adı çəkilən, qədim türk əsatirlərində baş Tanrı sayılmış, sonralar dastan qəhrəmanına çevrilmiş, daha sonralar isə tarixi şəxsiyyət kimi tanınmış Əfrasiyabın adı ilə bağlı açıqlayır: “Əfrasiyab” qədim türkcə “Alp Ər Tunqa” sözünün fars deyilişində işlənən formasıdır. Güman edirik ki, “Alp Ər Tunqa” sözü türk-azərbaycanlı deyilişində mürəkkəb fonetik dəyişikliyə uğrayaraq “Əbrəqunis” şəklinə düşmüşdür. Məşhur “Avesta”da Əfrasiyab “Franqrasyan” adı ilə tanınır. “Franq­rasyan” sözü “Alp Ər Tunqa xan” sözündən törəmişdir. Onu da deyək ki, “Əbrəqunis” və “Franqras” (“yan” hissəciyi “kan-xan” sözünün bir variantıdır: k-x-h-y əvəzlənməsi təbii haldır) sözləri səsləniş etibarilə bir-birinə çox yaxındır. Tarixi mənbələrdə “Əfrasiyab” sözü çox vaxt “Frasiyab” şəklində işlənmişdir. Buna uyğun olaraq, “Franqras” sözünün əslini “Əfranqras” kimi də qəbul etmək mümkündür. Deməli, “Əbrəqunis” sözü Alp Ər Tunqanın “Avesta”dakı adı ilə – Franqrasyan (əfranqras-yan) adı ilə bağlıdır: “Əfranqras-Əbranqras-Əbrəqunis”. 

Yuxarıdakı xülasədən belə qənaətə gəlmək olur ki, “Əbrəqunus” sözünü “kilsə”, “qala”, “iç qala” sözləri ilə əlaqələndirmək elmi cəhətdən özünü doğrultmur. Xüsusən “Əfrasiyab” sözü və onun derivatları olan “Alp Ər Tunqa” “Alp Ər Tunqa xan”, “Franqrasyan”, “Frasiyab”, yaxud k-x-h-y əvəzlənməsinin “Əbrəqunus” coğrafi adı ilə heç bir əlaqəsi yoxdur. Çünki “Əbrəqunus” sözü qədim türk hun tayfa adı əsasında yaranmış toponimdir. Mürəkkəb söz modelində olan bu toponim əbrə-hun-us tərkib hissələrinə ayrılır. Adın “əbrə” (“abra”) hissəsini türkcə “xilas edən”, “qoruyan”, “saxlayan”, ”xeyir verən” mənasında qəbul etmək olar. Toponimin tərkibindəki “hun” (“qun”) komponenti qədim türk hun tayfa adı, “us” hissəsi isə “ölkə, məkan” (ulus sözündən yaranan) sözləri ilə bağlı olub, “hunlara məxsus qala, tikili”, “hunlar xilas edən, qoruyan məkan” mənasını bildirir".

Əhalisi

Culfa rayonunun ən iri yaşayış məntəqələrindən biridir.

27 avqust 1727-ci il tarixli "Naxçıvan sancağının müfəssəl dəftəri"ndə (səh. 39) verilən məlumata əsasən, Naxçıvan sancağının Əlincə nahiyəsinə tabe olan Qarakilsə (Əbrəqunus) kəndində kişi cinsindən 10 nəfər müsəlman (şiə) və 14 nəfər isə qeyri-müsəlman (xristian (ortodoks)) əhali yaşayırdı.

Əbrəqunusun Azərbaycanın ərazi bütövlüyü və müstəqilliyi uğrunda Qarabağ və Sədərəkdə gedən döyüşlərdə şəhidləri olmuşdur.

Tanınmış şəxsləri

İqtisadiyyatı

Bir zamanlar rayon mərkəzi olan Əbrəqunus Culfa rayonunun sosial, iqtisadi və mədəni inkişafında mühüm rola malik olub.

Kənd təsərrüfatı

Sovet dövründə Əbrəqunusda, əsasən, üzümçülüklə məşğul olublar. Hal-hazırda kənddə, əsasən, üzümçülük, əkinçilik və heyvandarlıqla məşğul olurlar.

Sənayesi

Sovet dövründə Əbrəqunusda şərab zavodu fəaliyyət göstərirdi. Zavodda hazırlanan şərab bir çox İttifaq respublikalarına ixrac olunurdu.

