fbpx
Wikipedia

Şeyx Şamil

Avqust 04, 2021

Vikipediyada bu adlı digər şəxslər haqqında da məqalələr var; bax: Şamil.

Şeyx Şamil (avar Шамил; 26 iyun [7 iyul] 1797, Gimri, Dağıstan MSSR – 4 fevral 1871(1871-02-04), Mədinə, Həbəşistan əyaləti) — Qafqaz dağlılarının rəhbəri, 1834-cü ildən Qərbi Dağıstan dağlılarını, çeçenləri və çərkəzləri birləşdirən teokratik dövlətin — Şimali Qafqaz imamlığının imamı kimi tanınmışdır. Qafqaz xalqlarının milli qəhrəmanı. Milliyyətcə — avardır.

Şeyx Şamil
Имам Шамиль

Şamilin Andrey Denier tərəfindən çəkilmiş fotoportreti (1859)
Sələfi Həmzət bəy (Dağıstanda)
Taşev Hacı (Çeçenistanda)
Xələfi Toza Akmurzayev
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi
Doğum yeri Gimri, Dağıstan
Vəfat tarixi (73 yaşında)
Vəfat yeri Osmanlı İmperiyası, Mədinə (İndiki Səudiyyə Ərəbistanı)
Dəfn yeri Bəqi məzarlığı, Mədinə
Anası Bəhu-Məsadu
Həyat yoldaşları 1. Fatimat (1810—1845)
2. Cövhərat (1821—1839)
3. Zahidət (1830—1871)
4. Şövanət-Аnnа Uluxanova (1824—1876)
5. Əminə
Uşaqları oğlan: Əhməd Cəmaləddin, Məhəmməd Qazi, Məhəmməd Səid, Məhəmməd Şəfi, Cəmaləddin, Məhəmməd Kamil.
qız: Nəfisat (1842—1866), Fatimat (1845—1870), Nəcabət (ö. 1874), Bəhu-Məsadu (ö. 1875), Safiyat (1854-1870).
Hərbi xidmət
Rütbəsi polkovnik
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

İlk illəri

Milli mənsubiyyəti

Şamilin atası avar özdəni dəmirçi Dengav-Məhəmməd, anası isə avar bəyi Pirbudağın qızı Bəhu Məsaddır. Mariya Çiçaqovanın dediyinə görə, Şamilin ata xətti ilə ulu babası Əmirxan «Qafqazda böyük nüfuza malik tanınmış bir qumuq imiş». Şamil 26 iyun (7 iyul) 1797-ci il tarixində ― müsəlman təqvimi ilə ilin başladığı gün, məhərrəm ayının 1-də avar Xindalal icmasına məxsus Gimri (Qenub) kəndində (indiki Unsuqul rayonu, qərbi Dağıstan) anadan olmuşdur. Ona əvvəlcə babası Əlinin adını qoymuşdular. Uşaqlıqda tez-tez xəstələndiyinə görə valideynləri inamlarına uyğun olaraq, ona dayısının adını ― Şamil (Şamuil ― «Allah eşidən») adını verdilər.

Mənəvi formalaşması

Oğlana babasının şərəfinə Əli adı qoymuşdular. Uşaq ikən, o, arıq və zəif idi, tez-tez xəstələnirdi. Dağlı xalqların inamına görə bu cür hallarda uşağın adını dəyişmək lazım gəlirdi. Qərara gəldilər ki ona dayısının şərəfinə «Şamil» adı qoysunlar. Kiçik Şamil başladı düzəlməyə və daha sonra öz gücü ilə hamını heyrətə salan qüvvətli bir gənc oldu.

Uşaqlıqda diribaş xarakterinə və cəldliyinə görə yaşıdlarından fərqlənirdi; dəcəl idi, amma onun hansısa dəcəlliyindən bir kimsə ziyan görməmişdi. Gimri ağsaqqalları söyləyirdilər ki, Şamil gəncliyində qaşqabaqlı görünüşü, iradəsi, maraq dairəsi, qüruru və rəhbərlik etməyi xoşlaması ilə başqalarından fərqlənirdi. Şamil gimnastika ilə məşğul olmağı çox xoşlayırdı. O, qeyri-adi dərəcədə güclü və cəsarətli oldu. Qaçmaqda heç kim ona çata bilmirdi. Eləcə də qılıncoynatma ilə məşğul idi, qılınc, xəncər onun əlindən düşmürdü. Yayda və qışda, hər cür havada o ayaqyalın və yaxası açıq gəzirdi. Şamilin ilk müəllimi, əslən Gimridən olan uşaqlıq dostu Adil Məhəmməd (1795-1832) (Qazi Məhəmməd, Qazi molla) oldu. Müəllim və tələbə daima birlikdə idilər. Şamil daha ciddi təhsilini on iki yaşı olarkən Unsuqulda Camaləddin Qazıqumuxludan almağa başladı. İyirmi yaşında o, qrammatika, məntiq, ritorika, ərəb dili kursunu bitirdi, ali fəlsəfə və hüquq kursunu öyrənməyə keçdi.

İmam Şamil

Rusiya imperiyası ilə müharibə

Əsas məqalə: Qafqaz müharibəsi
 
Dağıstanın xəritəsi – Yermolov dövrü, 1818—1826-cı illər.

Əsirliyi və ölümü

 
Teoder Qorşelt, 1863. «Əsir düşmüş Şamil baş komandan kinyaz A. İ. Baryatinskinin qarşısında – 5 avqust 1859-cu il». Maxaçqala, Dağıstan təsviri-incəsənət muzeyi.

XIX əsrin 40-cı illərində Şamil rus qoşunları üzərində ardıcıl olaraq möhtəşəm qələbələr qazanırdı. Amma ki əsrin 50-ci illərində onun hərəkatı zəiflədi. Kırım müharibəsi ərəfəsində – 1853—1856-cı illərdə, Şamil Böyük Britaniya və Türkiyənin köməyi hesabına öz fəaliyyətini aktivləşdirə bilsə də, uğur qazana bilmədi.

1856-ci ildə Paris sülh müqaviləsinin bağlanması nəticəsində Rusiya Şamilə qarşı böyük qüvvə yeritmək imkanı qazandı: Qafqaz korpusu orduya çevrildi (200 min nəfərədək). Yeni baş komandan — general Nikolay Muravyev(ru) (1854—1856) və general Aleksandr Baryatinski (1856—1860) imamlıq ətrafındakı blokada dairəsini daraltmağı davam etdirdilər. 1859-cu ilin aprelində Şamilin paytaxtı — Veden, rusların əlinə keçdi. İyunun ortalarında isə ruslar Çeçenistan ərazisindəki son müqavimət ocaqlarını da zərərsizləşdirə bildilər. Çeçenistanın qəti olaraq Rusiyaya birləşdirilməsindən sonra müharibə adıgeylərə (çərkəzlərə) qarşı hələ beş il davam etdi. Şamil müridləri ilə Dağıstanın Qunib auluna qaçdı.

6 sentyabr (25 avqust) 1859-cu ildə Şamil 400 müqavimətçi ilə birlikdə Qunibdə mühasirəyə alındı və 7 sentyabrda (26 avqustda) fəxri şərtlərinin qəbul edilməsi müqabilində özünü təslim etdi (bax: Qunibin tutulması(ru).

Şamil ilə imperator II Aleksandrın ilk görüşməsi 15 sentyabrda Çuquyevdə(ru) baş tutdu. 22 sentyabrda Şamil Moskvaya daxil oldu, növbəti gün general Yermolovla görüşdü. 26 sentyabrda — Sankt-Peterburqda idi. Üç gündən sonra Çarskoye Seloda(ru) imperatriçə Mariya Aleksandrovnaya(ru) təqdim edildi. Peterburqda imperator II Aleksandr tərəfindən qəbul edilməsindən sonra, yaşayış yeri olaraq Kaluqa təyin olunmuşdu. Hansı ki 10 oktyabrda özü, 5 yanvar 1860-cı il tarixində isə ailəsi orada yerləşdi. Onun yanında olmaq üçün ərəb dilini bilən general Boquslavsko təyin olunmuşdu. 28 aprel — 1 may arasında Şamil keçmiş naibi Məhəmməd Əminlə görüşdü. Məhəmməd Əmin Türkiyəyə gedərkən, yolüstü Kaluqada dayanmışdı.

