Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
İkinci çeçen müharibəsi (rus. Втора́я чече́нская война́) — Rus-çeçen münaqişəsinin bir hissəsi olaraq 26 avqust 1999-cu il tarixində ekstremist qruplaşmaların fəaliyyətinin məhdudlaşdırılması məqsədilə Çeçenistan və Şimali Qafqazın sərhəd bölgələrində Rusiya Federasiyası tərəfindən başladılmış hərbi əməliyyatlar. Müharibənin aktiv fazası döyüşlərin başladığı tarixdən 2000-ci ilin may ayına qədər davam etmişdir. 1994-cü ilin dekabrından 1996-cı ilin avqust ayına qədər davam etmiş Birinci Çeçenistan müharibəsinin davamı oldu.
| İkinci çeçen müharibəsi | |||
|---|---|---|---|
| Rus-çeçen münaqişəsi | |||
 | |||
| Tarix | 7 avqust 1999-cu il — 16 aprel 2009-cu il | ||
| Yeri | Çeçenistan. Dağıstan, İnquşetiya və Gürcüstanın bir hissəsi. | ||
| Nəticəsi | Rusiya qələbə qazandı
| ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
| |||
| Komandan(lar) | |||
| |||
| Tərəflərin qüvvəsi | |||
| |||
| İtkilər | |||
| |||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||
Tarixi
1 oktyabrda Rusiya qoşunları Çeçenistan ərazisinə daxil olmuşdur. Müharibə Çeçen İçkeriya Respublikasının de fakto müstəqilliyini itirməsi və Rusiyanın ərazi bütövlüyünün təmin olunması ilə başa çatmışdır.
Döyüş əməliyyatları çərçivəsində Rusiya Ordusu və rus yönümlü çeçen qüvvələri separatçı çeçenlərlə açıq döyüşlərə girmiş, 1999-cu ilin sonlarından 2000-ci ilə qədər olan müddətdə paytaxt Qroznı şəhəri tam mühasirəyə alınmışdır. Bəzi çeçen separatçıları Rusiya ərazisində mülki əhaliyə qarşı hücumlar həyata keçirmişdir. Beynəxalq müşahidələrə əsasən bu cür hücumlar nəticəsində həm Rusiya, həm də çeçenlər tərəfindən insan hüquqlarının pozulması aktları qeydə alınmışdır. 2000-ci ilin mayında rusların Çeçenistanda hakimiyyəti ələ keçirməsinə baxmayaraq, çeçenlər Şimali Qafqazın başqa bölgələrində müqaviməti davam etdirirdilər.
Əməliyyatların hərbi fazası 2002-ci ilin aprelində başa çatmışdır. Bu tarixdən etibarən quru əməliyyatlarının koordinasiyası Federal Təhlükəsizlik Xidmətinə, 2003-cü ilin yayından etibarən isə Daxili Qoşunlara keçmişdir.
2009-cu ildə Rusiya hökuməti çeçenlərə qarşı genişmiqyaslı hücum əməliyyatının başa çatdığını açıqlamışdır. Müharibə zamanı ən çox zərər çəkmiş ərazilərdən biri olan Qroznı şəhərində yenidənqurma işləri başlamışdır. Aktiv döyüş əməliyyatlarının başa çatmasına baxmayaraq, Şimali Qafqazda nadir hallarda tərəflər arasında kiçik miqyaslı toqquşmalar baş verir.
Bu münaqişə nəticəsində ölənlərin sayı hələ də bəlli deyil. Qeyri-rəsmi rəqəmlərə görə, münaqişə nəticəsində əksəriyyəti mülki vətəndaşlar olmaqla 25,000-50,000 nəfər arası insan həyatını itirmişdir. Rusiya tərəfinin itkiləri isə rəsmi rəqəmlərə görə 5,200 nəfər olduğu halda, qeyri-rəsmi statistikaya əsasən təqribən 11,000 nəfər hesablanmışdır.