Həmçinin bax

İstinadlar

  1. http://1905.az/erm%C9%99nil%C9%99rin-naxcivanda-tor%C9%99tdikl%C9%99ri-soyqirimlarinin-p%C9%99rd%C9%99-arxasi/
  2. http://www.serqqapisi.az/index.php/ictimai-siaysi/9467-mart-soyg-r-m-azaerbaydzanl-lara-garsh-toeraedilaen-baeshaeri-dzinayaetdir
  3. http://www.akademikbakis.org/eskisite/38/25.pdf[ölü keçid]
  4. http://www.anl.az/down/meqale/respublika/2013/fevral/295441.htm
  5. http://www.serqqapisi.az/index.php/ictimai-siaysi/6816-soyzh-r-m-baraedae-haezhizhaetlaer
  6. http://www.serqqapisi.az/index.php/humanitar/sosial/9936
  7. http://www.meclis.gov.az/?/az/stenoqram/100
  8. "Naxçıvan Muxtar Respublikası şəhər və rayonlarının inzibati ərazi bölgüsündə qismən dəyişikliklər edilməsi haqqında" Azərbaycan Respublikasının 1 mart 2003-cü il tarixli, 423-IIQ nömrəli Qanunu 2014-03-25 at the Wayback Machine  (azərb.)
  9. Adil Bağırov. Kəndlərimizin tarixi və adları haqqında nə bilirik?
  10. Naxçıvan sancağının müfəssəl dəftəri 9 məhərrəm 1140 (27 avqust 1727). Bakı şəhəri, "Elm" nəşriyyatı, 2001-ci il. İçindəkilər: Əlincə nahiyəsi, səh 43

Xarici keçidlər

  Vikianbarda Əbrəqunus ilə əlaqəli mediafayllar var.

