fbpx
Wikipedia

Şihabəddin Ömər Sührəvərdi

Avqust 05, 2021

Şihabəddin Ömər Sührəvərdi (fars. عمر سهروردى; 1145—1234) – Azərbaycan türkü, hüquqşünas alim, sufi nəzəriyyəçi, ictimai-siyasi xadim.

Şihabəddin Ömər Sührəvərdi
Şihabəddin Əbuhəfs Ömər Məhəmməd oğlu Sührəvərdi
Doğum tarixi 1145
Doğum yeri
Vəfat tarixi 1234
Vəfat yeri
İstiqaməti Sührəvərdiyyə
Əsas maraqları Təsəvvüf

Həyatı

Əbuhəfs Sührəvərdi 1145–ci ilin yanvarında Zəncan yaxınlığındakı Sührəvərd şəhərində anadan olmuşdur. AMEA-nın müxbir üzvü Zakir Məmmədov filosofun gəncliyində Bağdada gedib, orada Nizamiyyə mədrəsəsinin müəllimi, əmisi Əbunnəcib Sührəvərdi, Əbdülqadir Cili-Cilani, Əbuzürə Müqəddəsi və başqalarından təhsil aldığını, onun fiqh, təsəvvüf və ədəbiyyata dərindən yiyələndiyini, geniş əhatəli, mükəmməl biliyi ilə şöhrət qazandığını qeyd etmişdir.

Zakir Məmmədov Əbuhəfs Sührəvərdinin müəllimi və yaxın dostu, Qadiriyyə sufi təriqətinin banisi Əbdülqadir Cili-Cilaninin şagirdinin gələcəyinə böyük ümid bəsləyib, ona "sən İraqda məşhurların axırıncısısan" dediyini yazmışdır. Tədqiqatçı mənbələr əsasında bildirmişdir ki, Azərbaycan mütəfəkkiri ömrü boyu ziyarətlərdə, səyahətlərdə olmuş, dövrün böyük şəxsiyyətləri, yaradıcı ziyalıları ilə görüşmüşdür. Əbdürrəhman Cami belə bir əhvalatı xatırladır ki, Əbuhəfs Sührəvərdi "bəzi abdallarla (dərvişlərlə) birlkdə Əbbadan adasında Xızır əleyhissəlamı dinləmişdir".

Bağdadda baş şeyx rütbəsini tutmuş, xilafətə elçilik (səfirlik) etmiş Şihabəddin Əbuhəfs Sührəvərdi varid olduğu yerlərdə böyük hörmət və ehtiramla qarşılanmışdır. İbn Bibi onun Kiçik Asiyaya gəlməsini təsvir edərkən yazır ki, elçinin Aqsaraya yetişməsini eşidincə sultanla bərabər qazilər, imamlar, şeyxlər, sufilər, əxilər və fütüvvə sahibləri pişvaza çıxdılar. Sultan Əlaəddin Şeyx Şihabəddin Sührəvərdi ilə görüşərkən onun əlini öpdü. Elçi gətirdiyi xalatı və əmmaməni Konyada sultana verdi. O, xilafət qaydası ilə xalq qarşısında sultanın kürəyinə dörd dəfə üsulluca çubuqla vurdu. Sultan Əlaəddin islamiyyət imamının hədiyyəsi olan bəzədilmiş qızıl nallı qatırın dırnağından öpdü. Şeyxlə birlikdə atlara minib gəzintiyə çıxdılar. Bütün xalq sultanı həmin vəziyyətdə seyr etdi. Geri döndükdə qonaqlıq oldu.

Şəmsəddin Əhməd Əflakinin (... – 1360) verdiyi məlumatda Şeyx Şihabəddin Sührəvərdinin Konyada qəbul edilməsi epizodu təsvir edilmişdir. Burada böyük Azərbaycan filosofu ilə Mövlanə Cəlaləddin Ruminin atası, o dövrün tanınmış ictimai–siyasi xadimi Bəhaəddin Vələd (...–1231) arasındakı münasibətə xüsusi diqqət yetirilir. Tarixçi yazır: "Xəlifə tapşırığını çatdırdıqdan sonra Bəhaəddin Vələd şeyxə böyük ehtiram göstərdi; o, Bağdadda həddən ziyadə ibadətlər etmişdi. Ona dedi ki, sührəvərdlilər həm ətiq şeyləri sevəndirlər, həm də bizə yaxın qohumdurlar."

AMEA-nın müxbir üzvü Zakir Məmmədov qeyd edir ki, Bəhaəddin Vələd səltənət adından sührəvərdilər "bizə yaxın qohmdurlar" deyərkən, şübhəsiz, onların türkdilli, daha doğrusu, azərbaycanlı olmalarını nəzərdə tutmuşdur. Şihabəddin Əbuhəfs Sührəvərdi ömrünün son çağlarında kor olmuş, 1234–cü il sentyabrın sonlarında Bağdadda vəfat etmiş və orada Vərdiyyə qəbirsanlığında dəfn edilmişdir.

Şəcərəsi

Şeyx Əbu Həfsə Ömər ibn Şeyx Şəmsəddin Məhəmməd bin Şeyx Abdulla bin Şeyx Səd bin Şeyx Həsən bin Şeyx Qasim bin Şeyx Nəzrə bin Şeyx Qasim bin Şeyx Məhəmməd bin Şeyx Abdulla bin Şeyx Əbdürrəhman bin Şeyx Qasim bin Əbu Bəkr Siddiq

Yaradıcılığı

Zakir Məmmədov Əbuhəfs Sührəvərdinin zəngin yaradıcılıq yolu keçdiyini, onun əsərlərindən "Biliklərin töhfələri" ("Əvarif əl–maarif") kitabının dəfələrlə Misirdə, 1966–cı ildə Beyrutda, "Duaların şərhinə dair bəndələrin xəzinəsi" ("Kənz əl–ibad fi şərh əl–aurad") əsərinin 1908–ci ildə Kazanda, "Ürəkləri sevgiliyə qovuşmağa aparan cazibə" ("Cəzb əl-qülub ila müvasələt əl–məhbub") əsərinin 1910–cu ildə Hələbdə çap edildiyini bildirmişdir. Tədiqatçı kataloqlara və şərqşünas alimlərin əsərlərinə istinadən yazır ki, mütəfəkkirin kitablarının əksəriyyəti dünyanın müxtəlif ölkələrində əlyazması şəklində saxlanılır.