29 iyul 1861-cı il tarixində Çarskoye Seloda Şamilin imperatorla ikinci görüşü oldu. Şamil II Aleksandrdan həccə getmək üçün icazə istədi, amma rədd cavabı aldı.

26 avqust 1866-cı il tatixində Kaluqa quberniya dvoryan yığıncağının parad zalında Şamil oğlanları Qazı Məhəmməd və Məhəmməd Şapi ilə birlikdə Rusiyaya sədaqət andı içdilər. Elə həmin il Şamil şahzadə III Aleksandrın toy mərasimində qonaq kimi iştirak etdi. Həmin vaxt imperator ilə üçüncü görüşü baş tutdu. 30 avqust 1869-cu il tarixdə imperator fərmanı ilə Şamilə irsi dvoryan (zadəgan) rütbəsi verildi. 1868-ci ildə, Şamilin artıq gənc olmadığını və Kaluqanın iqliminin onun sağlamlığı üçün zərərli olduğunu nəzərə alan imperator, onun üçün daha uyğun yer seçməyi qərara aldı və Şamilin yeni yaşayış yeri Kiyev oldu. Şamil ora həmin ilin noyabr-dekabr aylarında yerləşdi.

16 fevral 1869-cu il tarixdə II Aleksandr ona Məkkəyə ziyarətə getmək icazəsi verdi. 12 mayda Şamil ailəvi olaraq Kiyevdən çıxdı. 19 mayda İstanbula yetişdi. 16 noyabrda — Süveyş kanalında açıq səyahətdə iştirak etdi. 20 noyabrda Məkkəyə daxil oldu. 1870-ci il martın axırlarında — həcc ziyarətinin başa çatmasından sonra, Şamil Mədinədə yaşamağa başladı və 16 (4) fevral 1871-ci il tarixdə elə orada vəfat etdi.. Mədinədəki Bəqi qəbiristanlığında (indiki Səudiyyə Ərəbistanı) dəfn edildi.

Ailəsi

 
İmam Şamil (oturub) oğulları (ayaq üstə) ilə

Şamilin atasının ölümündən sonra Şamilin anası Denqau Məhəmmədə ərə getmişdir. Bu nikahdan isə Fatimat adlı qız doğulur, hansı ki əvvəlcə Məhəmmədə ərə getmiş, sonra isə qimrili Xamulatın arvadı olub. Qimrili Xamulat 1845-ci ildə köhnə Darqonun ruslar tərəfindən tutulduğu vaxt həlak olmuşdur. Fatimat isə 1839-cu ildə rusların Axulqo qalasını tutması zamanı, ələ keçməmək üçün Koysu çayına atılaraq çayda boğulmuşdur. Fatimatın Mesed adlı bir qızı qalmışdı, hansı ki iki dəfə Əli-Məhəmmədə ərə getmişdir; birinci ərindən Həmzət bəy adlı oğlu var idi. Həmzət bəy 1837-ci ildə Rusiyaya amanat olaraq göndərilmiş, 1855-ci ildə əsirlərin dəyişdirilməsi zamanı geri qaytarılmışdır.

Şamilin beş arvadı var idi. Onlardan biri Zahidat (1829—1871), qazıqumuxlu Camaləddinin qızı idi. Digəri, Şyanat (1824—1876), erməni mənşəli Anna İvanovna Uluxanovanın doğduğu qız idi; 1840-cı ildə Axberdil Məhəmmədin Mozdoka hücumu zamanı əsir götürülmüşdü.

Oğulları

Şamilin böyük oğlu Camaləddin (1829—1858) — on yaşında olarkən Axul kəndinin mühasirəsi zamanı ruslara amanat verilmişdir. Sankt-Peterburqda dvoryan uşaqları ilə birlikdə 1-ci kadet korpusunda təhsil almışdır. Ona ənənəvi dağlı paltarı geyməyə icazə verilmişdir. 1854-cü ildə İmam Şamil əsir götürdüyü knyaginaların – Çavçavadzenin və Orbelianinin böyük oğlu ilə dəyişdirilməsini təklif etdi. Camaləddin geri qayıtsa da, çox yaşamadı, 1858-ci ildə Andi aulunda vərəm xəstəliyindən vəfat etdi.

İmam Şamilin ikinci oğlu Qazı Məhəmməd (1833—1902) idi — altı yaşında Axul aulunun bir hissəsinin ruslar tərəfindən mühasirəsi zamanında ayağından yaralanmışdı. 1850-ci ildə Karatın naibi təyin edilmiş və orada hamının hörmətini qazanmışdır. Onun ən böyük hərbi uğuru isə Gürcüstana hücumu oldu; bu əməliyyat zamanı Çavçavadze knyazlarını məhv etmişdir. 1855-ci ilin mayında sultan I Əbdülməcid Qazı Məhəmmədə xidmətləri müqabilində yaşıl bayraq və qızıl suyuna çəkilmiş, almazlarla bəzədilmiş gümüş orden göndərmişdir. Bundan başqa, ona paşa rütbəsi də verilmişdir. 1859-cu ilin yazında Qazı Məhəmməd imamatın paytaxtı olan Vedeno aulunun müdafiəsinə rəhbərlik etmişdir. Aulun uzunmüddətli mühasirəsindən sonra ruslar aulu ələ keçirdilər, Qazı Məhəmməd isə naibləri ilə birlikdə Dağıstana üz tutdu. 1859-cu ilin avqustunda Qazı Məhəmməd atası ilə birlikdə Qunibdə idi. O özünün kiçik qardaşı Məhəmməd Şapi ilə müdafiəni gücləndirməyə çalışırdı. Qunibin ruslara təhvil verilməsindən sonra rus çarının göstərişi ilə, Şamil, Qazı məhəmməd və üç müridi Sankt-Peterburqa aparılmalı idi, daha sonra onların yaşaması üçün Kaluqa seçildi. Atasının ölümündən sonra çox çətinliklə Türkiyəyə və Ərəbistana getmək üçün icazə aldı. Türkiyədə hərbi xidmətə qatıldı, Rusiya-Osmanlı müharibəsi (1877-1878) türk diviziyasına komandanlıq etmiş, Bəyazidin mühasirəsində iştirak etmiş və marşal rütbəsi almışdırt. 1902-ci ildə Mədinədə 1902-ci ildə Mədinədə vəfat etmiş və atasının qəbrinin yanında dəfn edilmişdir.

İmam Şamilin üçüncü oğlu Səid — uşaq yaşında, Axul auluna rus ordusunun hücumu zamanı anası Cavqarat ilə birlikdə həlak olmuşdur.

Dördüncü oğlu Məhəmməd Şapi (1840—1906)də Qunib aulunun süqutundan sonra Sankt-Peterburqa aparılmış, sonra isə Kaluqaya göndərilmişdir. Rus ordusunda hərbi xidmət etmək istəmiş və 8 aprel 1861-ci ildə imperatorun mühafizəsi təyinatlı xüsusi Qafqaz eskadronunda leyb-qvardiya korneti olmuşdur. Məhəmməd Şapinin birinci arvadından uşağı olmamışdır. Tezliklə, o ikinci arvad alır. Onun adı Cariyat olan ikinci arvadı da dağlı idi və həmin arvaddan Məhəmməd Şapinin Məhəmməd Zaqid adlı oğlu doğulmuşdur. 25 yaşlı Məhəmməd Şapi üç il hərbi xidmət eməmiş poruçik rütbəsi alır, bundan iki il sonra isə ştabs-rotomisr our. Üç ildən sonra hərbi xidməti ilə bağlı olaraq Rusiya xaricinə ezam edilir. Ezamiyyət dövründə o, Freansada, İngiltərədə, Almaniyada, Türkiyədə və İtaliyada olur. Rusiyaya qayıtdıqda isə o, 3-cü dərəcəli Müqəddəs Anna ordeni ilə təltif edilir və Qafqaz eskadronununa gənc dağlıların cəlb cəlb edilməsi üçün Qafqaza ezam olunur. Tezliklə, qüsursuz xidmətinə görə rotmistr rütbəsi alır və çar mühafizə xidmətinin dağlı bölüyünün komandiri təyin edilir. 1873-cü ildə isə "2-ci dərəcəli Müqəddəs Stanislav ordeni" ilə təltif olunur. 37 yaşı bitməmiş polkovnik rütbəsi alır. Rus-türk müharibəsi illərində o, döyüşə getmək istəsə də, istəyi çar tərəfindən rədd edilir. 1885-ci ildə general-mayor rütbəsi alır. 45 yaşında üçüncü dəfə 18 yaşlı qızla evlənir. Qızın atası tacir idi və qızına cehiz olaraq Kazanda ikimərtəbəli ev vermişdir. Məhəmməd Şapi ömrünün sonuna qədər həmin evdə yaşamış və 1902-ci ildə Kislovodskda müalicədə olarkən vəfat etmişdir. Sonuncu nigahdan onun iki qızı var idi. Hər ikisi növbə ilə ictimai xadim Məhəmməd Əli Daxadayevin, hansı ki Maxaçkala şəhəri onun şərəfinə adlanır, onun arvadı olmuşdur.