Münaqişənin tarixi kökləri
Rusiya İmperiyası
Şimali Qafqaz regionunda yerləşən Çeçenistan XV əsrdə Osmanlı türkləri də daxil olmaqla bir çox xarici qüvvələrə qarşı mübarizə aparmışdır. Azad kazaklar tərəfindən Volqa çayı sahilindən qovulan Terek kazakları 1577-ci ildə Çeçenistanın düzənlik ərazilərində məskunlaşmışlar. 1783-cü ildə Rusiya və gürcülər tərəfindən idarə olunan Kartli-Kaxeti çarlığı arasında Georgiyevsk müqaviləsi imzalanmış, nəticədə Kartli-Kaxeti çarlığı Rusiyanın protektoratı elan olunmuşdur. Gürcüstan və digər Cənubi Qafqaz dövlətləri ilə əlaqlərini nizama salan Rusiya İmperiyası Qafqaz regionunda öz təsir dairəsini genişləndirmək məqsədilə 1817-ci ildə Qafqaz müharibəsinə başlamışdır. Rus qoşunları ilk dəfə 1830-cu ildə Çeçenistan dağlarına daxil olmuşdur. Bu münaqişə 1859-cu ilə qədər davam etmişdir. Güclü müqavimətə baxmayaraq, 1859-cu ildə 250,000 nəfərlik rus ordusu general Aleksandr Baryatinskinin rəhbərliyi altında dağlı xalqların müqavimətini qıra bilmişdir. 1877-78-ci illərdə baş vermiş Rusiya-Osmanlı müharibəsi ərzində də Qafqazda tez-tez ruslara qarşı üsyanlar baş vermişdir.
Sovet İttifaqı
1917-ci ildə Rusiyada baş vermiş inqilabdan sonra Çeçenistan, Dağıstan və İnquşetiya ərazilərində çeçenlər tərəfindən qısa ömürlü əsası qoyuldu. Bu dövlət Rusiya vətəndaş müharibəsi ərzində hakimiyyət uğrunda mübarizə aparan hər iki tərəfə qarşı gəlmişdir. Çeçenlərin müqavimət hərəkatı 1922-ci ildə Bolşevik qoşunları tərəfindən boğuldu. Sovet İttifaqının əsasının qoyulmasından aylar əvvəldən Çeçen Muxtar Vilayəti Rusiya SFSR-nın tərkibinə daxil edilmişdi. 1936-cı ildə Çeçenistan və qonşu dövlət olan İnquşetiyanın ərazisində Çeçen-İnquş Muxtar Sovet Sosialist Respublikası yaradıldı. İkinci dünya müharibəsi dövründə, 1941-ci ildə Həsən İsrailovun başçılığı altında çeçen inqilabı başladı. Müharibə ərzində İosif Stalin çeçenləri Nasist Almaniyasına kömək etməkdə günahlandırdı. 1944-cü ilin fevralında Stalinin əmri ilə bütün çeçenlər və inquşlar Qazaxıstan və Qırğızıstan SSR-ə deportasiya olundu. Bu köç zamanı yaşayış yerini məcburən dəyişən insanların dörddə biri həlak oldu. 1957-ci ildə Stalinin ölümündən sonra hakimiyyətə gələn Nikita Xruşşov çeçenlərə öz ölkələrinə qayıtmağa icazə verdi və 1958-ci ildə Çeçen SSR-nin əsası qoyuldu.
Birinci çeçen müharibəsi
1991-ci ildə Sovet İttifaqının süqutundan sonra digər respublikalar kimi Çeçenistan da öz müstəqilliyini elan etdi. 1992-ci ildə çeçen və inquş liderlər birləşmiş Çeçen-İnquş Respublikasının yaradılması barədə razılığa gəldilər. Bu razılaşmaya əsasən İnquşetiya Rusiya Federasiyasının tərkibinə qatılmalı, Çeçenistan isə müstəqil olmalı idi. Müstəqillik məsələsində danışıqlar sonradan 1992-ci ildə kiçik miqyaslı vətəndaş müharibəsinə çevrildi. Bu münaqişədə ruslar müstəqillik tərəfdarı olan Cövhər Dudayevə qarşı olan qüvvələrə dəstək verirdi. Çeçenistanda sənaye sahəsində çalışanların əksəriyyətini təşkil edən rusların ölkəni tərk etməsindən sonra ölkənin iqtisadiyyatında eniş baş verdi. 1994-cü ildə Rusiya qoşunlarının "konstitusional hüquqları bərpa etmək" məqsədilə Çeçenistan ərazisinə daxil olması nəticəsində Birinci çeçen müharibəsi başladı. İki illik aramsız döyüşlərdən sonra, 1996-cı ildə Xasavyurt müqaviləsi imzalandı. Müqavilənin şərtlərinə əsasən Rusiya qoşunları Çeçenistanı tərk etdi.
Həmçinin bax
İstinadlar
- "В Чечне снят режим контртеррористической операции" (rus). rbc.ru. 16 aprel 2009. 2012-02-18 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 13 noyabr 2017.