Zakir Məmmədov Əbuhəfs Sührəvərdinin çap edilməmiş əsərlərindən bəhs edərkən aşağıdakıları göstərmişdir:
1) "İman nəsihətlərinin inşası və yunan qəbahətlərinin ifşası" – "Rəşf ən–nəsaih əl–imaniyyə və kəşf əl–fədaih əl–yunaniyyə"
2) "Doğru yolu bildirmək və möminlərin əqidəsi" – "İlam əl–hüda və əqidət ərbab ət–tüqa"
3) "Quranın təfsirinə dair bəyanın pis əməli" – "Nüğbət əl–bəyan fi təfsir əl–Quran"
4) "Fəqirliyə dair traktat" – "Risalə fi-l-fəqr"
5) "Ariflərin məqamları" – "Məqam əl–arifin"
6) "Sufi libası geyməyə dair traktat" – "Risalə fi lübs əl–xirqə"
7) "Sührəvərdi vəsiyyətləri" – "Əl–Vasaya əs–sührəvərdiyyə"
8) "Müridlərin irşadı və taliblərin nicatı" – "İrşad əl–müridin va nicad ət–talibin"
9) "Təsəvvüfə dair traktat" – "Risalə fi-t-təsəvvüf"
10) "Ruhun zikrində fütuhun vaqiəsi" – "Sünuh əl-fütuh bi–zikr ər–ruh"
11) "Kəlamda imkan qayəsi" – "Ğayət əl–imkan fi-l-kəlam"
12) "Fiqhin neməti" – "Nemət əl–fiqh"
13) "Seyr və uçma" – "əs-Seyr va-t-teyr"
14) "Yollara dair" – "Fi–s–süluk"
15) "Fütüvvə kitabı" – "Fütüvvətnamə"

"Biliklərin töfhələri"

"Biliklərin töhfələri" Şihabəddin Sührəvərdinin ən böyük və ən məşhur əsəridir. Zakir Məmmədov qeyd edir ki, müəllifin öz sağlığında belə yüksək qiymətləndirilən bu traktat təsəvvüfə dair əsərlər içərisində mühüm yer tutur, Fuad Köprülünün "Türk ədəbiyyatında ilk mütəsəvviflər" əsərində "Biliklərin töhfələri" əsəri "mükəmməl bir əxlaqi–sufiyyə məcmusu" adlandırılır.

Dünyanın bir çox kitabxanalarında, o cümlədən Özbəkistan EA Biruni adına Şərqşünaslıq İnstitutunun Əlyazmaları Fondunda "Biliklərin töhfələri" əsərinin müxtəlif əlyazmaları saxlanılır. Onlardan biri 1658–ci, digəri 1817–ci ildə nəsx–nəstəliq xətti ilə köçürülmüşdür. Başqa bir nüsxənin köçürülmə tarixi isə naməlumdur. "Biliklərin töhfələri" traktatının məlumm olan ən qədim (1297–1298–ci illərdə Dəməşqdə köçürülmüş) nüsxəsi Sankt-Peterburqda saxlanılır.

Əbuhəfs Sührəvərdinin bu əsərini Arifi türk dilinə, İsmayıl ibn Əbdülmömün ibn İsmayıl (...–1266) fars dilinə çevirimişlər. Zakir Məmmədov əsərin orijinal ərəbcədən alman dilinə tərcüməsinin çap olunduğunu, əsərdə mötədil sufizmin bütün məsələləri müfəssəl surətdə araşdırıldığını bildirmişdir. Alim yazır ki, sufiliyin mənşəyi və mahiyyəti, sufi sözünün təfsiri, sufi adlanan bəzi təriqətlərin – məlamətilyin, qələndəriliyin və s. tənqdi, şeyxlik rütbəsinin müəyyən edilməsi, insanın özünü dərk etməsi, mükaşiflər (haqqı görmə), hallar, məqamlar, hal ilə məqam arasında fərqlərin izahı və digər məsələlər "Biliklərin töhfələri" əsərində geniş işıqlandırılmışdır. Əbuhəfs Sührəvərdi altmış üç fəsildən (bab) ibarət mündəricə təqdim etdikdən sonra yazır: "Bu fəsillər sufilərin elmlərindən bəzisini – onların hallarını, məqamlarını, davranışlarını, vəcdə gəlmələrinin qəribəliklərini, biliklərini və tovhidlərinin həqiqətlərini, işarələrinin dəqiqini, istilahlarının incəsini əhatə edir."(mənbə Zakir Məmmədov. Əbuhəfs Sührəvərdinin həyatı və əsərlərinə dair.

"İman nəsihətlərinin inşası və yunan qəbahətlərinin ifşası"

"İman nəsihətlərinin inşası və yunan qəbahətlərinin ifşası" traktatı peripatetizmin tənqidinə həsr olunmuşdur. Mütəfəkkir bu əsərində Aristotelə qarşı çıxaraq, onun davamçıları olan filosofları dinsizlikdə ittiham etmişdir. Əsərin yazılma səbəbi belə izah olunur: "Bu hökmdarın (Nasir li–Dinillahın) sayəsində din bazarının rəvac tapmasına baxmayaraq, cavanlardan bəzisi dinlə bir araya sığmayan fəlsəfə ilə məşğul olur. Odur ki, mən bu kitabı özüm rəvayət etdiyim hədislərin üzündən yazdım. Yadıma gələn müsnədləri də ona əlavə etmişəm." Əsərin meydana çıxması tarixi faktlarla əlaqələndirilir: Xəlifə Nasir li–Dinillahın özü hədis rəvayət etməsinə və başqalarına da rəvayət etmək icazəsi verməsinə baxmayaraq, o, İbn Sabit ibn Saburun (...-1199) təhriki sayəsində fəlsəfə ilə tanış olmuş, şəri elmləri alçaltmışdır. Əbühəfs Sührəvərdi bu əsəri, həmin münasibətlə yazmışdır.

Zakir Məmmədov "İman nəsihətlərinin inşası və yunan qəbahətlərinin ifşası" kitabından bəhs edərkən yazır ki, kitab on beş fəsildən (bab) və iki xatimədən (nəticə) ibarətdir. Əsərin əlyazma nüsxələri Qota, Bursa, İstanbul, Tehran və başqa şəhərlərin kitabxanalarında saxlanılır. Əsəri Muinəddin Əli ibn Cəlaləddin Yəzdi (... – 1387) fars dilinə çevirmişdir. Bu tərcümə Sipəhsalar kitabxanasında (İran), Britaniya Muzeyində (İngiltərə), Xədiviyyə kitabxanasında (Misir) və s. fondlarda mövcuddur.

"Sührəvərdi vəsiyyətləri"

"Sührəvərdi vəsiyyətləri" bir neçə traktatdır. Zakir Məmmədov onlardan birinin mütəfəkkirin öz oğluna nəsihəti, yaxud vəsiyyəti olduğunu bildirərək burada sufi olmağın məsuliyyətindən söz açıldığını, sufi elmində cahil olanların düşmən adlandırıldığını qeyd etmişdir: "El əhlinin cahilləri düşməndirlər."

O, oğlunu cahil sufi olmaqdan saqınmağa çağırır: "Fiqhi öyrən və sufilərin cahillərndən olma. Belə ki, onlar dinin oğruları, müsəlmanların yolkəsənidirlər."