Avqust 05, 2021
əbrəqunus, əvvəlki, adı, əbrəqunis, digər, qədim, adı, qarakilsə, azərbaycan, respublikası, naxçıvan, muxtar, respublikasının, culfa, rayonunda, kənddir, ölkə, azərbaycan, azərbaycanrayon, culfa, rayonutarixi, coğrafiyasısaat, qurşağı, vikianbarda, əlaqəli, me. Ebrequnus evvelki adi Ebrequnis diger qedim adi Qarakilse Azerbaycan Respublikasi Naxcivan Muxtar Respublikasinin Culfa rayonunda kenddir Ebrequnus39 08 06 sm e 45 38 13 s u Olke Azerbaycan AzerbaycanRayon Culfa rayonuTarixi ve cografiyasiSaat qursagi UTC 04 00Ebrequnus Vikianbarda elaqeli mediafayllarKend rayon merkezinden 25 km simalda Ilandagin eteyinde Elince cayinin sag sahilinde yerlesir Mundericat 1 Tarix ve etimologiyasi 2 Ehalisi 2 1 Taninmis sexsleri 3 Iqtisadiyyati 3 1 Kend teserrufati 3 2 Senayesi 4 Hemcinin bax 5 Istinadlar 6 Xarici kecidlerTarix ve etimologiyasi RedakteEbrequnus Azerbaycanin en qedim yasayis menteqelerinden biridir Arxeoloqlarin Ebrequnusda askar etdiyi Naxcivan medeniyyeti ucun xarakterik olan maddi medeniyyet numuneleri kendin tarixinin qedim dovrlere aid oldugunu subut edir Tediqatlar zamani Ebrequnus erazisinden qedim dovre o cumleden orta esrlere aid edilen xeyli sayda abideler askar edilmisdir ki bu abideler de esasen qoc heykelleri ve qebirustu abidelerdir Qeyd edilen abidelerin vaxtile Azerbaycan erazisinde movcud olmus Qafqaz Albaniyasi ve Qaraqoyunlu dovletlerine aid olduqlari qeyd edilir Qedim ve orta esrlerde Elince qalasi ve etraf erazilere geden yol Ebrequnusdan kecirdi Ebrequnus XIV esrin 80 90 ci illerinde Azerbaycan xalqinin Emir Teymura qarsi apardigi mubarizenin ve diger tarixi hadiselerin sahidi olmusdur Kend 1590 ci ilde ele hemin il yaradilan Naxcivan sancaginin Elince nahiyesinin terkibine daxil edilmisdir 1800 cu ile aid Ebrequnus xovlu xalcasi Xalca uzerinde tesvir edilen guller cennetin simvolu hesab edilir 1905 ve 1918 ci illerde Cenubi Qafqazda azerbaycanli qirginlari dovrunde bolgenin diger kendleri de daxil olmaqla Ebrequnusda da Andranikin rehberliyi ile ermeni quldur desteleri azerbaycanli ehaliye qarsi qirginlar heyata kecirmisler 1 2 3 1918 ci il may ayinin 29 dan iyun ayinin 20 dek Ebrequnusda Andranikin destesi ile yerli ehali arasinda siddetli doyusler gedir Andranik xeyli itki verse de ehalini soyqirima meruz qoya bilir Lakin hemin ilin yayinda Naxcivanda azerbaycanli ehalini ermeni quldurlarindan qorumaq ve Naxcivanin ermeniler terefinden tutulmasina yol vermemek meqsedile Kazim Qarabekir pasanin rehberliyi altinda Naxcivana turk qosunlari gelir 1918 ci il iyulun sonu avqustun evvellerinde Andranikin quldur desteleri Ebrequnusda turk qosunlari ve yerli ehalinin mudafie desteleri ile doyuse girerek meglub olurlar Bu agir meglubiyyetden sonra Andranik Ordubadin Bist ve Nesirvaz kendlerinden kecerek Zengezura gedir 4 5 Kend 1925 1930 cu iller erzinde 30 kendi ehate eden daire merkezi 1930 1948 ci iller erzinde ise Ebrequnis rayonunun merkezi olmusdur 6 Azerbaycan xalqinin umummilli lideri Heyder Eliyev ilk defe Ebrequnis secki dairesinden millet vekili secilmisdir 7 1948 ci ilde Ebrequnis rayonu Culfa rayonu ile birlesdirildikden sonra Naxcivan MSSR inzibati cehetden bes rayona Naxcivan 1978 ci ilden Babek Serur Sahbuz Culfa ve Ordubad bolunmusdur Evvelki adi Ebrequnis olmus ve 1 mart 2003 cu ilden deyisdirilerek Ebrequnus adlandirilmisdir 8 Kendin adi D D Paqirevin 1913 cu ilde tertib etdiyi Qafqazin besverstlik xeritesinin adlar gostericisi toplusunda Ebrekunus seklinde yazilmisdir Kendin adinin menasi barede bir sira mulahizeler movcuddur lakin en tutarli ve heqiqete uygun mulahize kimi Adil Bagirovun fikirlerini qebul etmek olar Azerbaycan onomastikasinda mubahiseli toponim kimi diqqeti celb eden cografi adlardan biri de Ebrequnus adidir Kendin adi orta esr menbelerinde Abraqanus Qarakilse basqa adi Ebrequnis sekillerinde qeyd olunmusdur Ebrequnus cografi adi esasli kameral tehlile celb olunmadigindan adin menseyi ile bagli bir birinden ferqli fikirler esasi olmayan sifahi mulahizeler yaranmisdir Meselen bezi fikirlere gore Ebrequnus xususi adi ebre kunis komponent lerine ayrilir Adin ebre hissesi erebce binalar tikililer menasinda islenen ebniye sozunden kunus hissesi ise adi meshur Eshabi Kehf efsanesinde cekilen muqeddes Qurani Kerim in El kehf suresinde Rum qeyseri butperest Diqyanus kimi teqdim edilen efsaneye gore eradan evvel Naxcivanda hokmranliq etmis Dag Yunusun adi ile bagli yaranmisdir Fikrimizce adin mena acimina bu cur yanasma komponent lerin zahiri seslenisi oxsarligi benzeyisinden basqa bir sey deyil Cunki bu mulahize adin etimoloji