- "Turkish Volunteers in Chechnya". The Jamestown Foundation. 2016-03-03 tarixində . İstifadə tarixi: 13 noyabr 2017.
- Кандидат военных наук Г. Ф. Кривошеев «Антитеррористическая операция на Северном Кавказе» 2009-04-14 at the Wayback Machine
- "Police in southern Russia have prevented 30 planned terrorist attacks since the start of the year, the country's deputy prosecutor general said Thursday". 2016-03-20 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-11-13.
- Independent Newspapers Online. "Thousands of Russians killed in Chechnya". Independent Online. 2 avqust 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 13 noyabr.
- "S. Russia police foiled 30 terrorist acts since Jan. -prosecutor | Russia | RIA Novosti". En.rian.ru. 21 iyun 2007. 2007-06-26 tarixində . İstifadə tarixi: 13 noyabr 2017.
- "More than 1,000 Chechen police died in anti-terrorist operations – Chechen Interior Ministry". Groups.yahoo.com. 2020-01-28 tarixində . İstifadə tarixi: 13 noyabr 2017.
- "The Second Chechen War". historyguy.com. 2022-04-01 tarixində . İstifadə tarixi: 13 noyabr 2017.
- "Russia: December 25, 2002". Strategypage.com. April 1, 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 13 noyabr 2017.
- "Russia put 750 militants out of action in 2009 – Interior Ministry | Russia | RIA Novosti". En.rian.ru. 1 oktyabr 2009. 2012-03-05 tarixində . İstifadə tarixi: 13 noyabr 2017.
- ""Russia 'ends Chechnya operation'"". 2017-10-12 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-11-13.
- Sakwa, Richard. Introduction: Why Chechnya? // Richard Sakwa (redaktor). Chechnya: From Past to Future (1st). London: Anthem Press. 2005. 1–42. ISBN .
- . Cia.gov. 2015-07-03 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 13 noyabr 2017.
- Defense and Security 2016-01-04 at the Wayback Machine // Media Monitoring Agency WPS
- . 2013-10-05 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-11-13.
Xarici keçidlər
- BBC Timeline: Chechnya
- Second Chechnya War – 1999–???
- The Chechen resistance movement: 2006 in review
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ikinci cecen muharibesi rus Vtora ya cheche nskaya vojna Rus cecen munaqisesinin bir hissesi olaraq 26 avqust 1999 cu il tarixinde ekstremist qruplasmalarin fealiyyetinin mehdudlasdirilmasi meqsedile Cecenistan ve Simali Qafqazin serhed bolgelerinde Rusiya Federasiyasi terefinden basladilmis herbi emeliyyatlar Muharibenin aktiv fazasi doyuslerin basladigi tarixden 2000 ci ilin may ayina qeder davam etmisdir 1994 cu ilin dekabrindan 1996 ci ilin avqust ayina qeder davam etmis Birinci Cecenistan muharibesinin davami oldu Ikinci cecen muharibesiRus cecen munaqisesiTarix 7 avqust 1999 cu il 16 aprel 2009 cu ilYeri Cecenistan Dagistan Inqusetiya ve Gurcustanin bir hissesi Neticesi Rusiya qelebe qazandi Rusiya yonumlu cecen hokumeti teskil olundu Rusiya Federasiyasinin erazi butovluyu qorunduMunaqise terefleriRusiya Cecenistan Respublikasi Cecen Ickeriya Respublikasi 1999 2007 Qafqaz cebhesi 2005 2007 Qafqaz Emirliyi 2007 2009 Xarici doyusculerKomandan lar Boris Yeltsin Vladimir Putin Iqor Sergeyev Ehmed Kadirov Ramzan Kadirov Alu Alxanov Anatoli Serdyukov Aslan Masxadov Isa Munayev Doka Umarov Samil Basayev Emir Xettab Salman Raduyev Sulim YamadayevTereflerin quvvesi80 000 nefer 22 000 neferItkiler3 536 3 635 nefer herbci 2 364 2 572 nefer Daxili Qosunlar emekdasi 1 072 nefer Cecen polisi 106 nefer FTX emekdasi Umumi oldurulub 7 217 7 425 nefer 14 113 nefer olu 1999 2002 2 186 nefer olu 2003 2009 Umumi oldurulub 16 299 nefer Vikianbarda elaqeli mediafayllarTarixi1 oktyabrda Rusiya qosunlari