Müəllifin öz oğluna yazdığı vəsiyyətin bir neçə nüsxəsi Daşkənddə və Sankt-Peterburqda saxlanılır. Başqa bir "Vəsiyyət"i Əbuhəfs Sührəvərdi öz müridi Ömər ibn Əbusəid Multani üçün yazmışdır. Traktatda sufizm məsələləri mühüm yer tutur. Əsərin üç nüsxəsindən ikisi Berlində saxlanan nüsxəyə mütabiqdir. Əbuhəfs Sührəvərdinin yaradıcılığında onun Kəmaləddin İsmayıl İsfəhaniyə (1170–1237) bir məktubu da maraqlıdır. İncə şeirlər ustadı kimi şöhrət tapmış Kəmaləddin İsfahani Əbuhəfs Sührəvərdinin güclü təsiri altında olmuşdur. Şair mütəfəkkirə həsr etdiyi yetmiş yeddi beytdən ibarət qəsidəsində onu "zəmanınin yeganəsi" adlandırmış, səmimi hörmət hissi ilə mədh etmişdir. Qəsidədən məlum olur ki, Kəmaləddin İsfahani Azərbaycan sufi mütəfəkkirini şəxsən görməmiş, onun fikirlərindən uzaqdan–uzağa təsirlənmişdir.

Əbuhəfs Sührəvərdinin şairə göndərdiyi məktub sufi tövsiyəsi ruhunda yazılmışdır. Burada insanın mistik özünü kamilləşdirməsi üçün bir sufi məqamından dugərinə yüksəlmə prosesi müxtəsər surətdə şərh edilir. Bu məktub məzmunu etibarilə "Biliklərin töhfələri" traktatında qoyulmuş və geniş izahı verilmiş bəzi məsələlərə uyğun gəlir.

Sufi təlimi

Şihabəddin Əbuhəfs Sührəvərdinin əsərlərində sufilərin əxlaq normalarının, mənəvi keyfiyyətlərinin, davranış qaydalarının müfəssəl şərhi verilir. İnsanın mistik özünü kamilləşdirməsi yolu göstərilir.

Zakir Məmmədov yazır ki, Əbuhəfs Sührəvərdi sufilərin təbiətini, daxili aləmini, onların geyimərini zahiri cəhətləri ilə əlaqələndirmişdir: "Ad onların əlaməti, Allaha görə elm onların sifəti, ibadət onların bəzəyi, mömünlük onların şüarı və haqqın həqiqətləri onların sirləridir."

Mütəfəkkir öz zəmanəsində də qaba yundan paltar geyməyin sufilər arasında dəb olduğunu xəbər verir. O bildirir ki, sufi təbiətli bəzi adamlar o dövrdə yun paltar geymədikləri üçün sufi adlanmamışlar. Sufi terminini mənşəcə ərəb dilinə mənsub sayan alim bir fikir cərəyanı kimi də onun islam dini zəminində yarandığını söyləmişdir.

Zakir Məmmədov "Biliklərin töhfələri" əsərinə əsasən qeyd edir ki, sufi mütəfəkkirlərin əqidəsincə, bədəndə baş verən psixik hadisələr bilavasitə ruhla bağlıdır: "Ruha görə əql qərarlaşıb, ruha görə mühakimə cari olub. Əgər ruh olmasaydı, əql fəaliyyətini itirərdi, nə ona əsaslanan, nə də ona məxsus bir mühakimə olardı."

Əbuhəfs Sührəvərdinin əqlə belə əhəmiyyət verməsi onun sufi təliminin məziyyətlərindəndir. O, hədislərdən və rəvayyətlərdən çıxış edərək bildirir ki, hər hansı insan məhz əqlinə görə başqalarından üstündür. Zira əməlinə görə mükafatlandırılan insan əqlinə görə fəaliyyət göstərir. Mütəfəkkrin fikrincə, ruhun və bəsirətin mövcudluğu əqlin mövcudluğu ilə iqrar edilir: "Əql ruhun dili, bəsirətin tərcümanıdır." Elm, bilik Əbuhəfs Sührəvərdi tərəfindən əql ilə vəhdətdə götürülür. "Biliklərin töhfələri" traktatında deyilir: "Bu əql elə bir keyfiyyətdir ki, elmlərin dərk olunması onunla əmələ gəlir".

Sufilərin fikrincə, ruh həm maddi, həm də qeyri–maddidir. Əbuhəfs Sührəvərdi maddi ruhu "heyvani ruh" (ər–ruh əl–heyvani) adlandıraraq yazır: "Heyvani ruh, hiss və hərəkət qüvvəsinin daşıyıcısı, incə cismanidir... O, vuran damarların içərisində yayılır. Bu ruh bütün heyvanlarda vardır."[Mənbə göstərin]

"İnsani ruh" (ər–ruh əl–insan) adlanan qeyri maddi ruh isə sufilərin əqidəsincə, ilahi aləmdən göndərilir. Əbuhəfs Sührəvərdi yazır ki, insanda ülvi insani ruh heyvani ruha qovuşaraq onunla birikir, yeni keyfiyyət əldə edir, bunun sayəsində insan nitqə və ilhama malik olur.

Prof. Zakir Məmmədov qeyd edir ki, buradakı "insani ruh" trmininin məzmunu şərq peripatetiklərinin əsərlərindəki "nəfs" ("insani nəfs") anlayışına mütabiqdir. Lakin "ən–nəfs" termini Şərq perpatetiklərinin əsərlərində mənəvi "can" mənasını daşıdığı halda, Əbuhəfs Sührəvərdinin və başqa sufilərin əsərlərində əsasən "ehtiras", "nəfsin istəyi" mənalarında başa düşülür.

Zakir Məmmədov yazır ki, sufilərin fikrincə, təsəvvüf yolçusu mistik özünükamilləşdirmə prosesində hər şeydən əvvəl öz nəfsini paklaşdırmalıdır. Bu isə rəzillikdən çəkinməklə, uzaqlaşmaqlq mümkündür. Əbuhəfs Sührəvərdinin Kəmaləddin İsfahaniyə yazdığı məktubunda deyilir ki, insan kin, həsəd və riyadan arındıqda təmizlik nuru onun batininə süzülür, o, bütün rəzilliklərdən yaxa qurtara bilir. İnsan öz nəfsini paklaşdırdıqdan sonra, yeni bir məqama qədəm qoyur. Allah qovuşmaq arzusu ilə sidq və səmmiyyət zirvəsinə yüksəlir.