tehliline hec bir material vermir eksine dusunceleri basqa semte yoneldir Ebrequnus adinin menseyi ile bagli fikirler elmi edebiyyatda da birmenali deyil Meselen XIX esrde rus tedqiqatcilari sehv olaraq bu xususi ada ermeniperest movqeden yanasmis ancaq adin koku ile bagli tutarli soz deye bilmemisler Azerbaycan dilinde Ebrequnus cografi adi XX esrin II yarisinda tedqiqatcilarin diqqetini celb etmis bu haqda muxtelif versiyalar yaranmisdir Ebrequnus adinin menseyine ayrica meqale hesr eden M Elli bu toponimi Avesta da adi cekilen qedim turk esatirlerinde bas Tanri sayilmis sonralar dastan qehremanina cevrilmis daha sonralar ise tarixi sexsiyyet kimi taninmis Efrasiyabin adi ile bagli aciqlayir Efrasiyab qedim turkce Alp Er Tunqa sozunun fars deyilisinde islenen formasidir Guman edirik ki Alp Er Tunqa sozu turk azerbaycanli deyilisinde murekkeb fonetik deyisikliye ugrayaraq Ebrequnis sekline dusmusdur Meshur Avesta da Efrasiyab Franqrasyan adi ile taninir Franq rasyan sozu Alp Er Tunqa xan sozunden toremisdir Onu da deyek ki Ebrequnis ve Franqras yan hisseciyi kan xan sozunun bir variantidir k x h y evezlenmesi tebii haldir sozleri seslenis etibarile bir birine cox yaxindir Tarixi menbelerde Efrasiyab sozu cox vaxt Frasiyab seklinde islenmisdir Buna uygun olaraq Franqras sozunun eslini Efranqras kimi de qebul etmek mumkundur Demeli Ebrequnis sozu Alp Er Tunqanin Avesta daki adi ile Franqrasyan efranqras yan adi ile baglidir Efranqras Ebranqras Ebrequnis Yuxaridaki xulaseden bele qenaete gelmek olur ki Ebrequnus sozunu kilse qala ic qala sozleri ile elaqelendirmek elmi cehetden ozunu dogrultmur Xususen Efrasiyab sozu ve onun derivatlari olan Alp Er Tunqa Alp Er Tunqa xan Franqrasyan Frasiyab yaxud k x h y evezlenmesinin Ebrequnus cografi adi ile hec bir elaqesi yoxdur Cunki Ebrequnus sozu qedim turk hun tayfa adi esasinda yaranmis toponimdir Murekkeb soz modelinde olan bu toponim ebre hun us terkib hisselerine ayrilir Adin ebre abra hissesini turkce xilas eden qoruyan saxlayan xeyir veren menasinda qebul etmek olar Toponimin terkibindeki hun qun komponenti qedim turk hun tayfa adi us hissesi ise olke mekan ulus sozunden yaranan sozleri ile bagli olub hunlara mexsus qala tikili hunlar xilas eden qoruyan mekan menasini bildirir 9 Ehalisi RedakteCulfa rayonunun en iri yasayis menteqelerinden biridir 27 avqust 1727 ci il tarixli Naxcivan sancaginin mufessel defteri nde seh 39 verilen melumata esasen Naxcivan sancaginin Elince nahiyesine tabe olan Qarakilse Ebrequnus kendinde kisi cinsinden 10 nefer muselman sie ve 14 nefer ise qeyri muselman xristian ortodoks ehali yasayirdi 10 Ebrequnusun Azerbaycanin erazi butovluyu ve musteqilliyi ugrunda Qarabag ve Sederekde geden doyuslerde sehidleri olmusdur Taninmis sexsleri Redakte Vilayet Eyvazov Qudret Hesenquliyev Vahid Quliyev Vusal Eliyev Rauf EliyevIqtisadiyyati RedakteBir zamanlar rayon merkezi olan Ebrequnus Culfa rayonunun sosial iqtisadi ve medeni inkisafinda muhum rola malik olub Kend teserrufati Redakte Sovet dovrunde Ebrequnusda esasen uzumculukle mesgul olublar Hal hazirda kendde esasen uzumculuk ekincilik ve heyvandarliqla mesgul olurlar Senayesi Redakte Sovet dovrunde Ebrequnusda serab zavodu fealiyyet gosterirdi Zavodda hazirlanan serab bir cox Ittifaq respublikalarina ixrac olunurdu Hemcinin bax RedakteEbrequnis rayonu Ebrequnus nekropollariIstinadlar Redakte http 1905 az erm C9 99nil C9 99rin naxcivanda tor C9 99tdikl C9 99ri soyqirimlarinin p C9 99rd C9 99 arxasi http www serqqapisi az index php ictimai siaysi 9467 mart soyg r m azaerbaydzanl lara garsh toeraedilaen baeshaeri dzinayaetdir http www akademikbakis org eskisite 38 25 pdf olu kecid http www anl az down meqale respublika 2013 fevral 295441 htm http www serqqapisi az index php ictimai siaysi 6816 soyzh r m baraedae haezhizhaetlaer http www serqqapisi az index php humanitar sosial 9936 http www meclis gov az az stenoqram 100 Naxcivan Muxtar Respublikasi seher ve rayonlarinin inzibati erazi bolgusunde qismen deyisiklikler edilmesi haqqinda Azerbaycan Respublikasinin 1 mart 2003 cu il tarixli 423 IIQ nomreli Qanunu Arxivlesdirilib 2014 03 25 at the Wayback Machine azerb Adil Bagirov Kendlerimizin tarixi ve adlari haqqinda ne bilirik Naxcivan sancaginin mufessel defteri 9 meherrem 1140 27 avqust 1727 Baki seheri Elm nesriyyati 2001 ci il Icindekiler Elince nahiyesi seh 43Xarici kecidler Redakte Vikianbarda Ebrequnus ile elaqeli mediafayllar var Menbe https az wikipedia org w index php title Ebrequnus amp oldid 6033346, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.