İmam Şamilin kiçik oğlu Məhəmməd Kamil (1863—1951) haqqında isə məlumat azdır. O, Kaluqada anadan olmuşdur. Onun anası qazıqumuxlu Camaləddinin qızı Zahidət idi. Ömrünün çox hissəsini Türkiyə və ərəbistanda keçirmişdir. Nəbihə Şamil ilə evlənmişdir. Stanbulda dəfn olunub. Dağlılar Respublikasının tanınmış xadimi Said bəy Şamilin atasıdır. Said bəydən başqa Məhəmməd Kamilin Nəciyyə və Nəcavat adlarında iki qızı da var idi. Amma nə Səid bəyin, nə də onun bacılarının uşaqları olmamışdır.

Şamilin nəticəsi Nazim Hənəfi Məhəmməd Efiopiya vətəndaşıdır.

Xatirəsi

Həyatı

İmam Şamil 26 iyun 1797 – ci (hicri 1 məhərrəm 1212 – ci) ildə Avar xanlığında, Gimri kəndində, Əlinin oğlu özdən Denqau – Məhəmmədin ailəsində anadan olmuşdu. Anası avar bəyi Pir–Budağın qızı Vahu–Məsədu idi. Şamilin əsil adı Əli idi. Bu ad ona babasının şərəfinə verilmişdi. Şamilin babası Əli qumuq əsilli Əmir xanın oğlu idi. Şamil 15 yaşına çatdığı zaman artıq at minməkdə, qılınc oynatmaqda çox mahir idi. 20 yaşına isə 2 metr boyu ilə tullanma, odlu silahdan istifadə, qılınc oynatma kimi keyfiyyətlərdə çox mahir idi. Şeyx Şamil ilk təhsilinə Səid Xərakinin yanında başladı. Daha sonra qayınatası Nəqşibəndi şeyxi Cəmaləddin Qazi Kumikinin tələbəsi oldu. İmam Şamil özündən əvvəl imamət məqamında olan Qazi Məhəmməd və Həmzət Bəyin müşavirliyini etmişdi. Şamil son dərəcə sadə, təvazökar və qənaətcil bir həyatı yaşamaqda idi.

İmam Şamil müxtəlif vaxtlarda 5 dəfə evlənmişdi. Şamilin Fatimat, Cevhərat, Zahidət, Əminə və Şovanət adlı həyat yoldaşlarından Əhməd Cəmaləddin, Məhəmməd Qazi, Məhəmməd Səid, Məhəmməd Şəfi, Cəmaləddin və Məhəmməd Kamil adlı 6 oğlu ilə Fatimat, Nəfisat, Nəcabət, Bəhu-Məsadu və Safiyat adlı 5 qızı olmuşdu.

Şamil imam – yəni dövlət başçısı seçildikdən sonra ilk iş olaraq dövlətin daxilindəki vəziyyəti səhmana salmağa başladı. Ruslara qarşı güclü müqavimət göstərmək üçün vacib olan əskəri və mülki təşkilatları yenidən qurdu. Bir tərəfdən hərbi tədbirlər görərək düşmənə qarşı müdafiə üçün müharibəyə girişərkən, digər tərəfdən də müntəzəm olaraq ədliyə və idarə etmə mexanizmini inkişaf etdirməkdə idi. Bu zaman mədrəsələrdə təhsilə diqqət verilməkdə, fikir və sənət sahəsində böyük addımlar atılmaqda idi. Onun hakimiyyətdə olduğu zamanlarda top, barıt, digər silah-sursat istehsalı və tədarükünə ciddi fikir verilmiş, əskəri təşkilatlanmada böyük irəliləyişlər əldə edilmişdi.

İmam Şamil güclü natiqlik qabiliyyəti, qətiyyətli iradəsi və əskəri dühası ilə böyük uğurlar qazanmış, şöhrəti qısa zamanda ətrafa yayılaraq nüfuzu Dağıstan bölgəsində yaşayan xalqlar tərəfindən qəbul edilmişdi.

İmam Şamil idarə sistemini yenidən qaydaya salarkən, ölkəni naiblik və vilayətlərə ayıraraq bunların başına həm hərbi, həm də mülki işləri idarə edən naibləri təyin etdi. Üç və ya dörd naiblik bir vilayət idi. Vilayətlərin başındakı naibin rütbəsi daha böyük idi. Ayrı-ayrılıqda hər biri böyük qəhrəman olan bu yüksək rütbəli naiblərdən Haqverdi Məhəmməd (Axberdilav Mohuma), Qabət Məhəmməd (Kebed Mohuma), Şuayıb Molla, Taşof Hacı, Daniyal Sultan, Nur Məhəmməd, Xiitinaf Musa, Sədullah, Düba Hacı,Hacı Murad və Şamilin böyük oğlu Məhəmməd Qazi qəzavatın adı unudulmayacaqı şəxsiyyətlərindən olmuşlar.

Şamil imam seçildiyi 1834-cü ildən 1859-cu ilə qədər Rusiyanın böyüklüyünə və hərbi qüdrətinə baxmayaraq usanmadan müharibəni davam etdirdi. Özündən əvvəlki 2 imamın dövründə də10 il müharibədə iştirak etdiyindən bütövlükdə dayanmadan cihad etdiyi müddət tam 35 ildir.

Bu vaxt ərzində Rus ordusuna böyük zərbələr vurmuşdu. Bununla bərabər özünün də məhdud olan əsgəri qüvvəsi də gündən-günə azalmışdı.1839-cu ildə Axulqo Təpəsində 3 min müridi ilə General Qrabbenin komandanlığındakı sayı 10 mindən artıq yüksək səviyyədə silahlanmış rus ordusuna qarşı 80 günlük müdafiəsi hərb tarixinə düşmüşdür. Şamil bu müharibədə həyat yoldaşı Cevhəratı, oğlu Səidi və bacısı Məsudəyi itirmiş, 8 yaşındakı oğlu Cəmaləddini ruslara girov vermək məcburiyətində qalmışdı.

Bu dəhşətli müharibələrdə sadəcə insan itkisi olmurdu. Ruslar aylarla davam edən müharibə nəticəsində işğal etdikləri torpaqlarda ağacları, meşələri yandırıb heç bir canlını sağ qoymadan irəliləyirdilər.

Müharibədə iştirak edən rus komandirlərindən Milyutin 80 gün davam edən Axulqo müharibəsi haqqında xatirələrində bunları deyir:

"Artıq müharibəyə nəzarət və idarə komandirlərin əlindən bütünlüklə çıxmışdı. Hiddətlənərək əsəblərindən adəta dəliyə dönmüş dağlılar necə gəldi əsgərlərimizin üzərinə basqın edib, süngü ilə öldürülənə kimi döyüşürdülər. Hətta qadınlar da silahsız olduqda belə, özlərini quduzcasına süngülərimizin üzərinə atırdılar. Lakin, müvəffəqiyyət üçün hər cür fədakarlığı gözə almış rus komandanlığı inadla hücuma davam etdi. Təslim olmağı qətiyyən rədd edən dağlılar heç bir ümidləri qalmadığı halda qəhramancasına döyüşdülər. Qadınlar, uşaqlar əllərindəki xəncərlərlə ruslara hücum edir, süngülərin ucunda göz qırpmadan can verirdilər. Bəziləri isə özlərini və uşaqlarını dağdan atırdılar. Yaralılar da inanılmaz şəkildə döyüşürdülər".