Zakir Məmmədov "Biliklərin töhfələri" kitabında "tövbə" (ət taubə), "zühd" (əz-zühd), "ehtiyatkarlıq" (əl-uara), "fəqirlik" (əl-faqr), "səbr" (əs-sabr), "təvəkkül" (ət-tauakkul), "razılıq" (ər-rida) və sair məqamların şərhi üzərində geniş dayanıldığını bildirərək yazmışdır: Bu terminlər Qurandan götürülmüş olsa da sufilər, xüsusən ifrat sufilər onları çox vaxt başqa mənada təfsir etmişlər. Məsələn, əgər şəriətdə tövbə günahı boynuna almağı, onu təkrarlamamaq arzusunu bildirirsə, təsəvvüfdə tövbə bütün əlavə işlərdən, son nəticədə isə Allahdan savayı hər şeydən tövbə etməkdir. Çünki sufilərin nəzərində təsdiq edilən yeganə gerçəklik Allahdır. Əbuhəfs Sührəvərdi göstərir ki, hər bir məqamda hal xüsusiyyəti olduğu kimi, hər bir halda da məqama çevrilmə imkanı vardır. Sufi mütəfəkkirə görə hallar – ilahi vergilər tükənməzdir, məhdudluq yalnız onların bəndə tərəfindən qavranılmasındadır.

Hallardan "fəna" (əl fəna) sufi mütəfəkkirlərin yaradıcılığında xüsusi əhəmiyyətə malikdir. "Biliklərin töhfələri" kitabında fəna sözünün əvvəlcə tövbə, zühd, nəfsi paklaşdırmaq məqamları ilə əlaqədar daşıdığı mənalar göstərilir. Kitabda qeyd edilir ki, həmin mənalardan bəzisi müxtəlif şeylərin yox olmasına və bəyənilmiş şeylərin qalmasına işarədir; bu səmimi tövbənin tələbatıdır, bəzisi rəğbət, hərislik və diləyin aradan qalxmasına işarədir, bu zühdün tələbatıdır; bəzisi qəbahətli keyfiyyətlərin yox olub getməsinə, tərifli keyfiyyətlərin qorunub saxlanmasına işarədir, bu nəfsi paklaşdırmağın tələbatıdır.

Zakir Məmmədov Əbuhəfs Sührəvərdinin sufi təliminin Əbuhamid Qəzalinin sufi təliminə çox yaxın olduğunu bildirərək yazır ki, hər iki mütəfəkkirə görə təsəvvüf yolçusu hallar və məqamlar silsiləsində mistik özünükamilləşdirmədən sonra mütləq heçliyə varmaqla haqqa qovuşur. Əbuhamid Qəzali kimi Əbuhəfs Sührəvərdi də təsəvvüfdə panteist təsəvvürü inkar etmişdir. Mütəfəkkir iddia edirdi ki, Əbuyəzid Bistami "Sübhanəllah!" (Allaha şükür!) əvəzinə "Sübhani!" (Mənə şükür!) və Mənsur Həllac "ənə əl–həqq" (Mən haqqam) deyərkən özlərini deyil, təkcə Allahı nəzərdə tutumuşlar. O, "Biliklərin töhfələri" traktatında yazır: "Əgər bilsəydik ki, bu söz hüluldan olan bir şeyi gizli surətdə andırır, onda onları rədd etdiyimiz kimi, o sözü də rədd edərdik." [Mənbə göstərin]

Zakir Məmmədov sufilərin qnoseologiyasının onların ontologiyası ilə sıx bağlı olduğunu bildirmişdir: "Sufi mütəfəkkirlər şəriət, təriqət və həqiqət mərhələlərinə uyğun olaraq idrakın yəqinliyin elmi (elm əl-yəqin), yəqinliyin eyni (ayn əl–yəqin) və yəqinliyin həqiqəti (haqq əl–yəqin) kimi üç mərhələsini fərqləndirmişlər. Yəqinliyin elmi eşdib öyrənməklə, yəqinliyin eyni görüb anlamaqla, həqiqəti dərk etməkdir. Yəqinliyin həqiqəti isə həqiqəti dərk etmək üçün həqiqətə qovuşmaqdır. Birinci yəqinlik, məsələn, od haqqında eşitməklə, ikinci yəqinlik odu görməklə, üçüncü yəqinlik odda yanmaqla əldə edilir. Əbuhəfs Sührəvərdi yazır: "Yəqinliyin elmi nəzər və istidlal yolu ilədir. Yəqinliyin eyni müşahidələr və nail olma yolu ilədir. Yəqinliyin həqiqəti isə vüsala yetmək ilədir". Sufi mütəfəkkir göstərir ki, yəqinliyin həqiqəti yəqinliyin elminin və yəqnliyin eyninin işarə etdiyi şeyin həqiqətidir".

Əbuhəfs Sührəvərdi qeyd edir ki, yəqinliyin eyni cəm halıdır (hal əl–cəm) və yəqinliyin həqiqəti tavhid dilində cəmin cəmidir (cəm əl–cəm). Mütəfəkkirin fikrincə, təsəvvüf yolçusu birinci halda Allahın işlərini və hökmlərini, ikinci halda Allahın atributlarını və üçüncü halda Allahın substansiyasını anlayır.

Şihabəddin Əbuhəfs Sührəvərdinin sufi təlimi onun övladları və ardıcılları tərəfindən inkişaf etdirilmiş, bütün müsəlman Şərqi ölkələrində nüfuz qazanmışdır. Sührəvərdiyyə sufi təriqəti yalnız ərəb ölkələri, Kiçik Asiya, Azərbaycan, İran, Orta Asiyada deyil, habelə Hindistanda da geniş yayılmışdır. Əsrlərin ideya sınağından keçmiş bu təlim öz varlığını bir sıra ölkələrdə müasir dövrə qədər saxlamışdır.

İstinadlar

  1. Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru: açıq məlumat platforması — 2011.
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q193563"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q19938912"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:P268"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q54837"></a>
  2. Faceted Application of Subject Terminology
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q3294867"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:P2163"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q846596"></a>
  3. Али-заде А. Сухраварди // Исламский энциклопедический словарь — М.: Ансар, 2007. — С. 726. — ISBN 978-5-98443-025-8
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q18517268"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q4062223"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q16488478"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q80229132"></a>
  4. ↑ Zakir Məmmədov. Azərbaycan fəlsəfəsi tarixi, Bakı, 1994
  5. Qamar-ul Huda – Striving for divine union: spiritual exercises for Suhrawardī Sūfīs
  6. N. Hanif – Biographical encyclopedia of Sufis
  7. ↑ Закир Мамедов. Азербайджанские философы и мыслители средневековья. Баку, 1993
  8. Phyllis G. Jestice – Holy people of the world: a cross-cultural encyclopedia, Том 3, Стр. 828
  9. ↑ Zakir Məmmədov. Əbuhəfs Sührəvərdinin həyatı və əsərlərinə dair. Azərbaycan SSR EA Xəbərləri. 1974. № 1
  10. Ənvər Çingizoğlu, Şihabəddin Ömər Sührəvərdinin soyu, "Soy" dərgizi, Bakı, №2 (35), 2010.
  11. Fuad Köprülü. Türk edebiyyatinda ilk mutasavifler. Ankara, 1966. səh.257
  12. ↑ Zakir Məmmədov. Azərbaycanda XI-XIII əsrlərdə fəlsəfi fikir. Bakı, 1978
  13. Daneşpəjuh. Fihrist-e kitabxane-yi daneşqah-e Tehran. III c., Tehran, 1332 h., səh. 448
  14. Kərbəlayi Təbrizi. Raudat əl-cinan. II cild. Tehran, 1970. səh. 299
  15. Misbah Islam – Decline of Muslim States and Societies