Cecenistan erazisine daxil olmusdur Muharibe Cecen Ickeriya Respublikasinin de fakto musteqilliyini itirmesi ve Rusiyanin erazi butovluyunun temin olunmasi ile basa catmisdir Doyus emeliyyatlari cercivesinde Rusiya Ordusu ve rus yonumlu cecen quvveleri separatci cecenlerle aciq doyuslere girmis 1999 cu ilin sonlarindan 2000 ci ile qeder olan muddetde paytaxt Qrozni seheri tam muhasireye alinmisdir Bezi cecen separatcilari Rusiya erazisinde mulki ehaliye qarsi hucumlar heyata kecirmisdir Beynexalq musahidelere esasen bu cur hucumlar neticesinde hem Rusiya hem de cecenler terefinden insan huquqlarinin pozulmasi aktlari qeyde alinmisdir 2000 ci ilin mayinda ruslarin Cecenistanda hakimiyyeti ele kecirmesine baxmayaraq cecenler Simali Qafqazin basqa bolgelerinde muqavimeti davam etdirirdiler Emeliyyatlarin herbi fazasi 2002 ci ilin aprelinde basa catmisdir Bu tarixden etibaren quru emeliyyatlarinin koordinasiyasi Federal Tehlukesizlik Xidmetine 2003 cu ilin yayindan etibaren ise Daxili Qosunlara kecmisdir 2009 cu ilde Rusiya hokumeti cecenlere qarsi genismiqyasli hucum emeliyyatinin basa catdigini aciqlamisdir Muharibe zamani en cox zerer cekmis erazilerden biri olan Qrozni seherinde yenidenqurma isleri baslamisdir Aktiv doyus emeliyyatlarinin basa catmasina baxmayaraq Simali Qafqazda nadir hallarda terefler arasinda kicik miqyasli toqqusmalar bas verir Bu munaqise neticesinde olenlerin sayi hele de belli deyil Qeyri resmi reqemlere gore munaqise neticesinde ekseriyyeti mulki vetendaslar olmaqla 25 000 50 000 nefer arasi insan heyatini itirmisdir Rusiya terefinin itkileri ise resmi reqemlere gore 5 200 nefer oldugu halda qeyri resmi statistikaya esasen teqriben 11 000 nefer hesablanmisdir Munaqisenin tarixi kokleriRusiya Imperiyasi Esas meqale Qafqaz muharibesiCecenistan ve Qafqaz regionu Simali Qafqaz regionunda yerlesen Cecenistan XV esrde Osmanli turkleri de daxil olmaqla bir cox xarici quvvelere qarsi mubarize aparmisdir Azad kazaklar terefinden Volqa cayi sahilinden qovulan Terek kazaklari 1577 ci ilde Cecenistanin duzenlik erazilerinde meskunlasmislar 1783 cu ilde Rusiya ve gurculer terefinden idare olunan Kartli Kaxeti carligi arasinda Georgiyevsk muqavilesi imzalanmis neticede Kartli Kaxeti carligi Rusiyanin protektorati elan olunmusdur Gurcustan ve diger Cenubi Qafqaz dovletleri ile elaqlerini nizama salan Rusiya Imperiyasi Qafqaz regionunda oz tesir dairesini genislendirmek meqsedile 1817 ci ilde Qafqaz muharibesine baslamisdir Rus qosunlari ilk defe 1830 cu ilde Cecenistan daglarina daxil olmusdur Bu munaqise 1859 cu ile qeder davam etmisdir Guclu muqavimete baxmayaraq 1859 cu ilde 250 000 neferlik rus ordusu general Aleksandr Baryatinskinin rehberliyi altinda dagli xalqlarin muqavimetini qira bilmisdir 1877 78 ci illerde bas vermis Rusiya Osmanli muharibesi erzinde de Qafqazda tez tez ruslara qarsi usyanlar bas vermisdir Sovet Ittifaqi 1917 ci ilde Rusiyada bas vermis inqilabdan sonra Cecenistan Dagistan ve Inqusetiya erazilerinde cecenler terefinden qisa omurlu esasi qoyuldu Bu dovlet Rusiya vetendas muharibesi erzinde hakimiyyet ugrunda mubarize aparan her iki terefe qarsi gelmisdir Cecenlerin muqavimet herekati 1922 ci ilde Bolsevik qosunlari terefinden boguldu Sovet Ittifaqinin esasinin qoyulmasindan aylar evvelden Cecen Muxtar Vilayeti Rusiya SFSR nin terkibine daxil edilmisdi 1936 ci ilde Cecenistan ve qonsu dovlet olan Inqusetiyanin erazisinde Cecen Inqus Muxtar Sovet Sosialist Respublikasi yaradildi Ikinci dunya muharibesi dovrunde 1941 ci ilde Hesen Israilovun basciligi altinda cecen inqilabi basladi Muharibe erzinde Iosif Stalin