Dost ölkələrdən heç bir kömək görməyən İmam Şamilin nəhayət əlindəki bütün qüvvə və qaynaqları tükəndi və 1859-cu il 6 iyununda Qunipdə General Baryatinskinin idarəsindəki 70.000 nəfərlik rus ordusuna yanında bir neçə yüz adam qalana qədər müqavimət göstərdikdən sonra təslim oldu. İmam Şamili ailə üzvləri və 40-a qədər adamı ilə Peterburqa Çarın yanına apardılar. O, Rus Çarı II Aleksandr tərəfindən sarayın qapısında böyük hörmətlə qarşılanır. Çar atası I Nikolaya və onun ordusuna tam 35 il Qafqazı zindan edən zəmanənin bu böyük qəhrəmanını gördüyü zaman çox təsirləndi, onun saqqalından sevərək öpməkdən özünü saxlaya bilmədi. İmam Şamil bir aya qədər sarayda qonaq qaldı. Bundan sonra onun əsirlik illəri başladı. Lakin Şamil və ailəsinə əsarət çox ağır gəlirdi. 2 il içərisində Şamilin qapqara saçları ağappaq oldu. Böyük qızı Nafisat ilə gəlini – Məhəmməd Qazinin həyat yoldaşı Kərimət vərəmə yoluxub vəfat etdilər. Aradan 10 il keçəndən sora Çar onun Həccə getməsinə icazə verdi. Ancaq bir tədbir olaraq oğlu Məhəmməd Şəfini saxlayır və Həcci ziyarət etdikdən sonra dərhal Rusiyaya qayıtmasını şərt qoydu. Şamil 1870-ci ildə adamları ilə bərabər Rusiyadan çıxaraq əvvəlcə İstanbula gəldi. Sultan Əbdüləziz tərəfindən sarayda qarşılanan Şamilin İstanbula gəlməsi xəbəri yayıldı zaman şəhər bir-birinə qarışmış, xalq bu böyük qəhrəmanı görmək üçün saray qapısına axışmağa başlamışdı. Şamil arzuladığı son mənzilə vaxtında yetişmək üçün Sultanın məxsusi olaraq ona ayırdığı gəmi ilə yola çıxdı. Ciddə limanında Məkkə əmiri, şəhərin iləri gələnləri və böyük bir izdiham tərəfindən təntənəli mərasimlərlə İmam Şamili qarşılandı və Məkkədə şərəfli şəxslər üçün ayrılan Şürəfa dairəsində qonaq edildi.

Həcc zamanında Şamilin orada olduğunu eşidən dünyanın dörd bir yanından gəlmiş yüz minlərlə müsəlmanın onu görmək üçün yaratdığı izdiham nəticəsində hökumət idarəçiləri onu Kəbənin üzərinə çıxardılar. Beləliklə insanlar onu gördülər.

Şamil həcc ziyarətini yerinə yetirdikdən sonra Mədinəyə getdi. Mədinədə olarkən çox zəifləmiş olan İmam Şamil xəstələndi. Bütün həyatını Allah üçün cihada, ölkəsinin birliyinə həsr etmiş, əsgəri dühasını dünyaya və əbədi düşməni olan rus hökumətinə qəbul etdirən, adını dünya tarixinə "gəlmiş-keçmiş ən böyük müqavimət lideri" olaraq yazdıran İmam Şamil 4 fevral 1871-ci ildə 74 yaşında fani dünyaya gözlərini yumdu.

Aforizmlər

  • Allah güclülərin bacarmadığını bir acizə verməyə qadirdir.
  • Elmli adamı doğru bir şeyə inandırmaq üçün çox danışmağa ehtiyac yoxdur.
  • Həqiqətə qılınc çəkən şəxs öz ölümünə bais olur.
  • Sonunu düşünə-düşünə döyüşə girəndən qəhrəman olmaz.
  • Yalnız özünü düşünən insan hər pisliyi edər.
  • İşğal olunmuş vətən torpaqları yalvarışla qaytarılmaz döyüşlə alınar.

Həmçinin oxu

İstinadlar

  1. Д. Данлоп. Россия и Чечня: история противоборства. Корни сепаратистского конфликта. / Пер. с англ. Н. Банчика. — М.: Валент, 2001. — C. 30. — 231 с.
  2. ↑ Great Russian Encyclopedia — Большая российская энциклопедия, 2004. — ISBN 978-5-85270-320-0
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1768199"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5061737"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:P2924"></a>
  3. ↑ Nationalencyklopedin — 1999.
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:P3222"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1165538"></a>
  4. А. М. Халилов. Национально-освободительное движение горцев Северного Кавказа под предводительством Шамиля. Дагучпедгиз, 1991.
  5. В. В. Дегоев. Имам Шамиль: пророк, властитель, воин. Русская панорама, 2001.
  6. Бартольд В. В. (1963). "Шамиль". Собрание сочинений в 9 томах. II, часть 1. М.: Изд-во восточной лит-ры. 873.
  7. Нарежный А. И., Самарина Н. В. История Дона и Северного Кавказа с древнейших времен до 1917 года. Издательство Ростовского университета, 2001 — С. 461
  8. Большая энциклопедия: Словарь общедоступных сведений по всем отраслям знания. / Под ред. С. Н. Южакова. В 20-ти томах. — СПб.: Изд-во т-ва «Просвещение». Том 1. — С. 37
  9. Шейх Назир ибн Хаджимухаммад ад-Дургели ад-Дагистани. Биография Имама Шамиля
  10. Гаджиева Мадлена Наримановна (2012). Аварцы. История, культура, традиции. Махачкала: Эпоха. ISBN 978-5-98390-105-6.
  11. Бiографическiй очеркь Шамиля со дня его рожденiя, до его кончины вь Мединѣ. — Глава I. Рожденiе Шамиля. Его родители. Привязанность кь отцу. Другь его Кази-Магомедь. Характерь Шамиля. Ученiе его. Страсть кь гимнастикѣ. Наставникѣ его Джемаль-Эддинь. Сестра его Фатимать, ея дочь Меседу и сынь Гамзат-Бекь, аманать. Стр. 14-15. // Шамиль на Кавказѣ и вь Россiи. Бiографическiй очеркь. Составила М. Н. Чичагова. Санкт-Петербургь: Типографiя и Литографiя С. Мюллерь и И. Богельмань, 1889, 202 стр. — Репринтное издание. Москва: издательство «Тонар», 1991, 208 стр. ISBN 5-9000450-03-1
  12. Халилов А. М., Идрисов М. М. (1998). Шамиль в истории Северного Кавказа и народной памяти. Махачкала. səh. 119.
  13. Халилов А. М. (1991). Национально-освободительное движение горцев Северного Кавказа под предводительством Шамиля. Махачкала: Дагучпедгиз. səh. 181.
  14. Чекалин С. В. (1997). "Завещание Шамиля" (62–63) (Кадетская Перекличка(ru)). New York: 131. (#invisible_char)
  15. Майков П. М. Шамиль // Русский биографический словарь : в 25 томах. — СПб.—М., 1896—1918.
  16. Густерин П. В.(ru) Коран как объект изучения. — Саарбрюккен: LAP LAMBERT Academic Publishing. — 2014. — С. 54. — ISBN 978-3-659-51259-9.
  17. М. Д. Гогитидзе, Военная элита Кавказа II, Генералы и адмиралы народов Северного кавказа, изд. «Меридиани», Тб., 2011, ст. 108 — ISBN 978-9941-0-3391-9
  18. Пржецлавский П. Г. «Дневник»
  19. 221
  20. Газават.ру:: Личности2
  21. Гаджиев Б. И. (1965). "Джамалутдин". Дагестан в истории и легендах. Мх.: Дагкнигоиздат. Под. ред. Ф. Астратьянца. 73–78. (#invisible_char)
  22. Пронин А. (18 июля 2003). "Джамалуддин, сын Шамиля" (14 (26)) (АиФ Долгожитель). М.: Аргументы и факты. (#invisible_char)
  23. Газават.ру:: Личности2
  24. . 2013-05-21 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-02-18.
  25. «Известия» (2003 г.)
  26. ↑ Бiографическiй очеркь Шамиля со дня его рожденiя, до его кончины вь Мединѣ. — Глава I. Рожденiе Шамиля. Его родители. Привязанность кь отцу. Другь его Кази–Магомедь. Характерь Шамиля. Ученiе его. Страсть кь гимнастикѣ. Наставникѣ его Джемаль-Эддинь. Сестра его Фатимать, ея дочь Меседу и сынь Гамзат–Бекь, аманать. Стр. 14–15. // Шамиль на Кавказѣ и вь Россiи. Бiографическiй очеркь. Составила М.Н. Чичагова. Санкт–Петербургь: Типографiя и Литографiя С. Мюллерь и И. Богельмань, 1889, 202 стр. — Репринтное издание. Москва: издательство "Тонар", 1991, 208 стр. ISBN 5-9000450-03-1

Həmçinin bax

 
   

Vikianbarda Şeyx Şamil ilə əlaqəli mediafayllar var.