Ədəbiyyat

  • Ebu Hafs Şihabüddin Ömer es-Sühreverdi. Tasavvufun esasları – Avarifü’l-mearif tercümesi. Hazırlayanlar: H.Kamil Yılmaz – İrfan Gündüz. İstanbul, 1990
  • Əbuhəfs Sührəvərdi. Biliklərin töhfələri. (traktatdan parçalar). Ərəb dilindən tərcümə edən: Zakir Məmmədov. Şərq fəlsəfəsi (IX-XII əsrlər). Bakı, 1999. səh. 191-204
  • Zakir Məmmədov. Azərbaycanda XI-XIII əsrlərdə fəlsəfi fikir. Bakı, 1978
  • Zakir Məmmədov. Azərbaycan fəlsəfəsi tarixi, Bakı, 1994
  • Закир Мамедов. Азербайджанские философы и мыслители средневековья. Баку, 1993
  • Zakir Məmmədov. Əbuhəfs Sührəvərdinin həyatı və əsərlərinə dair. Azərbaycan SSR EA Xəbərləri. 1974. № 1

Həmçinin bax

Avqust 05, 2021
şihabəddin, ömər, sührəvərdi, fars, عمر, سهروردى, 1145, 1234, azərbaycan, türkü, hüquqşünas, alim, sufi, nəzəriyyəçi, ictimai, siyasi, xadim, şihabəddin, əbuhəfs, ömər, məhəmməd, oğlu, sührəvərdidoğum, tarixi, 1145doğum, yeri, sührəvərd, central, district, xud. Sihabeddin Omer Suhreverdi fars عمر سهروردى 1145 4 1234 4 Azerbaycan turku huquqsunas alim sufi nezeriyyeci ictimai siyasi xadim 5 Sihabeddin Omer SuhreverdiSihabeddin Ebuhefs Omer Mehemmed oglu SuhreverdiDogum tarixi 1145Dogum yeri Suhreverd Central District d Xudabende sehristani Zencan ostani IranVefat tarixi 1234 1 2 3 Vefat yeri BagdadIstiqameti SuhreverdiyyeEsas maraqlari Tesevvuf Mundericat 1 Heyati 2 Seceresi 3 Yaradiciligi 3 1 Biliklerin tofheleri 3 2 Iman nesihetlerinin insasi ve yunan qebahetlerinin ifsasi 3 3 Suhreverdi vesiyyetleri 4 Sufi telimi 5 Istinadlar 6 Edebiyyat 7 Hemcinin baxHeyati RedakteEbuhefs Suhreverdi 1145 ci ilin yanvarinda Zencan yaxinligindaki Suhreverd seherinde anadan olmusdur 6 AMEA nin muxbir uzvu Zakir Memmedov filosofun gencliyinde Bagdada gedib orada Nizamiyye medresesinin muellimi emisi Ebunnecib Suhreverdi Ebdulqadir Cili Cilani Ebuzure Muqeddesi ve basqalarindan tehsil aldigini onun fiqh tesevvuf ve edebiyyata derinden yiyelendiyini genis ehateli mukemmel biliyi ile sohret qazandigini qeyd etmisdir 7 Zakir Memmedov Ebuhefs Suhreverdinin muellimi ve yaxin dostu Qadiriyye sufi teriqetinin banisi Ebdulqadir Cili Cilaninin sagirdinin geleceyine boyuk umid besleyib ona sen Iraqda meshurlarin axirincisisan dediyini yazmisdir Tedqiqatci menbeler esasinda bildirmisdir ki Azerbaycan mutefekkiri omru boyu ziyaretlerde seyahetlerde olmus dovrun boyuk sexsiyyetleri yaradici ziyalilari ile gorusmusdur Ebdurrehman Cami bele bir ehvalati xatirladir ki Ebuhefs Suhreverdi bezi abdallarla dervislerle birlkde Ebbadan adasinda Xizir eleyhisselami dinlemisdir 4 Bagdadda bas seyx rutbesini tutmus xilafete elcilik sefirlik etmis Sihabeddin Ebuhefs Suhreverdi varid oldugu yerlerde boyuk hormet ve ehtiramla qarsilanmisdir 8 Ibn Bibi onun Kicik Asiyaya gelmesini tesvir ederken yazir ki elcinin Aqsaraya yetismesini esidince sultanla beraber qaziler imamlar seyxler sufiler exiler ve futuvve sahibleri pisvaza cixdilar Sultan Elaeddin Seyx Sihabeddin Suhreverdi ile goruserken onun elini opdu Elci getirdiyi xalati ve emmameni Konyada sultana verdi O xilafet qaydasi ile xalq qarsisinda sultanin kureyine dord defe usulluca cubuqla vurdu Sultan Elaeddin islamiyyet imaminin hediyyesi olan bezedilmis qizil nalli qatirin dirnagindan opdu Seyxle birlikde atlara minib gezintiye cixdilar Butun xalq sultani hemin veziyyetde seyr etdi Geri dondukde qonaqliq oldu 7 Semseddin Ehmed Eflakinin 1360 verdiyi melumatda Seyx Sihabeddin Suhreverdinin Konyada qebul edilmesi epizodu tesvir edilmisdir Burada boyuk Azerbaycan filosofu ile Movlane Celaleddin Ruminin atasi o dovrun taninmis ictimai siyasi xadimi Behaeddin Veled 1231 arasindaki munasibete xususi diqqet yetirilir Tarixci yazir Xelife tapsirigini catdirdiqdan sonra Behaeddin Veled seyxe boyuk ehtiram gosterdi o Bagdadda hedden ziyade ibadetler etmisdi Ona dedi ki suhreverdliler hem etiq seyleri sevendirler hem de bize yaxin qohumdurlar 7 AMEA nin muxbir uzvu Zakir Memmedov qeyd edir ki Behaeddin Veled seltenet adindan suhreverdiler bize yaxin qohmdurlar deyerken subhesiz onlarin turkdilli daha dogrusu azerbaycanli olmalarini nezerde tutmusdur Sihabeddin Ebuhefs Suhreverdi omrunun son caglarinda kor olmus 1234 cu il sentyabrin sonlarinda Bagdadda vefat etmis ve orada Verdiyye qebirsanliginda defn edilmisdir 9 Seceresi RedakteSeyx Ebu Hefse Omer ibn Seyx Semseddin Mehemmed bin Seyx Abdulla bin Seyx Sed bin Seyx Hesen bin Seyx Qasim bin Seyx Nezre bin Seyx Qasim bin Seyx Mehemmed bin Seyx Abdulla bin Seyx Ebdurrehman bin Seyx Qasim bin Ebu Bekr Siddiq 10 Ebunnecib Suhreverdi emisidir Yaradiciligi RedakteZakir Memmedov Ebuhefs Suhreverdinin zengin yaradiciliq yolu kecdiyini onun eserlerinden Biliklerin tohfeleri Evarif el maarif kitabinin defelerle Misirde 1966 ci ilde Beyrutda Dualarin serhine dair bendelerin xezinesi Kenz el ibad fi serh el aurad eserinin 1908 ci ilde Kazanda Urekleri sevgiliye qovusmaga aparan cazibe Cezb el qulub ila muvaselet el mehbub eserinin 1910 cu ilde Helebde cap edildiyini bildirmisdir Tediqatci kataloqlara ve serqsunas alimlerin eserlerine istinaden yazir ki mutefekkirin kitablarinin ekseriyyeti dunyanin muxtelif