cecenleri Nasist Almaniyasina komek etmekde gunahlandirdi 1944 cu ilin fevralinda Stalinin emri ile butun cecenler ve inquslar Qazaxistan ve Qirgizistan SSR e deportasiya olundu Bu koc zamani yasayis yerini mecburen deyisen insanlarin dordde biri helak oldu 1957 ci ilde Stalinin olumunden sonra hakimiyyete gelen Nikita Xrussov cecenlere oz olkelerine qayitmaga icaze verdi ve 1958 ci ilde Cecen SSR nin esasi qoyuldu Birinci cecen muharibesi Esas meqale Birinci cecen muharibesi 1991 ci ilde Sovet Ittifaqinin suqutundan sonra diger respublikalar kimi Cecenistan da oz musteqilliyini elan etdi 1992 ci ilde cecen ve inqus liderler birlesmis Cecen Inqus Respublikasinin yaradilmasi barede raziliga geldiler Bu razilasmaya esasen Inqusetiya Rusiya Federasiyasinin terkibine qatilmali Cecenistan ise musteqil olmali idi Musteqillik meselesinde danisiqlar sonradan 1992 ci ilde kicik miqyasli vetendas muharibesine cevrildi Bu munaqisede ruslar musteqillik terefdari olan Covher Dudayeve qarsi olan quvvelere destek verirdi Cecenistanda senaye sahesinde calisanlarin ekseriyyetini teskil eden ruslarin olkeni terk etmesinden sonra olkenin iqtisadiyyatinda enis bas verdi 1994 cu ilde Rusiya qosunlarinin konstitusional huquqlari berpa etmek meqsedile Cecenistan erazisine daxil olmasi neticesinde Birinci cecen muharibesi basladi Iki illik aramsiz doyuslerden sonra 1996 ci ilde Xasavyurt muqavilesi imzalandi Muqavilenin sertlerine esasen Rusiya qosunlari Cecenistani terk etdi Hemcinin baxCecenistan Birinci cecen muharibesiIstinadlar V Chechne snyat rezhim kontrterroristicheskoj operacii rus rbc ru 16 aprel 2009 2012 02 18 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 13 noyabr 2017 Turkish Volunteers in Chechnya The Jamestown Foundation 2016 03 03 tarixinde Istifade tarixi 13 noyabr 2017 Kandidat voennyh nauk G F Krivosheev Antiterroristicheskaya operaciya na Severnom Kavkaze 2009 04 14 at the Wayback Machine Police in southern Russia have prevented 30 planned terrorist attacks since the start of the year the country s deputy prosecutor general said Thursday 2016 03 20 tarixinde Istifade tarixi 2017 11 13 Independent Newspapers Online Thousands of Russians killed in Chechnya Independent Online 2 avqust 2012 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 13 noyabr S Russia police foiled 30 terrorist acts since Jan prosecutor Russia RIA Novosti En rian ru 21 iyun 2007 2007 06 26 tarixinde Istifade tarixi 13 noyabr 2017 More than 1 000 Chechen police died in anti terrorist operations Chechen Interior Ministry Groups yahoo com 2020 01 28 tarixinde Istifade tarixi 13 noyabr 2017 The Second Chechen War historyguy com 2022 04 01 tarixinde Istifade tarixi 13 noyabr 2017 Russia December 25 2002 Strategypage com April 1 2022 tarixinde Istifade tarixi 13 noyabr 2017 Russia put 750 militants out of action in 2009 Interior Ministry Russia RIA Novosti En rian ru 1 oktyabr 2009 2012 03 05 tarixinde Istifade tarixi 13 noyabr 2017 Russia ends Chechnya operation 2017 10 12 tarixinde Istifade tarixi 2017 11 13 Sakwa Richard Introduction Why Chechnya Richard Sakwa redaktor Chechnya From Past to Future 1st London Anthem Press 2005 1 42 ISBN 978 1 84331 164 5 Cia gov 2015 07 03 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 13 noyabr 2017 Defense and Security 2016 01 04 at the Wayback Machine Media Monitoring Agency WPS 2013 10 05 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2017 11 13 Xarici kecidlerVikianbarda Ikinci Cecenistan muharibesi ile elaqeli mediafayllar var BBC Timeline Chechnya Second Chechnya War 1999 The Chechen resistance movement 2006 in review