Xarici keçidlər

  • Kaziev Shapi. Imam Shamil "Molodaya Gvardiya" publishers. Moscow, 2001, 2003, 2006, 2010. ISBN 978-5-235-03332-0
  • О.-Д. А. Частное письмо о взятии Шамиля от 2 сентября 1859 // Русский архив, 1869. — Вып. 6. — Стб. 1045—1068. 2012-03-13 at the Wayback Machine
  • Кто же твои предки, имам Шамиль?. — Гамид Габитов. Дагестан
  • О кумыкском происхождении имама Шамиля.

Avqust 04, 2021
şeyx, şamil, vikipediyada, adlı, digər, şəxslər, haqqında, məqalələr, şamil, avar, Шамил, iyun, iyul, 1797, gimri, dağıstan, mssr, fevral, 1871, 1871, mədinə, həbəşistan, əyaləti, qafqaz, dağlılarının, rəhbəri, 1834, ildən, qərbi, dağıstan, dağlılarını, çeçenl. Vikipediyada bu adli diger sexsler haqqinda da meqaleler var bax Samil Seyx Samil avar Shamil 26 iyun 7 iyul 1797 2 Gimri Dagistan MSSR 4 fevral 1871 1871 02 04 3 2 Medine Hebesistan eyaleti Qafqaz daglilarinin rehberi 1834 cu ilden Qerbi Dagistan daglilarini cecenleri ve cerkezleri birlesdiren teokratik dovletin Simali Qafqaz imamliginin imami kimi taninmisdir Qafqaz xalqlarinin milli qehremani 4 5 Milliyyetce avardir 6 7 8 9 10 Seyx SamilImam ShamilSamilin Andrey Denier terefinden cekilmis fotoportreti 1859 Dagistan ve Cecenistanin II imamiSelefi Hemzet bey 1 Dagistanda Tasev Haci Cecenistanda Xelefi Toza AkmurzayevSexsi melumatlarDogum tarixi 7 iyul 1797Dogum yeri Gimri DagistanVefat tarixi 16 fevral 1871 73 yasinda Vefat yeri Osmanli Imperiyasi Medine Indiki Seudiyye Erebistani Defn yeri Beqi mezarligi MedineAnasi Behu MesaduHeyat yoldaslari 1 Fatimat 1810 1845 2 Covherat 1821 1839 3 Zahidet 1830 1871 4 Sovanet Anna Uluxanova 1824 1876 5 EmineUsaqlari oglan Ehmed Cemaleddin Mehemmed Qazi Mehemmed Seid Mehemmed Sefi Cemaleddin Mehemmed Kamil qiz Nefisat 1842 1866 Fatimat 1845 1870 Necabet o 1874 Behu Mesadu o 1875 Safiyat 1854 1870 Herbi xidmetRutbesi polkovnik Vikianbarda elaqeli mediafayllar Mundericat 1 Ilk illeri 1 1 Milli mensubiyyeti 1 2 Menevi formalasmasi 2 Imam Samil 2 1 Rusiya imperiyasi ile muharibe 2 2 Esirliyi ve olumu 3 Ailesi 3 1 Ogullari 4 Xatiresi 5 Heyati 6 Aforizmler 7 Hemcinin oxu 8 Istinadlar 9 Hemcinin bax 10 Xarici kecidlerIlk illeri RedakteMilli mensubiyyeti Redakte Samilin atasi avar ozdeni demirci Dengav Mehemmed anasi ise avar beyi Pirbudagin qizi Behu Mesaddir Mariya Cicaqovanin dediyine gore Samilin ata xetti ile ulu babasi Emirxan Qafqazda boyuk nufuza malik taninmis bir qumuq imis 11 12 13 Samil 26 iyun 7 iyul 1797 ci il tarixinde muselman teqvimi ile ilin basladigi gun meherrem ayinin 1 de avar Xindalal icmasina mexsus Gimri Qenub kendinde indiki Unsuqul rayonu qerbi Dagistan anadan olmusdur Ona evvelce babasi Elinin adini qoymusdular Usaqliqda tez tez xestelendiyine gore valideynleri inamlarina uygun olaraq ona dayisinin adini Samil Samuil Allah esiden 14 adini verdiler Menevi formalasmasi Redakte Oglana babasinin serefine Eli adi qoymusdular Usaq iken o ariq ve zeif idi tez tez xestelenirdi Dagli xalqlarin inamina gore bu cur hallarda usagin adini deyismek lazim gelirdi Qerara geldiler ki ona dayisinin serefine Samil adi qoysunlar Kicik Samil basladi duzelmeye ve daha sonra oz gucu ile hamini heyrete salan quvvetli bir genc oldu Usaqliqda diribas xarakterine ve celdliyine gore yasidlarindan ferqlenirdi decel idi amma onun hansisa decelliyinden bir kimse ziyan gormemisdi Gimri agsaqqallari soyleyirdiler ki Samil gencliyinde qasqabaqli gorunusu iradesi maraq dairesi qururu ve rehberlik etmeyi xoslamasi ile basqalarindan ferqlenirdi Samil gimnastika ile mesgul olmagi cox xoslayirdi O qeyri adi derecede guclu ve cesaretli oldu Qacmaqda hec kim ona cata bilmirdi Elece de qilincoynatma ile mesgul idi qilinc xencer onun elinden dusmurdu Yayda ve qisda her cur havada o ayaqyalin ve yaxasi aciq gezirdi Samilin ilk muellimi eslen Gimriden olan usaqliq dostu Adil Mehemmed 1795 1832 Qazi Mehemmed Qazi molla oldu Muellim ve telebe daima birlikde idiler Samil daha ciddi tehsilini on iki yasi olarken Unsuqulda Camaleddin Qaziqumuxludan almaga basladi 15 Iyirmi yasinda o qrammatika mentiq ritorika ereb dili kursunu bitirdi ali felsefe ve huquq kursunu oyrenmeye kecdi Imam Samil RedakteRusiya imperiyasi ile muharibe Redakte Esas meqale Qafqaz muharibesi Dagistanin xeritesi Yermolov dovru 1818 1826 ci iller Esirliyi ve olumu Redakte Teoder Qorselt 1863 Esir dusmus Samil bas komandan kinyaz A I Baryatinskinin qarsisinda 5 avqust 1859 cu il Maxacqala Dagistan tesviri incesenet muzeyi XIX esrin 40 ci illerinde Samil rus qosunlari uzerinde ardicil olaraq mohtesem qelebeler qazanirdi Amma ki esrin 50 ci illerinde onun herekati zeifledi Kirim muharibesi erefesinde 1853 1856 ci illerde Samil Boyuk Britaniya ve Turkiyenin komeyi hesabina oz fealiyyetini aktivlesdire bilse de ugur qazana bilmedi 1856 ci ilde Paris sulh muqavilesinin baglanmasi neticesinde Rusiya Samile qarsi boyuk quvve yeritmek imkani qazandi Qafqaz korpusu orduya cevrildi 200 min neferedek Yeni bas komandan general Nikolay Muravyev ru 1854 1856 ve general Aleksandr Baryatinski 1856 1860 imamliq etrafindaki blokada dairesini daraltmagi davam etdirdiler 1859 cu ilin aprelinde Samilin paytaxti Veden ruslarin eline kecdi Iyunun ortalarinda ise ruslar Cecenistan erazisindeki son muqavimet ocaqlarini da zerersizlesdire bildiler Cecenistanin qeti olaraq Rusiyaya birlesdirilmesinden sonra muharibe adigeylere cerkezlere qarsi hele bes il davam etdi Samil muridleri ile Dagistanin Qunib auluna qacdi 6 sentyabr 25 avqust 1859 cu ilde Samil 400 muqavimetci ile birlikde Qunibde muhasireye alindi ve 7 sentyabrda 26 avqustda fexri sertlerinin qebul edilmesi muqabilinde ozunu teslim etdi bax Qunibin tutulmasi ru Samil ile imperator II Aleksandrin ilk gorusmesi 15 sentyabrda Cuquyevde ru bas tutdu 22 sentyabrda Samil Moskvaya daxil oldu novbeti gun general Yermolovla gorusdu 26 sentyabrda Sankt Peterburqda idi Uc gunden sonra Carskoye Seloda ru imperatrice Mariya Aleksandrovnaya ru teqdim edildi Peterburqda imperator II Aleksandr terefinden qebul edilmesinden sonra yasayis yeri olaraq Kaluqa teyin olunmusdu Hansi ki 10 oktyabrda ozu 5 yanvar 1860 ci il tarixinde ise