olkelerinde elyazmasi seklinde saxlanilir 9 Zakir Memmedov Ebuhefs Suhreverdinin cap edilmemis eserlerinden behs ederken asagidakilari gostermisdir 1 Iman nesihetlerinin insasi ve yunan qebahetlerinin ifsasi Resf en nesaih el imaniyye ve kesf el fedaih el yunaniyye 2 Dogru yolu bildirmek ve mominlerin eqidesi Ilam el huda ve eqidet erbab et tuqa 3 Quranin tefsirine dair beyanin pis emeli Nugbet el beyan fi tefsir el Quran 4 Feqirliye dair traktat Risale fi l feqr 5 Ariflerin meqamlari Meqam el arifin 6 Sufi libasi geymeye dair traktat Risale fi lubs el xirqe 7 Suhreverdi vesiyyetleri El Vasaya es suhreverdiyye 8 Muridlerin irsadi ve taliblerin nicati Irsad el muridin va nicad et talibin 9 Tesevvufe dair traktat Risale fi t tesevvuf 10 Ruhun zikrinde futuhun vaqiesi Sunuh el futuh bi zikr er ruh 11 Kelamda imkan qayesi Gayet el imkan fi l kelam 12 Fiqhin nemeti Nemet el fiqh 13 Seyr ve ucma es Seyr va t teyr 14 Yollara dair Fi s suluk 15 Futuvve kitabi Futuvvetname 9 Biliklerin tofheleri Redakte Biliklerin tohfeleri Sihabeddin Suhreverdinin en boyuk ve en meshur eseridir Zakir Memmedov qeyd edir ki muellifin oz sagliginda bele yuksek qiymetlendirilen bu traktat tesevvufe dair eserler icerisinde muhum yer tutur Fuad Koprulunun Turk edebiyyatinda ilk mutesevvifler eserinde Biliklerin tohfeleri eseri mukemmel bir exlaqi sufiyye mecmusu adlandirilir 11 Dunyanin bir cox kitabxanalarinda o cumleden Ozbekistan EA Biruni adina Serqsunasliq Institutunun Elyazmalari Fondunda Biliklerin tohfeleri eserinin muxtelif elyazmalari saxlanilir Onlardan biri 1658 ci digeri 1817 ci ilde nesx nesteliq xetti ile kocurulmusdur Basqa bir nusxenin kocurulme tarixi ise namelumdur Biliklerin tohfeleri traktatinin melumm olan en qedim 1297 1298 ci illerde Demesqde kocurulmus nusxesi Sankt Peterburqda saxlanilir 12 Ebuhefs Suhreverdinin bu eserini Arifi turk diline Ismayil ibn Ebdulmomun ibn Ismayil 1266 fars diline cevirimisler Zakir Memmedov eserin orijinal erebceden alman diline tercumesinin cap olundugunu eserde motedil sufizmin butun meseleleri mufessel suretde arasdirildigini bildirmisdir Alim yazir ki sufiliyin menseyi ve mahiyyeti sufi sozunun tefsiri sufi adlanan bezi teriqetlerin melametilyin qelenderiliyin ve s tenqdi seyxlik rutbesinin mueyyen edilmesi insanin ozunu derk etmesi mukasifler haqqi gorme hallar meqamlar hal ile meqam arasinda ferqlerin izahi ve diger meseleler Biliklerin tohfeleri eserinde genis isiqlandirilmisdir Ebuhefs Suhreverdi altmis uc fesilden bab ibaret munderice teqdim etdikden sonra yazir Bu fesiller sufilerin elmlerinden bezisini onlarin hallarini meqamlarini davranislarini vecde gelmelerinin qeribeliklerini biliklerini ve tovhidlerinin heqiqetlerini isarelerinin deqiqini istilahlarinin incesini ehate edir menbe Zakir Memmedov Ebuhefs Suhreverdinin heyati ve eserlerine dair 4 Iman nesihetlerinin insasi ve yunan qebahetlerinin ifsasi Redakte Iman nesihetlerinin insasi ve yunan qebahetlerinin ifsasi traktati peripatetizmin tenqidine hesr olunmusdur Mutefekkir bu eserinde Aristotele qarsi cixaraq onun davamcilari olan filosoflari dinsizlikde ittiham etmisdir Eserin yazilma sebebi bele izah olunur Bu hokmdarin Nasir li Dinillahin sayesinde din bazarinin revac tapmasina baxmayaraq cavanlardan bezisi dinle bir araya sigmayan felsefe ile mesgul olur Odur ki men bu kitabi ozum revayet etdiyim hedislerin uzunden yazdim Yadima gelen musnedleri de ona elave etmisem 13 Eserin meydana cixmasi tarixi faktlarla elaqelendirilir Xelife Nasir li Dinillahin ozu hedis revayet etmesine ve basqalarina da revayet etmek icazesi vermesine baxmayaraq o Ibn Sabit ibn Saburun 1199 tehriki sayesinde felsefe ile tanis olmus seri elmleri alcaltmisdir Ebuhefs Suhreverdi bu eseri hemin munasibetle yazmisdir 12 Zakir Memmedov Iman nesihetlerinin insasi ve yunan qebahetlerinin ifsasi kitabindan behs ederken yazir ki kitab on bes fesilden bab ve iki xatimeden netice ibaretdir Eserin elyazma nusxeleri Qota Bursa Istanbul Tehran ve basqa seherlerin kitabxanalarinda saxlanilir Eseri Muineddin Eli ibn Celaleddin Yezdi 1387 fars diline cevirmisdir Bu tercume Sipehsalar kitabxanasinda Iran Britaniya Muzeyinde Ingiltere Xediviyye kitabxanasinda Misir ve s fondlarda movcuddur 9 Suhreverdi vesiyyetleri Redakte Suhreverdi vesiyyetleri bir nece traktatdir Zakir Memmedov onlardan birinin mutefekkirin oz ogluna nesiheti yaxud vesiyyeti oldugunu bildirerek burada sufi olmagin mesuliyyetinden soz acildigini sufi elminde cahil olanlarin dusmen adlandirildigini qeyd etmisdir El ehlinin cahilleri dusmendirler 9 O oglunu cahil sufi olmaqdan saqinmaga cagirir Fiqhi oyren ve sufilerin cahillernden olma Bele ki onlar dinin ogrulari muselmanlarin yolkesenidirler 14 Muellifin oz ogluna yazdigi vesiyyetin bir nece nusxesi Daskendde ve Sankt Peterburqda saxlanilir Basqa bir Vesiyyet i Ebuhefs Suhreverdi oz muridi Omer ibn Ebuseid Multani ucun yazmisdir Traktatda sufizm meseleleri muhum yer tutur Eserin uc nusxesinden ikisi Berlinde saxlanan nusxeye mutabiqdir Ebuhefs Suhreverdinin yaradiciliginda onun Kemaleddin Ismayil Isfehaniye 1170 1237 bir mektubu da maraqlidir Ince seirler ustadi kimi