ailesi orada yerlesdi Onun yaninda olmaq ucun ereb dilini bilen general Boquslavsko teyin olunmusdu 16 28 aprel 1 may arasinda Samil kecmis naibi Mehemmed Eminle gorusdu Mehemmed Emin Turkiyeye gederken yolustu Kaluqada dayanmisdi 29 iyul 1861 ci il tarixinde Carskoye Seloda Samilin imperatorla ikinci gorusu oldu Samil II Aleksandrdan hecce getmek ucun icaze istedi amma redd cavabi aldi 26 avqust 1866 ci il tatixinde Kaluqa quberniya dvoryan yigincaginin parad zalinda Samil oglanlari Qazi Mehemmed ve Mehemmed Sapi ile birlikde Rusiyaya sedaqet andi icdiler Ele hemin il Samil sahzade III Aleksandrin toy merasiminde qonaq kimi istirak etdi Hemin vaxt imperator ile ucuncu gorusu bas tutdu 30 avqust 1869 cu il tarixde imperator fermani ile Samile irsi dvoryan zadegan rutbesi verildi 1868 ci ilde Samilin artiq genc olmadigini ve Kaluqanin iqliminin onun saglamligi ucun zererli oldugunu nezere alan imperator onun ucun daha uygun yer secmeyi qerara aldi ve Samilin yeni yasayis yeri Kiyev oldu Samil ora hemin ilin noyabr dekabr aylarinda yerlesdi 16 fevral 1869 cu il tarixde II Aleksandr ona Mekkeye ziyarete getmek icazesi verdi 12 mayda Samil ailevi olaraq Kiyevden cixdi 19 mayda Istanbula yetisdi 16 noyabrda Suveys kanalinda aciq seyahetde istirak etdi 20 noyabrda Mekkeye daxil oldu 1870 ci il martin axirlarinda hecc ziyaretinin basa catmasindan sonra Samil Medinede yasamaga basladi ve 16 4 fevral 1871 ci il tarixde ele orada vefat etdi 17 Medinedeki Beqi qebiristanliginda indiki Seudiyye Erebistani defn edildi Ailesi Redakte Imam Samil oturub ogullari ayaq uste ile Samilin atasinin olumunden sonra Samilin anasi Denqau Mehemmede ere getmisdir Bu nikahdan ise Fatimat adli qiz dogulur hansi ki evvelce Mehemmede ere getmis sonra ise qimrili Xamulatin arvadi olub Qimrili Xamulat 1845 ci ilde kohne Darqonun ruslar terefinden tutuldugu vaxt helak olmusdur Fatimat ise 1839 cu ilde ruslarin Axulqo qalasini tutmasi zamani ele kecmemek ucun Koysu cayina atilaraq cayda bogulmusdur Fatimatin Mesed adli bir qizi qalmisdi hansi ki iki defe Eli Mehemmede ere getmisdir birinci erinden Hemzet bey adli oglu var idi Hemzet bey 1837 ci ilde Rusiyaya amanat olaraq gonderilmis 1855 ci ilde esirlerin deyisdirilmesi zamani geri qaytarilmisdir Samilin bes arvadi var idi Onlardan biri Zahidat 1829 1871 qaziqumuxlu Camaleddinin qizi idi Digeri Syanat 1824 1876 ermeni menseli Anna Ivanovna Uluxanovanin dogdugu qiz idi 1840 ci ilde Axberdil Mehemmedin Mozdoka hucumu zamani esir goturulmusdu 18 19 Ogullari Redakte Samilin boyuk oglu Camaleddin 1829 1858 on yasinda olarken Axul kendinin muhasiresi zamani ruslara amanat verilmisdir Sankt Peterburqda dvoryan usaqlari ile birlikde 1 ci kadet korpusunda tehsil almisdir Ona enenevi dagli paltari geymeye icaze verilmisdir 1854 cu ilde Imam Samil esir goturduyu knyaginalarin Cavcavadzenin ve Orbelianinin boyuk oglu ile deyisdirilmesini teklif etdi Camaleddin geri qayitsa da cox yasamadi 1858 ci ilde Andi aulunda verem xesteliyinden vefat etdi 20 21 22 Imam Samilin ikinci oglu Qazi Mehemmed 1833 1902 idi alti yasinda Axul aulunun bir hissesinin ruslar terefinden muhasiresi zamaninda ayagindan yaralanmisdi 1850 ci ilde Karatin naibi teyin edilmis ve orada haminin hormetini qazanmisdir Onun en boyuk herbi uguru ise Gurcustana hucumu oldu bu emeliyyat zamani Cavcavadze knyazlarini mehv etmisdir 1855 ci ilin mayinda sultan I Ebdulmecid Qazi Mehemmede xidmetleri muqabilinde yasil bayraq ve qizil suyuna cekilmis almazlarla bezedilmis gumus orden gondermisdir Bundan basqa ona pasa rutbesi de verilmisdir 1859 cu ilin yazinda Qazi Mehemmed imamatin paytaxti olan Vedeno aulunun mudafiesine rehberlik etmisdir Aulun uzunmuddetli muhasiresinden sonra ruslar aulu ele kecirdiler Qazi Mehemmed ise naibleri ile birlikde Dagistana uz tutdu 1859 cu ilin avqustunda Qazi Mehemmed atasi ile birlikde Qunibde idi O ozunun kicik qardasi Mehemmed Sapi ile mudafieni guclendirmeye calisirdi Qunibin ruslara tehvil verilmesinden sonra rus carinin gosterisi ile Samil Qazi mehemmed ve uc muridi Sankt Peterburqa aparilmali idi daha sonra onlarin yasamasi ucun Kaluqa secildi Atasinin olumunden sonra cox cetinlikle Turkiyeye ve Erebistana getmek ucun icaze aldi Turkiyede herbi xidmete qatildi Rusiya Osmanli muharibesi 1877 1878 turk diviziyasina komandanliq etmis Beyazidin muhasiresinde istirak etmis ve marsal rutbesi almisdirt 1902 ci ilde Medinede 1902 ci ilde Medinede vefat etmis ve atasinin qebrinin yaninda defn edilmisdir 23 Imam Samilin ucuncu oglu Seid usaq yasinda Axul auluna rus ordusunun hucumu zamani anasi Cavqarat ile birlikde helak olmusdur Dorduncu oglu Mehemmed Sapi 1840 1906 de Qunib aulunun suqutundan sonra Sankt Peterburqa aparilmis sonra ise Kaluqaya gonderilmisdir Rus ordusunda herbi xidmet etmek istemis ve 8 aprel 1861 ci ilde imperatorun muhafizesi teyinatli xususi Qafqaz eskadronunda leyb qvardiya korneti olmusdur Mehemmed Sapinin birinci arvadindan usagi olmamisdir Tezlikle o ikinci arvad alir Onun adi Cariyat olan ikinci arvadi da dagli idi ve hemin arvaddan Mehemmed Sapinin Mehemmed Zaqid adli oglu dogulmusdur 25 yasli Mehemmed Sapi uc il herbi xidmet ememis porucik rutbesi alir bundan iki il sonra ise stabs rotomisr our Uc ilden sonra herbi xidmeti ile bagli olaraq Rusiya xaricine ezam edilir Ezamiyyet dovrunde o Freansada Ingilterede Almaniyada Turkiyede ve Italiyada olur Rusiyaya qayitdiqda ise o 3 cu dereceli Muqeddes Anna ordeni ile teltif edilir ve Qafqaz eskadronununa genc daglilarin celb celb edilmesi ucun Qafqaza ezam olunur Tezlikle qusursuz xidmetine gore rotmistr rutbesi alir ve car muhafize xidmetinin dagli boluyunun komandiri teyin edilir 1873 cu ilde ise 2 ci dereceli Muqeddes Stanislav ordeni ile teltif olunur 37 yasi bitmemis polkovnik rutbesi alir Rus turk muharibesi illerinde o doyuse getmek istese de isteyi car terefinden redd edilir 1885 ci ilde general mayor rutbesi alir 45 yasinda ucuncu defe 18 yasli qizla evlenir Qizin atasi tacir idi ve qizina cehiz olaraq Kazanda ikimertebeli ev vermisdir Mehemmed Sapi omrunun sonuna qeder hemin evde yasamis ve 1902 ci ilde