sohret tapmis Kemaleddin Isfahani Ebuhefs Suhreverdinin guclu tesiri altinda olmusdur Sair mutefekkire hesr etdiyi yetmis yeddi beytden ibaret qesidesinde onu zemaninin yeganesi adlandirmis semimi hormet hissi ile medh etmisdir Qesideden melum olur ki Kemaleddin Isfahani Azerbaycan sufi mutefekkirini sexsen gormemis onun fikirlerinden uzaqdan uzaga tesirlenmisdir 12 Ebuhefs Suhreverdinin saire gonderdiyi mektub sufi tovsiyesi ruhunda yazilmisdir Burada insanin mistik ozunu kamillesdirmesi ucun bir sufi meqamindan dugerine yukselme prosesi muxteser suretde serh edilir Bu mektub mezmunu etibarile Biliklerin tohfeleri traktatinda qoyulmus ve genis izahi verilmis bezi meselelere uygun gelir 9 Sufi telimi RedakteSihabeddin Ebuhefs Suhreverdinin eserlerinde sufilerin exlaq normalarinin menevi keyfiyyetlerinin davranis qaydalarinin mufessel serhi verilir Insanin mistik ozunu kamillesdirmesi yolu gosterilir 15 Zakir Memmedov yazir ki Ebuhefs Suhreverdi sufilerin tebietini daxili alemini onlarin geyimerini zahiri cehetleri ile elaqelendirmisdir Ad onlarin elameti Allaha gore elm onlarin sifeti ibadet onlarin bezeyi momunluk onlarin suari ve haqqin heqiqetleri onlarin sirleridir 12 Mutefekkir oz zemanesinde de qaba yundan paltar geymeyin sufiler arasinda deb oldugunu xeber verir O bildirir ki sufi tebietli bezi adamlar o dovrde yun paltar geymedikleri ucun sufi adlanmamislar Sufi terminini mensece ereb diline mensub sayan alim bir fikir cereyani kimi de onun islam dini zemininde yarandigini soylemisdir 4 Zakir Memmedov Biliklerin tohfeleri eserine esasen qeyd edir ki sufi mutefekkirlerin eqidesince bedende bas veren psixik hadiseler bilavasite ruhla baglidir Ruha gore eql qerarlasib ruha gore muhakime cari olub Eger ruh olmasaydi eql fealiyyetini itirerdi ne ona esaslanan ne de ona mexsus bir muhakime olardi 4 Ebuhefs Suhreverdinin eqle bele ehemiyyet vermesi onun sufi teliminin meziyyetlerindendir O hedislerden ve revayyetlerden cixis ederek bildirir ki her hansi insan mehz eqline gore basqalarindan ustundur Zira emeline gore mukafatlandirilan insan eqline gore fealiyyet gosterir Mutefekkrin fikrince ruhun ve besiretin movcudlugu eqlin movcudlugu ile iqrar edilir Eql ruhun dili besiretin tercumanidir Elm bilik Ebuhefs Suhreverdi terefinden eql ile vehdetde goturulur Biliklerin tohfeleri traktatinda deyilir Bu eql ele bir keyfiyyetdir ki elmlerin derk olunmasi onunla emele gelir 4 Sufilerin fikrince ruh hem maddi hem de qeyri maddidir Ebuhefs Suhreverdi maddi ruhu heyvani ruh er ruh el heyvani adlandiraraq yazir Heyvani ruh hiss ve hereket quvvesinin dasiyicisi ince cismanidir O vuran damarlarin icerisinde yayilir Bu ruh butun heyvanlarda vardir Menbe gosterin Insani ruh er ruh el insan adlanan qeyri maddi ruh ise sufilerin eqidesince ilahi alemden gonderilir Ebuhefs Suhreverdi yazir ki insanda ulvi insani ruh heyvani ruha qovusaraq onunla birikir yeni keyfiyyet elde edir bunun sayesinde insan nitqe ve ilhama malik olur Prof Zakir Memmedov qeyd edir ki buradaki insani ruh trmininin mezmunu serq peripatetiklerinin eserlerindeki nefs insani nefs anlayisina mutabiqdir Lakin en nefs termini Serq perpatetiklerinin eserlerinde menevi can menasini dasidigi halda Ebuhefs Suhreverdinin ve basqa sufilerin eserlerinde esasen ehtiras nefsin isteyi menalarinda basa dusulur 4 Zakir Memmedov yazir ki sufilerin fikrince tesevvuf yolcusu mistik ozunukamillesdirme prosesinde her seyden evvel oz nefsini paklasdirmalidir Bu ise rezillikden cekinmekle uzaqlasmaqlq mumkundur Ebuhefs Suhreverdinin Kemaleddin Isfahaniye yazdigi mektubunda deyilir ki insan kin hesed ve riyadan arindiqda temizlik nuru onun batinine suzulur o butun rezilliklerden yaxa qurtara bilir Insan oz nefsini paklasdirdiqdan sonra yeni bir meqama qedem qoyur Allah qovusmaq arzusu ile sidq ve semmiyyet zirvesine yukselir 12 Zakir Memmedov Biliklerin tohfeleri kitabinda tovbe et taube zuhd ez zuhd ehtiyatkarliq el uara feqirlik el faqr sebr es sabr tevekkul et tauakkul raziliq er rida ve sair meqamlarin serhi uzerinde genis dayanildigini bildirerek yazmisdir Bu terminler Qurandan goturulmus olsa da sufiler xususen ifrat sufiler onlari cox vaxt basqa menada tefsir etmisler Meselen eger serietde tovbe gunahi boynuna almagi onu tekrarlamamaq arzusunu bildirirse tesevvufde tovbe butun elave islerden son neticede ise Allahdan savayi her seyden tovbe etmekdir Cunki sufilerin nezerinde tesdiq edilen yegane gerceklik Allahdir Ebuhefs Suhreverdi gosterir ki her bir meqamda hal xususiyyeti oldugu kimi her bir halda da meqama cevrilme imkani vardir Sufi mutefekkire gore hallar ilahi vergiler tukenmezdir mehdudluq yalniz onlarin bende terefinden qavranilmasindadir 4 Hallardan fena el fena sufi mutefekkirlerin yaradiciliginda xususi ehemiyyete malikdir Biliklerin tohfeleri kitabinda fena sozunun evvelce tovbe zuhd nefsi paklasdirmaq meqamlari ile elaqedar dasidigi menalar gosterilir Kitabda qeyd edilir ki hemin menalardan bezisi muxtelif seylerin yox olmasina ve beyenilmis seylerin qalmasina isaredir bu semimi tovbenin telebatidir bezisi regbet herislik ve dileyin aradan qalxmasina isaredir bu zuhdun