Kislovodskda mualicede olarken vefat etmisdir 24 Sonuncu nigahdan onun iki qizi var idi Her ikisi novbe ile ictimai xadim Mehemmed Eli Daxadayevin hansi ki Maxackala seheri onun serefine adlanir onun arvadi olmusdur Imam Samilin kicik oglu Mehemmed Kamil 1863 1951 haqqinda ise melumat azdir O Kaluqada anadan olmusdur Onun anasi qaziqumuxlu Camaleddinin qizi Zahidet idi Omrunun cox hissesini Turkiye ve erebistanda kecirmisdir Nebihe Samil ile evlenmisdir Stanbulda defn olunub Daglilar Respublikasinin taninmis xadimi Said bey Samilin atasidir Said beyden basqa Mehemmed Kamilin Neciyye ve Necavat adlarinda iki qizi da var idi Amma ne Seid beyin ne de onun bacilarinin usaqlari olmamisdir Samilin neticesi Nazim Henefi Mehemmed Efiopiya vetendasidir 25 Xatiresi RedakteHeyati RedakteImam Samil 26 iyun 1797 ci hicri 1 meherrem 1212 ci ilde Avar xanliginda Gimri kendinde Elinin oglu ozden Denqau Mehemmedin ailesinde anadan olmusdu 26 Anasi avar beyi Pir Budagin qizi Vahu Mesedu idi 26 Samilin esil adi Eli idi 26 Bu ad ona babasinin serefine verilmisdi 26 Samilin babasi Eli qumuq esilli Emir xanin oglu idi 26 Samil 15 yasina catdigi zaman artiq at minmekde qilinc oynatmaqda cox mahir idi 20 yasina ise 2 metr boyu ile tullanma odlu silahdan istifade qilinc oynatma kimi keyfiyyetlerde cox mahir idi Seyx Samil ilk tehsiline Seid Xerakinin yaninda basladi Daha sonra qayinatasi Neqsibendi seyxi Cemaleddin Qazi Kumikinin telebesi oldu Imam Samil ozunden evvel imamet meqaminda olan Qazi Mehemmed ve Hemzet Beyin musavirliyini etmisdi Samil son derece sade tevazokar ve qenaetcil bir heyati yasamaqda idi Imam Samil muxtelif vaxtlarda 5 defe evlenmisdi Samilin Fatimat Cevherat Zahidet Emine ve Sovanet adli heyat yoldaslarindan Ehmed Cemaleddin Mehemmed Qazi Mehemmed Seid Mehemmed Sefi Cemaleddin ve Mehemmed Kamil adli 6 oglu ile Fatimat Nefisat Necabet Behu Mesadu ve Safiyat adli 5 qizi olmusdu Samil imam yeni dovlet bascisi secildikden sonra ilk is olaraq dovletin daxilindeki veziyyeti sehmana salmaga basladi Ruslara qarsi guclu muqavimet gostermek ucun vacib olan eskeri ve mulki teskilatlari yeniden qurdu Bir terefden herbi tedbirler gorerek dusmene qarsi mudafie ucun muharibeye giriserken diger terefden de muntezem olaraq edliye ve idare etme mexanizmini inkisaf etdirmekde idi Bu zaman medreselerde tehsile diqqet verilmekde fikir ve senet sahesinde boyuk addimlar atilmaqda idi Onun hakimiyyetde oldugu zamanlarda top barit diger silah sursat istehsali ve tedarukune ciddi fikir verilmis eskeri teskilatlanmada boyuk irelileyisler elde edilmisdi Imam Samil guclu natiqlik qabiliyyeti qetiyyetli iradesi ve eskeri duhasi ile boyuk ugurlar qazanmis sohreti qisa zamanda etrafa yayilaraq nufuzu Dagistan bolgesinde yasayan xalqlar terefinden qebul edilmisdi Imam Samil idare sistemini yeniden qaydaya salarken olkeni naiblik ve vilayetlere ayiraraq bunlarin basina hem herbi hem de mulki isleri idare eden naibleri teyin etdi Uc ve ya dord naiblik bir vilayet idi Vilayetlerin basindaki naibin rutbesi daha boyuk idi Ayri ayriliqda her biri boyuk qehreman olan bu yuksek rutbeli naiblerden Haqverdi Mehemmed Axberdilav Mohuma Qabet Mehemmed Kebed Mohuma Suayib Molla Tasof Haci Daniyal Sultan Nur Mehemmed Xiitinaf Musa Sedullah Duba Haci Haci Murad ve Samilin boyuk oglu Mehemmed Qazi qezavatin adi unudulmayacaqi sexsiyyetlerinden olmuslar Samil imam secildiyi 1834 cu ilden 1859 cu ile qeder Rusiyanin boyukluyune ve herbi qudretine baxmayaraq usanmadan muharibeni davam etdirdi Ozunden evvelki 2 imamin dovrunde de10 il muharibede istirak etdiyinden butovlukde dayanmadan cihad etdiyi muddet tam 35 ildir Bu vaxt erzinde Rus ordusuna boyuk zerbeler vurmusdu Bununla beraber ozunun de mehdud olan esgeri quvvesi de gunden gune azalmisdi 1839 cu ilde Axulqo Tepesinde 3 min muridi ile General Qrabbenin komandanligindaki sayi 10 minden artiq yuksek seviyyede silahlanmis rus ordusuna qarsi 80 gunluk mudafiesi herb tarixine dusmusdur Samil bu muharibede heyat yoldasi Cevherati oglu Seidi ve bacisi Mesudeyi itirmis 8 yasindaki oglu Cemaleddini ruslara girov vermek mecburiyetinde qalmisdi Bu dehsetli muharibelerde sadece insan itkisi olmurdu Ruslar aylarla davam eden muharibe neticesinde isgal etdikleri torpaqlarda agaclari meseleri yandirib hec bir canlini sag qoymadan irelileyirdiler Muharibede istirak eden rus komandirlerinden Milyutin 80 gun davam eden Axulqo muharibesi haqqinda xatirelerinde bunlari deyir Artiq muharibeye nezaret ve idare komandirlerin elinden butunlukle cixmisdi Hiddetlenerek eseblerinden adeta deliye donmus daglilar nece geldi esgerlerimizin uzerine basqin edib sungu ile oldurulene kimi doyusurduler Hetta qadinlar da silahsiz olduqda bele ozlerini quduzcasina sungulerimizin uzerine atirdilar Lakin muveffeqiyyet ucun her cur fedakarligi goze almis rus komandanligi inadla hucuma davam etdi Teslim olmagi qetiyyen redd eden daglilar hec bir umidleri qalmadigi halda qehramancasina doyusduler Qadinlar usaqlar ellerindeki xencerlerle ruslara hucum edir sungulerin ucunda goz qirpmadan can verirdiler Bezileri ise ozlerini ve usaqlarini dagdan atirdilar Yaralilar da inanilmaz sekilde doyusurduler Dost olkelerden hec bir komek gormeyen Imam Samilin nehayet elindeki butun quvve ve qaynaqlari tukendi ve 1859 cu il 6 iyununda Qunipde General Baryatinskinin idaresindeki 70 000 neferlik rus ordusuna yaninda bir nece yuz adam qalana qeder muqavimet gosterdikden sonra teslim oldu Imam Samili aile uzvleri ve 40 a qeder adami ile Peterburqa Carin yanina apardilar O Rus Cari II Aleksandr terefinden sarayin qapisinda boyuk hormetle qarsilanir Car atasi I Nikolaya ve onun ordusuna tam 35 il Qafqazi zindan eden zemanenin bu boyuk qehremanini gorduyu zaman cox tesirlendi onun saqqalindan severek opmekden ozunu saxlaya bilmedi Imam Samil bir aya qeder sarayda qonaq qaldi Bundan sonra onun esirlik illeri basladi Lakin Samil ve ailesine esaret cox agir gelirdi 2 il icerisinde Samilin qapqara saclari agappaq oldu Boyuk qizi Nafisat ile gelini Mehemmed Qazinin heyat yoldasi Kerimet vereme yoluxub vefat etdiler Aradan 10 il kecenden sora Car onun Hecce getmesine icaze verdi Ancaq bir tedbir olaraq oglu Mehemmed Sefini saxlayir ve Hecci ziyaret etdikden sonra derhal Rusiyaya qayitmasini sert qoydu Samil 1870 ci ilde adamlari ile beraber Rusiyadan cixaraq evvelce Istanbula geldi Sultan Ebduleziz terefinden sarayda qarsilanan Samilin Istanbula gelmesi xeberi yayildi zaman seher bir birine qarismis xalq bu boyuk qehremani gormek ucun saray qapisina axismaga baslamisdi Samil arzuladigi son menzile vaxtinda yetismek ucun Sultanin mexsusi olaraq ona ayirdigi gemi ile yola cixdi Cidde limaninda Mekke emiri seherin ileri gelenleri ve boyuk bir izdiham terefinden tenteneli merasimlerle Imam Samili qarsilandi ve Mekkede serefli sexsler ucun ayrilan Surefa dairesinde qonaq edildi Hecc zamaninda Samilin orada oldugunu esiden dunyanin dord bir yanindan gelmis yuz minlerle muselmanin onu gormek ucun yaratdigi izdiham neticesinde hokumet idarecileri onu Kebenin uzerine cixardilar Belelikle insanlar onu gorduler Samil hecc ziyaretini yerine yetirdikden sonra Medineye getdi Medinede olarken cox zeiflemis olan Imam Samil xestelendi Butun heyatini Allah ucun cihada olkesinin birliyine hesr etmis esgeri duhasini dunyaya ve ebedi dusmeni olan rus hokumetine qebul etdiren adini dunya tarixine gelmis kecmis en boyuk muqavimet lideri olaraq yazdiran Imam Samil 4 fevral 1871 ci ilde 74 yasinda fani dunyaya gozlerini yumdu Aforizmler RedakteAllah guclulerin bacarmadigini bir acize vermeye qadirdir Elmli adami dogru bir seye inandirmaq ucun cox danismaga ehtiyac yoxdur Heqiqete qilinc ceken sexs oz olumune bais olur Sonunu dusune dusune doyuse girenden qehreman olmaz Yalniz ozunu dusunen insan her pisliyi eder Isgal olunmus veten torpaqlari yalvarisla qaytarilmaz doyusle alinar Hemcinin oxu RedakteImam Mustafayev Sadiq Murtuzayev Seyx Samil Baki Veten 1993 Mehemmed Tahir Seyx Samil Baki Qanun 2014 Istinadlar Redakte D Danlop Rossiya i Chechnya istoriya protivoborstva Korni separatistskogo konflikta Per s angl N Banchika M Valent 2001 C 30 231 s 1 2 3 4 Great Russian Encyclopedia Bolshaya rossijskaya enciklopediya 2004 ISBN 978 5 85270 320 0 lt a href https wikidata org wiki Track Q1768199 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q5061737 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track P2924 gt lt a gt 1 2 Nationalencyklopedin 1999 lt a href https wikidata org wiki Track P3222 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q1165538 gt lt a gt A M Halilov Nacionalno osvoboditelnoe dvizhenie gorcev Severnogo Kavkaza pod predvoditelstvom Shamilya Daguchpedgiz 1991 V V Degoev Imam Shamil prorok vlastitel voin Russkaya panorama 2001 Bartold V V 1963 Shamil Sobranie sochinenij v 9 tomah II chast 1 M Izd vo vostochnoj lit ry 873 Orijinal metn rus Kak i ego predshestvenniki on byl iz avarcev Narezhnyj A I Samarina N V Istoriya Dona i Severnogo Kavkaza s drevnejshih vremen do 1917 goda Izdatelstvo Rostovskogo universiteta 2001 S 461 Bolshaya enciklopediya Slovar obshedostupnyh svedenij po vsem otraslyam znaniya Pod red S N Yuzhakova V 20 ti tomah SPb Izd vo t va Prosveshenie Tom 1 S 37 Shejh Nazir ibn Hadzhimuhammad ad Durgeli ad Dagistani Biografiya Imama Shamilya Gadzhieva Madlena Narimanovna 2012 Avarcy Istoriya kultura tradicii Mahachkala Epoha ISBN 978 5 98390 105 6 Biograficheskij ocherk Shamilya so dnya ego rozhdeniya do ego konchiny v Medinѣ Glava I Rozhdenie Shamilya Ego roditeli Privyazannost k otcu Drug ego Kazi Magomed Harakter Shamilya Uchenie ego Strast k gimnastikѣ Nastavnikѣ ego Dzhemal Eddin Sestra ego Fatimat eya doch Mesedu i syn Gamzat Bek amanat Str 14 15 Shamil na Kavkazѣ i v Rossii Biograficheskij ocherk Sostavila M N Chichagova Sankt Peterburg Tipografiya i Litografiya S Myuller i I Bogelman 1889 202 str Reprintnoe izdanie Moskva izdatelstvo Tonar 1991 208 str ISBN 5 9000450 03 1 Halilov A M Idrisov M M 1998 Shamil v istorii Severnogo Kavkaza i narodnoj pamyati Mahachkala seh 119 Halilov A M 1991 Nacionalno osvoboditelnoe dvizhenie gorcev Severnogo Kavkaza pod predvoditelstvom Shamilya Mahachkala Daguchpedgiz seh 181 Chekalin S V 1997 Zaveshanie Shamilya 62 63 Kadetskaya Pereklichka ru New York 131 invisible char Majkov P M Shamil Russkij biograficheskij slovar v 25 tomah SPb M 1896 1918 Gusterin P V ru Koran kak obekt izucheniya Saarbryukken LAP LAMBERT Academic Publishing 2014 S 54 ISBN 978 3 659 51259 9 M D Gogitidze Voennaya elita Kavkaza II Generaly i admiraly narodov Severnogo kavkaza izd Meridiani Tb 2011 st 108 ISBN 978 9941 0 3391 9 Przheclavskij P G Dnevnik 221 Gazavat ru Lichnosti2 Gadzhiev B I 1965 Dzhamalutdin Dagestan v istorii i legendah Mh Dagknigoizdat Pod red F Astratyanca 73 78 invisible char Pronin A 18 iyulya 2003 Dzhamaluddin syn Shamilya 14 26 AiF Dolgozhitel M Argumenty i fakty invisible char Gazavat ru Lichnosti2 Tatarskij mir Dom Shamilya 2013 05 21 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2017 02 18 Izvestiya 2003 g 1 2 3 4 5 Biograficheskij ocherk Shamilya so dnya ego rozhdeniya do ego konchiny v Medinѣ Glava I Rozhdenie Shamilya Ego roditeli Privyazannost k otcu Drug ego Kazi Magomed Harakter Shamilya Uchenie ego Strast k gimnastikѣ Nastavnikѣ ego Dzhemal Eddin Sestra ego Fatimat eya doch Mesedu i syn Gamzat Bek amanat Str 14 15 Shamil na Kavkazѣ i v Rossii Biograficheskij ocherk Sostavila M N Chichagova Sankt Peterburg Tipografiya i Litografiya S Myuller i I Bogelman 1889 202 str Reprintnoe izdanie Moskva izdatelstvo Tonar 1991 208 str ISBN 5 9000450 03 1Hemcinin bax Redakte Vikianbarda Seyx Samil ile elaqeli mediafayllar var Seyx Mensur Muridizm Haci Murad Daniyal sultanXarici kecidler RedakteKaziev Shapi Imam Shamil Molodaya Gvardiya publishers Moscow 2001 2003 2006 2010 ISBN 978 5 235 03332 0 O D A Chastnoe pismo o vzyatii Shamilya ot 2 sentyabrya 1859 Russkij arhiv 1869 Vyp 6 Stb 1045 1068 Arxivlesdirilib 2012 03 13 at the Wayback Machine Kto zhe tvoi predki imam Shamil Gamid Gabitov Dagestan O kumykskom proishozhdenii imama Shamilya Menbe https az wikipedia org w index php title Seyx Samil amp oldid 6062380, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.