telebatidir bezisi qebahetli keyfiyyetlerin yox olub getmesine terifli keyfiyyetlerin qorunub saxlanmasina isaredir bu nefsi paklasdirmagin telebatidir 12 Zakir Memmedov Ebuhefs Suhreverdinin sufi teliminin Ebuhamid Qezalinin sufi telimine cox yaxin oldugunu bildirerek yazir ki her iki mutefekkire gore tesevvuf yolcusu hallar ve meqamlar silsilesinde mistik ozunukamillesdirmeden sonra mutleq hecliye varmaqla haqqa qovusur Ebuhamid Qezali kimi Ebuhefs Suhreverdi de tesevvufde panteist tesevvuru inkar etmisdir Mutefekkir iddia edirdi ki Ebuyezid Bistami Subhanellah Allaha sukur evezine Subhani Mene sukur ve Mensur Hellac ene el heqq Men haqqam deyerken ozlerini deyil tekce Allahi nezerde tutumuslar O Biliklerin tohfeleri traktatinda yazir Eger bilseydik ki bu soz hululdan olan bir seyi gizli suretde andirir onda onlari redd etdiyimiz kimi o sozu de redd ederdik Menbe gosterin 4 Zakir Memmedov sufilerin qnoseologiyasinin onlarin ontologiyasi ile six bagli oldugunu bildirmisdir Sufi mutefekkirler seriet teriqet ve heqiqet merhelelerine uygun olaraq idrakin yeqinliyin elmi elm el yeqin yeqinliyin eyni ayn el yeqin ve yeqinliyin heqiqeti haqq el yeqin kimi uc merhelesini ferqlendirmisler Yeqinliyin elmi esdib oyrenmekle yeqinliyin eyni gorub anlamaqla heqiqeti derk etmekdir Yeqinliyin heqiqeti ise heqiqeti derk etmek ucun heqiqete qovusmaqdir Birinci yeqinlik meselen od haqqinda esitmekle ikinci yeqinlik odu gormekle ucuncu yeqinlik odda yanmaqla elde edilir Ebuhefs Suhreverdi yazir Yeqinliyin elmi nezer ve istidlal yolu iledir Yeqinliyin eyni musahideler ve nail olma yolu iledir Yeqinliyin heqiqeti ise vusala yetmek iledir Sufi mutefekkir gosterir ki yeqinliyin heqiqeti yeqinliyin elminin ve yeqnliyin eyninin isare etdiyi seyin heqiqetidir 4 Ebuhefs Suhreverdi qeyd edir ki yeqinliyin eyni cem halidir hal el cem ve yeqinliyin heqiqeti tavhid dilinde cemin cemidir cem el cem Mutefekkirin fikrince tesevvuf yolcusu birinci halda Allahin islerini ve hokmlerini ikinci halda Allahin atributlarini ve ucuncu halda Allahin substansiyasini anlayir 12 Sihabeddin Ebuhefs Suhreverdinin sufi telimi onun ovladlari ve ardicillari terefinden inkisaf etdirilmis butun muselman Serqi olkelerinde nufuz qazanmisdir Suhreverdiyye sufi teriqeti yalniz ereb olkeleri Kicik Asiya Azerbaycan Iran Orta Asiyada deyil habele Hindistanda da genis yayilmisdir Esrlerin ideya sinagindan kecmis bu telim oz varligini bir sira olkelerde muasir dovre qeder saxlamisdir 4 Istinadlar Redakte Bibliotheque nationale de France BnF identifikatoru aciq melumat platformasi 2011 lt a href https wikidata org wiki Track Q193563 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q19938912 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track P268 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q54837 gt lt a gt Faceted Application of Subject Terminology lt a href https wikidata org wiki Track Q3294867 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track P2163 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q846596 gt lt a gt Ali zade A Suhravardi Islamskij enciklopedicheskij slovar M Ansar 2007 S 726 ISBN 978 5 98443 025 8 lt a href https wikidata org wiki Track Q18517268 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q4062223 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q16488478 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q80229132 gt lt a gt 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Zakir Memmedov Azerbaycan felsefesi tarixi Baki 1994 Qamar ul Huda Striving for divine union spiritual exercises for Suhrawardi Sufis N Hanif Biographical encyclopedia of Sufis 1 2 3 Zakir Mamedov Azerbajdzhanskie filosofy i mysliteli srednevekovya Baku 1993 Phyllis G Jestice Holy people of the world a cross cultural encyclopedia Tom 3 Str 828 1 2 3 4 5 6 Zakir Memmedov Ebuhefs Suhreverdinin heyati ve eserlerine dair Azerbaycan SSR EA Xeberleri 1974 1 Enver Cingizoglu Sihabeddin Omer Suhreverdinin soyu Soy dergizi Baki 2 35 2010 Fuad Koprulu Turk edebiyyatinda ilk mutasavifler Ankara 1966 seh 257 1 2 3 4 5 6 7 Zakir Memmedov Azerbaycanda XI XIII esrlerde felsefi fikir Baki 1978 Danespejuh Fihrist e kitabxane yi danesqah e Tehran III c Tehran 1332 h seh 448 Kerbelayi Tebrizi Raudat el cinan II cild Tehran 1970 seh 299 Misbah Islam Decline of Muslim States and SocietiesEdebiyyat RedakteEbu Hafs Sihabuddin Omer es Suhreverdi Tasavvufun esaslari Avarifu l mearif tercumesi Hazirlayanlar H Kamil Yilmaz Irfan Gunduz Istanbul 1990 Ebuhefs Suhreverdi Biliklerin tohfeleri traktatdan parcalar Ereb dilinden tercume eden Zakir Memmedov Serq felsefesi IX XII esrler Baki 1999 seh 191 204 Zakir Memmedov Azerbaycanda XI XIII esrlerde felsefi fikir Baki 1978 Zakir Memmedov Azerbaycan felsefesi tarixi Baki 1994 Zakir Mamedov Azerbajdzhanskie filosofy i mysliteli srednevekovya Baku 1993 Zakir Memmedov Ebuhefs Suhreverdinin heyati ve eserlerine dair Azerbaycan SSR EA Xeberleri 1974 1Hemcinin bax RedakteAzerbaycanda felsefe TesevvufMenbe https az wikipedia org w index php title Sihabeddin Omer Suhreverdi amp oldid 5534131, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.